• Nie Znaleziono Wyników

Der Mensch - Subjekt der Rechte und der Pflichten in der kirchlichen Communio

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Der Mensch - Subjekt der Rechte und der Pflichten in der kirchlichen Communio"

Copied!
24
0
0

Pełen tekst

(1)

Remigiusz Sobański

Der Mensch - Subjekt der Rechte und

der Pflichten in der kirchlichen

Communio

Collectanea Theologica 48/Fasciculus specialis, 151-173

1978

(2)

C o lle c ta n e a T h eo lo g ica 48(1978) fasc. sp ecialis

REM IGIUSZ SOBAŃSKI, W A R SZ A W A — K A TO W ICE

DER M ENSCH — SUBJEKT DEM RECHTE UND DER PFLICHTEN IN DER KIRCHLICHEN COM M UNIO

1. Das In te re sse d e r K an o n isten an d e r Com m unio

In der n a c h k o n zilia re n k a n o n istisc h e n L iteratu r w ird v iel A uf­ m erk sam k eit der als C om m unio b eg riffen en K irche gew idm et. V or allem fü r die A u to ren , d ie sich m it d e r fu n d am e n ta len P ro b lem atik des K irch en rech ts b efassen, h a t d er C om m unio-B egriff d er K irche e in e g ro sse B edeutung. D iesen Begriff d e r K irche zieh en sie in ihr In te re sse n g e b ie t h in ein n ich t n u r w eil sie in ih re r F o rschu ng m it dem k irc h lic h e n B ew usstsein, in d em d o c h das g em ein sch aftliche M om ent dom iniert, .im E in k lan g b leib e n w ollen, so n dern w e il der C om m unio-Begriff d er K irche sehr n ü tzlich für d as E rfassen des Z ieles ih rer so zialen A k tiv ität, u n d dam it a u ch d er B edeutung und des Z ieles des K irch en rechts, ist.1

Der Begriff „C om m unio", als S ch lü sselbegriff für d as V e rste h e n der V erfassu n g d er U rk irch e a n e rk a n n t,2 w ird h e u te im m er d e u t­ lich er als F orm alprinzip d e s K irch e n re ch ts b e tra c h te t.3 A u toren, die in d e r C om m unio die z e n tra le Id ee u n d d as K riterium des K irch en ­ rec h tes sehen, h a b en m it g ro sse r G e n u g tu u n g d ie A n sp rach e des P ap stes an die T eiln eh m er d e s II. K on gresses fürs K irch en rech t in M ailan d .en tgegen g en o m m en ,4 in d e r die B edeutung d e s Com- m unio-B egriffs für die R e ch tso rd n u n g d er K irche stä rk t b e to n t w urde. A n diese A n sp ra ch e k n ü p fte d e r P apst a u ch in sp ä te re n A llo k u tio n en an.5

1 R. S o b a ń s k i , In sp ira c je dla za g a d n ien ia r o z w o ju w y p ły w a ją c e z p o jęcia

co m m u n io , Si. S tudia h ist. te o l. 8(1975)262.

2 J. W o d k a , Das M y s te riu m der K irch e in k ir c h e n g e sc h ic h tlic h e r Sicht, in: F. H o l b ö c k , T h . S a r t o r y (H rsgb.) M y s te riu m K irch e in der S ich t aer

th e o lo g is c h e n D iszip lin en , S alzb u rg 1962, II, Bd. 380 f.

* E. C o r e c c o , K ritisch e E rw ä g u n g en zu m Z w e ite n In te rn a tio n a le n K o n g ress

fü r k a n o n is c h e s R ech t in M a ila n d v o m 10. bis 15.9.1973, A rc h iv f. k a th . K ircheh-

re c h t 142(1973)578.

4 L 'O ss e rv a to re R om ano 17/18.9 1973.

5 D iese A n sp ra c h e n w u rd e n z u sa m m e n g e ste llt v o n F. X. U r r u t i a , De n a ­

(3)

D as G reifen zu diesem Begriff h a t sein e B eg ründung im a k tu e lle n B ew u sstsein der K irche, d ie sich selb er als e in e G em einschaft v e r ­ steht. Es ist k lar, d ass d ie re c h tlic h e G estalt d e r K irche u n d das V erstän d n is für d ie R olle des K irch en rech ts v o n d e r a k tu e lle n E k kle­ siologie äb h än g t. D eshalb b leib e n so lc h e Begriffe w ie im periu m oder so cieta s perlecta, ein stm als v o n fu n d am e n ta ler B ed eutu ng im R ech tsleb en d er K irche, h e u te schon fü r d ie G estaltu n g und für das D eu ten ih re r R e c h tsstru k tu re n w e n ig tau glich , e n tsp re ch e n n äm lich n ich t dem a k tu e lle n B ew u sstsein d er K irche und ü b en schon k e in e n

a n re g e n d e n E influss aus.

W e n n w ir die fu n d am e n ta le R olle des Begriffs C om m unio an e rk e n n e n , so m ü sse n w ir zu g leich bem erken, dass die e rru n g e n e E n tw ick lu n g n ic h t so v e rs ta n d e n w e rd e n darf, als ob die früheren, n a c h e in a n d e r fo lg en d en Begriffe d u rch ein e n n euen , m o d ern e n e r­ setzt w ären . Z w ar u n te rlie g t d er h isto risc h e C h a ra k te r d e r th e o lo ­ gisch en E rk en n tn is u nd k o n se q u e n te rw e ise a u c h der E kk lesiolo gie keinem Zw eifel, ab e r u n b e sch a d e t dessen, d ass die a k tu e lle E k k le­ siolog ie au ch n u r ein e E tap p e in der E n tw ick lu n g d e s K irch e n b e ­ w u sstse in s bildet, d ü rfen so lch e Begriffe w ie societas p erlecta und

com m u nio n ic h t auf e in e r E bene g e ste llt w erd en . D er e rste ist

näm lich ein p h ilo so p h isc h e r Begriff, der zur K irche an g e w e n d e t und auf ein er k o n k re te n E tap p e ih re r G esc h ic h te a u s g e w e rte t w u rd e. Dêr zw eite d a g e g en k a n n sich auf ein e lan g e th eo lo g isc h e T rad itio n b e ru fen u n d ein en das W e se n d er K irch e ta n g ie re n d e n In h alt a u f­ w e isen . A ls G ru n d lag e w e ite re r F o rsch u n g e n angen om m en ste llt er ein M odell dar, d as w ir d a n k sein em th eo lo g isc h e n In h a lt als en d o g e n es M odell b e tra c h te n k ö n n e n .6

Die E ig en art ein er so lch en W irk lic h k e it, w ie sie die K irche d a rste llt, sch liesst ein H e ra n tre te n m it n u r einem , e x k lu siv genom ­ m en e n F orm alp rin zip aus. W e n n m an v o n d e r ein en Seite d a s R eichtum d ieser W irk lic h k e it un d ih re v ie le n A sp ekte, v o n d er an d e re n aber d ie d e n M en sch en zur V erfü g u n g ste h e n d e n M eth o ­ d e n u nd M ittel in B etrach t nim m t, so ta u c h e n au ch a n d e re K riterien d e r k a n o n isc h e n O rd n u n g auf.

Es k a n n z.B. d as K riteriu m des D ie n ste s7 sein, d a s seh r n ü tzlich bei d er E rfassung der h ie ra rc h isc h e n S tru k tu r d e r K irch e ist, oder a u c h K riteriu m d e r P a rtiz ip a tio n ,8 ein sehr fö rd e rlich e s für die A k tiv ie ru n g a lle r G lied er d e r Com m unio. B em erken w ir d abei, d ass solche K rite rie n w ie d e r D ienst oder die P a rtiz ip a tio n einen a u th e n ­

? R. S o b a ń s k i , M o d e ll d e s K irc h e -M y ste riu m s als G rundlage der T h e o rie

d e s K irc h e n re c h ts, A rc h iv f. k a th . K irc h e n re c h t 145 (197,6) 22— 24.

7 R. S o b a ń s k i , D o ką d zm ierza praw o k o śc ie ln e , C oll. T heol. 47(1977) N r. 3, 5— 15.

8 I. M i e r z w a , E g zy ste n c ja c h rz e śc ija ń sk a ja k o s tr u k tu r a ln y c z y n n ik u n i­

(4)

DER MENSCH IN DER KIRCHLICHEN COMM UNIO 153

tisch k irc h lic h e n C h a ra k te r aufw eisen, da sie d o c h aus d er A n a ly se der k irc h lic h e n W irk lic h k e it u n d n ic h t au s auf die K irche ü b e rtra ­ g enen E rfah ru n g en des so zialen L ebens folgern.

Das b e d e u te t, d ass die R egelu n g d e r R ech tso rd n u n g d er Kirche, an h an d d ieser K rite rie n geführt, d ie a u th e n tisc h e M ission d er K irche b e rü c k sich tig e n k a n n u n d sich n ic h t n u r zur S ich eru n g ein er geschm eidig en O rg a n isa tio n b e sch rän k t.

W e n n ab e r au ch die M ö g lich k eit d e r A n w e n d u n g v e rsc h ie d e n e r K rite rie n d er R ec h tso rd n u n g d e r K irch e u n d ih re N ü tz lic h k eit für d a s G e stalten k o n k re te r In stitu tio n e n a n e rk a n n t w ird, so b illig en w ir ih n en n u r ein e H ilfsfu n k tio n zu. A ls g ru n d sä tz lich e s w ird das P rinzip d e r C om m unio angenom m en, es e rla u b t n äm lich am tie fste n in das M y steriu m der K irche ein z u tau c h e n u n d — k o n s e q u e n te r­ w e ise —■ ih re R e c h tso rd n u n g im L ichte d er fu n d am e n ta len W a h r­ h e ite n u n se re r E rlösu n g so rd n u n g zu sehen.

Es ist n ic h t n ö tig e x tra zu b eto n en , d ass n u r ein e solche Sicht d e r R ech tso rd n u n g d e r K irche für d e n g läu b ig en M en sch en sinnv oll un d u n te r den k irc h lic h e n W isse n sch a fte n b e g rü n d e t ist. Ein sin n g em ässes V e rste h e n d es K irch en rech ts ist m öglich nu r in n e r­ h a lb d es ch ristlic h e n G laubens. So w ie die K irche selbst, so a u ch ihr R echt is t o hn e d en G lau b en n ic h t zu v e rste h e n . W o llte m an das K irch en rech t o h n e d e n G lau b en d arleg en , so w ü rd e es als ein e v on d e r K irche g etren n te, frem de, v o n au sse n h in zu g e k n ü p fte W irk lic h ­ k eit, oder a u c h h ä tte n w ir da zu tu n m it ein er R ed u k tio n d er K irche zu ein er p ro fan en G rösse, zu einem k u ltu re lle n oder sozialen E r­ eign is o h n e sak ralem In h alt. D ie K irche w ä re d a m it d en re lig io n s­ w issen sc h a ftlic h e n u n d n ic h t th eo lo g isc h e n M eth o d en b e h a n d e lt.9 D er K an o n ist greift also zu d e n fu n d am e n ta len W a h rh e ite n u n ­ serer H e ilso rd n u n g n ic h t in fo lg e ein er N e ig u n g zur V e ra n k e ru n g je d e s P roblem s in se in e r U rgesch ich te, so n d ern w eil es n o tw e n d ig ist, um d as K irch e n re ch t in se in e r e ig e n tlic h en P e rsp e k tiv e zu

erfassen.

2. C om m unio — S ch lü ssel zum re c h tlic h e n E rg reifen des K irche-M y steriu m s

Das K irch e n re ch t als in te g ra le s E lem ent d e r K irche k a n n n ich t a n d e rs v e rs ta n d e n w e rd e n als n u r im L ichte des G eheim nisses C hristi, in dem G ott sein e L iebe zu d en M en sch en o ffen barte und sich ih n en erteilte, d a m it sie A n te il, an se in e r E hre h a b e n .10 A lle

8 R. S o b a ń s k i , N o te su lla q u e stio n e della c o llo ca zio n e sc ie n tific a della

ca n o n istica , S tru m en to in te rn a z io n a le p e r u n la v o ro te o lo g ic o C om m unio 36(1977)70—81.

10 R. S o b a ń s k i , De c o n s titu tio n e E cclesiae et n a tu ra iu ris in M y s te rio Di­

(5)

M en schen sind zur E in h eit m it G ott b erufen . In d ie se r d u rc h C h ri­ stus v e rk ü n d e te n E inheit lie g t u n s e r H eil. Sie fin det ih re n A nfang in C hristus, d er d ie z e rstre u te n K inder G o ttes zusam m ensam m elt. In Ihm und d u rch Ihn e rla n g en die M en sch en die E inheit — eine G em einschaft m it G ott u n d u n te re in a n d e r. D ie .K irche ist a b er b e ­ rufen, um das G eheim nis des H eils in C h ristu s der W e lt zu v e r­ k ü n d e n un d zu v e rg e g e n w ä rtig e n . C h risti W e rk des Sam m elns in d ie E inheit fo rtsetz en d ist sie „das S akram ent, d.h. Z eichen und W e rk z e u g für die in n e rste V e re in ig u n g m it G ott w ie a u c h für die V e re in ig u n g der g an zen M en sc h h e it u n te r sich" (L um en g e n tiu m 1). Die K irche ist dem n ach k e in relig iö ser V erein, au ch kein zu fälliges R esu ltat ein es W ille n sa k te s C hristi, dem es ein fach gefallen h ä tte die K irche zu b eg rü n d en , so n d ern sie sp riesst u n m itte lb a r aus dem in C h ristu s g e o ffe n b a rten H eilsw illen G ottes, d e r an alle M en sch en aller Z eiten g e ric h te t ist und sie zur E inheit beruft, in d e r das Heil a lle r liegt.

G o ttes H eilsw ille· w u rd e in C h ristu s realisiert, d u rch Ihn e r­ la n g e n d ie M en sch en G em ein sch aft u n d E inheit m it G o tt. In d e r P e rsp e k tiv e der esch a to lo g isch e n F ü lle w ird sie in d e r K irche re a ­ lisiert. Sie ist ein Z eichen d e r W irk lich k eit, zu d er w ir hin streb en , g leichzeitig aber ist sie selb st schon d ie se W irk lich k eit, d e re n Z ei­ chen sie ist. Sie e x istie rt in d e r G esch ich te als ein sich tb arer, im H eiligen G eist au s M en sch en g efo rm ter K örper. D iese M en schen h a b en d as B ew usstsein, d ass sie auf b e so n d e re W e ise d ie Liebe und B arm herzigkeit G o ttes em pfunden haben, d a n k dem sie eine G em ein sch aft bilden, die d as Z eich en u n d d er A nfang d e r b e a b sic h ­ tig te n E inheit d er gan zen M en sc h h e it ist — ein er Einheit, die d ie m en sch lich en M ö g lich k eiten übertrifft, da sie in C h ristu s u n d d u rch Ihn e x istie rt.11

Der C om m unio-Begriff für die K irche e n th ü llt u n s ih re S telle und R olle in d e r H eilsg esch ich te. D ieser Begriff fü h rt u n s n ich t zu einem n u r A sp e k t oder ein er n u r F u n k tio n der K irche, so n d ern k o n ­ d e n sie rt in sich ih r W e se n u n d ih re A ufgabe: V e rk ü n d ig u n g und V e rg e g en w ä rtig u n g d e s H eils in d e r G em einschaft der M en sch en m it G ott. Der A u ssp ru ch „d ie K irche ist C om m unio" b rin g t die in ­ h a ltlic h tre fflic h ste B ehau p tu n g ü b e r die K irche. Sie e n th ä lt die W a h rh e it, d ass d ie K irche ein e G em ein sch aft d e r M en sch en u n te r ­ ein ander, a b er g leic h ze itig au ch ein e G em einschaft m it G ott ist. S y n th e tisch w ird da d ie K o m p lex ität d er K irch e au sg ed rü ck t, w eil in d iese r A u ssa g e sow ohl d as g ö ttlic h e w ie d a s m en sch lich e E lem ent und ih re g e g e n se itig e V erb in d u n g erfasst, d er Bezug d e r K irch e zum H eil au fg ew iesen u n d ih re U n iv e rsa litä t m itsam t ih rer k o n k re te r R ealisatio n in d er G esc h ic h te b e to n t w e rd e n .12

11 R. S o b a ń s k i , De c o n s titu tio n e Ecclesiae.,., a.a.O., . 12 R. S o b a ń s k i , In sp ira c je dla za g a d n ien ia ro zw o ju ..., 261.

(6)

d e r m e n s c h i n d e r k i r c h l i c h e n c o m m u n i o 155

M it d er A n n ah m e ein es so v e rsta n d e n e n Begriffs der C om m unio als A u sg a n g sp u n k t sein er A rb e it u n d als P rinzip des K irch en rech ts greift d e r K ano n ist zur „ a u th e n tisc h e n " k irc h lic h e n W irk lich k eit, w ie d ie s e im L ichte des G lau ben s d er K irche g e seh e n w ird. Die K irche g elan g t au f die k a n o n istisc h e W e rk s tä tte un m an ip u liert, o h n e v o rh e r a n h a n d an g en o m m en er K rite rie n u n d P räm issen b e a r­ b e ite t zu sein. Die A n n ah m e — a ls A u sg a n g sp u n k t — d er Be­ z eich n u n g d er K irche als societas p erlecta b e d e u te te , d ass schon auf der v o rk a n o n istisc h e n E tap p e die K irche in p h ilo so p h isch -so zio lo ­ g isch en K ateg o rien b e a rb e ite t w u rd e. Sie m u sste sich d a ein e R e­ d u k tio n zu ein er sozialen G rösse, d e re n B eson derheit n u r au s ihrem e ig e n a rtig en Ziel resu ltie rte , gefallen la sse n .13 Die re c h tlic h e n S tru k tu re n der K irche u n d ihr re c h tlic h e s Leben w u rd e n n ach d e n an g en o m m en en p h ilo so p h isc h -so zia le n V o ra u sse tz u n g en g e sta lte t. Das Bild d er K irche w u rd e a n h a n d ein es ex o g e n en M odells e ra r­ b e ite t. D ie aus solchem K irch e n v e rstä n d n is gezogen en F o lg eru n g en w a re n d urch d a s an g en o m m en e M odell begrenzt,, w as k o n se q u e n ­ te rw e ise auch G ren zen für d ie R olle d e s R echts in der K irche und sein V e rste h e n schaffte.14 D ieser A b stieg vom origin al k irc h lic h e n T e rra in w ird v erm ied en , w e n n als Basis d er Begriff der K irche- -Com m unio dient.

D ieser Begriff fü h rt uns u n m itte lb ar in die re c h tlic h e W irk lic h ­ k e it d er K irche hin ein. Es ist w ic h tig zu b em erken , d a ss w ir som it in die R ech tsw irk lic h k e it d er K irche d u rc h ein e n Begriff h in e in g e le ite t w erden , d er ih re th é o lo g a le R e a litä t a u sd rü c k t u nd g ew isserm assen d ie g an ze th eo lo g isc h e L ehre ü b e r d ie K irche re k a p itu lie rt. Da m uss n ich t e rst b e w ie se n w erd en , d a ss d ie K irche a u c h ein en re c h tli­ chen A sp e k t hat, dass sie a u c h ein e In stitu tio n , a u c h eine G e­ sellsch aft ist. D ie R e c h tsw irk lic h k e it d e r K irche e x istie rt n ich t d e s ­ w egen, w eil die K irche a u ch ein e In stitu tio n oder eine G esellschaft ist, und a u ch n ich t als F olg e e in e r b e so n d ere n V e rle ih u n g und F e st­ setzun g ihrer R e c h tsstru k tu re n d u rch C hristus, so ndern d iese R e c h tsw irk lic h k e it existiert, eb en deshalb, w eil die K irche e in e G e­ m ein sch aft (Com munio) ist. D as R echt ist ein im m anen tes A usm ass der Com m unio, ein e K o n sequ en z a lle in d e r T a tsa c h e d er Com m unio. Der Begriff des R echts ist im Begriff der G em einschaft (Com munio) ein gesch lossen . D ieser n ä m lic h b rin g t zum A usdruck, d ass es um M en sch en geht, die m ite in a n d e r v e rb u n d e n sind — M enschen m it gem einsam em S tan d o rt, g em ein sam en P flichten, A ufgaben.15 A n

13 R. S o b a ń s k i , O n o w ą k o n c e p c ję k o śc ie ln e g o praw a p u b liczn eg o , Śl. S tu d ia h ist. tool. 4 (1971) 144.

14 R. S o b a ń s k i , M o d e ll d es K irch e-M ysteriu m s..., 25.

15 H. U rs v. B a l t h a s a r , C o m m u n io — ein P rogram m , In te rn , k a th . Z e it­ sc h rift C om m unio 1 (1972) 5 ff. V gl. F. A. H e i n i s с h e, L a te in isc h -d e u tsc h e s

(7)

solche, auf ein gem einsam es, u n v e rlie rb a re s Besitzen u n d A n­ sc h au e n G o ttes g e stü tz te G em einschaft d e n k e n w ir, w e n n w ir vom H eil sp rech en . Solch ein e G em einschaft, als Z eichen u n d In itiation , ist die K irche.

D ie Sicht d er K irche als C om m unio lä sst u ns je d e n G läub igen n ic h t a n d e rs b e tra c h te n als in n erh a lb der G em einschaft, in sein er R elation zu a n d e re n G läubigen, a ls ein e Person, d ie ih re p e rs ö n ­ lich en W e rte in V erb in d u n g m it d er G em ein sch aft rea lisiert. Eben der Begriff d e r C om m unio d rü ck t die T iefe d ie se r in te rp e rso n a le n B ande aus, e n th ü llt n ic h t n u r d e n M en sch en in seinem re c h tlic h e n A usm asse, a b er zeigt, dass dieses A u sm ass beim M enschen, der d u rch d ie k irc h lic h e G em ein sch aft e rfasst ist, v iel tie fe r re ic h t als in a n d e re n G esellsch aften . In d iesen näm lich k a n n die R ech tslag e des M en sch en g ew isserm assen äusserlich , n u r o rg an isa to risc h sein, in der K irche d ag e g en e rla n g t sie d e n so zialen C h a ra k te r, d en Bezug zu M itm en sch en d ie g anze m en sch lich e Existenz, d ie sch o n in ih re n G ru n d lag en m it a n d e re n v e rb u n d e n ist u n d als Z eug nis d e r H e ils­ g n ad e k e in e L eb en sb ereich e k en n t, die vom esse ad alios h erau s- genom m en sein k ö n n te n . Die an d en G ru n d lag en jed e r R e c h ts­ o rd n u n g s te h e n d e a lteritas tritt am s tä rk ste n h e rv o r in e in e r G e­

sellschaft, die sich selb st als C om m unio b e z eic h n et.16

E ine m en sch lich e G em einschaft k a n n m an n u r d urch d ie sie b il­ den d en M en sch en u n d Bande, w e lc h e d iese v erein ig en , erk en n en . D eshalb fü h ren E rw äg u n g en ü b e r d ie K irche als C om m unio im m er zur F ra g e um M enschen, w e lc h e d ie K irche bilden . In d e r ge- sam m ten P ro b lem atik u n se re r H e ilso rd n u n g nim m t d ie F rag e um d e n M en sch en d ie z e n tra le S te lle ein. Es ist d ie F ra g e um d e n M e n ­ sch en in d e r k irc h lic h e n G em einschaft. A uch für d a s V e rste h e n des K irch en rech ts h a t sie ein e fu n d am e n ta le B ed eu tu ng u n d b ild e t d e n

18 D iese B em erkungen, se tz e n ein b e stim m te s V e rs te h e n d es R echts v o ra u s , das w eit e n tfe rn t v o n je g lic h e n p o sitiv is tis c h e n K o n z e p te n is t u n d m it d e r G e re c h ­ tig k e it v e rb u n d e n w ird . D ie G e re c h tig k e it b ild e t d e n fu n d a m e n ta le n G ru n d sa tz je d e r so z ia le n O rd n u n g , au f ih r b a u e n a lle zw isc h e n m e n sc h lic h e n B ande. "Iu sti- tia e p ro p riu m e st in te r a lia s v ir tu te s u t o rd in e t h o m in em in his q u a e su n t ad a lte ru m " — T h o m a s A q., S u m m a T h e o lo g ic a , II—II, q. 57, a. 1 in c o rp o re . D er M en sch is t g e re c h t, w e n n e r dem a n d e re n g ibt, w as ihm g e b ü h rt, d.h. w e n n die R ech te d e r a n d e re n P e rso n n ic h t v e rle tz t w erd en . D ie F o rd e ru n g d es B each ten s d e r R ech te d e r a n d e re n P e rso n c h a ra k te ris ie r t a lle zw isc h e n m e n sc h lic h e S itu a tio ­ n en , w e n n in d ie s e n d ie G e re c h tig k e it b e w a h rt w e rd e n soll. D esw eg en b ild e t je d e so ziale S itu a tio n e in e R e c h tss itu a tio n u nd d as um so m eh r, je tie fe r d ie z w isc h e n ­ m e n sc h lic h e n B in d u n g en re ic h e n , d en n da g e b ü h rt dem a n d e re n v o n u n s m eh r. Ein fo rm elles E rfa sse n d ie s e r S itu a tio n u n d d er au s ih r fo lg e n d e n F o rd e ru n g e n fü h rt zum p o sitiv e n R ech t, d u rc h w e lc h e s d ie g an ze R e c h tss itu a tio n g ar n ic h t a u s g e ­ sch ö p ft w ird u n d zu d er sich d as In te re s s e des J u r is te n g a r n ich t b e s c h rä n k t, w en n e r aus s e in e r Sicht d en M en sch en , d e r d o ch S u b je k t des R ech ts ist, n ic h t v e rlie r e n w ill. V gl. R. S o b a ń s k i , Z a ry s te o lo g ii praw a k o śc ie ln e g o , W a r­

(8)

DER MENSCH IN ;D ER KIRCHLICHEN COMMUNIO 15?

A u sg a n g sp u n k t sein er E rforschung. Den J u ris te n in te re ssie rt d ie W irk lic h k e it vom S ta n d p u n k t d er S u b je k te d er zw isch e n p e rso n a len R e la tio n en aus. D as R echt ist ein e a n th ro p o lo g isc h e Realität." Die G e se tz e sv o rsc h rifte n also, d ie d en u n m itte lb a re n G e g e n sta n d d e r A u fm erk sam k eit des J u ris te n d a rste lle n , k ö n n e n n ich t d en M en schen v e rsc h leie rn , der S u b je k t des R ech tes ist. Das b etrifft auch das K ir­ c h e n re c h t, eben desh alb , w eil es w irk lic h es R echt ist. O h n e e in e k la re V o rste llu n g ü b e r das S u b je k t des K irch e n re ch ts k a n n m an dieses w e d e r v e rs te h e n n o ch sin n v o ll a n w e n d e n o d er g ar festsetzen. D ah er d ie W ic h tig k e it für die K a n o n istik d e s P roblem s „d er M en sch in d er k irc h lic h e n C om m unio” .17

3. Die n e u e Existenz

als G ru n d lag e d e r k irc h lic h e n P e rsö n lich k e it

In den K o m m en taren zum k irc h lic h e n G esetzbu ch sch ein t die A n tw o rt auf die F ra g e um d as S u b je k t des K irch e n re ch ts einfach zu sein. D as K irch e n re ch t b in d e t n u r die G e ta u ften (c. 12) u nd das d esw eg en , w e il d e r M en sch d u rc h d ie T aufe e in e P erso n in d e r K irche w ird (c. 87). W ir la sse n h ier b e w u s s t b e is e ite d ie Frage, ob das K irch en rech t a u c h d ie K atech u m en en b in d et — ein e Frage, die frü h e r e n tsc h ied e n n e g a tiv b e a n tw o rte t w u rd e,18 d o ch jetzt, in folge der A n re g u n g e n des 2. V atik an u m ,19 in e in e r m eh r d ifferen zierten W e ise b e h a n d e lt w ird .20

A ls P erso n in d e r K irche v e rs te h e n w ir also ein en M enschen, d er in der T aufe seinem G lau b en d en A u sd ru c k g eg e b en h a t u n d S u b ­ je k t d e r G n ad e d iese s S a k ram e n te s so w ie — gem äss dem K anon 87 — S u b je k t d e r R ech te u n d P flich ten in d er K irche, also Person, g e w o rd e n ist. E ine e n tsc h e id e n d e B edeu tu n g h a t h ier d ie Taufe, d as Z eich en d es an g en o m m en en G lau b en s. D urch d iese s S ak ram en t e rla n g te d er M en sch d ie G n a d e d er K ind sch aft G o ttes u nd d e r G em einschaft m it a n d eren , die eb enfalls an d iese r G n ad e A n teil

17 D abei m ö c h te n w ir b e m e rk e n , d ass die E rw äg u n g en ü b e r das T hem a „D er M en sch in d e r k irc h lic h e n C om m undo" n ic h t n u r Licht au f das K irc h e n re c h t, sein e Z iele u n d W irk u n g sm e c h a n ism e n w e rfe n u n d d am it e in „ th e o lo g is c h e s" V e rs te h e n d es K irc h e n re c h ts g eb en , s o n d e rn sie fü h re n au c h zum „ re c h tlic h e n ” V e rste h e n d e s M e n sc h e n in d e r K irch e. S chon d ie F o rm u lie ru n g „M ensch in d e r G em ein ­ sc h a ft" w e ist auf d ie r e c h tlic h e D im en sio n d er e k k le s ia le n , also d e r H e ils situ a tio n d es M en sch en .

18 V gl. A . V e r m e e r s c h , J. C r e u s e n , Epitom e Iuris Canonici, Bd. I. M e c h lin ia e 7 1949, 107, 106.

19 V gl. Lumen gentium 14, u n d b e so n d e rs A d g e n te s 14.

20 V gl. P. L o m b a r d i a , Estatuto jurid ico del cate cum eno segun lo s te x t o s

d e i Concilio V aticano II, Iu s can. 6 (1966) 529— 562 ( = Escritos de Derecho Cano­ nico, P am p lo n a 1974, Bd. II, 205— 267).

(9)

h aben . D iese T a tsa c h e w ird d a n k dem Begriff der P erson m it re c h tli­ cher M eth o d e e rfasst u n d au sg ed rü ck t.

W ir m ö ch ten d a ra u f aufm erksam m achen, d ass m it diesem Begriff21 ein ü b e rn a tü rlic h e s E reignis e rfasst w urd e, n äm lich d as W irk e n G o ttes d u rch s a k ra m e n ta le Z eichen u n d die F olgen d ieses W irk en s. Die K o n stitu tio n d e r P erso n in d e r K irch e erfolg t w e d e r d u rch die G eb u rt n o ch d u rch irg en d ein m en sch lich es W irk en . Der K anon 87 w e ist d e u tlic h auf d as S ak ram en t d e r T aufe als auf d ie W irk u rsa c h e des P e rso n sein s in d er K irche. D ie k irc h lic h e P e rsö n ­ lic h k e it w ird n ic h t d u rch B eitritt, form elle A n n ah m e oder gar d a ­ d u rch erlangt, d a ss m an sich e in e r Z erem o nie u n terz ie h t, sie w ird auch n ic h t ein fach zur n a tu re lle n P e rsö n lich k e it hinzugefügt, so n ­ d e rn sie e rw ä ch st au s d er W ie d e rg e b u rt. D ie n a tü rlic h e n F a k to re n

sind h ier o hne B edeu tu n g .22

D eshalb ist es sch w er zu v e rste h e n , w aru m d ie dem c. 87 folg en d en

canones ü b er solch n a tü rlic h e F a k to re n sp rech en w ie A lter, H e r­

kunft, W ohnsitz, V erw an dschaft, v o n den ü b e rn a tü rlic h e n d ag e g en k e in e R ede m ehr ist.23 D ieser M ang el w ird ein ig erm assen an a n d e re n S tellen des K odex au sg eg lich en , w e n n üb er die au s dem Ehe- (c. 1110 ss) oder au s dem W e ih e sa k ra m e n t (c. 118— 144) flie sse n d e n R ech te u nd P flich ten oder auch ü b er die T eiln ah m e an der E u ch a­ ris tie (c. 853, 855, 856) g e h a n d elt w ird.

E inen stä rk e re n W id e rh a ll fin d et d ie se T a tsa c h e in d e r T h eo rie d es K irchen rech ts, in d er als A u sg a n g sp u n k t n ich t d e r w ie d e rg e b o ­ rene, so n d ern der g e b o re n e M en sch genom m en w ird. In d iesen E rw ägungen ü b er das K irch en rech t w ird d e r M ensch in d er G em ein ­ schaft so geseh en , als ob e r d o rt n u r form ell ein g e sc h rie b en oder ab er e in g e g lie d e rt d urch ein en R itus w äre, d er ab e r k e in e W irk u n g e n herv o rru ft, die ein en J u ris te n in te re ssie re n k ö n n ten . In d essen w e r­ den die M en sch en d u rch d ie T au fe in n erlic h e rn e u e rt, erla n g en die G ottesk in d sch aft, die h e ilig e n d e G nade, d ie T u g en d en u nd G aben d e s G eistes.24 D urch d ie W ie d e rg e b u rt e rw e rb e n s ie ein n e u e s Leben. G em äss d er L ehre des A p o stel P a u lu s25 d u rch die T aufe e n ts te h t ein n e u e r M ensch, der Erbe G o ttes u n d M iterb e C h risti.26 Vom Zustand,

21 D er B egriff d er P e rso n als B ezeich n u n g des S u b je k te s d er R ech te u n d d e r P flich ten g e h ö rt zu d en te c h n is c h e n B egriffen des R echts. V gl. J. H e r v a d a, P. L - o m b a r d i a , El Derecho del Pueblo de Dios. Hacia un siste m a de Derecho

canonico, Bd. I: Introducion. La C o n stitu cio n .d e la Iglesia, P am p lo n a 1970.

22 V gl. G al 3, 28.

23 R. S o b a ń s k i , Sakra m en ta lne p o d s t a w y p o z y c j i pra w n ej w ie rn y c h w Koście le, P raw o k an . 13 (1970) nr. 1— 2, 143 ff. '

24 W . G r a n a t , D o g m a ty k a kato lic ka, Bd. I: Sak ra m en ty ś w ię te , T. 2: Chrzest,

bierzm owanie, pokuta , Lublin 1966, 94.

25 Rom 6,4 ff; G al 6,15; Eph 2,10.

(10)

DER MENSCH IN DER KIRCHLICHEN COMM UNIO 159

in dem d er M ensch als Sohn d e s e rste n A dam g eb o ren w ird, w ird er d u rch d ie T aufe in d en S tan d d e r G n ad e u n d d er S ohn schaft G ottes

ü b e rg e tra g e n .27

Die E in g lied eru n g in die K irche als R echtsfolge der T aufe geht n ich t n e b e n d e r d u rch d iese s S ak ram en t g ew irk te n N eu g eb u rt, so n ­ d e rn ste llt ein en A u sd ru c k d ieser N e u g e b u rt dar. D er M ensch w ird in die K irche ein g eg lied ert, w eil er w ie d e rg e b o ren w urde: als w ie d e rg e ­ b o ren e u n d m it C h ristu s in seinem T ode u n d in sein er A u fersteh u n g v e re in ig te b ilden d ie G läub ig en eins in C hristu s. O h n e die W ie d e r­ geb u rt g ib t es den M e n s c h e n . in d e r K irche nicht. In d ie K irche e in g e g lie d e rt w ird er zum n e u e n M enschen, d er sein e E xistenz in C hristo hat. D ieser M en sch eb en ist d as S u b je k t d es K irchenrechts.

Es tau c h t da ein e fu n d am e n ta le k a n o n istisc h e F ra g e auf, die b ish er in d e r L iteratu r leid e r n ic h t a n g e sc h n itte n w u rd e. D ie T aufe und ih re W irk u n g e n w e rd e n zw ar erw äh n t, ab e r in den w e ite re n E rw äg un g en üb er die P e rso n e n -S u b jek te des K irch en rech ts w ird die n e u e a n th ro p o lo g isc h e Lage d e s g e ta u fte n M en sch en ■— ebenso w ie im k irc h lic h e n G esetzb u ch — a u sse r A ch t gelassen. Die w irk lic h e -— in C h risto — E xistenz des M en schen sch eint h ier k e in e n Einfluss au szu ü b en . W e n n m an ab e r ein k la re s Bild üb er das S u b jek t des K irch en rech ts h a b e n w ill, so m uss d o c h e rk lä rt w erden, w as e ig e n tlic h d u rch die A u ssa g e „der in C h risto e x istie re n d e M ensch" g em ein t w ird, die ja g le ic h b ed e u te n d m it „der M ensch in d e r k irc h li­

chen G em einschaft" ist.28

Es g eh t an d ieser S telle n ich t um ein en V o rtra g d er ch ristlich en A n th ro p o log ie. W ir m ö ch ten ab e r b em erk en , d a ss A uffassungen, B egrün d u n g en und je d w e d e E rw ägu n g en ü b e r d a s K irchen rech t, die an d ie R ech tsp h ilo so p h ie oder ü b e rh a u p t a n d a s p h ilo so p h isc h e Bild d es M en sch en an kn ü p fen , k e in e a d ä q u a te Basis für d ie K irchen­ rec h tsfo rsch u n g d a rste lle n u n d au ch w e d e r auf der E tappe der R ech ts­ setzu n g n o c h d er R ec h tsa n w en d u n g ein g en u in es Bild des S u b je k te s d es K irch en rech ts geben. M an k a n n sich n ic h t ein fach auf d as

27 „T ra n sla tio ab eo sta tu , in quo hom o n a s c itu r filiu s prim i A d ae, in statu m g ra tia e et 'a d o p tio n is filio ru m ' (Rom 8, 15) Dei, p e r secu n d u m A d am Je su m C h ri­ stu m " — Cone. Trid.i de iustiiicatione, c. 4 (DS 1524).

28 D iese P ro b le m a tik w u rd e v o n den e v a n g e lisc h e n K irc h e n re c h tle rn a n g e ­ sc h n itte n . F ü r E rich W o lf b ild e t den A u sg a n g sp u n k t das V e rs te h e n d er c h ris tli­ chen E x isten z in d en K a te g o rie n d er C h ris to k ra tie u n d d e r B ru d e rsc h a ft (O rdnung

der Kirche, F ra n k fu rt 1961). H an s D o m b o i s b a u t auf d er A n a ly s e d e r B eziehung

d es M e n sch en zu G ott, b e so n d e rs auf dem au s d e r G n a d e n b e sc h e n k u n g fo lg en d en A n sp ru c h G o ttes (Das Recht der Gnade, W itte n 2 1969). V gl. W . S t e i n m ü l l e r ,

E vangelische Rechtstheolo gie. Z w eireichele hre — Christo kra tie — Gnadenrecht,

Bd. I—II, K öln-G raz 1968; d e r s., R echtstheolo gie und Kirch en recht als th eologi­

sche Disziplinen mit ju ristisch er M ethode. Der Beitrag d e r evangelischen R echts­ theologie zu einer kath olisch en Fragestellung, in; lu s sacrum. Festschriit Mörsdori,

(11)

A d agium „ubi so c ie tas ibi iu s ” b e ru fen u n d auf d ieser G ru n d lag e d as K irch e n re ch t b eg rü n d en , d e n n die K irch e ist e in e ganz e ig e n a r­ tig e G em einschaft, w e lc h e die M en sch en n ic h t w e g e n ih rer n a tü r­ lic h e n sozialen V e ra n la g u n g bilden, so n d ern info lg e d e r „A n nahm e als K inder ein es V a te rs (Gal 4, 5).29 D ie so zialen V e ra n la g u n g e n d es M en schen h a b e n da als A rg u m en t k e in e w e se n tlic h e B edeutung, den n n ich t v o n ihnen, so n d e rn vom W irk e n C h risti in u n s le ite t die K irch e ih re n U rsp ru n g ab.

D ie E rw äg u n g en also ü b e r das K irchen recht, se in e B egründung, das D eu ten sein er R olle u n d A ufgaben, d ie g an ze T h eo rie d ieses R echtes ü b e rh a u p t (und k o n se q u e n te rw e ise au ch d ie P raxis d er R ech tssetzu n g w ie a u ch d e r R ech tsan w en d u n g ) g eh en an d er re c h t­ lic h e n W irk lic h k e it d e r K irch e v orb ei, w en n sie als A u sg a n g sp u n k t u nd Basis n ic h t das th e o lo g isc h e Bild des M en sch en anneh m en: d iese n M enschen, d e r in d e r G em einschaft, um d e re n R echt es geht, schon ex istiert, also den in d e r T auf g n ad e n e u g e b o re n e n M enschen.

W ir w o llen d a d u rc h k e in e sfalls alles d as b e a n sta n d en , w as die P hilosophie, P sychologie, Soziologie oder a n d e re m it dem M en sch en sich b e fa sse n d e W isse n sc h a fte n ü b e r ih n zu sag en h aben . A u ch in d e r K irche g e lte n a lle d u rch d a s R echt a u sg e ü b te n F u n k tio n en , die im Z usam m en hang m it d e m p h ilo so p h isc h e n oder soziologischen Bild des M en schen b e to n t w erd en . Ih re B ed eutu n g u n d D eu tu n g im K irch e n re ch t h ä n g t le tz te n E ndes vom V e rstä n d n is d e r R elatio n N a tu r-Ü b e rn a tu r ab.

F ür u n se r T hem a ist es w ic h tig zu b e to n en , d ass die ü b e rn a tü r­ lic h e W irk lic h k e it, d e re n d er M en sch in d er T au fe te ilh a ft w ird, n ic h t etw a s n u r se in e r N a tu r h in zu g e fü g te s ist,30 w a s d en G e ta u ften auf zw ei E benen oder in zw ei O rd n u n g e n e rsc h e in e n lasse n w ürde, n äm lich in d e r ih re A u to n o m ie b e w a h re n d e n n a tü rlic h e n un d in d e r ü b e rn a tü rlic h e n . D ies w ä re e in M issv e rstä n d n is d e r K ateg o rie

e le v a tio s u p e inaturalis, d ie da au f ein e m ec h a n isc h e W e ise u n d im

G ru n d e g enom m en re c h t ä u sse rlic h u n d n u r form ell g e d e u te t w äre. Es w ü rd e w e d e r dem th eo lo g isc h e n Bilde des M en sch en e n tsp re ch e n n o c h d e n ü b e rn a tü rlic h e n C h a ra k te r d e r K irch e au sd rück en .

W ir m ü ssen n a tü rlic h im K laren d a rü b e r sein, d ass w ir m it der W irk lic h k e it d er G n ad e im m en sc h lic h e n L eben zu tu n haben, also m it einem G eheim nis, d as in sein em W e se n das m en sch lich e E rk e n n tn isv erm ö g e n ü b e rra g t u n d ein fo rtw ä h re n d e s S ich -V ersen k en d e s d u rch den G lau b en e rle u c h te te n V e rsta n d e s fo rd ert. W ir b e g e g ­ n e n h ier einem d e r sc h w ierig ste n th eo lo g isc h e n Problem e, das b e so n d ers c h a ra k te ristisc h für die T h eo lo g ie d e s 20. J a h rh u n d e rts,

29 D am it w o llen w ir g a r n ic h t e n tsc h e id e n , ob sich d ieses A d ag iu m in d er k irc h lic h e n G em ein sch aft v e rifiz ie rt.

(12)

DER MENSCH IN DER KIRCHLICHEN COMM UNIO 161

ist, d ie sich d och seh r um ein ü b e rw in d e n des D ualism us d er zwei O rdnungen, d er N a tu r u n d d er G nade, b e m ü h te .31

W e n n w ir die G esch ich te der c h ristlic h e n L ehre ü b e r das Problem N a tu r und G nade, v o r allem aber d ie in d e r T h eolo gie d er N eu zeit — b e so n d ers d er d as S tre itg e sp rä c h m it d er R eform ation b e tre ib e n ­ den — im m er s tä rk e r b e to n te U n te rsc h e id u n g zw ischen N a tu r und Ü b ernatu r in B etrach t neh m en ,32 so w ird es u ns ein sich tig, d a ss das R echt und das R ech tsleb en in d e r K irch e in der O rd n u n g der N a tu r v e ra n k e rt w urde, d ie in der K irche p a ra lle l zur O rd n u n g d er G nad e g e se h e n w u rd e. D ie U n te rsc h e id u n g zw isch en d e r R e c h tsk irch e u nd L iebesk irch e e rg a b sich da als lo g isc h e K onsequenz. L ogisch erw eise w u rd e n in solch er Sicht dem K irch e n re ch t n u r O rd n u n g sro llen zugeschrieb en , die eb en in d e n F o rd e ru n g e n der N a tu ro rd n u n g b eg rü n d e t w aren.

Eine solche V isio n des K irch en rech ts, w o h l d u rch d en h isto ­ rischen Z u stan d der th eo lo g isc h e n W isse n sch a fte n erk lärlich , w äre, nich t m eh r zu re c h tfe rtig e n in e in e r Epoche, in d e r d ie K irche sich selbst als schon re a lis ie rte G em ein sch aft G o ttes m it den M en sch en v e rste h t, d ie ein Z eich en je n e r G em ein sch aft ist, zu der w ir als zur F ü lle h in streb en . D ie P ro b lem atik n ic h t sim plifizierend u n d d e n zeit- gem ässen th eo lo g isc h e n E rru n g en sch aften ein en e n d g ü ltig e n und zu g ek n ö p ften C h a ra k te r g ew äh ren d , k a n n u n d soll d er K ano nist als ein e a n th ro p o lo g isc h e G ru n d lag e an n eh m en , d ass d e r ü b e rn a tü rlic h e C h a ra k te r d e r K irch e sich auf die U m w an d lu n g d es M en sch en durch die G n ad e in ein en n e u e n M en sch en u n d auf d ie U m g estaltu n g sei­ n e r an th ro p o lo g isch en S tru k tu r stü tz t.33 D er K a n a n ist greift also n ich t zum p h ilo so p h isch en oder soziologischen, son dern zum th eo lo g i­ schen Bild d es M en schen. In sein em Blickfeld e rsc h e in t ein M ensch, der in d em selb en A ug en b lick, in dem er G lied des M y stisch en L eibes w urde, g leich zeitig d ie S o h n sch aft G o ttes erw arb, d ie G nade, T u g en d en u n d G aben des G eistes e rla n g te u nd d u rc h ein unaus- lösch b ares Z eich en g e p rä g t sow ie z u r a k tiv e n T eiln ahm e am Leben d er K irche u n d a u ch zur M itw irk u n g m it d er G nad e G o ttes bestim m t w u rd e .31

D er g e ta u fte M ensch also, m it d em als m it dem S u b jek t des K irchen rechts sich der K an o n ist befasst, ist m it G aben und B efähi­ g u n g en zum W irk e n a u sg e sta tte t, d ie die N ic h tg e ta u fte n nich t b esitzen u n d zu d e re n K en n tn is m an n u r au fg ru n d d e r O ffenb arun g kom m en kann. D iese a k tiv e u nd d y n a m isc h e E rfassung des M en ­ schen, die seit d e n Z eiten d e s P a p ste s P i u s XI. d o m in iert u n d sich schon ein e im m ense L iteratu r erw o rb en hat, b e ru h t n ich t n u r auf

äs Ebd.

32 V gl. A Z u b e r b i e r , a.a.O., Ebd. 215— 221; d e r s., R elacja n a tura —

n a d p r z jr o d z o n o ś ć w ś w ie tle badań te o lo g ii w sp ó łc z e s n e j, W a rs z a w a 1973.

83 E. С o r e e с o , a.a.O., 582, 34 W . G r a n a t , a.a.O., 87— 100. 11 2 -C ollectanea Theologica

(13)

e in e r m o ra lisc h en V erpflich tu n g, so d ern s te llt ein e F o lg e d e r o n to ­ logischen, in d e r T aufe e rla n g te n A u sta ttu n g , d a r.35 Eine enorm e B ed ep tung h a t die A u ssa g e des II. V a tik a n isc h e n Konzils, d a ss d urch d ie G aben, die d e r H e ilig e G eist u n te r d ie G läu b ig en v e rte ilt, „m ach­ te er sie g e e ig n e t un d bereit, für d ie E rn eu eru n g u nd d e n g e d e ih li­ chen A u sb a u d e r K irche v e rsc h ie d e n e W e rk e u nd D ien ste zu ü b e r­ neh m en " (L um en g e n tiu m 12).36

S olche A u sleg u n g d e r d u rch d en G eist e rte ilte n G ab en e rla u b t uns in V erb in d u n g m it der in e in e im c. 87 R ech tsno rm e rfassten L ehre d e n d y n a m isc h en C h a ra k te r des c h ristlic h e n P e rso n se in s zu v e rste h e n . D ie W irk lic h k e it, d ie sich im M en sch en d u rch das S a k ra ­ m e n t d e r T aufe vollzieht, lä s s t k e in a n d e re s als n u r e in d y n a m isc h es V e rste h e n d e s M en schen zu,37 eben als ein S u b je k t des W irk en s. D en g e ta u fte n M en sch en k a n n m an n ic h t in ein er Iso latio n v o n a n d e ­ re n b e tra ch te n . D ie R ech tfertigu n g, d e r er te ilh a ft w urde, fü g t ih n d a ­ m it in die G em einschaft, s te llt ih n also in einem V e rh ä ltn is zu a n d e ­ re n M en sch en u n d v e rp flic h te t zum B ezeugen der G nade.

D er M en sch in der K irche ist ein w irk en d e s S u b je k t aufgrun d d e r G aben, d ie er zum A u fb au d es R eich es G o ttes e rh a lte n h at. Das S u b je k t d e r G n ad e u n d a n d e re r G ab en ist im m er u n d gleich zeitig S u b je k t d e r R ech te u n d P flichten. D iese zw ei S u b je k tiv itä te n sind u n tre n n b a r. D er G e ta u fte ist S u b je k t d e r R ech te u n d d e r P flich ten e ben desw egen , w eil er ein d u rch G ott b e sc h e n k te s S u b je k t ist. D iese B eh au p tu n g w ird n ich t v e rh in d e rt d u rch die u n b e s tritte n e Lehre, d a ss d e r G e ta u fte d ie G n ad e v e rlie re n k a n n u nd tro tzd em b le ib t er P erson, also S u b je k t d e r R ech te u n d der P flichten in d er K irche. D ie B indung m it d e r K irche g e h t d u rch C h ristu s, ih r H aupt, u n d einm al in der T aufe e rla n g t p rä g t d e n M en sch en auf e in e geistige, u n lö sc h b a re W eise, bestim m t u n d b e fä h ig t ih n zur T e iln a h ­ m e an d e r d u rc h d ie K irche a u sg e ü b te n V e re h ru n g G ottes.38 Der

85 D as b e trifft a u c h a lle a n d e re n S a k ra m e n te , die d ie S tru k tu re n d e r K irche d ifferen zieren .

86 V gl. A p o s to l ic a m a ctu osit ate m 3.

87 W ir b e tr a c h te n als e in M is sv e rstä n d n is d as U n te rs c h e id e n zw isch en s ta ti­ sc h e n u n d d y n a m isc h e n S tru k tu re n ! in d er K irch e, w ie w ir es b e i D. С o m p о s- t a, La chies a v is ib ile , R om a 1976, 39—46, v o rfin d e n . A ls sta tis c h e S tru k tu re n — z. B. statu s christianitatis, d as B ischofskollegium , d ie O rts k irc h e , christilidelis b e g re ift C o m p o s t a alles d as, w as m an als „S tan d " b e z e ic h n e n k a n n u n d das

e s s e in Ecclesia b e trifft. E rst au f d ie s e m e s s e b a u t d a s agere also die d y n a m isc h e n

S tru k tu re n , d ie e r zu d re i R e la tio n e n z u rü c k fü h rt: V e rw a lte r — G läu b ig en (!}, V o rg e s e tz te n — U n te rta n e n , L e h re r — S chüler. D er A u to r b e tr a c h te t w o h l „on- tisc h " e in fach als „ s ta tis c h ”. In d e s s e n k a n n d ie K irch e s ta tis c h g ar n ic h t b eg riffen w e rd e n , w e il d ie S en d u n g d as K ö n ig re ic h zu v e rk ü n d e n u n d a u fz u b a u e n zu ih rem W e s e n g e h ö rt. D er B ischof z. B. u n d au c h d e r C h rist ü b e rh a u p t is t o h n e R ü ck sich t auf se in e M ission g a r n ic h t zu b e g re ife n , w e il e b e n d iese ü b e r se in e n S tan d — a n ­ d e rs g e sa g t: se in e o n tisc h e L age — in d e r K irch e e n ts c h e id e t. D ie B ezeichnung „ sta tis c h e K irc h e ” e n th ä lt e in e n W id e rsp ru c h , d e n n d a s Z eu g n isg eb e n , also d ie D ynam ik, g e h ö rt zum W e s e n d e r K irch e. V gl. A p c s to l ic a m a c tu ositate m 2.

(14)

DER MENSCH IN DER KIRCHLICHEN COMM UNIO 163

V e rlu st d e r G n ad e zie h t n ic h t e in e Z e rstö ru n g d e s gan zen g eistig en L ebens nach, b e w irk t a u c h n ic h t — a b g e se h e n v o n e in e r form ellen S ünd e d e s — U n g lau b en s — d en V e rlu st d e r T u gend d es G lau b en s.39 In solchem M en sch en b e ste h e n w e ite rh in d ie v o n G o tt erw o rb en en F äh ig k eiten , d ie ein en T itel u n d ein e V e rp flich tu n g zum W irk e n bilden. Sogar d e r V e rlu st d e r in d er T aufe e rh a lte n e n G n ad e m ach t n ic h t die T a tsa c h e zun ich te, d a ss d ie G nad en - un d G abenb eschen - k u n g schon d en M en sch en e rre ic h t u n d ih n zum Z eu g nisg eben v e rp flic h te t hat. Ein A u sü b en d iese r d a u e rn d e n u n d unw iderrufba- re n V e rp flich tu n g b e d e u te t eben ein n e u e s A ufneh m en d e r G n ad en ­ gaben.

D as folgt d e u tlic h au s d er k a th o lisc h e n L ehre ü b e r d ie R ech t­ fe rtig u n g — u n d b ild e t au ch im G ru n d e genom m en d e n In h a lt des c. 87 ü b e r d a s k irc h lic h e P e rso n se in u n d d ie d a ra u s fo lg ern d en R echte un d Pflichten, m itsam t d e r A u ssag e ü b e r d ie B esch rän k u n g in d er A u sü b u n g d e r R echte. B em erken w ir dabei, d ass eben das Problem d er P a ra lle litä t o d er g a r Id e n titä t d e s S u b je k te s des W ir­ k e n s d er K irche und d es S u b je k te s d e r G n ad e im H in terg ru n d d er F ra g e n a c h d er Z u g eh ö rig k eit d e r S ü n d er zur K irche stan d .40

Das d u rch s p iritu a listisc h e T en d en zen h e rb e ig e fü h rte B edrängnis m ach te es n o tw e n d ig zu b eto n en , d a ss a u c h d ie S ünder d e r K irche an g e h ö re n u nd d a sie S u b je k te d er R ech te u n d P flichten sind, w as w ie d e ru m d a s k irc h lic h e P e rso n se in auf d er ä u sse re n E b en e h e r­ v o rh o b u n d d as S u b je k t d e r G nad e vom S u b je k t d es W irk e n s in d e r K irch e zu tre n n e n erlau b te. Dies w a r um so leic h te r d u rc h ­ zuführen, w eil n ic h t in allen v o n d e r K irche u n tern o m m e n e n H a n ­ deln sein e V erb in d u n g m it ihrem in n ere n L eben k la r g e n u g zu T age tra t. Indem m an d ie K irch e n a c h ex o g e n en M o d ellen in te rp re tie rte 41 — z. B. n a c h dem V orb ild d e r R ep u b lik V e n e d ig o d e r d e s K ön ig rei­ ches F ra n k re ich 42 — u nd sie als e in e G esellsch aft b e h an d elte, d ie au fgrun d d e rse lb en P rin zip ien fu n g iert w ie a lle a n d e re n u n d sich v o n je n e n n u r d u rch ih ren B egründer, ih r Ziel u n d zu d iesem fü h ­ re n d e M ittel u n tersc h eid e t, k o n n te m an in ih r a u ch die sog. n a tü r ­ lich en H an d lu n g e n abson d ern, d ie au s d e n n a tü rlic h e n V e ra n la ­ gu n g en u n d so zialen B edürfnissen d e s M en sch en h erau sw u ch sen .

W e n n w ir jed o c h vom S u b je k t d es W irk e n s in d er K irche sp re ­ chen, so d e n k e n w ir d o c h n ic h t an d ie F äh ig k eit d as k irc h lic h e V erm ö g en zu v e rw a lte n oder d e n P o sten ein es G e ric h tsb o te n zu

*8 W . G -r a n a t, a.a.O., 99.

88 W . G r a n a t, D o g m a ty k a k a to lic k a , Bd. V I: T eo lo g iczn a w iara, n a d zie ja

i m iło ść, L ublin 1960, 306 ff.

40 R. . . S o b a ń s k i , C h rzest ja k o p o d sta w a je d n o ś c i K ościoła, W a rs z a w a 1971. 41 R. S o b a ń s k i , M o d e ll d e s K irc h e -M y ste riu m s..., 24—28.

48 R. B e l l a r m i n , D e co n ciliis e t E cclesia, n i , 2 (O pera om nla h rs g . v o n

J. G i u l i a n o, N e a p o li 1872, Bd. И, 75). U ·

(15)

ü b ern eh m en .43 Es g e h t u n s da um d en A n te il an H and lun g en, d u rch w e lc h e d ie K irch e „Z eich en u n d W e rk z e u g für die in n e rste V e re b n ig u n g m it G ott w ie für die V ere in ig u n g d er ganzen M en sch heit u n te r sich" ist (L u m en g e n tiu m 1). Es ist u n zu lässig die R e c h ts­ fäh ig k e it in der K irche iso lie rt v o n der G n a d e n b e sch e n k u n g zu b e tra c h te n oder in fo lg e ein es d ich o to m isch en V e rste h e n s der K irche ein e n a tü rlic h e E b en e des W irk e n s a n zu n eh m en oder — bei d e r E rlä u teru n g m an c h e r P rob lem e ·— g a r zu ex p o n ieren . D ies k ann sogar die F u rch t v o r einem A b ru tsc h e n in ein e sp iritu a listisc h e S icht der K irch e n ic h t b eg rü n d e n . D ie g an ze A k tiv itä t d er K irche b e ru h t in d e r V e rm ittlu n g d e r H e ilsfrü c h te u n d am A u fb a u e n d es h ier schon im M y steriu m p rä s e n te n R eiches G o ttes.44

In der zum Auf e rb a u e n d iese s R eich es s tre b e n d e n A k tiv itä t spielt d ie B usse ein e w e se n tlic h e Rolle. „Die K irch e u m fasst S ünder in ihrem e ig e n e n S chosse. Sie ist h e ilig u n d zu g leich ste ts d e r R eini­ gu n g bedürftig , ihr W e g ist im m erfort d er d er B usse u n d E rn eu eru n g "

(Lum en g e n tiu m 8). D er B üsser ist S u b je k t d es H a n d e ln s d e r K irche,

ist a u ch ein S u b je k t d e r G nade, d e n n die B usse ist n u r dan n m öglich, w e n n d er M ensch die B arm h erzig k eit G o ttes en tg eg en n im m t und d u rc h eig en e B ekeh ru ng d iese r B arm h erzigk eit Z eugnis gibt. Das d e n Ju ris te n in te re s s ie re n d e S u b je k t des H a n d e ln s in d e r K irche ist w ie d e r id en tisc h m it dem S u b je k t d e r G nade.45

4. B ezeugung d e r G nad e als R ealisatio n d er G e re ch tig k e it

So w ie in d e r n a tü rlic h e n O rd n u n g d e r M en sch zugleich m it d e r G eb u rt Person, also R ech tssu b jek t, w ird, so a u ch in d e r K irche w ird er P erso n vom M o m en t sein er W ie d e rg e b u rt an. D ie k irc h lic h e R e c h tssu b je k tiv itä t w ird d u rch d ie in d e r T aufe e rla n g te ü b e rn a tü r­

lich e A u ssta ttu n g b ew irk t. R ech te u n d P flich ten in d er K irch e erg e b e n sich eb en a u s d ieser A u sstattu n g .

43 V gl. c. 2256 n . 2.

44 L u m en g e n tiu m 8; G audium et sp e s 39.

45 G anz fru c h tlo s is t fü r d as V e rs te h e n des K irc h e n re c h ts das U n te rs c h e id e n zw isch en d e r m y stisc h e n , k o n s titu tiv e n u n d re c h tlic h -k a n o n is c h e n P e rs o n a litä t, d a s v o n D. C o m p o s t a, a.a.O., 95 ff, d u rc h g e fü h rt w ird . D iese U n te rs c h e id u n g s te llt ein e e v id e n te K o n se q u e n z d e r sta tis c h e n S ich t d e r K irch e d ar, in d e r sie o h n e Bezug z u ih r e r M issio n g e s e h e n w ird . Es is t s c h w e r zu v e rs te h e n , w ie m an im E in k lan g m it d e r E k k le sio lo g ie des II. V a tik a n u m s d as Z iel d e s K irc h e n re c h ts in d e r B e w ah ru n g d e r D isziplin u n d im O rd n e n d e r E n tw ick lu n g d es ä u s s e re n L ebens d e r Kirche, se h e n k a n n , w ie es e b e n im S tu d iu m des A u to rs v o rg e s te llt w ird: „In co n c lu ssio n e la n o s tra p re fe re n z a si v o lg e a lla p rim a op in io n e, secondo. cu i il fin e p ro p rio в im m e d ia to d e ll' o rd in am ent о e c c le sia le c o n siste n e lP o tte n e re la d is c ip lin a e 1'ordinato sv o lg im en to d e lla v ita e ś te rio re n e lla c o m u n ità d e i c re ­ d e n ti" (92). D as R ech t ist in d ie s e r O p tik stre n g iso lie rt v o n d e n H eilsfu n k tio n en , die d o ch den In h a lt d e s L ebens d e r K irch e b ild en .

(16)

DER MENSCH IN DER KIRCHLICHEN COMM UNIO 165

Der J u ris t sieh t die in te rp e rso n a le W irk lic h k e it n ich t statisch, so n d e rn in ih rer D ynam ik. Die R ech te u n d P flichten b ezieh en sich näm lich auf d ie H an d lu n g e n zw isch en d en ein z e ln e n P erson en . A u ch den K an o n isten in te re ssie rt n ic h t ein e a b s tra k te Person,, so n dern d ie P erson in d e r G em einschaft, in ih re r R elation zu a n d e re n ,4® In seinem Blickfeld b efin d en sich n ic h t d ie G aben „als so lch e” , sondern als F a k to re n des V e rh ä ltn isse s des G läu b ig en zu an d e re n M enschen, als F u n d am en t d er R echte u n d P flichten. Er w ill die d u rch die ü b e r­ n a tü rlic h e A u ssta ttu n g b e w irk te n R ech te u n d P flichten erk en nen. S olche K en n tn is ist ihm n ö tig für das G e stalten der fu n d am en talen G ru n d sätze d er R ec h tso rd n u n g d er K irche, die die V a rie tä t der D ienste in der E inheit der S en d un g ,47 also d ie fu n d am e n ta len Prinzi­ p ien der G e re ch tig k e it in der K irche b erü ck sich tig t.

Der K an o n ist ste llt die Frage, w a s sch u ld et d er M ensch in der K irche seinem N ä c h ste n u n d w e lc h e sind sein e A n re c h te an d e re n M en sch en gegenüber. Es g eh t d a also um die p e rso n e lle n W erte, die im so zialen Leben der K irche re a lis ie rt w erd en . Es ist leic h t zu bem erken, d ass hier ein e ek k le sio lo g isc h e F ra g e g e ste llt w ird. Sie fo rd ert e in A n k n ü p fen an d ie F a k to re n des k irc h lic h e n Personsein, also an die ganze A u sstattu n g , die sein e W ie d e rg e b u rt zur n e u e n E xistenzform b ew irk te.

D ie G nad e des G lau ben s und d ie sie b e g le ite n d e n G aben e rla n g te der M ensch in der K irche. Der G lau b e g e la n g te zu ihm d a n k der m issio n arisch en A k tiv itä t u n d dem Z eugnis d er K irche. D iejenigen, die selb st schon d en G laub en e rh a lte n haben, ü b e rliefe rte n ihn w e ite r D iese Ü b erlieferu n g la n g t bis zu d en e rste n Z eugen des G laubens, d en A posteln, h in .84 Ja h rh u n d e rte h in d u rc h d a u e rt d e r Prozess des Ü b erm ittein s der H eilsg n ad en d u rch die K irche. Sie ist näm lich zu g leich H eilsfru ch t u n d H eilsm ittel.49 Ist H eilsfrucht als G em ein­ schaft derer, die schon die G n ade d e r R ech tfertig u n g u nd B

eschen-46 D ie B eziehung zu a n d e re n P e rso n e n ist im p licite im Begriff d er P erson e in g esch lo ssen . M it B eru fu n g auf d as A xiom operari se q u itu r esse v e rs te h t D. C o m p o s t a d ie S tä n d e in d e r K irch e s ta tisc h , o h n e Bezug zu d en A ufgaben. W e n n er z. B. b e h a u p te t „il d iaco n o p e rc ió è p rim a u n c o n se c ra to e poi un m is­ sus", so b e m e rk t er n ich t, d a ss eb e n d ie W e ih e zum E rfü llen k o n k re te r A u fg ab en bestim m t u n d d ass d ie S en d u n g ü b e r den S tatu s in d e r K irch e en tsc h e id e t. W ir fin d en h ie r w ie d e r G e le g e n h e it zu b e m e rk e n , d ass p h ilo so p h isc h e V o ra u sse tz u n ­ gen k e in e G ru n d la g e fü r th e o lo g is c h e F o lg e ru n g e n b ild e n k ö n n en . D as A xiom

operari s e q u itu r esse a n w e n d e n d h a t C o m p o s t a n ic h t b e m e rk t, dass das esse

d e r K irch e e b e n ih r operari b e d e u te t. D arau f h a t au c h H. D o m b o i s , Das R echt

der G nade. Ö k u m e n isc h e s K irch en rech t, II: G rundlagen und G rund!ragen der K irc h e n v e ria ss u n g in ih rer G esch ich te, B ielefeld 1974, 15, au fm erk sam gem acht:

,.N icht das so o d er so a u sz u le g e n d e esse d e r K irch e erg ib t ih r operari, so n d ern u m g e k e h rt ih r operari b e g rü n d e t das esse — ein e a u sd rü c k lic h e U m k eh ru n g des b e k a n n te n s c h o la stisc h e n G e n e ra ls a tz e s" .

47 A p o sta lic a m a c tu o sita te m 2. 48 1 Kor. 11,23.

(17)

k u n g in C h ristu s d u rc h sein en G eist erfa h re n h a b e n u n d d ie se r H e ilsg n a d e Z eugnis ab legen . Ist H eilsm ittel, d e n n im Z eu gnis d iese r G em einschaft — v o r allem d u rch W ortV erkündigung u n d S akra- m e n te n sp e n d u n g — o ffen b art sich d e r W e lt u nd g ela n g t zu den M en sch en die G n ade d es H eils. Sich als H e ilsfru c h t re a lisie re n d w irk t d ie K irche als H e ilsm itte l.50 A ls Z eichen d e r e rfa h re n e n V e re i­ n ig u n g m it G ott ist sie g leich zeitig e in M ittel d iese r V ere in ig u n g .51 D azu w u rd e d ie K irche beru fen . D enn obw ohl ,,zu a lle n Z eiten u n d in jed e m V o lk ru h t G o ttes W o h lg e fallen auf jedem , d e r ihn fü rc h tet u n d g e re c h t h a n d e lt” (Lum en g e n tiu m 9), so re a lis ie rt sich d och d a s uns v e rsp ro c h e n e R eich sc h o n h ie r auf E rden u nd die K irche ist „a llen und jed em das s ic h tb a re H e ilszeich en d iese r h e ilb rin g e n d e n E in h e it” (Lum en g e n tiu m 9). Sie ist Z eichen d e r E rneuerung, d ie w ir erw arten , u n d d ie schon in C h ristu s b eg o n n en h a t u nd ih re n F o rt­ gan g in d e r S en d u n g d es H eilig en G eistes nim m t (L um en g e n ­

tiu m 48).

In d iese r Sicht tre te n k la r zum V o rschein d ie R ech te u n d Pflich­ te n d er k irc h lic h e n G em einschaft u n d ein zeln er P erso n en in ihr: Z e u g n isg eb en der W irk lic h k e it, d e re n d e r M ensch in d e r T aufe te ilh a ftig w u rd e u n d d ie ih n zur P erso n in d e r K irche k o n stitu ie rte . D iejenigen, die d ie H e ilsg n a d e erlan g te, sollen für a n d e re H e ils­ m itte l sein. W eil w ir H e ilsm itte l w erd en , w e n n w ir u n s im m erfort als H eilsfru ch t a k tu a lisiere n , ist d ie im m erfort d a u e rn d e V e rw irk li­ chun g d er e rfa h re n e n H e ilsg n a d e n e in e fu n d am e n ta le P flicht des G etau ften . Das erfo lg t v o r allem d u rch d e n G lauben, die H offnung u nd die Liebe. D urch d iese n ä m lic h re a lis ie rt sich die G e g e n w a rt des

sich o ffen baren d en u n d sich e rte ile n d e n G o ttes.52

W e n n w ir das eb en g e s a g te in den dem J u ris te n eig en en K a te ­ g o rien d e r R ech te und P flich ten e rfassen w ollen, so m ü ssen w ir sagen, dass d er G laube, d ie H offnung u n d die L iebe d a s R echt un d d ie Pflicht d es G läu b ig en d a rste llen . Es ist aber n ic h t n u r ein e „ re li­ g iö se ” Pflicht, d ie n u r d en M o ralisten in te re ssie re n w ürd e, so nd ern

ein e R echtspflicht, d er d e r J u ris t a u c h se in e B eachtung w idm et. W e n n d ie K irch e ih re H e ilsfu n k tio n d u rch G lauben, L iebe u nd H offnung ausübt, so sind d iese T u g en d en e b en das, w a s an d e re n v on jed e m G läu b ig en g eb ü h rt. Sie w e rd e n e in fa ch G e g e n sta n d der G e re c h tig k e it. W e n n w ir d e n G lauben n ic h t b e k e n n en , ü b e rw e ise n w ir nicht, w as w ir zur Ü b erw eisu n g e rh a lte n haben, und g eben den N ä c h ste n n ich das, w o rau f sie u ns g egen ü ber, als d e n schon Be­ sc h e n k te n u n d zum Z eu g n isg eb en b eru fen en, ein A n re c h t h aben .

m K . R a h n e r , G ru n d le g u n g d er P a atoraltheologie als p ra k tisc h e r T h eo lo g ie. E k k le s io io g isc h e G ru n d leg u n g , in: H a n d b u ch der P a sto ra lth eo lo g ie. P ra ktisch e T h e o lo g ie d e r K irch e in ih rer G eg en w a rt, Bd. I, F re ib u rg 2 1970, 124 ff.

51 L um en g e n tiu m 1; 8. 52 K. R a h n e r, a.a.O., 124 ff

(18)

DER MENSCH IN DER KIRCHLICHEN COMM UNIO 167

W ir seh en h ier e in e e n g e V e rk o p p e lu n g d e r relig iö se n u n d der re c h tlic h e n Sphäre. Im b ezug auf d ie k irc h lic h e G em einschaft find et d ie E in teilu n g auf d iese zw ei S p h ä ren k e in e B egründung. Das R echt ist ein A u sm ass des relig iö se n Lebens, es kom m t n ic h t v on aussen , so n d e rn erg ib t sich aus d e r T atsach e, d ass d ie H e ilsg n a d e eben durch d ie K irche sich o ffenbart u n d z u g än g lich ist.

D iese, so sta rk e V e rb in d u n g d e r „relig iö sen " u n d d er „ re c h t­ lich en" S p h äre k a n n n ic h t o h n e Einfluss auf das R echt bleiben, das a ls A usm ass d e s relig iö se n L ebens sich den P rin zipien d ieses Lebens fügen m u ss u nd d u rch eigene, c h a ra k te ris tis c h e M erkm ale g e k e n n ­ zeich n et w ird. Am s tä rk ste n w ird es d u rc h d a s Spezifikum d e r G e­ rec h tig k e it, in d er K irch e beeinflu sst, d a s b e so n d ers d e u tlic h h e rv o r­ tritt, w e n n m an sie m it d er Liebe zu sam m enstellt. Im so zialen Leben w ird e v id e n t zw isch en G e re ch tig k e it u n d L iebe u n tersc h ie d e n . A uch in der K irche w ird d ie V erp flich tu n g ex iu stitia v o n d e r ex caritate ab g e h o b en .53 Es ist ein e G rad atio n d e r V e rp flich tu n g e n b e k a n n t u n d n a c h ein er L ek tü re d er H a n d b ü c h e r d er M o ra lth e o lo g ie erw irb t m an d e n E indruck, als ob in der K irche zw ei E benen ex istierten , die der G e re ch tig k e it u n d die d er Liebe. D abei v e rp flic h te t — n a c h d er M ein u n g der A u to re n -— d ie G e re c h tig k e it streng er, d e n n die Liebe, obw ohl sie als th eo lo g isc h e T u gen d e rh a b e n e r ist, lä sst d o c h eine S p a n n w e ite d e r L ösungen zu.54 D ie S p a ltu n g in ein e R ech tsk irch e und e in e L ieb esk irch e55 d rä n g t sich dam it w ie d e r als lo gische K onsequenz h eran . Sie fin d et a b e r k e in e reelle, a u th e n tisc h k irc h lic h e B egründung, d e n n es g ib t n u r e in e E bene d e s k irc h lic h e n Lebens, n äm lich die der Liebe. D iese k e n n z e ic h n e t d ie G läubigen, oh n e Liebe g ib t es d e n C h riste n n ich t.56 D ie L iebe g e h ö rt n äm lich zu den G aben, d ie w ir e rh a lte n haben, um d u rch ih re V e rw irk lich u n g die H e ilsg n a d e zu v e rg e g e n w ä rtig e n . A ls Gabe, d ie w ir selbst e r­ h a lte n haben, sch u ld en w ir sie d e n N ä c h ste n . Ih re V e rw irk lich u n g ist d e r G e re ch tig k e it im m anent. W e r n ic h t liebt, g ib t dem N ä c h ste n n ich t das, w a s ihm g eb ü h rt. O h n e Liebe k a n n m an in d e r K irche n ic h t g e re c h t sein. Die Liebe ist im C h riste n tu m n ich t etw as freiw illiges, so n d ern sie ist d as R echt und die Pflicht, sie ist sogar d a s fu n d am e n ta le G esetz.

W e n n also die c h ristlic h e n S o zialb ezieh u n g en du rch d ie Liebe ge k e n n ze ich n e t w erd en, so k a n n d a s K irch en rech t, d a s d och die ch ristlic h e n in te rp e rso n a le n B eziehungen regelt, diesem fu n d am en ­ tale n R echt g e g e n ü b er n ic h t g leic h g ü ltig sein. M an so llte doch die

5* R. S o b a ń s k i , O te o lo g ic z n y c h i s o c jo lo g ic zn y c h p rz e sła n k a c h teorii

praw a k a n o n ic z n e g o , A n a le c ta C ra c o v ie n sia 10(1978).

54 В. H. M e r k e l b a c h , S u m m a T h e o lo g ia e M o ra lis ad m e n te m D. T h o m a e

e t a d m e n te m lu r is N o v i, B ru g is11 1962, Bd. II, 152, N r. 145.

55 P i u s X II, Enc. M ysti'ci C orporis, № . 53. 5« 1 K or 13.

(19)

U n te rsc h e id u n g zw isch en dem R echt u n d der Liebe, die aus jen e n O rd n u n g e n stam m en, in d e n e n das R echt ein e V erp flich tu n g b e d e u ­ tet, die L iebe dag eg en m it n ich t verp flich ten d en , im G efühl v e ra n ­ k e rte n u nd ein en ü b e rb a u d e n R e c h tsre la tio n e n g e g e n ü b er b ild en d en Banden v e rk n ü p ft w ird, n ich t auf das k irc h lic h e G ebiet ü b e rtrag e n . D ie L iebe ist in d e r K irche k e in ü b e rb a u , d e r etw a für das F u n k tio ­

n iere n des sozialen L ebens n ic h t u n b e d in g t n o tw e n d ig w äre, so n d e rn sie b ild e t ein e n G ru n d stein , auf dem die K irche ste h t und ihr Leben k o n zen triert.

5. Das S u b je k t d e s K irch e n re ch ts — eine fre ie P erso n Die au s dem Spezifikum d e s k irc h lic h e n P e rso n sein s sich e rg e ­ b e n d e E ig en art des K irch e n re ch ts ste llt d ie K an o n isten n ich t le ic h ­ te n A u fgab en g eg en üb er. Es ist v iel ein fach er die R echtsm uster der z eitg em ässen G esellsch aften zu k o p ie re n u n d sie in der K irche a n zu w enden . Solche V e rsu ch u n g ist im m erfort lebend ig, um som ehr, d ass die K a n o n iste n — a b er n ic h t n u r sie — zw ar oft d en Begriff K irche-G eheim nis ben u tzen , aber auf ihrer W e rk s tä tte kom m t es zu ein er sui g en eris A n th ro p o m o rfisatio n d e r K irche, die dort w ie je d e a n d e re G esellsch aft b e h a n d e lt w ird.

In d esse n fin d et die E igen art des K irch en rech ts n ic h t nur ih ren W id erh all in der T heo rie des K irchen rechts, so n d e rn sie bew irkt, d ass n ic h t alle in a n d e re n G e sellsch aften u n b ezw eifelten K onzep­ tionen, M e th o d e n u n d T e ch n ik en des R ech ts in d e r K irche a n w e n d ­ b a r sind. Den G lau b en oder die Liebe, obw ohl sie die G läub igen v e rp flic h te n und die G ru n d lag e d er B eziehung zu an d e re n bilden, k a n n m an doch n ich t g ebieten . O b w o h l d a s relig iö se Leben einen im m an en ten re c h tlic h e n A sp ek t aufw eist, so k a n n d och d ie R elig io ­

s itä t w e d e r g e b o te n n och m it R ech tsm itteln erzw u n g en w e rd e n . M it d iesen k a n n m an die E rfü llun g der ä u sse re n relig iö se n P flichten d urch setzen , doch in e in e r erz w u n g en e n E rfüllung fällt es schw er a ls d eren S u b jek t ein e in d er T aufe n e u g e b o re n e u n d au fg ru nd e rh a lte n e r G aben w irk e n d e P erso n zu seh en. Die go ttm en sch lich e G em einsch aft — also die C om m unio — um d e re n A u ferb au en es in der A k tiv itä t d er G eta u ften geht, w ä re eine n u r scheinb are.

Da ta u c h t die F ra g e auf, w ie das Recht, d as u n m itte lb ar n u r die z w isch enm en sch lichen B ande erfasst, sofern d iese ä u sserlich zu tag e kom m en (also n u r die äusseren), auf d ie in n ere n B ande e in w irk en k an n . O bw oh l d e r a n g en o m m en e G lau b e e in e o n tisc h e R ech tslag e schafft, w e il er d en M en sch en als P erso n an d e re n M en sch en g e g en ­ ü b e rste llt, so g ib t es doch k e in u n m itte lb are s E inw irken des R echts auf den G lau b en .57

57 R. S o b a ń s k i , Praw o a w o ln o ść o so b y o d ro d zo n e j w e ch rzcie, P raw o K an o n iczn e 20 (1977) N r. 3— 4, 50.

Cytaty

Powiązane dokumenty

P isząc o Słow ackim dla sw ych rodaków , dla czy telnika popularnego i słabo zorientow anego w zagadnieniach polskiego rom antyzm u, K rejczi nie ograniczył się do

Jako że pragnienie to jest jedynie specyficzną współczesną formą pożądania szczegółu, jesteśm y naw et skłonni roz­ czytyw ać się w analizach owych ironii,

In addition, the following must be ensured: safe transport of products on the plant premises (while trans- port of pyrotechnic articles in shops and back-up facilities may only

Trzeci jest błąd pelagian, którzy przede wszystkim przeczyli, by grzech pierworodny był w niemowlętach, wbrew temu, co mówi Apostoł: „Przez jednego człowieka grzech wszedł

Jest to wolność do kierowania się moją własną wolą we wszystkich sprawach, w których prawa tego nie zakazują, oraz niepodlegania zmiennej, niepewnej,

Miziński, Sekretarz Generalny Konferencji Episkopatu Polski, Mikołaj Pawlak, Rzecznik Praw Dziecka, Zbigniew Wojciechowski, Wicemarszałek Województwa Lubelskiego oraz dr

Ciężkie roboty, stanowiące karę najcięższą, mogą być wymierzane dożywotnio lub na cteres od 2 miesięcy do 10 lat. W razie kumulacji kar maksymalny okres 10

[r]