Obwódki pleochroiczne i nowy pierwiastek chemiczny

(1)

the case of the Mierz.eja WiSlana, and (1) the we-stern

parlls

of the BtrlUc coast and Reist<x:ene

de-poslitB in the case of the Hell Peni1lS'Ulla.

An ana1yBis of the whlole section of Littorlna

d~iIbs penetrated by the Hel borehole has. shown 90IlIle changes in miner8ilogical COIllpOSiillion, mainly in the content of micas and in absolute numerllcal vs'rue of !bhe AlG (amphi.bole~to-garnet) ('aUo. The larg-es!; oontel1lt of micas and value of the AlG ratw Were found

to

coincide· wtlth ,the basal part!; of the section

(Fie!.

la and Lb). The ob;erved chaDlge& in the occurreooe of floral and faWlal remains appea-red. 'to be parallel to the former. This coincidence

of the changes in mica

content,

the· AlG ratio and the conltenat of floral and fauna! remains in the ver:tl.cal profile indieates· some changes· in hydrody-namic regime, that is ceasing of marine currents

d~layed by cores at the depths about 50 -ID to

60 m The action of currents presumably ceased as a resuit of worsening conneoti'OIlS betlween the Lit-torina Sea and Ithe Ocean. A sharp (boundary found at 40 m depth, connooted with disappearance of the fauna'! remains (in relation to ·iower pal"bs of the sectwn) does not coincide with the chanJges in

ml-neraiogrea!l OOIllIposition of the deposb bLlIt with the Changes in their fades (a transitwn from the facies

of aiJlty sands 00 :None-grained sands).

PE310ME

OpoBe,ll;eHbI KHHepanOrH'leCKHe HCCne,ll;OBaHHJI OTJIO-:m:emdi JIH'l'OpHHOBOro M:OPJl no pa3pe3y 6YPOBOJi. CKBa-3mm.I, npoA,II;eHHOA Ha· n-OBe XCJIL. JIHTOp.HHOBLle OTJIo:m:eHH.II npe,ll;CTaBJIeUbI B HHrepBaJIe C 14 ,11;0 78 M:

(C 3 ,11;0 72 M: HH:ate y. JoL). CBepxy BHH3 OHK npe,ll; -CTaBJIeHLI: M:emc03epHHCTLIM:H DecEaMH, aJIeBpHTHCTLI-Jom DeCKaaJIeBpHTHCTLI-Jom H DeC'IaHHCTLIaJIeBpHTHCTLI-Jom aJIeapHTaaJIeBpHTHCTLI-Jom. MHHepaJIO-rH'leCKHA aHaJIH3 He BbIJlBHJI cy~eCTBeHHOrO OTJIH'IH.II 3THX DeCKOB OT ,1I;OHBbIX H nJIJllKHLIX neCKOB B .tlPyrHX 'l'O'IKax BaJITHliCK'Oro n06epe:m:L.R. .

)J;eTaJILHOe COnOC'l'aBJIeHHe MHHepaJILHoro COCTaBa 3KBHBaJIeHTHLIX JIHTOPHHOBLIX OTJIo:m:eHHA BHCJIHHCKOA KOCLI H XeJILCKOrO noJIYoCTpOBa!, BLlHBHJIO HeKOTopbIe paimWDfJI, YKa3bIBaIO~He Ha ~aJILHLle H H03paCT-Hble OC06eHHOCTH pa3HbIX o6JIacreA tIH'l'aHHJI. no OTHO-meHHlO K BHCJlHHcXoA Koce 3'1'0 6bIJIH OJIHI'OqeHoBLle DOPO,ll;LI 3eeM:JIaH,II;CKOl'O IlOJIYOCTpOBa, a DO OTHOlUeHJIIO K Xem,CKOKy D-By 3alla,u;HLIe Y'I8CTKH D06epe:atL.R(?)

H DJIeACTOqeHOBLle OTJIo:m:eHHJI.

COCTaB JIH'l'OPHHOEibIX O'1'JIo:m:emdi B pa3pe3e CKsa:"

:lKHHbI Ha D-OBe XeJIL OT'le'l'JIHBO H3M:eHReTCJI. B Oco-6eHHOCTH npOHCXO,1l;w.r B03paCT~ KOJIH'leCTBa CJIIO,II; .

C rJIy6H.HoA H YBeJI~eHHeM B ~eA 'IaCTH pa3pe3a OTHomeHHS aMq,H60JIOB K rpaHaTaM: (q,Hr. la, 1b).

ConOCTaBJIeHHe rpaq,HKoB. co.,II;ep"lKaHH.II CPJIOPbI H q,aYHbI B pa3pe3e JIHTOPHHOBLIX oTJIo:m:e~wA C rpaq,K-KOM: CO,ll;ep:m:aHH.H CJIIO,II; H KOJIe6aHHJi OTHOmeHHJI AIr BbISBJIHeT O'l"IeTJIHBbIe COOTBeTCTBHJI. Ha 3TOM: OCHO-BaHHH MO:atHO c,II;eJIaTL 3aKJIlO'IeHHJI OTHOCHTeJILHO H3-M:eHemdi rH,lI;PO,ll;KEaKH'leCKOrO peJKH)a:a, T.e.

npeKpa-~eHHH Te'IeHHA, o6YCJIOBJIeHHoM,· BepOJlTHO, uperpa2lt-AeHHeM CBS3H JIH'l'OPH.HOBOl'O M:OPJI C OKeaaOM: B Te'Ie-HHe COOTBeTCTBylO~ero npOM:eEy'l'Ea BpeM:eHK. Pe3B:aJl rp8llHIfcl 40 M:, CB,B:3aHaaJl C nOJIHLIM HC'Ie3HOBeHHeM: cpaYHLI, He OTPa:m:eHa B MHHepaJILHOM: COCTaBe H CM-3LIBaeT'CJI JIHIDL C H3M:eHeHHeM: cPaqHaJILHOrO COCTaBa, T.e. nepeXO,ll;OM pT .... "pHTHC'l'bIX neCKQB B

M:eJIK03epHH-CTLIe neCKH.

JAN BURCHART

Pobka Akadenda Nauk

OBWODKI

PLEOCHROICZNE I NOWY

:

rJERWIAS'J;1!K

CIJ.EMICZNY

W poprzednim numerze .~egllldu Geologicznego" uklazal si~ apel do miner8l1og6w i lPetro~:SfQw (1) zwracajllCY uwag~ na donios~6 · informacji jaklch dostaa:czyc mogll oibw6dki pleochroiczne 0 duzych rozmiarach.· Sprswa ma posmak sensacyjny, gdyz wlabie takie halo-glganty doprowadzily do wysoce prawdopodobnego odkrycia noweg1l pierwias'bka che-micznego '0 :liczbie atomowej. 126· (I); Pojawily sl~

na ten temat informacje w praBie (np. 2, 3, 4) i te-lewizji (magazyn "Eureka"), ukazala si~ te! drukiem praca au,tor6w odkrycla (8), dochOldU\ w'iadomoaci z r6znYICh oSrodk6w ~ki jllda:'owej.· Spr6buj~

Czy-teldilrom ,,Przegllldu" zrelacjooowac powy:i;szy Pro-Iblem. Za.cz1l6 'br.zelba od nieco lJ:lllZszego opisu

·dbw6-dek pleochroi.cznych w mineralach. .

Zwr6cono III8 nie UYrag~ w latach 80-tYCh ubiegle-go stulecia, a wi~ je.v:cze przed odkryt:iem promie-nwtw6rcz{)Q:i (1896), ich zw'iIl7lek zati z napromienlo-wamem czllStkamli a udowodnUi do§wiadczalnie fizyk E. Rutheford i geolog J. Joly w latach 1910-1913. Granity i skaly im pokrewoo mwtierajll ~rednio

4 ppm .tmulU i 13 ·ppm

toru

(12), przy czym, jak

w.iadaino z l'icznych studi6w nad rozmieszczeniem tych piei'wiastk6'w, -maczna ich ~~ skupia si~w

mmetamch ,akcesorycznyctl, osi!lgajli\c tam pokaZne

st~zen:ia. I fak np. - cyrkony zawier'ajll

zwykle

200-8000

ppm uranu,

monacyty

22 OO~75 000

ppm

toru (13). Tak wi~, drdbne, czasem nawet nieroz-poznawalne mikroSkopowo krysztalki cyrkonu,· mo-nacytu, aUartitu, ksenotymu, nieldedy t~e apatytu, SIi\ . w skalach centmmi wysylajllcjmi promieniowl;l-nle a. PonlewaZ ·zati sUn!e jonIzujllce· dzialan4e tego promienio'Wania wywoluje w wielu1nineramch·

zmIa-n~ barwy, w'i~ tez mineral, w k't6rym wr~tek tkwi jest jakby naturalnym

do.zymetrer:P.

rejestrujl\Cym

pochIonl~ dawk~ naprom'leniowania w ciligu carego

646

UKD ~5,34B:539.164:M8.789.:549;08:5511.31.4:0f)1.5 czasu eksipozycji, a w'l~ wtieku ukla:du tr6dlo (wro-· stek) - detek:tor. StapleD. zaczernienia jest oczy-wltcie funkJCjll akty~ci 'Wl'IOStka (zawal"to&ci emi-ter6w czQStek .~) i .wiElku ukladu. Kryje si~ W tym

~l'~e . oznactanlla wieku' mineral6w. Trzeba w tyro celu0Z4~c· stopleD. zaC'£~;tnie$l w obwOdce, zwy1de :·wyrazony llc:z!bowo· ·ja'ko· s1xl9unek priepusz -C2:alno§ci . ~Wia'tla w ahw6dce do przepu6Zc'Zalnotici kwdatla VI minerale. poza

oibW'6ci1al

oraznat~enie

promienio'W'lmia a wysylanego· przez wrostek.Pierw~

SZIl wi~c tnyBkac

moZna

za poIIl.OCll precyzyjnycli densytorne;tr6w;· drugll teichn!ikll IkliBz jt&ciroWych.

.. Mineralam, w lk't6tym najcz~ej ·takle obw6dki

wyst~U~Il· jest biotYt, przy czym zWykle wplyw

~promieniowania zaznacza si~ w nim silnym przy-ciemn'ieniem ibarwy dla w~r6w y i t), przy ·nie

ztJlienwnej jasnej ,barwie dIe. a. W· efekcie wzmoc': nlieniu ulega' i tak· juz sUny pleochroizm mineralu. Poddbnie jest w amfi.bo1ach. W niekt6rych minera-lach bezbarwnych w plytkach Cien'1tich, rip. w kor-dierycie, zmiana barwy'

leSt

takZe anizotropowa f 'W'tedy mamy do czynlen1a z· Pleochroicznll ob-wlIdkll . w n'iep'ieochr"oicznym, bezbarwnym minerale. DlategoteZ utado Bi~ m6wic 0 -obw6dkach

pleo-C'hrdiemych,c~ np.fiuoryt jest r6wn1e! bardzO czulym detek'torE!m promieniO'wania i ~ mine-raJem izo'tropowym wyksztalca obw6dk~ 0 Zmienio-nej barwie, leezoczywiecie· ni~eochl1bicznll.

OkretilE!'D.ie wieku mineral6w met.odlt obw6dek

ph~ochtdicznych wymaga inaj(:jlmo6cl bz.taltu funkcJi w'iIlZQCej S!;opieiJ. zirezel'nienia zakt~ tr6dla. Badania

s.

Deutlllch f jej wsp6lpracowndk:~w ·{7) wy"kazaly jedIll8k,

te

rbzne bioty'ty majll· bardzo rOZnll czul~, a poza tym, Ze funkcja me . jest llnlowa, pona'lito ma 'ona pe'Wne malaiimum. Do

(2)

do .dawki naprom'ieniowania, iP6~niej n,astlU>uje jakb.y nasyeenie i dalBztl napOOlmlen~CJWYWande wywoluJe juZ ;tY:1k-o nieznaezne zrni~y ibarwy, by wreszeie zaeUil 2fi~ .. proces. cofanla .. I!i~· zaczernienia. Jest to

ziawisko analogiczne do. zpanej fdtografom. solary-zacji P.owtlIdujijOOj odwr6een'ie negatywu w- pozytyw

Pad

.

Wiplywem bardzo s-ilnego prz~wietlenia: na pqzytywach niekt6rych zdj~~ amatOl"Ski!chzauwaZy6 maina, ze s1lne ir6dla ~wi:atla, jak reflektor czy tarcza sloiloa,. !!I.ll czatne.Efekt odwracania procesu zaczernlenia vi biotycie wekutek prz~awirowanla napromienieIrla udaJo .siE} ·uzysItac sz!IAleznie ~ez

naoAw'ietlanie kryszbal6W wielkim'i dawkami cz!ptek

Cl (11). Jak z powyiszego wynika, zaczernienie ob-w6dek jest bardzo niepewnll i w najiepszym razie tyl'ko bard7lO przylbliZonll miarll wieku, zwlaszeza ie, jaik wyn'ika.z .przyldad6w podanyeh ,przez Gentry'ego (9), nie wszYSthle zagadki zwill7Jku mi~y zmianq barwy I. dawkll ·.Cl zostQly Wyja~nione. Dlatego: tei

z81n'teresowan'ie ob'w6dkami, bardzo zywe . swego czasu, w ostatnim 20-1eclu wyrainie oslablo.

Innll cecbll obw6dek,.. i to ,eechll dostarczajllcll mn6s'twa nieoczekiwlmych' informacji, jest ieh roz-mIlar. Promlieruawanie a· ma ~C'i!le okr~loni\ energi.~,

charak'tery'S'tYCznll dla WySylajllcego je riuklidu i, 00

za tyro idzle, okreSlonyzasi~g. Jesli ene~~ (E) wy-razi~ Vi MeV, .z~i~g czllBtki Cl w pawietrzu wynosi

w. p~blijeniu 0,309 xE'/I cm, a wi~e okolo 2,64 cm dla cZllstek enrlrowanych przez lISt] i okoh>. 2,45 cm dla 10Th. 0 zasi~gu w o§radku materialnyin· .decy-duje nde tyIko· energia cZllstek, lecz takZe cechy

~~a, CO w duZym przYl]jliZendu .opfauje wz6r:

.

. R

E"

=

3

X

IO-4--'-.vA

. . d ·

gdzie: RA i R - odpow'iednio, zasf~g· VI osrodku i zasi~g w powietrzu, A - ~rednia liczba masowa oSrodka, cl - jego ~S't<o~c. Ze skhldu chemicznego

przed~nego biotytu uzyskujemy (obliczenia autora)

A=25,3, 00 przy cl=3 daje zasl~g

CZIlStek

w biotyeie: dla 288lJ - 13 \1 dla IaITh - 12 IL, rezultaty bardzo bllrkie podawanym z bezp~edntch pamiar6w.

Je~li u6d1o promieniowania jest niemal punkto-we, zaezernienie stanow'i jego kulistll powrok~ 0 pro-miemu r6wnym zaBi~owi e~tek. W plytkach clen-ktch wMizianych pod mikrOBkopem prawdZiwy, pelny promien zmlerzyc · moina . tylko w przekrojach cen-trycmych, w k.t6rycll widoczny jest takZe- . wrostek--cen't1"llm. W przekrojach takich W'Jdoczna jest takZe. subtelna budowa aureoli, gdyt sklada si~ ona z seri! k-oncentryeznych pawrok Wynika to z !akiu, ze

za-r6wno uran-238, jak i tor-232 SI4 macierzystymI nU-klidaml., od kt6rych rozpoczynajll si~ naturalne sze-reg! promieniotw6reze, koiIcz~e si~trzema··· romymi, niepromien6.0tw6rezymi izotopami olowiu. W kai'-dym· szere<gu, na drodze od· nukUd'll mac:ierzysteg.o do konoOwego, powstajl4 okr~lone nu1df.dy: posr.ed-nle, z kt6rych W'i~c · jest. emiterami promienio-wania a, 0 energiaeh dnnych niZ nuklid macierzysty. Wprawdzie teczlony pOSre"dnie . Sllkr6l1koiyciawe, lecz kaidy atom nuklidu ulegajllc przemianie w czlon nastfg)ny wysyla promieniowanie, k't6rego efek-ty kumulujll sl~ d. wywoIujll w otaczajllcym mine-rale piericienie zaczernien. . ..

Jak z powyiszego wynika, idealne halo

wywo-lane. przez uran-238 zawierac pawinno nie tylko() pier9cien 0 zasic:gu 13 IL, lecz ta'kZe calli seri~

pierScieni wi~kszych. Dzieje" si~ tak, poniewai ener-gie Czl4Stek Cl cz!0'll6w p~~ednich sft ""W1~ niZ

energia czllStek wysylanych przez macieizysty 118U.

Tak :wi~, .kO'lJlplet dla obw6dki spowodowanej roz-padem' uranu-238 obejmuje si 8 pawlok (IIBU, IHTh.

l8oTh, lIaRa, IURu, l18po,. l1'po; i 11%). Dokoia mine-ral6w zasobnych w ·tor wyksztalca si~ odmienna seria,.ooejmujaca piericlenie dla IIITh, .. II8Th, .-Ra, IIORu; lilBo, I1IBi 1· ti!po. Ostatnl z wymienlonych nuJillod6w 'jest emiterem czll8tek. a 0 najWYZszej

znailej w ·przyrodzle energii· {10,57 MeV)", z kt6rej wyilbyc motna, Ze 'ich ·lZasi~· IW 'bi:oty<.cie· wynies.ie aZ

53 ~t. , ..

. : WielopowlokoWIl budow~ .. halo dostrzec mozna tylll<"o:,' gdywrostek promieniotw6rczy jest , batdzo maly.:.(ok. I "\1), ponlewaz w. wypadku gdy jest on wiekszY. do mlneralu-detektora dochOldZl!.. eZll$tld po

przejSciu r6znej dro~ w obr~ie samego wrostka i piedCien'ie u:le'gajl4 rozmyclu.

B,l'iZe'j zaintereoowanych spraWll budowy obw6idek.

r6znymi kompll.kacjami i willZaniern rozwazan

teo-r~ycznych z danymi eksperymentalnymi odsylam

do prz~ej proacy Gen'try'ego (9). W pracy tej autor dyskutuje takie kwestie nlezrm.enno~ci ener.gll

d stalyC'h. T02lpadu w przeszloSci geolngkznej: m6wna

jednak sprawl4 intrygujllCll Gentry'ego w 1973 r. sa

l,iureole 0 budowie nle odpowiadajllCej sDi

schema-to'wi uranowemu ani torowemu. NaleZll tu obw6dk.t ~'Po bez ~afdu predcieni maclerzyst,elO· 188U, halo-7"1!;ady 0; prom'ieniach zaledwtie 1,5-2,5 \1

i.

00 naJ-dzi"Vl"Diejsze, hallQ-'giganty. C2:t:Sc z tych ostatnich. o prom.ieniach 50-58 \1 moZna. przypisacpolonowi--212, ostaJtniemu czlonowi p~redn1emu w szeregu

torowym. Gentry znalaz1 jednak w blotytaeh z Ma..., dag.askaru dlw6ctki 0 promien'iach si~gajllcych 110 J.I.

. 00 sugeruje istnD.ende nleznanego ir6dla

promienio-.

WI!-Dia

0 energii 12-14 MeV. .

Pr6by doSwiadczalneg<) potwierilzenia hipotezy tlut:n,aczllcej ih'aio-giganty obeenoecil4 lzomer6w

ill-dtowych ROlo'nU. daly wynlk negatywny. Udalo si~

jednak . pobwiierdzic przyp1,l8zezalny eharakter halo PCiC1loIdzlleeeo od 11OpO, unlemle'!niJonego od lancucha uranowe<go. Dokonano tego za PomOCll spektrometru ~(JWego,· sprz~onego z mikrosandll jonowll, co

umozltwlia a,naliz~ maSOWll nawet najdrobniejszych WI'OStk6w. stwierdzOino brakuranv, toru i oIowiu--204;. o:rarz:. ~Itosu.nek izdbopowy 2ollFlbJlG'1Pb znaezn-ie wyZszy nit maillwy z rO'Zopadu uroan'l1. Tak wi~e, halo pol0n0we beztll'l8nowe naprawd~ istniejll i w:praw-dzt1(! me stanowdll jut zagedki flzycznej, lecz nie przestajll· by~ zagadkll z geoc'hemicznego punktu WJelzenia.

... Po7aItaje jednak .grupa gigan't6w 0 oozmiarach

o

wiele w1~szych niZ polaoowe. W 1973 r. Gentry wprawdzie· . piBal,

z.e

"prak.'tycznie nie nie sugeruje zwillzku .z pierwiastkaml sU'Perci~l\dmi", jednak ostatnie mies"illce·. przynioSly wyniki, kt6re zelektry-ZIO'Waly ihyk6w. .

R. V .. Gentry, wraz z s:zeScioma innYroi fizykami z uniwersytet6w Kalifornti i Florydy, poddal halo--Riga'nty wielu r6znorakim badaniarn, kt6re przez dhltszy czas nie przynosUy zadnych nowych danych mogllCyeh . wytlumaczy~ i<rtnienie tych twor6w, ezy

to w kategoriach ~roces6w chemicznych czy fizycz-nych. Przelomu dokonano badajac wi"rlmo rentge-nowsk:ie mbvdzone bombarddwan1em pr6bki "Droto-nami z akcelera'tore. Van de Graaffa (8). W"~zka

proton6w miala ·srednic~ zaledwie 30 IL, 00

umoili-wiJo badanie wrostk6w zar6wno wyodr~bnionych.

jak i in situ, tkwiacych wewnatrz obw6dkl w bio-tycie. Badaniom poddano zwykle halo uranowo--torowe, tajemnicze gigan'ty z Madagas'karu oraz wros'tk« monacytu, dokola kt6ryeh glganty si~

TOz-win~ly. Okazalo sie. ze widma dla wrostk6w oto-czonych aureo1a:rni U-Th r6Znlly si~ systematycznie od wldm ella wrostk6w obwiedzlonych g!garitami, mimo te og61ny sklad ehemkzny wrostk6w, byl iden-tyczny. Dla Vieciu ze zbadallYeh sz~ciu wrostk6w·

wywohIjllc~h halo-/tiganty stwierdrono w widmie energetycznym maksima w pobliZu 27250 eV, kt6re wedhtg autor6w Die odpowiadaja iadnemu ze ma-nych plerW'ias'bk6w i dla 'kt6ryeh jedynym mozliWYm wytlumaczeniem jest obecn(l~c "Dierwiastka 0 liczbil" atamowei 126. Znaleziono r6wniet slabsze maksima. k't6re mozna by ws'te"Dnie Interpretowa~ jako ~lady

Pierw'iastk6w 1) 6 i 124. .

Mas~ plerwiastk6w svperei~tklch zawartych w

. zbadanych krysitalkach avt.orz.v szaoCUja na kilkaset pilrogram6w, PoniewaZ z drvj![ej stoony podaja, ie owe wrostki mialy §rednicf: 60-150 J', oo'knsic siE1 mp.ina 0 wyliczenie procentowej zawarto~ei egzo-tycznych plerwiastk6w w badanych monacytaeh. Przyjmvjac In,listy nztaH wr08tka. nrzy· "Dromieni'\ 50 11. 1 g~stoki 5, jego masa wyniesie 2.6 X l(l-ll g. tn:7.vjmujac :r.as mas~ "Dlerwiastk6w su:pereieZlrlch za 1I X 1()-1' fl (,,'kilkSlSet plkolttamo.w"), uzYSku jemy ste-ienie O,Ol'/p. a wiec w!elk~~ mzy jaklej M mysl przychodzi mozllwoSc zastosowan praktycznych.

. Liste pierwiastk6w samolstnle istniejacych w przyrodzie konc7.Y uran 0 liczbie atomowej 92

samoistnie, gdyz dla ~cislo§Ci doda~ moZna dwa nastepne pierwiast'ki (neptun-93 1 pluton-94), kt6re

(3)

powatajll w wynlku reakcji jlldrowych zachOOzllcych w rudach uranu. Samorzutne roz.szczepianie jllder

urarliU i oddzia~aru.e· cz¥tek a wysylanych przez

uran na jll(ira nilek't6rych pierwiastk6w abecnych w l'I1dach (chotby flen), prowadzi do powstawanh wolnych neutron6w. Te za~, j~1i natrafill jqdro IISU, wywolujll reakcjE: dajllcll w efekcie nNp i NPU. stEld tez dba pierwiJastki wystE:Pujll wylllcznie w ru-dach uranowych i to w nlk~h iloMiach: Np sta-now! tarn 1,8Xl()-1J·I., zaS Pu O,4-I15XID--1"/o ilotci

uranu (10).

Na nich k06czy siE: liSta pierwlastk6w znanych w przyrodzie. Fizycy Jl4drowd, poiCZl4W5ZY od 1944 r .• lcledYW)'IProdukOwano ameryk (.Am), stopnrowo przesuwajll lroniec tablicy Mendelejewa. Pierwiastki nazwane einsteinem (99) i fermem (100) wykry·to w prodUik1lach wybuchu termojlldrowego w 1952 r. (10). Nastf:Plle otrzymano w laboratorlach. fizyki

jlldro-weJ.

AJk'tu~ lJst~ konCZIl pierwiastki 0 liczbach

atomowych 104, 105 i 106, choe wytwiOrzenie {ch nle przez wszystkieh uwaiane jest za nalezyc1e udo-wodnione. W8p6!zawodnictwo w tej dziedzinle mi~

dzy ~rodkami w Dubnej i w Kaliforn~i staje sie

ooraz t1"lldniejsze

ze

wzglE:du na ooraz kr6tsze, se-kundowe juz, okresy zycia syntetyzowanych jlt(ier.

Z drugiej strony od lat trwajll posZuk-iwanla tzw. pierwipstk6w superci~kich, kt6re by~ moZe istnialy w mated! ukladu slonecznego w jej przedgeologicz-nym okresie rozwoju (5, 6). Teoretyczne dane 0 trwa-~ci r6Znego typu jllder wskl8zujll, ze najW!iE:ksze S'zanSe wil4zl4 siE:

z

pierwias1idem. ·114, a wi~ r; tyro, kt6rego od lat szUkano. Tym wi~ niespodziank"'l byloby male7!ienie pierwiaBtkla 126 i

to

Die· w 1)0-stacl ~lad6w jego istnien.ia w jakichS szczeg61D.Ych meteorytach, lecz aktualnie istniejllcego na Ziemi.

. SIl i gkllsy sceptyezne, zwracajllce uwage.

ze

maksimum, interpreoowane jako IPOChodzllCe od pier-wiastka 126, moglo by~ wywolane przejBclem J'ldro-wym y ceru. Ddda~ jednak wypada, ze Gentry zda-· wal sable z tego sprawE: i wYTatnie pisze (8), ze zar6wno doSW'iadczalne jak i teoretyezne poszuki-wania ta:'k:iego promieniowariia. gamma daly wynik negatywny. Jak si~ zdaje, dowodem rQZStrzygajl4cym byloby stw1el'dzen-ie jednC7Lnacznych maJksini6w w widmie masowym dla mas .w poblizu 310 i 3$0. Jak dotycnezas jednak, wyniki badafl za pamoCIl ~epara

tor6w mas s~ blldt negatywne (dla masy 350), blldi

dw:uzna~ (dla masy 310), Sprawa nie jest' latwa,

zwlaszeza wobec rzadkosc! materlalu do badan.

SUMMARY

A review paper d1scust:;ing .the ring structu·l'e and provenance of pleochroic halos developed around some accessory minerals due to a radiation. Special attention is paid to the gigantic halos o! puzzling origin. Recent dioseovery of elemet 126 ~~ .. oresented

after Gentry et al. .

JeSIi uda sle pOtwierdziC odkrycie Gentry'ego, przyjdzie kolej na rozwillzame fai:Jcynujllcej zagadki: sk4d pierwiastek 126

wziIll

siE: na Madagaskarze? J eAU W odkrycie zostanie zdyskredytowane, pozo-stanie problem: czym wyvrolane SIl haio-giganty?

Korzystajllc z okazji ponaVllliam apel do polskieh mlneralog6w i· petrograf6w 0 zwracani~ bacznej

uwagf. na obw6dkl pleochroiczne, zW!8S7JCza w

ska-laeh bardzo starych, i 0 natychmiastowe sygnalizo-· wanie obw6dek 0 rozmiaraeh niemoiliwych do wy-jaSnienia ocldziaJywaniem znanych tr6dcl promienio-wan'ie a, a Wi~ przekrSICzajllCych 60

lA-LITERATURA

1. Bur ch art J. - Ape! do mineralog6w pe. trograf6w. Prz. geol 1976, nr 10. .

2. B ice n ten n i u m find News week, 1976, June

28.

3. B. d c e n ten n i u m - nowy pierwlastek che-miczny. WieScl (tygod1l'lk ZSL), 1976, nr 32 ·(1024).

4. D a k 0 w ski M. - Gdzie aiE: Ironczy tablica Mendelejewa? Problemy, (w druku).

5. D a k 0 W a k i M. - W poszukiWanlu plerwiast-k6w supercl~kJ.ch. Problemy, 1969, luty.

6. D a k 0 w ski M. - The possilbility of extinct

superhaevy elements occurring in meteorites. Earth .and Planetary

Set

Lett., 1969, vol 6. . 7. De u t se h S., H i r s c h ib erg D., Plc c i 0 t t 0

E. - Etude quantitative des balaJ pleocru-oiques. Application

a

l'esti:mation de l'Age des roches granltlques. Bull Soc. Belge de Geel., Paieont. et HydroL, 1956, vol. 65, no 2.

8. Gentry R. V., CahUl T. A. i in. - Evi-dence for primordial superheavy elements. Phys. Rev. Lett., 1976, no 6.

9. G en try R. V. - Radioactive Halos. Ann. Rev.

N'Ilel Scl., 1973, wl· 23.

10. Niesmiejanow A. N . - Rad1ochemla. PWN,

1975. .

11. Pi c c.i 0 tt 0 E., D e u t s ch S. - Pleochroic Halos. Comltato Nazionale per l'Energia

Nuclea-re. Rome, 1960.

12. P 0 I a

n

ski A. - Geochemia iz0t0p6w. Wyd.

Gedl., 1961. . . . .

13. Polanski A., Smulikowski K. -

Ge:l-c'hemia. Wyd. Geol., 1974.

PE310ME

0630peHWI CTaTbH, B KOTOpoA allaJlH3MpYeTCJI

KOJIb-~eBoe CTPOeHMe M UPOMcxcm:~eHMe UJIeOXp0H'leCKIIX

opeonoB, . pa3BWl'bix BOKpyr .HeKOTOpbL'I: aKQeccopHbIX MKHepanoB :BCJIe~CTBHe a-H3nY'leHH.II. Oco6eHlloe BHH-MaHMe o6paIQeJlo HaranO-rKl'aHThI 3ara,ItO'lHOrO npo-MCXolK,lIeHHH. CornacHo MaHHbIM reHTPH H ('TO

00-TPY~HHKOB OIIHCSHO He.j:\8iiHOe OTKpbJTMe 9JleMeHTa 126.

ANDRZEJ RADOMSKI

Instytut Nauk Geologlcznych

u.r

ROCZNIK POLSKIEGO TOW ARZYSTW A GEOLOGICZNEGO W LATACH 19'11-1975

Rocznik Polskiego Towarzystwa . Qeelogicznego ukazuje siE: regularnie, z przerWI4 w okresie II . woj-ny Awiatowej, od 1923 r. W .ost~tnim pit:clcleciu wydano kolejne tomy od 41 do 45 0 114cznej

ooje-to~i 241 ark. wyd., zawierajl4ce 130 prac naukowych

oraz kl'onik~ Towarzystwa. .

W TOczniku drukowane sll o&ginalne prace nau-kowe ze wszystkich .dziedzin szeroko poj~tych nauk geologicznych (tab. I). Polityka wydawnicza redakcji zmierza do tego, aby w roczniku byly zamieszczane prace 0 charakterze· syntetycznym lub rozwijajllce okrMlone prdblemy naukowej w wyjEltkO'WY'!h

jedy-648

,

UKD 081.231 :1IS(D8).048:26(091),,1871/1975"

me wypadkach kr6tkie prace materlalowe W'llO-sZllCe istotne i · nowe dane do ZIJajomoki geologii Polski W omaw.ianym okresle publikacje naukowe

wypehlily 94°/. obj~i wydanych· tom6w rocznika.

POZ<lStale

611.

przeznaczono na kronikE: TowarzystWa, kt6ra· tradycyjnie zawiera spra-wozdania z dzialal-noSci zarz4du gl6Wnego, oddzial6w, sekcji, hlforma-cje 0 zjazdach i walnych zebraniach delegat6w oraz wspomniema 0 zmarlych czlonkach. Ukazalo i!l~ r6wniez kilka artyku16w olrolicznOkiowych upami~t niajllCych wainiejsze rQCznice paflstwowe i jubdleu-~e Towarzy,stwa. .