Dwadzieścia lat "Komunikatów Mazursko-Warmińskich"

Biskup, Marian

Dwadzieścia lat "Komunikatów

Mazursko-Warmińskich"

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3-4, 291-297

1977

DWADZIEŚCIA LAT

„KOMUNIKATÓW MAZURSKO-WARMIŃSKICH”

Rocznice czasopism s k ła n ia ją zaw sze do re fle k s ji n a d o siągnięciam i i b r a ­ k a m i w k o n fro n ta c ji z p ie rw o tn y m i założeniam i. W w y p a d k u p e rio d y k u , ja ­ k im są „ K o m u n ik a ty M a z u rsk o -W a rm iń s k ie ” — o rg a n P o lskiego T o w a rzy stw a H isto ry c zn eg o i O środka B a d a ń N au k o w y c h im . W ojciecha K ętrzy ń sk ieg o w O lsztynie, rocznica d w u d ziesto letn ieg o ju ż is tn ie n ia (1957— 1977) je s t d o b rą ok a zją do ta k ie g o w ła śn ie sp o jrzen ia w stecz. J e s t to rów nież ok azja do u św ia ­ do m ie n ia sobie e ta p ó w p rz e b y te j d ro g i o raz o k re ślen ia m iejsca, w ja k im z n aj­ d u ją się dzisiaj w g eo g rafii czaso p iśm ien n ictw a polskiego, zw łaszcza zaś s tre ­ fy P o lsk i północnej.

U gen ezy „ K o m u n ik a tó w M a z u rsk o -W a rm iń s k ic h ” tk w iła zro zu m iała w p e łn i dążność do odro d zen ia olsztyńskiego w y d a w n ic tw a, k tó re w ychodziło n ie re g u la rn ie w la ta c h 1946— 1950 ja k o „ K o m u n ik a ty ” In s ty tu tu M azu rsk ieg o w O lsztynie, dzięki in ic jaty w ie k ilk u zap aleń có w n a czele z o fia rn ą działaczką m az u rsk ą , E m ilią S u k e rto w ą -B ie d ra w in ą . H isto ria w ra z z arch eo lo g ią zajm o­ w a ły w n ich czołow ą rolę, u k a z u ją c ro zległe p o trze b y bad aw cze d la o d zyska­ n y c h M azur, W arm ii i Pow iśla.

W ro k u 1957, n a fa li p o p aźd ziern ik o w ej odnow y, d ąże n ia te zo stały zreali­ zow ane. „ K o m u n ik a ty M azu rsk o -W a rm iń s k ie ” ja k o o rg a n n ied a w n o p o w ołanej S ta c ji N a u k o w e j P o lskiego T o w a rzy stw a H isto ry czn e g o w O lsztynie (1953), n a ­ w ią zu ją ce j do d a w n eg o I n s ty tu tu M azurskiego, zaczęły się u k a zy w ać w celu „stw o rz en ia p la tfo rm y d la o g łaszan ia w y n ik ô tv b a d a ń n a u k o w y c h ”, a zarazem d la in fo rm o w an ia o p ro d u k c ji n a u k o w e j, zw łaszcza w dziedzinie h isto rii r e ­ gionu, ale i in n y ch d y scy p lin n a u k o w y c h . W p ierw szy m sk ro m n y m , c zte ro a r- k u sz o w y m n u m e rz e R e d ak c ja p o d k re ślała p o trzeb ę sk u p ie n ia szerszego k rę g u w spółpracow ników , zw łaszcza d la d ziału in fo rm a c ji n a u k o w e j, przez co ro zu ­ m ian o tak ż e p rz e d sta w icie li o śro d k ó w ogólnopolskich. N aw ią za n ie do tra d y c ji d a w n y c h „ K o m u n ik a tó w ” I n s ty tu tu M azu rsk ieg o zostało też silnie p o d k re ślo ­ ne, p rz y czym n o w y o rg a n m ia ł stan o w ić w p e w n e j m ierze ich k o n ty n u ac ję . Z n alazło to sw ój d o b itn y w y ra z w p rz y ję c iu w n a w ia s ac h n u m e ra c ji n a w ią ­ z u jącej do p ierw szy ch 55 n u m e ró w d a w n y c h „ K o m u n ik a tó w ” . P ie rw sz y n u m e r „ K o m u n ik a tó w M a z u rsk o -W a rm iń s k ic h ” u k a z a ły się w ięc jesie n ią 1957 ro k u ja k o n r 1 (56).

W z ak reślo n y m p ro g ra m ie u d e rz a ła w ięc d w o ja k a dążność: u w z g lęd n ia n ia n ie ty lk o te m a ty k i h isto ry czn ej, ale i p o k re w n y ch d y scy p lin społecznych oraz prz y ciąg a n ie do w sp ó łp racy n ie ty lk o au to ró w m iejscow ych, lecz i z in n y ch ośro d k ó w polskich, z ajm u ją c y ch się te m a ty k ą m az u rsk o -w a rm iń s k ą . Z ałożenia te b y ły słuszne, ale i tru d n e , chociaż od ich re aliza cji zależny b y ł poziom i r a n ­ g a no w eg o p erio d y k u . '

2 9 2 Marian Biskup

Z p e rs p e k ty w y dw u d ziesto lecia stw ierd zić m ożna i trze b a — bez ju b ile u ­ szow ej la u rk i, że z ak re śla n y p ro g ra m b y l stale i w y trw a le re alizo w a n y przez k o lejn e re d ak c je , m im o p o w ażn y ch tru d n o śc i n a tu r y o b iek ty w n ej, zwłaszcza m a te ria ln e j. „ K o m u n ik a ty M a z u rsk o -W a rm iń s k ie ” u k a z y w a ły się w ięc od ro k u 1957 w sposób r e g u la r n y — jeś li n ie z p u n k tu aln o śc ią sz w ajcarsk ieg o zeg ark a, to z n ie z w y k łą w rę cz term in o w o ścią, j a k rz ad k o k tó ry z p erio d y k ó w n a u k o ­ w ych. T ylko w ro k u 1957 u k a z a ły się 3 n u m e ry , n a to m ia s t w la ta c h pozosta­ ły ch corocznie 4 zeszyty d o cierały do r ą k czy teln ik ó w . Ł ącznie w la ta c h 1957— 1976 ogłoszono 20 tom ów , o b e jm u jąc y c h 79 n u m e ró w (zeszytów), w sum ie 1060 a rk u sz y w y d aw n iczy ch , a w ięc p rz ec ię tn ie rocznie 53 ark u sz e. I c h y b a k ażdy b ad acz stw ierd zi, że b y ły to ark u sz e p o trzeb n e, pożyteczne.

N ie u leg a w ątp liw o ści, że t a im p o n u ją c a k o n se k w e n cja w y d a w n ic za w y ­ n ik a ła z w y ją tk o w e j w p ro s t stabilności u rz ęd o w a n ia r e d a k to ró w i se k re ta rz y K o m ite tu R e d ak c y jn eg o . P ie rw s z y m r e d a k to re m b y ł T ad eu sz C ieś la k (W ar­ szawa), a fu n k c ję se k re ta rz a p e łn iła E m ilia S u k e rto w a -B ie d ra w in a . J u ż od końca ro k u 1958 o b jęła o n a sta n o w isk o re d a k to ra , s p ra w u ją c je n ie p rz e rw a n ie aż do ro k u 1968, m a ją c do pom ocy Ja n u s z a Jasiń sk ieg o , ów czesnego w s p ó łp ra ­ c ow nika S tacji, ja k o se k re ta rza . W la ta c h 1969— 1970 oboje p e łn ili fu n k c je r e ­ d a k to ró w p rz y pom ocy B o h d a n a K o ziełło-Poklew skiego ja k o se k re ta rza . Od r o k u 1971 fu n k c ję r e d a k to r a — po zgonie E m ilii S u k e rto w e j-B ie d ra w in y — p rz e ją ł J a n u s z Jasiń sk i, sp ra w u ją c ją n ie p rz e rw a n ie po dzień dzisiejszy, p rz y pom ocy se k re ta rz y — B. K o ziełło -P o k lew sk ieg o (od r o k u 1975 zastęp ca r e d a k ­ tora) i B o h d a n a Ł ukaszew icza, k o lejn y c h w s p ó łp raco w n ik ó w S tacji. S ta ły m m ec e n a se m fin a n s o w y m je s t W ojew ódzki W y d ział K u ltu r y w O lsztynie. O d ro k u 1969 „ K o m u n ik a ty ” zo stały w zm ocnione d o b ra n y m p a r tn e r e m w postaci O śro d k a B a d a ń N au k o w y c h im . W o jciecha K ę trzy ń s k ie g o jak o n o w e j p lacó w k i h u m an isty c zn e j w O lsztynie, w p e łn i z ain tere so w a n e j w sy ste m aty c zn e j p u b li­ k a c ji w spólnego o rg a n u . O ba te c zy n n ik i sp raw iły , iż re d a k to rz y i se k re ta rz e m o g li k o n ty n u o w a ć p rz y pom ocy szerokiego k rę g u członków K o m ite tu R e d a k ­ cyjnego w sposób k o n se k w e n tn y i ciągły założenia p ro g ra m o w e. F a k t te n za­ słu g u je n a siln e p o d k reślen ie, a z ara ze m stan o w ić p o w in ien w sk azó w k ę dla dalszej działalności w y d aw n iczej.

Z ałożenie p ro g ra m o w e p u b lik o w a n ia p rzez a u to ró w m iejsco w y c h p rz y jed n o cz esn y m p rz y ciąg a n iu a u to ró w z in n y c h o śro d k ó w R e d ak c ja realizo w a ła od sam ego początk u tak ż e z w y ra ź n ą k o n sek w en cją. N a ła m a c h „ K o m u n ik a ­ tó w ” p o jaw ia ły się od p o c zą tk u n a zw is k a o lsztyniaków , p ra co w n ik ó w służby a rc h iw a ln e j i m u ze a ln e j p ań stw o w ej i kościelnej, j a k i p ra co w n ik ó w o św iaty i a d m in is tra c ji p a ń stw o w e j o ra z w yższej uczelni rolniczej w K o rto w ie, a póź­ n iej O śro d k a im . W. K ętrzy ń s k ie g o i W yższej Szkoły P edagogicznej, obok le k a rz y -h is to ry k ó w m ed y c y n y (S ta n isła w Flis, A n d rz ej Skrobacki). O d po cząt­ k u też R ed ak c ja p u b lik o w a ła p ra ce czy m a te r ia ły zasłużonych działaczy m a ­ z u rsk ic h i w a rm iń s k ic h n a czele z sam ą E m ilią S u k e rto w ą -B ie d ra w in ą , j a k n a p rz y k ła d W ła d y sła w a G ębika, G u s ta w a L ey d in g a, J a n a B o en ig k a czy M iro sła­ w a L ey k a. W ie lu a u to ro m o lsz ty ń sk im ła m y „ K o m u n ik a tó w ” d a w a ły p o p ro ­ s tu szanse d e b iu tu n aukow ego, w p ły w a ją c n a in te n s y fik a c ję ich w łasn y ch b a d ań .

w p ły w a ły i w p ły w a ją aktywizujące» n a śro d o w isk o h u m an isty c zn e re g io n u olsztyńskiego, przy sp ieszając jego fo rm o w a n ie i d o skonalenie.

Od sam eg o też p o czątk u R e d a k c ja d ą ży ła do p o zy sk a n ia w sp ó łp ra co w n i­ ków z o śro d k ó w o g ó ln o k rajo w y c h i cel te n w znacznej m ierze o siągnęła. N a ła m a c h „ K o m u n ik a tó w ” p o ja w ia ją się ju ż od d a w n a n a zw is k a a u to ró w w a r ­ szaw sk ich (Je rzy A ntoniew icz, T ad e u sz C ieślak, W ła d y sła w C h ojnacki, B a r ­ b a ra G ro n io w sk a, K rzy szto f G roniow ski, S ta n is ła w H e rb st, B o g u sła w L eśno- dorski, P io tr S taw eck i, S te fa n Sw ieżaw ski), g d a ń sk ich (M arek A n d rzejew sk i, E d m u n d C ieślak, W ac ław O dyniec, J a n P o w iersk i, J a n Szeliga, W ład y sław Z ajew ski), lu b e lsk ic h {R yszard B en d er, J e rz y K łoczow ski, A n d rz ej W o jtk o w - ski, H e n ry k Zins), p o z n ań sk ich (A ntoni G ąsiorow ski, M arceli K osm an, G e ra rd L ab u d a , M a rz en a P o llak ó w n a), łódzkich (W ładysław B o rtn o w sk i, A n d rzej B rzeziński, S te fa n M a ria K uczyński), w ro c ław s k ich (W ładysław C zapliński, K a ro l F ie d o r, A d a m Galos, W ojciech W rzesiński) i — n ajo b fic ie j — to ru ń sk ic h (Iren a Ja n o sz -B isk u p o w a , M a ria n B iskup, T ere sa B o ra w sk a , K a ro l G órski, M a­ k sy m ilia n G rzegorz, M a ria n G um ow ski, W ojciech H ejnosz, K a z im ierz Jasiń sk i, S ła w o m ir K a lem b k a , R y sz a rd K u k ie r, J a n u s z M ałłek, Z en o n N ow ak, M a rian P a w la k , S ta n is ła w Salm onow icz, K a z im ierz W ajda) o ra z k ra k o w sk ic h (Wie­ sła w B ień k o w sk i, J a n u s z P ag aczew sk i, E u g en iu sz R ybka). N ie k tó rz y z n ich (Ja n u sz M ałłek, Z enon N ow ak) d e b iu to w a li zresztą n a ła m a c h olsztyńskiego org an u . J e s t to ty lk o g a rść n azw isk , gd y ż w „ K o m u n ik a ta c h ” d ru k o w a ło 145 a u to ró w pozaolsztyńskich.

Z ap e w n ie n ie sobie szerokiego zaplecza a u to rs k ie g o z k rę g u w łasn e g o i og ó ln o k rajo w eg o w p ły n ę ło k o rz y stn ie n a d obór te m a ty k i i zasięg u k a z y w a ­ ny c h p ro b lem ó w w trz e c h g łó w n y ch d ziałach: a rty k u łó w , m a te ria łó w i r e ­ cenzji (które b y ły z resztą k ilk a k ro tn ie m o d u lo w an e i rozszerzane). N ie p ró b u ­ ją c n a w e t bliżej a n alizo w ać teg o szerokiego zag a d n ien ia, pow iedzieć trze b a, że p rz y d o m in a cji h isto rii re g io n u M azur, W a rm ii i P o w iś la o rg a n olsztyński p u b lik o w ał szereg p ozycji z dziedziny archeologii, zw łaszcza P ru s p rz e d k rz y - żackieh, h is to rii sztuki, etn o g ra fii, języ k o zn aw stw a, d em o g rafii oraz zag ad n ień ekonom icznych reg io n u . N ie b ra k o w a ło n a w e t p ro b lem ó w astro n o m ii w zw iąz­ k u z te m a ty k ą k o p e rn ik o w sk ą i l it e r a tu r y re g io n a ln ej. M ożna by w ięc pow ie­ dzieć, że nasze „ K o m u n ik a ty ” re alizo w a ły n a m ia rę sw oich m ożliw ości in te r ­ d y sc y p lin a rn ą p ro b le m a ty k ę d la p ó łnocno-w schodniej s tr e f y P o lsk i L u d o w e j, w nosząc t u ta j sw ój c e n n y w k ła d w pozn an ie n ie ty lk o jej dziejów , ale z ag ad ­ n ie ń w spółczesnego jej oblicza i zachodzących w n im p rz em ian .

P rz y ty m w szy stk im h is to ria d o m in o w ała n a ła m a c h o lsztyńskiego or­ g a n u , p o w o łan eg o i re d ag o w a n e g o w s z a k przez h isto ry k ó w i je s t rzeczą zrozu­ m iałą, że n a jw ię k sz e osiągnięcia m a on w ła śn ie w te j dziedzinie. Są one znacz­ n e d la o k re s u w czesnego średniow iecza, tj. P r u s p o g ań sk ich (prace Jerzeg o A ntoniew icza, R o m u ald a O doja i in n y ch arch eo lo g ó w — łódzkich i w a rsz a w ­ skich, h is to ry k ó w M a rz en y P o llak ó w n y , J a n a P ow ierskiego). D la o k re su k rz y ­ żackiego n a jw aż n iejsz e w y d a ją się p ra ce A n d rz e ja W ojtkow skiego, o b e jm u jące zresztą szerszy p ro b le m s to su n k ó w p o lsk o -k rzy żack ich w X IV —X V H I stu lec iu (podobnie j a k M a ria n a B isk u p a i K a ro la G órskiego) ob o k p o lem icznych a r ty ­ k u łó w S ta n is ła w a H e rb sta , S te fa n a M. K u czyńskiego i W iesław a M ajew skiego, zw iązan y c h z b itw ą g ru n w a ld zk ą . D la P r u s K siążęcych zn aczn y w k ła d dla

2 9 4 Marian Biskup

p ro b le m a ty k i sto su n k ó w po lity czn y ch i p ra w n y c h , częściow o społecznych, dały a r ty k u ły i p rz y cz y n k i zaró w n o Ja n u s z a M ałłk a j a k i B a r b a r y i F ra n c is zk a M incerów , d la W a rm ii b p a J a n a O błąka, ks. A lojzego Szorca i ks. J u lia n a W ojtkow skiego. C enne u zu p ełn ien ie ty c h b a d a ń s ta n o w iły ro z p ra w y (zwłasz­ cza K a m ili W róblew skiej), pośw ięcone a sp e k to m h isto rii sz tu k i o k re su późnego średniow iecza i czasów n o w o ży tn y ch n a obszarze P r u s K siążęcych i W arm ii (szczególnie m a la rs tw o i rzeźba). N a n a jw ię k s z ą u w a g ę zas łu g u ją je d n a k p r a ­ ce, pośw ięcone te m a ty c e w ie k u X IX i p o c zątków X X , i to zaró w n o od stro n y zag ad n ień społeczno-narodow ych, j a k i d ziejó w p iśm ie n n ictw a i p r a s y w a r ­ m iń s k o -m a z u rsk ie j, u k a zu ją ce łączność ziem w sch o d n io p ru sk ic h z k u ltu r ą i lite r a tu r ą p o lską (ro zp raw y J a n a C hłosty, W ła d y sła w a C hojnackiego, T a d e u ­ sza C ieślaka, T ad e u sz a O rackiego, B a r b a r y G roniow skiej, T ad e u sz a G ry g iera, J a n u sz a Jasiń sk ie g o , E d w a rd a M artu szew sk ieg o , A n d rz e ja W ak a ra, W ojciecha W rzesińskiego) o ra z p ra ce i p rz y cz y n k i w s p o m n ia n y ch już w yżej działaczy m a z u rsk ic h i w a rm iń sk ic h . R ów nie po w ażn a b y ła ro la te m a ty k i m ię d z y w o je n ­ n ej, zw łaszcza d la z ag a d n ień p leb iscy tu 1920 ro k u (Ja n Boehm , J a n u s z Gilas, T adeusz G ry g ier, J a n u s z Sym onides, P io tr S taw ecki), k tó ry m zresztą p o św ię ­ c ony b y ł sp e c ja ln y cykl a rty k u łó w w 50 rocznicę p leb isc y tu w 1970 ro k u , jak i p ro b le m a ty k i r u c h u m az u rsk ie g o i szkolnictw a polskiego w P ru s a c h W schod­ n ic h do ro k u 1939 (E m ilia S u k e rto w a -B ie d ra w in a , A n d rz ej G ąsiorow ski, J a n B oenigk, T ad e u sz G ry g ie r, J a n W ró b lew sk i, zw łaszcza zaś W ojciech W rze siń ­ ski). U w z g lę d n ia n a te ż b y ła sp ra w a po lsk a w p ro w in c ji w sch o d n io p ru sk ie j w o k resie I I w o jn y św iato w ej, zw łaszcza zaś k w e stia p o lsk ich ro b o tn ik ó w p rz y m u so w y c h n a ty m obszarze (R yszard Juszkiew icz, B o h d an K oziełło-Po- klew ski, W ojciech W rzesiński).

P o w ażn y m i o siągnięciam i le g ity m u ją się „ K o m u n ik a ty ” w tem a ty c e o k re ­ su P o lsk i L u d o w e j, k tó re j pośw ięcano zaró w n o sp ecjaln e n u m e r y w la ta c h rocznicow ych (1964, 1969, 1974), j a k i liczne a rty k u ły i p rzy czy n k i w poszcze­ g ó lnych zeszytach. P o d e jm o w an e b y ły w ięc po ra z p ierw sz y zarów no p ro b le ­ m y P o lsk ie j P a r t ii R obotniczej czy P o lsk ie j P a r t ii S o cjalisty czn ej w w o je ­ w ództw ie o lszty ń sk im (K azim ierz R okoszew ski, E d m u n d W ojnow ski), zw łasz­ cza zaś p rz e m ia n go sp o d arczy ch i d em o g ra ficzn y ch re g io n u (B ohdan W ila- m ow ski, S ta n is ła w Ż yrom ski), j a k i w dziedzinie o św ia ty i k u ltu r y z b ib lio te ­ k a rs tw e m i te a tr e m n a czele (Tadeusz B ierkow ski, T ad eu sz Filip k o w sk i, R y ­ sz a rd T om czyk, S ta n is ła w W iśniew ski, J a n W róblew ski). „ K o m u n ik a ty ” d a ­ w a ły też c en n ą in fo rm a c ję o bazie a rch iw a ln e j, niezb ęd n ej d la w szelkich b a ­ d a ń o k re su P R L (Tadeusz G ry g ier, M a ria T arn o w sk a).

N ie p rz e m ijają cą i pow ażną zasługą re d a k c ji „ K o m u n ik a tó w ” je s t podjęcie przez n ią te m a ty k i k o p e rn ik o w sk iej i zap ew n ien ie jej pow ażnego m ie jsc a n a sw oich łam ach. J u ż od r o k u 1958 p o jaw ia ły się sp o rad y czn ie a r ty k u ły zw ią­ zane z osobą K o p e rn ik a (B olesław O rłow ski) czy jego śro d o w isk iem fro m b o r- sk im (r. 1959 — H e n r y k Zins). W la ta c h 1965— 1973 został n a w e t w y o d rę b n io n y sp e c ja ln y dział pod n a zw ą „ C o p ern ic an a ”, w k tó ry m zam ieszczano a rty k u ły , p u b lik a c je źródłow e i recenzje, dotyczące życia i działalności A s tro n o m a i jego k rę g u w a rm iń sk ieg o , p rzy g o to w an e zw łaszcza przez re p re z e n ta n tó w śro d o w is­ k a olsztyńskiego (Je rzy S ik o rsk i n a czele, K a m ila W ró b lew sk a, S ta n is ła w Flis, D a n u ta Jam io łk o w sk a), k ra k o w sk ie g o (J a n u sz P agaczew ski) i to ru ń sk ie g o (M arian B iskup, T eresa B o raw sk a, K a ro l G órski, M a rian G um ow ski, Ja n u sz

M ałłek). Ł ącznie plo n te n przy n ió sł w ra z z re ce n zja m i 45 pozycji, w ty m i p ierw szą re d a k c ję z es ta w u b io g raficzn y ch d a n y c h J e rz e g o S ik o rsk ieg o M ik o ­

łaj K o p e r n ik n a W a r m ii (1966— 1967). „ K o m u n ik a ty ” w y s u n ę ły się więc n a

czoło w śród p e rio d y k ó w p o lsk ich zasięgiem i b o g actw em p u b lik o w a n y c h po­ zycji k o p e rn ik o w sk ich , g o d n ie d o k u m e n tu ją c rocznicę W ielkiego O b y w atela szesnasto w iecznej W arm ii.

P o d k re ślić też w y p a d a n iek tó re c y k le tem a ty c z n e, u k a zu ją ce się przez dłuższy czas n a ła m a c h „ K o m u n ik a tó w ” , j a k zw łaszcza a r ty k u ły pośw ięcone u k ład o m p rz e s trz en n y m w ie lu m ia s t w a rm iń s k ic h i m az u rsk ic h czy re g io n u P o w iśla (Iren a Ja n o sz-B isk u p o w a, M a ria n B iskup, Z en o n N ow ak). Poza w spo­ m n ia n y m i ju ż c y k lam i, d o tyczącym i p leb isc y tu i dziejów P o lsk i L u d o w ej, w spom nieć też trz e b a o in te re s u ją c e j se rii a rty k u łó w , pośw ięconych św ia d o ­ m ości n a ro d o w e j n a ziem iach M azu r i W arm ii (rok 1962 — S ta n is ła w H erb st, E m ilia S u k e rto w a -B ie d ra w in a , T ad eu sz G ry g ie r, W ojciech W rzesiński) i sta ­ w ia ją c y ch po ra z p ierw sz y pod d y sk u s ję te n złożony p ro b lem . C h y b a poży­ teczne okazać się też m o g ą a r ty k u ły o p u b lik o w an e w ro k u 1975 w zw iązk u z 450 rocznicą h o łd u p ru sk ie g o (M arian B iskup, J a n u s z M ałłek, K a m ila W ró b ­ lew ska).

P o z y ty w n ie też ocenić trz e b a dział „ M a te riałó w ”, k tó ry p rzy n ió sł w iele in te re s u ją c y c h p rz y czy n k ó w źródłow ych t a k z d aw n iejszej, j a k i now szej h isto rii reg io n u . Dla o k re su sta ro p o lsk ieg o n a jw aż n iejsz e w y d a ją się edycje m a te ria łó w s k a rb o w y c h i są d o w y ch re g io n u W arm ii d ru g iej połow y XV I i p o czątków X V II stu lecia (M arian B iskup, Z enon G uidon, J a n P o w iersk i, Ro­ m a n M arch w iń sk i, A u g u s ty n S teffen ) czy p rz y cz y n k i J a n a W róblew skiego, d otyczące b ib lio tek polskich, zw łaszcza w o k resie h itle ro w sk im . N a p o d k re śle ­ n ie z as łu g u ją tak ż e in fo rm a c je n a tu r y a rc h iw a ln e j o z b io rach m ate ria łó w z o k re s u P r u s K siążęcych z tzw . E ta ts m in is te riu m (Tadeusz G ry g ier) oraz o a k ta c h p o d w o rs k ic h n ie k tó ry c h ro d zin ju n k ie rs k ic h (A niela P rzy w u sk a), k tó re służyć b ę d ą ja k o c en n e w sk azó w k i i p rz e w o d n ik d la p rzy szły c h badaczy.

D ział recenzji, choć p oczątkow o n a jb a rd z ie j „ c h u d y ”, w y k a z y w a ł stałe z ain te re so w a n ie lite r a tu r ą w ję z y k u polskim , n iem iec k im o raz ro sy jsk im , r e ­ je s tru ją c w iększość n a jw aż n iejsz y ch p u b lik a c ji, zw iąz an y c h n ie ty lk o z regio­ nem , ale o sta tn io i te m a ty k ą p o lsk o-niem iecką, zw łaszcza w lite ra tu rz e u k a ­ zującej się w R e p u b lice F e d e ra ln e j N iem iec. N ależy p o dkreślić, że recen zje te w w ie lu w y p a d k a c h m ia ły c h a r a k te r polem iczny, zw łaszcza w o d n iesien iu do n ie k tó ry c h w y b itn ie rew izjo n isty cz n y ch pozycji, szczególnie szkoły W a lte ra H u b a tsc h a i n ie k tó ry c h pozycji I n s ty tu tu H e r d e r a w M a rb u rg u . B y ły one n ie ­ k ied y p rzed m io tem ob szern iejszy c h ro z p ra w e k po lem iczn y ch w dziale „Dys­ k u sje i p o lem ik i” , w k tó ry m n ie z ab ra k ło też spięć k ry ty c z n y ch n ie ty lk o w sporze o ocenę Z a k o n u K rzy żack ie g o z zag ra n ic z n y m i a n ta g o n ista m i (K arol G órski — Udo A rn o ld , 1975 r.), lecz ta k ż e i z k ra jo w y m i. N ajo strzejsza pole­ m ik a d otyczyła w s p o m n ia n ej ju ż w yżej k o n tro w e rs ji o b itw ę g ru n w a ld z k ą (S ta n isła w H e rb st, S te fa n M. K uczyński, W iesław M ajew ski). W ym ienić należy też p o lem ik ę A n to n ieg o G ąsio ro w sk ieg o i M a k sy m ilia n a G rzeg o rza o polskich g w a ra n ta c h tr a k ta tó w z Z ak o n e m (1971— 1972) oraz o strą k ry ty k ę A n d rz eja W ojtkow skiego now ej edycji L ite s ac res gestae in te r Polonos O r d in em ą u e

C ru c ife ro r u m z ro k u 1971 i B a r b a r y i F ra n c is zk a M in ceró w — serii m ono­

2 9 6 Marian Biskup

ła m y „ K o m u n ik a tó w ”, bud ząc zarazem szersze z ain tere so w a n ie d la o lsz ty ń ­ skiego p erio d y k u .

Z asłu g ą R e d a k c ji b y ło zam ieszczanie n ie k tó ry c h b ib lio g ra fii, w ty m b p a J a n a O błąka, dotyczącej d ru k ó w p o lsk ich n a W arm ii z la t 1800— 1939 (r. 1957 i u z u p ełn ien ie z 1958 r.) oraz E m ilii S u k e rto w e j-B ie d ra w in y , pośw ięconej W arm ii i M azu ro m w la ta c h 1945— 1960 (1958— 1964). O sta tn ia b ib lio g ra fia n ie b y ła k o n ty n u o w a n a, p o n iew aż obow iązek te n p rz ejęła W o jew ódzka B ib lio tek a P u b licz n a w O lsztynie.

N a koniec k ro n ik a n a u k o w a , ściślej n a u k o w o -k u ltu ra ln a , z aw ie ra ją ca co­ r a z pełn iejszy z es ta w s p ra w o z d ań i in fo rm a c ji z życia O lsztyńskiego, n iezb ęd ­ n y w ręcz in fo rm a to r dla odbiorców dzisiejszych i m a te r ia ł d la p rzy szły c h b ad ac zy teg o reg io n u . W o sta tn im czasie R e d a k c ja z rezy g n o w ała z p u b lik o w a ­ n ia ro z leg ły ch m a te ria łó w arch eologicznych (które p rzek azan o do „R ocznika O lszty ń sk ieg o ” ).

„ K o m u n ik a ty M a z u rsk o -W a rm iń s k ie ” p rzeszły w ięc w c iąg u sw ego p ie rw ­ szego d w u d ziestolecia w y ra źn ą k o rz y stn ą ew olucję: od m ałeg o czte ro a rk u sz o - w ego tomi-ku do obszerniejszej d w u n a sto a rk u szo w ej p u b lik a c ji, w błyszczącej o statn io o p ty m isty czn ą zielenią k a rto n o w e j okładce. P o szerzy ły w y ra ź n ie k rą g w sp ó łp ra c o w n ik ó w i zasięg p o ru sz a n y ch p roblem ów , znacznie też u a tr a k c y j­ n iły dział rece n zji i spraw o zd ań . P o zo stały p rz y ty m w ie rn e te m a ty c e sw ego reg io n u , dla k tó reg o i n a k tó ry m zostały pow ołane, chociaż p o tra fiły poszerzać go w sposób u m ie ję tn y o ziem ie całeg o P o m o rz a W schodniego. I ch y b a słusz­ n ie od ro k u 1974 p o jaw iło się bliższe o k re ślen ie „Czasopism o pośw ięcone p rz e ­ szłości ziem P o lsk i p ó łn o cn o -w sch o d n iej” . O k reślen ie zobow iązujące, a le odbi­ ja ją c e w zro st zn aczenia „ K o m u n ik a tó w M a z u rsk o -W a rm iń s k ic h ” . P o tw ie rd z a ­ jąc e ob serw a cje , że w łaściw ie re d a g o w a n y p e rio d y k re g io n a ln y m oże sta ć się p o n a d reg io n aln y , jeś li je s t ty lk o d o b r y m p erio d y k iem .

P o d s u m o w u ją c tę garść re fle k s ji ju b ileu szo w y ch n a le ż ało b y pow iedzieć n a koniec, że t r u d n o w y o b r a z i ć s o b i e p r o c e s k s z t a ł t o w a ­ n i a s i ę o l s z t y ń s k i e g o ś r o d o w i s k a h i s t o r y c z n e g o b e z o b e c n o ś c i n a s z y c h „ K o m u n i k a t ó w M a z u r s k o - W a r m i ń ­ s k i e h ” . S łu żą dziś one dob rze w p ierw szy m rzędzie śro d o w isk u n a u k o w e ­ m u i k u ltu r a ln e m u M a z u r i W arm ii, ale i całej p o m era n isty ce polskiej. J e s t to służba o fiarn a i tru d n a , k tó re j re aliza to ro m n a leżą się nasze serdeczne podzię­ k o w a n ia i życzenia dalszy ch ró w n ie o w ocnych osiągnięć.

M a r ia n B i s k u p

P R E Z E S Z A R Z Ą D U G Ł O W N E G O

Z W A N Z I G J A H R E D E R „ K O M U N I K A T Y M A Z U R S K O - W A R M I Ń S K I E ” Z u s a m m e n f a s s u n g I n d e m A r t i k e l w u r d e d e r V e r s u c h u n t e r n o m m e n , e i n e B i l a n z a u s d e r z w a n z i g j ä h r i g e n T ä t i g ­ k e i t d e r Z e i t s c h r i f t „ K o m u n i k a t y M a z u r s k o - W a r m i ń s k i e ” ( M a s u r i s c h - E r m l ä n d i s c h e M i t t e i l u n g e n ) z u z i e h e n , d i e 1957 a l s e i n e F o r t s e t z u n g d e r 1946— 1950 e r s c h e i n e n d e n Z e i t s c h r i f t „ K o m u n i k a t y I n s t y ­ t u t u M a z u r s k i e g o w O l s z t y n i e ” ( M i t t e i l u n g e n d e s M a s u r i s c h e n I n s t i t u t s i n O l s z t y n ) i n s L e b e n g e r u f e n w u r d e . E s w u r d e n i n s g e s a m t i n d e n J a h r e n 1957— 1976 z w a n z i g B ä n d e d e r „ K o m u n i k a t y ” v e r ö f f e n t l i c h t , d i e 79 N u m m e r n ( H e f t e ) a u f 1060 V e r l a g s b o g e n u m f a s s t e n , w a s i m D u r s c h n i t t 53 B o g e n p r o J a h r a u s m a c h t . Z u n ä c h s t a l s O r g a n d e r F o r s c h u n g s s t e l l e d e r P o l n i s c h e n H i s t o r i s c h e n G e s e l l s c h a f t h e r a u s g e g e b e n , w i r d s i e s e i t 1969 i n G e m e i n s c h a f t m i t d e r W o j c i e c h - K ę t r z y ń s k i - F o r - s c h u n g s s t e l l e ( O ś r o d e k B a d a ń N a u k o w y c h i m i e n i a W o j c i e c h a K ę t r z y ń s k i e g o ) i n O l s z t y n p u b l i z i e r t u n d v o n d e r A b t e i l u n g K u l t u r i m A m t d e r W o j e w o d s c h a f t O l s z t y n d o t i e r t . I n d e n „ K o m u n i k a t y ” w u r d e n v o r a l l e m d i e A r b e i t e n d e r j e n i g e n F o r s c h e r v e r ö f f e n t l i c h t , d i e i n O l s z t y n i h r e n W o h n - u n d A r b e i t s o r t h a b e n , s o w i e d i e A r b e i t e n d e r u m E r m l a n d u n d M a s u r e n v e r d i e n t e n A k t i v i s t e n , m i t E m i l i a S u k e r t o w a - B i e d r a w i n a a n d e r S p i t z e , w e l c h e d i e f a k t i s c h e G r ü n d e r i n u n d m e h r e r e J a h r e h i n d u r c h R e d a k t e u r i n d e r Z e i t s c h r i f t w a r . Z u d e n M i t a r b e i t e r n d e r Z e i t s c h r i f t g e h ö r t e a u c h e i n e s t a t t l i c h e Z a h l v o n 145 A u t o r e n a u s g a n z P o l e n , i n s b e s o n d e r e a u s T o r u ń , W a r s z a w a , G d a ń s k , K r a k ó w , P o z n a ń , Ł ó d ź u n d W r o c ł a w . I n d e r e r s t e n R e i h e w u r d e n A r b e i t e n z u r G e s c h i c h t e M a s u - r e n s , E r m l a n d s u n d d e s L a n d e s a n d e r u n t e r e n W e i c h s e l v e r ö f f e n t l i c h t , d a r ü b e r h i n a u s a b e r a u c h A r b e i t e n a u s d e m B e r e i c h d e r A r c h ä o l o g i e , d e r K u n s t g e s c h i c h t e , d e r V ö l k e r k u n d e u n d D e m o g r a ­ p h i e , s o w i e d e n ö k o n o m i s c h e n F r a g e n d i e s e r R e g i o n . E i n e b e s o n d e r e R o l l e h a t t e n d i e A r b e i t e n ü b e r d i e G e s c h i c h t e d e s P r e u s s e n l a n d e s i n d e r Z e i t v o r d e r A n k u n f t d e s D e u t s c h e n O r d e n s ( d i e s o g . h e i d n i s c h e Z e i t ) , d a n n i n d e r Z e i t d e r O r d e n s h e r r s c h a f t u n d d e r p o l n i s c h e n O b e r h o h e i t , i n s ­ b e s o n d e r e a b e r ü b e r O s t p r e u s s e n i m 19. u n d 20. J a h r h u n d e r t b i s 1945 g e s p i e l t , i n d e n e n d i e V e r b i n ­ d u n g e n d i e s e s T e r r i t o r i u m s i m B e r e i c h d e r s o z i a l e n , n a t i o n a l e n u n d k u l t u r e l l e n F r a g e n m i t d e r p o l n i s c h e n N a t i o n h e r v o r g e h o b e n w u r d e n . D i e „ K o m u n i k a t y ” h a b e n s i c h a u c h u m d i e G e s c h i c h t e d e r P e r i o d e d e r V o l k s r e p u b l i k P o l e n i n d e r R e g i o n u m O l s z t y n , s o w i e i m B e r e i c h d e r C o p e r n i c u s - - P r o b l e m a t i k (45 T e x t e ) v e r d i e n t g e m a c h t . E b e n f a l l s b r a c h t e n d i e „ P o l e m i k e n u n d B e s p r e c h u n g e n ” i n s b e s o n d e r e d i e P o l e m i k u m d i e G r u n w a l d - { T a n n e n b e r g - ) - S c h l a c h t 1410, i n t e r e s s a n t e s M a t e r i a l . D i e „ K o m u n i k a t y ” h a b e n d e m n a c h e i n e b e d e u t s a m e E v o l u t i o n d u r c h g e m a c h t , i n d e m s i e i h r e n F r a g e n k r e i s s o g a r a u f d a s g e s a m t e G e b i e t d e s ö s t l i c h e n K ü s t e n l a n d e s ( i n d e r p o l n i s c h e n w i s s e n s c h a f t l i c h e n T e r m i n o l o g i e : P o m o r z e W s c h o d n i e , i n d e r a l t e n d e u t s c h e n T e r m i n o l o g i e : O s t - u n d W e s t p r e u s s e n ) e r w e i t e r t e n . E s f a n d s e i n e n A u s d r u c k i n d e m U n t e r t i t e l : „ Z e i t s c h r i f t f ü r d i e V e r g a n g e n h e i t N o r d o s t p o l e n s ” , d e n d i e Z e i t s c h r i f t s e i t 1974 f ü h r t . E s i s t h e u t z u t a g e s c h w i e r i g , s i c h d i e E n t w i c k l u n g d e r w i s s e n s c h a f t l i c h e n G e s c h i c h t s f o r s c h u n g i n O l s z t y n o h n e d i e „ K o m u n i k a t y ” v o r z u s t e l l e n . D i e Z e i t s c h r i f t d i e n t h e u t e v o r a l l e m d e n K u l t u r - u n d F o r s c h u n g s z e n t r e n M a s u r e n s u n d E r m l a n d s , d a r ü b e r h i n a u s a b e r e b e n f a l l s d e n g e s a m t p o l n i s c h e n F o r s c h u n g e n ü b e r d i e G e ­ s c h i c h t e d i e s e r G e b i e t e .