178 Recenzje
„Beiträge zur Meereskunde“ , H eft 11. Akadem ie-Verlag, Berlin 1964, ss. 99, ilustr. 19 i na 'wklejkach.
K olejn y zeszyt seryjnego wydawnictwa Instytutu W iedzy o Morzu Niemiec kiej Akadem ii Nauk w Berlinie zawiera tylko jedną pozycją: Günthera Sagera D ie Entw icklung der Methoden zur Bestimmung der Elemente von Tidenhub und Gezeitenström en1. Poświęcona jest ona rozw ojow i badlań zjawiska p ły w ó w 2 mórz Europy północno-zachodniej od czasów rzymskich do 1950 r. Przedstawiono tu obserwacje pływ ów w okresie od starożytności do X I V w.; doniesienia o p ły wach w locjach wieków : X IV —X V I; początki teorii pływ ów ; prace Newtona w tym zakresie (pierwsze naukowe uzasadnienie związku przyczynowego między pływam i a ruchami Księżyca i Słońca Newton dał w 1687 r.); powstanie statycznej teorii pływ ów (czyli teorii równowagi); prace Laplace’a nad dynamiczną teorią pływ ów (1774 r.; stworzyła ona teoretyczne podstawy dla harmonicznej analizy p ływ ów ) oraz prace nad jej uzupełnieniami (przede wszystkim prace Hugha z 1897 r. i Roincarego z 1910 r.); pierwsze próby wyznaczania linii jednakowych wartości pływ ów (1800— 1645); początki map prądów pływowych (1845— 1900). N a
stępnie autor naszkicował ogólny rzut oka na rozwój badań atlantyckich prądów pływowych w bieżącym stuleciu oraz omówił obserwacje w latach 1900— 1923 i po szczególne ich metody (Taylora z 1920 r., Defanta z tl923 r., Proudmana i Doodsona z 1924 r., Hansena z 1943 r.). Spis literatury zawiera 284 pozycje.
Z. Br.
Svenskt skeppsbyggeri. En óversikt av utvecklingen genom tiderna. Allhems Forlag, Malmo 1963, ss. V I + 503, ilustr. 634 + 30 w klejek z ilustr.
Potężna księga o dziejach szwedzkiego budownictwa okrętowego jest dziełem zbiorowym 19 autorów, nad którym czuwał 4-osobowy komitet redakcyjny. Główny redaktor, Gustaf Halldin, redagował już w iele podobnych wydawnictw z zakresu morskiej historii Szwecji, jest też autorem licznych studiów z tego zakresu, ogłaszanych od 1928 r. Wśród 30 prac zamieszczonych w księdze — Halldin napisał 4, a 3 prac jest współautorem.
Księga obejmuje w 7 częściach okres od wczesnego średniowiecza do dziś. Pierw sza część ukazuje budownictwo średniowieczne. Druga — dotyczy lat 1500— 1600; zawarte w niej 4 prace omawiają kolejno: stocznie, typy okrętów, projek towanie i technikę budowy, ożaglowanie. Część trzecia zajmuje się okresem 1600— 1815, z tym że pierwszy rozdział daje ogólny rzut oka na X V I I w., a na stępne dotyczą lat 1680— 1815. Osobny rozdział poświęcono wybitnemu, o światowej sławie, szwedzkiemu budowniczemu okrętów — Fryderykow i Henrykowi Chap manowi; podano też bibliografię jego prac, drukowanych w latach 1768— 1806.
Następna część przedstawia szwedzkie okrętownictwo w latach 1815— 1905.
1 Jest to część pierwsza pracy habilitacyjnej autora, Das Regime der Gezeiten und der Gezeitenstrome in der Nordsee, dem Kanał und der Irisehen See. W oma wianym zeszycie „Beitrage“ wydrukowano też spis rzeczy części drugiej pracy (część ta dotyczy problematyki współczesnej).
2 W terminologii polskiej ruchy mas wodnych mórz, powstające na skutek oddziaływania Księżyca i Słońca na powłokę wodną Ziemi, określane są jako zjawisko pływów. Termin ten óbejmuje pływ y, tj. ruchy pionowe powierzchni morza (te zaś składają się z przypływu i odpływu) oraz prądy pływowe, tj. ruchy poziome mas wodnych wywołane pływami. W terminologii niemieckiej: pływ y — Tiden lub Gezeiten, prąd pływ ow y — Tidestrom lub Gezeitenstrom, niemieckie Tidenhub to wielkość pływu (skok pływu).
Recenzje
179
Tu i w następnych częściach osobno omawia się budownictwo okrętów handlo wych, osobno — wojennych. Jeden rozdział poświęcony jest karlskrońskiemu In stytutowi Budowy Okrętów (Skeppsbyggeriinstitutet) w latach 1843—¡1870. Część piąta odnosi się do okresu 1905—1940; szósta — do historii najnowszej do 1962 r. Jeden z rozdziałów szóstej części, poświęcony zagadnieniu wolnej burty, nie mieści się w nakreślonych granicach czasu, obrazuje bowiem rozwój zagadnienia na arenie międzynarodowej oid X V I I w. do lat trzydziestych bieżącego stulecia.
Część ostatnia opisuje historię budownictwa okrętowych maszyn napędowych W Szwecji. Jeden je j rozdział przedstawia rozw ój szwedzkich maszyn parowych (na końcu powiedziano też nieco o napędzie jądrowym ), drugi — rozw ój silników spalinowych i turbin gazowych. Na końcu księgi zamieszczono: w ykaz literatury, skorowidz nazwisk i nazw okrętów (jest ich ok. 1100) oraz alfabetyczny spis ilu stracji.
Szaty graficznej księgi nie można określić innym słowem jak: wspaniała, znajduje się ona bowiem na najwyższym poziomie typograficznym i plastycznym. Dla czytelnika spoza Szwecji brakiem księgi jest niezaopatrzenie jej w inno- języczne streszczenia rozdziałów;
, - _ Z. 'Br.
Maria B o g u c k a , Gdańsk jako ośrodek produkcyjny w X IV — X V I I w. Pań stwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1962, ss. 424.
Wydana przez Instytut Historii Polskiej Akadem ii Nauk, w ramach kierowanej przez prof. M. Małowista serii Badania z dziejów rzemiosła i handlu w epoce fe u - dalizmu, praca M. Boguckiej kontynuuje problematykę poruszaną w jej daw niej szej książce Gdańskie rzemiosło tekstylne od X V I do połowy X V I I wieku (W roc ław 1956). Zasadniczym celem autorki jest ukazanie, tym razem przez analizę historii wszystkich gałęzi rzemiosła w Gdańsku, roli i miejsca tego miasta w pro cesie dziejowym ziem polskich w ieków X IV —X V II.
W pierwszej części pracy (Przemiany w sytuacji gospodarczej Gdańska a roz w ój rzemiosła) M. Bogucka daje nieco wiadomości z zakresu techniki w ytw ór czości w rzemiosłach spożywczych, budownictwie okrętowym, rzemiosłach bu dowlanych, drzewnych, metalowych, skórzanych itp. Wiadomości tych jest nie w iele i nie one powodują, że książką zainteresować się mogą także historycy tech niki. Praca M. Boguckiej pozwala jednak na ekonomiczno-społeczne spojrzenie na dawne procesy produkcyjne, jest więc książką pomocniczą przy badaniach dzie jó w techniki na ziemiach polskich.
Z. Br.
The Cabot Voyages and B ristol Discovery under Henry V II. Edited by James A. Williamson. Cambridge U niversity Press, Cambridge 1962, ss. X V I + 332, ilustr., niapy.
W ramach wydawnictw Hakluyt Society (seria 2, nr 120) ukazał się zbiór do kumentów, odnoszących się do pierwszej fazy brytyjskich transatlantyckich w y praw odkrywczych — od podróży w latach 1480— 1481, których organizatorami b y li John Jay of Bristol i John Lloyd, do wypraw pod dowództwem Sebastiana Cabota w latach 1508— 1509. Tom zawiera zarówno dokumenty angielskie, jak i angielskie przekłady dokumentów zebranych z archiwów zagranicznych.
