I
I
I
N
N
N
S
S
S
E
E
E
K
K
K
T
T
T
Y
Y
Y
C
C
C
Y
Y
Y
D
D
D
Y
Y
Y
D
D
D
O
O
O
Z
Z
Z
W
W
W
A
A
A
L
L
L
C
C
C
Z
Z
Z
A
A
A
N
N
N
I
I
I
A
A
A
S
S
S
Z
Z
Z
K
K
K
O
O
O
D
D
D
N
N
N
I
I
I
K
K
K
Ó
Ó
Ó
W
W
W
N
N
N
A
A
A
L
L
L
I
I
I
S
S
S
T
T
T
N
N
N
Y
Y
Y
C
C
C
H
H
H
I
I
I
G
G
G
L
L
L
E
E
E
B
B
B
O
O
O
W
W
W
Y
Y
Y
C
C
C
H
H
H
N
N
N
A
A
A
P
P
P
L
L
L
A
A
A
N
N
N
T
T
T
A
A
A
C
C
C
J
J
J
A
A
A
C
C
C
H
H
H
Z
Z
Z
I
I
I
E
E
E
M
M
M
N
N
N
I
I
I
A
A
A
K
K
K
A
A
A
D
D
D
O
O
O
P
P
P
U
U
U
S
S
S
Z
Z
Z
C
C
C
Z
Z
Z
O
O
O
N
N
N
E
E
E
D
D
D
O
O
O
S
S
S
T
T
T
O
O
O
S
S
S
O
O
O
W
W
W
A
A
A
N
N
N
I
I
I
A
A
A
W
W
W
2
2
2
0
0
0
1
1
1
7
7
7
R
R
R
.
.
.
I
I
I
N
N
N
S
S
S
E
E
E
C
CT
C
T
TI
I
I
C
CI
C
I
I
D
D
D
E
E
E
S
S
S
T
T
T
O
O
O
C
C
C
O
O
O
N
N
N
T
T
T
R
R
R
O
O
O
L
L
L
S
S
S
O
O
O
I
I
I
L
L
L
A
A
A
N
N
N
D
D
D
A
A
A
B
BO
B
O
O
V
VE
V
E
E-
-
-G
G
G
R
RO
R
O
O
U
UN
U
N
ND
D
D
P
P
P
E
ES
E
S
ST
T
TS
S
S
O
O
O
N
N
N
P
P
P
O
O
O
T
T
T
A
A
A
T
T
T
O
O
O
P
P
P
L
L
L
A
A
A
N
N
N
T
T
T
A
A
A
T
T
T
I
I
I
O
O
O
N
N
N
S
S
S
A
A
A
P
P
P
P
P
P
R
R
R
O
O
O
V
V
V
E
E
E
D
D
D
I
I
I
N
N
N
2
2
2
0
0
0
1
1
1
7
7
7
dr inż. Tomasz Erlichowski
IHAR-PIB Oddział w Boninie, Pracownia Nasiennictwa Ziemniaka e-mail: erlichowski@ziemniak-bonin.pl
Streszczenie
Obecnie zarejestrowane są 42 insektycydy należące do 7 różnych grup chemicznych (16 substancji aktywnych). Substancje aktywne mają różne mechanizmy działania na owady. Znajomość charaktery-styki i mechanizmów działania środków pozwala na trafny ich dobór i efektywną ochronę plantacji w zależności od nasilenia występowania szkodnika oraz warunków pogodowych. Znaczenie szkodników jest dziś nadal duże, mimo że struktura gospodarstw po wejściu Polski do UE i areał ziemniaka w naszym kraju uległy głębokim zmianom. Rozkład upraw i specyfika produkcji ziemniaków wpłynęły na lokalnie dużą liczebność pojawiających się gatunków szkodników. Najważniejszym szkodnikiem wciąż pozostaje stonka ziemniaczana wykorzystująca miejsca, w których może się niekontrolowanie roz-mnażać.
Słowa kluczowe: etykiety środków ochrony roślin, insektycydy, szkodniki ziemniaka, zwalczanie Abstract
Currently, 42 insecticides belonging to 7 different chemical groups (16 active substances) are regis-tered. Active substances have different mechanisms of acting on insects. The knowledge of the char-acteristics and mechanisms of action of the insecticides allows for their correct selection and for effec-tive protection of the plantation depending on the severity of the pest and weather conditions. The importance of pests is still great today, despite the fact that the structure of farms after the accession of Poland to the EU and the potato area in our country have undergone profound changes. The
distri-bution of crops and the specificity of potato production have affected locally large outbreaks of some pests. The most important pest is still the potato beetle, which breeds in places lacking the pest con-trol.
Keywords: control, insecticides, labels of plant protection products, potato pests
chrona chemiczna plantacji przed szkodnikami jest jednym z elemen-tów, który wraz z metodami agro-technicznymi i biologicznymi stanowi pod-stawę integrowanej ochrony roślin (Integra-ted Pest Management), unormowanej prze-pisami obowiązującymi w Polsce od 1.01. 2014 r.
Zgodnie z tymi zasadami w pierwszym rzędzie do zwalczania agrofagów wskazane są metody niechemiczne (biologiczne, fi-zyczne, agrotechniczne), a po metody che-miczne (środki ochrony roślin) powinno się sięgać dopiero wtedy, gdy jest to uzasadnio-ne ekonomicznie i zostaną przekroczouzasadnio-ne progi szkodliwości dla poszczególnych szkodników.
Ziemniak jako roślina rozmnażająca się wegetatywnie jest atakowany przez liczne agrofagi w całym okresie wegetacji i prze-chowywania. Dlatego stosowanie środków ochrony roślin w integrowanej ochronie jest (powinno być) dopełnieniem działań profilak-tycznych prowadzonych innymi metodami (Kapsa i in. 2014). Występowanie na ziem-niaku, w każdym kierunku uprawy, licznych szkodników, często o dużym znaczeniu go-spodarczym, sprawia, że do ich zwalczania wykorzystywane są różne środki. Według Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi (ma-rzec 2017) do stosowania w uprawach ziem-niaka zarejestrowane są 42 insektycydy, w tym 34 z pojedynczą substancją czynną i 8 mieszanin (tab. 1).
W Polsce do najważniejszych szkodników we wszystkich kierunkach uprawy należą: stonka ziemniaczana, szkodniki glebowe (drutowce, pędraki) oraz mszyce (z punktu widzenia produkcji nasiennej ziemniaka).
Stonka ziemniaczana (L. decemlineata)
występuje na naszych polach powszechnie. Chrząszcze są bardzo ekspansywne i mobil-ne, wiosną po wyjściu z zimowisk przelatują na duże odległości, zasiedlając nowe planta-cje w promieniu wielu kilometrów. Ze wzglę-du na wzglę-duże rozdrobnienie gospodarstw (ok.
400 tys. zajmujących się uprawą ziemniaka) i uprawę ziemniaków na małych areałach (ogródki i działki, gdzie nie zwalcza się szkodnika) rokrocznie obserwujemy znaczne namnażanie się populacji stonki dającej po-czątek nowym pokoleniom. Od kilku lat notu-je się duże zagrożenie przez tego szkodnika w centralnej części kraju (łódzkie, mazo-wieckie, wielkopolskie, lubelskie, świętokrzy-skie), w której z reguły bardzo ciepła wiosna powoduje liczne wyloty zimujących chrząsz-czy, a czynnikiem sprzyjającym jest także struktura uprawy ziemniaka, gdyż jest on tam uprawiany na licznych małych planta-cjach, nie zawsze racjonalnie i dokładnie chronionych. Przy tych korzystnych uwarun-kowaniach populacje stonki są tam bardzo duże.
Drugą stroną tego zjawiska jest o wiele mniejsza liczebność stonki w północnej czę-ści kraju, głównie z powodu koncentracji, specjalizacji produkcji i dużych areałów (plantacje nasienne i towarowe), na których prowadzona jest intensywna walka chemicz-na ze szkodnikami i chorobami od posadze-nia (głównie za pomocą zapraw insektycy-dowo-fungicydowych). W związku z tym w niektórych rejonach na izolowanych prze-strzennie plantacjach jest możliwe utrzymy-wanie stonki na bardzo niskim poziomie, nawet poniżej progu szkodliwości. W ostat-nich latach kryterium osłabiającym działal-ność i rozmnażanie stonki na północy kraju były też zimne wiosny, w czasie których wy-stępowały anomalie w rozwoju szkodnika (głownie mniejsza ilość składanych jaj i za-mieranie złóż).
Z reguły w warunkach krajowych wyko-nywane są 1-2 zabiegi nalistne przeciwko stonce. W centralnych rejonach kraju z po-wodu intensywnego zasiedlania chrząszczy pokolenia zimującego wychodzących wiosną coraz częściej są konieczne zabiegi wcze-snowiosenne (na chrząszcze). W innych rejonach kraju dominują zabiegi na larwy pokolenia L1-L2 (mniejsze).
O
Na potrzebę wykonania zabiegu wskazuje zniszczenie powierzchni liści ziemniaka i sprzyjające rozwojowi stonki warunki pogo-dowe (temperatura w granicach 20-25oC i brak opadów). Zabieg insektycydem powi-nien być wykonany sprawnym i atestowanym opryskiwaczem polowym, wyposażonym w rozpylacze zapewniające wydatkowanie od 200 do 300 l cieczy roboczej na 1 ha, oprysk średniokroplisty i ciśnienie ok. 3-3,5 barów (w zależności od typu rozpylacza).
Szkodliwość stonki jest związana głównie z dużą żarłocznością larw (szczególnie po-kolenia L3-L4 – największych). Przy dużej
intensywności pojawu larwy lub chrząszcze letnie w drugiej części sezonu zjadają całą masę liściową (zostają gołe łodygi – tzw. gołożery). Plon wczesnych odmian ze względu na utratę części asymilacyjnej może się obniżyć o 40-60%; odmiany późniejsze mogą częściowo zregenerować ubytek ulist-nienia.
Optymalne terminy zwalczania stonki ziemniaczanej to:
• okres masowego gromadzenia się chrząszczy pokolenia zimowego na wscho-dzących ziemniakach,
• okres masowego wylęgania się larw L1-2
(pojawianie się pierwszych larw L3),
• okres masowego gromadzenia się chrząszczy pokolenia letniego
Zwalczanie stonki przy użyciu insektycy-dów i wykonanie zabiegu jest uzależnione od przekroczenia progu szkodliwości, który wynosi: 1 złoże jaj/roślinę, 15 larw/roślinę lub 1 chrząszcz na 25 roślin. Liczba zalecanych środków ochrony przed stonką jest obecnie dość duża (tab. 1). Należy dodać, że na sku-teczność działania insektycydów z różnych grup chemicznych duży wpływ ma tempera-tura powietrza w czasie zabiegu (dla najlicz-niejszej grupy – pyretroidów – barierą jest tu maksymalna granica do 20oC); najlepiej
wy-konywać go w pochmurny dzień i przy nie-dużym nasłonecznieniu).
Mszyce w produkcji nasiennej ziemniaka
odgrywają bardzo ważną rolę jako wektory wirusów roślinnych. Nie uszkadzają roślin bezpośrednio jak stonka czy rolnice, lecz ważniejsze jest tu ich znaczenie pośrednie jako przenosicieli wirusów na rośliny. Choro-by wirusowe są odpowiedzialne za degrada-cję materiału, ponieważ ziemniak
rozmnaża-ny wegetatywnie, przez bulwy, z roku na rok powiększa możliwe zawirusowanie w kolej-nych rozmnożeniach. Degradacja roślin związana jest z wizualnym pogorszeniem wyglądu roślin (mozaiki, marszczenie, karło-watość), spadkiem plonowania, ale i nieko-rzystnymi objawami na bulwach (pęknięcia, deformacje czy pierścienie nekrotyczne, któ-re pojawiają się na odmianach podatnych na szczep PVYNTN).
W ostatnich latach (2010-2016) obserwo-wano w punktach monitorowania małą ilość mszyc odławianych do żółtych naczyń jako podstawowego źródła informacji o ich wy-stępowaniu w środowisku.
Mszyce jako owady o aparacie kłująco- -ssącym przenoszą w naszych warunkach głównie wirusy nietrwałe: Y (PVY), M (PVM), S (PVS) oraz wirus trwały – liściozwoju (PLRV) i są głównymi sprawcami degradacji materiałów na plantacjach nasiennych i to-warowych. Najważniejszym gospodarczo wirusem w naszym kraju jest obecnie PVY, mający wiele odrębnych szczepów. Zwal-czanie mszyc prowadzi się w praktyce tylko na plantacjach nasiennych (tab. 1). Skutecz-ność środków przeciwko mszycom jest wy-soka, ale są one jednak mało efektywne w przypadku transferu wirusów nietrwałych (np. PVY), dlatego najważniejsze w produkcji nasiennej jest stosowanie innych zabiegów nasiennych, w tym selekcji negatywnej i za-biegów olejami mineralnymi.
Stosując środki ochrony roślin, należy pamiętać o efekcie następczym, jakim może być wykształcenie u owadów odporności na stosowane substancje. Odporność to natu-ralny proces ewolucyjnego przystosowania się żywego organizmu do zmieniających się warunków środowiska. Jednostajnie stoso-wane insektycydy niszczą w populacji osob-niki wrażliwe, pozostawiając te, które mają dziedzicznie uwarunkowane cechy odporno-ści. W celu uniknięcia niepożądanych skut-ków warto także zapoznawać się z wynikami oceny ryzyka wystąpienia odporności owa-dów na częstotliwość stosowania środków ochrony roślin, publikowanymi każdego roku przez IRAC (Insecticide Resistance Action
Committee) na stronie www.irac-online.org/
pests/. Jednym ze sposobów ograniczania procesu odporności jest przemienne stoso-wanie środków z różnych grup chemicznych
– o różnym mechanizmie działania w organi-zmie szkodnika. Większość dostępnych in-sektycydów to neurotoksyny (działające na system nerwowy owada).
Środki z grupy pyretroidów powodują po-czątkowo nadmierną ruchliwość (pobudzenie owada), a następnie jego paraliż. Skutecznie działają w temperaturach optymalnych, do 20oC i przy pochmurnej pogodzie.
Insekty-cydy z grupy fosforoorganicznych działają w temperaturze otoczenia powyżej 15oC.
Na-tomiast neonikotynoidy mają zdolność prze-mieszczania się w chronionej roślinie i jej przyrostach przez dłuższy czas, czyli działa-ją układowo, i są aktywne w szerokim zakre-sie temperatur powietrza. Tak jak po zasto-sowaniu innych neurotoksyn końcowym efektem jest paraliż owada.
Przeciwko stonce ziemniaczanej, szkod-nikom glebowym i mszycom możemy zasto-sować też wczesnowiosenne zaprawianie sadzeniaków zaprawą insektycydowo-fungi-cydową Prestige Forte 370 FS w dawce 60 ml na 100 kg bulw w ochronie plantacji na-siennych oraz ziemniaków jadalnych i prze-mysłowych. Zaprawa ma szeroki zakres działania (rizoktonioza, drutowce, stonka i mszyce – wektory chorób wirusowych). In-sektycyd imidachlopryd (jedna z części skła-dowych) w Prestige Forte 370 FS prze-mieszcza się w roślinie i działa w niej ukła-dowo. Skuteczność zaprawy przeciwko szkodnikom obserwujemy tak długo, jak dłu-go utrzymuje się w roślinie substancja ak-tywna środka, najczęściej do ok. 10-12 tygo-dni od posadzenia zaprawionych sadzenia-ków.
Szkodniki glebowe (głównie drutowce –
larwy sprężykowatych i pędraki – larwy chra-bąszczowatych) mają w niektórych rejonach kraju duże znaczenie gospodarcze w pro-dukcji ziemniaków towarowych i dla przemy-słu spożywczego. Problem ich występowania jest związany głównie ze źle doprawionymi stanowiskami polowymi. Zasadniczym po-wodem nadmiernego występowania larw szkodników glebowych są błędy agrotech-niczne, rezygnowanie z podorywek i orek zimowych, silne zachwaszczenie, sadzenie ziemniaków po zagospodarowanych użyt-kach zielonych i monokulturach, w których owady te nadmiernie się rozmnażają (Erli-chowski 2016). W wykazie dostępnych
in-sektycydów do zwalczania szkodników gle-bowych występuje wyraźny niedobór, co zgłaszają liczni producenci. Wcześniej do-stępne i możliwe do zastosowania środki ochrony (substancje aktywne) i metody zo-stały wycofane.
Zmniejszenie się liczby środków jest kon-sekwencją dostosowywania przepisów kra-jowych do wymogów unijnych w sprawie wykreślania niektórych substancji aktywnych z użycia. Zgodnie z art. 47 ustawy o ochro-nie roślin (Dz. U. z 2004 r. Nr 11, poz. 94 z późniejszymi zmianami) prowadzony jest rejestr środków ochrony roślin dopuszczo-nych do obrotu zezwoleniem Ministra Rolnic-twa i Rozwoju Wsi.
Rejestr zawiera następujące informacje: datę ważności i numer zezwolenia na do-puszczenie środka ochrony roślin do obrotu, nazwę środka, nazwę producenta, rodzaj środka, zawartość, nazwę substancji aktyw-nej wchodzącej w skład, informacje dotyczą-ce klasyfikacji środka ochrony pod względem stwarzania przez niego zagrożeń dla zdrowia człowieka, pszczół i organizmów wodnych oraz informacje o dopuszczeniu środka do stosowania w strefach ochronnych ujęć wo-dy, na terenie uzdrowisk, otulin parków na-rodowych i rezerwatów przyrody. Dostęp-ność tych informacji jest bardzo ważna, nie można bowiem stosować środków nie po-siadających aktualnego zezwolenia.
Wykaz insektycydów do zwalczania stonki ziemniaczanej, które powinny być dostępne w sklepach i hurtowniach w sezonie 2017, podano w tabeli 1.
Literatura
1. Erlichowski T. 2016. Szkodniki glebowe lubią
bul-wy. – Nowocz. Uprawa 8: 56-60; 2. IRAC Code
List©2016. Insecticide sorted by mode of action
(in-cluding IRAC Code numbering). www.irac-online. org/pest; 3. Kapsa J., Mrówczyński M., Erlichowski
T., Gawińska-Urbanowicz H., Matysek K., Osowski J., Pawińska M., Urbanowicz J., Wróbel S. 2014.
Ochrona ziemniaka zgodna z zasadami integrowanej ochrony roślin. Cz. II. Metoda zrównoważonej che-micznej ochrony ziemniaka. – Biul. IHAR 273: 145- -159; 4. Środki zarejestrowane do stosowania w
ochronie roślin w 2017 r.
www.minrol.gov.pl/Infor-macje-Branzowe/Produkcja-Roslinna/Ochrona-Roslin/ Rejestr-Srodkow-Ochrony-Roslin
