• Nie Znaleziono Wyników

Der Mensch - Subjekt der Rechte und der Pflichten in der kirchlichen Communio

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Der Mensch - Subjekt der Rechte und der Pflichten in der kirchlichen Communio"

Copied!
24
0
0

Pełen tekst

(1)

Remigiusz Sobański

Der Mensch - Subjekt der Rechte und

der Pflichten in der kirchlichen

Communio

Collectanea Theologica 48/Fasciculus specialis, 151-173

1978

(2)

C o lle c ta n e a T h eo lo g ica 48(1978) fasc. sp ecialis

REM IGIUSZ SOBAŃSKI, W A R SZ A W A — K A TO W ICE

DER M ENSCH — SUBJEKT DEM RECHTE UND DER PFLICHTEN IN DER KIRCHLICHEN COM M UNIO

1. Das In te re sse d e r K an o n isten an d e r Com m unio

In der n a c h k o n zilia re n k a n o n istisc h e n L iteratu r w ird v iel A uf­ m erk sam k eit der als C om m unio b eg riffen en K irche gew idm et. V or allem fü r die A u to ren , d ie sich m it d e r fu n d am e n ta len P ro b lem atik des K irch en rech ts b efassen, h a t d er C om m unio-B egriff d er K irche e in e g ro sse B edeutung. D iesen Begriff d e r K irche zieh en sie in ihr In te re sse n g e b ie t h in ein n ich t n u r w eil sie in ih re r F o rschu ng m it dem k irc h lic h e n B ew usstsein, in d em d o c h das g em ein sch aftliche M om ent dom iniert, .im E in k lan g b leib e n w ollen, so n dern w e il der C om m unio-Begriff d er K irche sehr n ü tzlich für d as E rfassen des Z ieles ih rer so zialen A k tiv ität, u n d dam it a u ch d er B edeutung und des Z ieles des K irch en rechts, ist.1

Der Begriff „C om m unio", als S ch lü sselbegriff für d as V e rste h e n der V erfassu n g d er U rk irch e a n e rk a n n t,2 w ird h e u te im m er d e u t­ lich er als F orm alprinzip d e s K irch e n re ch ts b e tra c h te t.3 A u toren, die in d e r C om m unio die z e n tra le Id ee u n d d as K riterium des K irch en ­ rec h tes sehen, h a b en m it g ro sse r G e n u g tu u n g d ie A n sp rach e des P ap stes an die T eiln eh m er d e s II. K on gresses fürs K irch en rech t in M ailan d .en tgegen g en o m m en ,4 in d e r die B edeutung d e s Com- m unio-B egriffs für die R e ch tso rd n u n g d er K irche stä rk t b e to n t w urde. A n diese A n sp ra ch e k n ü p fte d e r P apst a u ch in sp ä te re n A llo k u tio n en an.5

1 R. S o b a ń s k i , In sp ira c je dla za g a d n ien ia r o z w o ju w y p ły w a ją c e z p o jęcia

co m m u n io , Si. S tudia h ist. te o l. 8(1975)262.

2 J. W o d k a , Das M y s te riu m der K irch e in k ir c h e n g e sc h ic h tlic h e r Sicht, in: F. H o l b ö c k , T h . S a r t o r y (H rsgb.) M y s te riu m K irch e in der S ich t aer

th e o lo g is c h e n D iszip lin en , S alzb u rg 1962, II, Bd. 380 f.

* E. C o r e c c o , K ritisch e E rw ä g u n g en zu m Z w e ite n In te rn a tio n a le n K o n g ress

fü r k a n o n is c h e s R ech t in M a ila n d v o m 10. bis 15.9.1973, A rc h iv f. k a th . K ircheh-

re c h t 142(1973)578.

4 L 'O ss e rv a to re R om ano 17/18.9 1973.

5 D iese A n sp ra c h e n w u rd e n z u sa m m e n g e ste llt v o n F. X. U r r u t i a , De n a ­

(3)

D as G reifen zu diesem Begriff h a t sein e B eg ründung im a k tu e lle n B ew u sstsein der K irche, d ie sich selb er als e in e G em einschaft v e r ­ steht. Es ist k lar, d ass d ie re c h tlic h e G estalt d e r K irche u n d das V erstän d n is für d ie R olle des K irch en rech ts v o n d e r a k tu e lle n E k kle­ siologie äb h än g t. D eshalb b leib e n so lc h e Begriffe w ie im periu m oder so cieta s perlecta, ein stm als v o n fu n d am e n ta ler B ed eutu ng im R ech tsleb en d er K irche, h e u te schon fü r d ie G estaltu n g und für das D eu ten ih re r R e c h tsstru k tu re n w e n ig tau glich , e n tsp re ch e n n äm lich n ich t dem a k tu e lle n B ew u sstsein d er K irche und ü b en schon k e in e n

a n re g e n d e n E influss aus.

W e n n w ir die fu n d am e n ta le R olle des Begriffs C om m unio an e rk e n n e n , so m ü sse n w ir zu g leich bem erken, dass die e rru n g e n e E n tw ick lu n g n ic h t so v e rs ta n d e n w e rd e n darf, als ob die früheren, n a c h e in a n d e r fo lg en d en Begriffe d u rch ein e n n euen , m o d ern e n e r­ setzt w ären . Z w ar u n te rlie g t d er h isto risc h e C h a ra k te r d e r th e o lo ­ gisch en E rk en n tn is u nd k o n se q u e n te rw e ise a u c h der E kk lesiolo gie keinem Zw eifel, ab e r u n b e sch a d e t dessen, d ass die a k tu e lle E k k le­ siolog ie au ch n u r ein e E tap p e in der E n tw ick lu n g d e s K irch e n b e ­ w u sstse in s bildet, d ü rfen so lch e Begriffe w ie societas p erlecta und

com m u nio n ic h t auf e in e r E bene g e ste llt w erd en . D er e rste ist

näm lich ein p h ilo so p h isc h e r Begriff, der zur K irche an g e w e n d e t und auf ein er k o n k re te n E tap p e ih re r G esc h ic h te a u s g e w e rte t w u rd e. Dêr zw eite d a g e g en k a n n sich auf ein e lan g e th eo lo g isc h e T rad itio n b e ru fen u n d ein en das W e se n d er K irch e ta n g ie re n d e n In h alt a u f­ w e isen . A ls G ru n d lag e w e ite re r F o rsch u n g e n angen om m en ste llt er ein M odell dar, d as w ir d a n k sein em th eo lo g isc h e n In h a lt als en d o g e n es M odell b e tra c h te n k ö n n e n .6

Die E ig en art ein er so lch en W irk lic h k e it, w ie sie die K irche d a rste llt, sch liesst ein H e ra n tre te n m it n u r einem , e x k lu siv genom ­ m en e n F orm alp rin zip aus. W e n n m an v o n d e r ein en Seite d a s R eichtum d ieser W irk lic h k e it un d ih re v ie le n A sp ekte, v o n d er an d e re n aber d ie d e n M en sch en zur V erfü g u n g ste h e n d e n M eth o ­ d e n u nd M ittel in B etrach t nim m t, so ta u c h e n au ch a n d e re K riterien d e r k a n o n isc h e n O rd n u n g auf.

Es k a n n z.B. d as K riteriu m des D ie n ste s7 sein, d a s seh r n ü tzlich bei d er E rfassung der h ie ra rc h isc h e n S tru k tu r d e r K irch e ist, oder a u c h K riteriu m d e r P a rtiz ip a tio n ,8 ein sehr fö rd e rlich e s für die A k tiv ie ru n g a lle r G lied er d e r Com m unio. B em erken w ir d abei, d ass solche K rite rie n w ie d e r D ienst oder die P a rtiz ip a tio n einen a u th e n ­

? R. S o b a ń s k i , M o d e ll d e s K irc h e -M y ste riu m s als G rundlage der T h e o rie

d e s K irc h e n re c h ts, A rc h iv f. k a th . K irc h e n re c h t 145 (197,6) 22— 24.

7 R. S o b a ń s k i , D o ką d zm ierza praw o k o śc ie ln e , C oll. T heol. 47(1977) N r. 3, 5— 15.

8 I. M i e r z w a , E g zy ste n c ja c h rz e śc ija ń sk a ja k o s tr u k tu r a ln y c z y n n ik u n i­

(4)

DER MENSCH IN DER KIRCHLICHEN COMM UNIO 153

tisch k irc h lic h e n C h a ra k te r aufw eisen, da sie d o c h aus d er A n a ly se der k irc h lic h e n W irk lic h k e it u n d n ic h t au s auf die K irche ü b e rtra ­ g enen E rfah ru n g en des so zialen L ebens folgern.

Das b e d e u te t, d ass die R egelu n g d e r R ech tso rd n u n g d er Kirche, an h an d d ieser K rite rie n geführt, d ie a u th e n tisc h e M ission d er K irche b e rü c k sich tig e n k a n n u n d sich n ic h t n u r zur S ich eru n g ein er geschm eidig en O rg a n isa tio n b e sch rän k t.

W e n n ab e r au ch die M ö g lich k eit d e r A n w e n d u n g v e rsc h ie d e n e r K rite rie n d er R ec h tso rd n u n g d e r K irch e u n d ih re N ü tz lic h k eit für d a s G e stalten k o n k re te r In stitu tio n e n a n e rk a n n t w ird, so b illig en w ir ih n en n u r ein e H ilfsfu n k tio n zu. A ls g ru n d sä tz lich e s w ird das P rinzip d e r C om m unio angenom m en, es e rla u b t n äm lich am tie fste n in das M y steriu m der K irche ein z u tau c h e n u n d — k o n s e q u e n te r­ w e ise —■ ih re R e c h tso rd n u n g im L ichte d er fu n d am e n ta len W a h r­ h e ite n u n se re r E rlösu n g so rd n u n g zu sehen.

Es ist n ic h t n ö tig e x tra zu b eto n en , d ass n u r ein e solche Sicht d e r R ech tso rd n u n g d e r K irche für d e n g läu b ig en M en sch en sinnv oll un d u n te r den k irc h lic h e n W isse n sch a fte n b e g rü n d e t ist. Ein sin n g em ässes V e rste h e n d es K irch en rech ts ist m öglich nu r in n e r­ h a lb d es ch ristlic h e n G laubens. So w ie die K irche selbst, so a u ch ihr R echt is t o hn e d en G lau b en n ic h t zu v e rste h e n . W o llte m an das K irch en rech t o h n e d e n G lau b en d arleg en , so w ü rd e es als ein e v on d e r K irche g etren n te, frem de, v o n au sse n h in zu g e k n ü p fte W irk lic h ­ k eit, oder a u c h h ä tte n w ir da zu tu n m it ein er R ed u k tio n d er K irche zu ein er p ro fan en G rösse, zu einem k u ltu re lle n oder sozialen E r­ eign is o h n e sak ralem In h alt. D ie K irche w ä re d a m it d en re lig io n s­ w issen sc h a ftlic h e n u n d n ic h t th eo lo g isc h e n M eth o d en b e h a n d e lt.9 D er K an o n ist greift also zu d e n fu n d am e n ta len W a h rh e ite n u n ­ serer H e ilso rd n u n g n ic h t in fo lg e ein er N e ig u n g zur V e ra n k e ru n g je d e s P roblem s in se in e r U rgesch ich te, so n d ern w eil es n o tw e n d ig ist, um d as K irch e n re ch t in se in e r e ig e n tlic h en P e rsp e k tiv e zu

erfassen.

2. C om m unio — S ch lü ssel zum re c h tlic h e n E rg reifen des K irche-M y steriu m s

Das K irch e n re ch t als in te g ra le s E lem ent d e r K irche k a n n n ich t a n d e rs v e rs ta n d e n w e rd e n als n u r im L ichte des G eheim nisses C hristi, in dem G ott sein e L iebe zu d en M en sch en o ffen barte und sich ih n en erteilte, d a m it sie A n te il, an se in e r E hre h a b e n .10 A lle

8 R. S o b a ń s k i , N o te su lla q u e stio n e della c o llo ca zio n e sc ie n tific a della

ca n o n istica , S tru m en to in te rn a z io n a le p e r u n la v o ro te o lo g ic o C om m unio 36(1977)70—81.

10 R. S o b a ń s k i , De c o n s titu tio n e E cclesiae et n a tu ra iu ris in M y s te rio Di­

(5)

M en schen sind zur E in h eit m it G ott b erufen . In d ie se r d u rc h C h ri­ stus v e rk ü n d e te n E inheit lie g t u n s e r H eil. Sie fin det ih re n A nfang in C hristus, d er d ie z e rstre u te n K inder G o ttes zusam m ensam m elt. In Ihm und d u rch Ihn e rla n g en die M en sch en die E inheit — eine G em einschaft m it G ott u n d u n te re in a n d e r. D ie .K irche ist a b er b e ­ rufen, um das G eheim nis des H eils in C h ristu s der W e lt zu v e r­ k ü n d e n un d zu v e rg e g e n w ä rtig e n . C h risti W e rk des Sam m elns in d ie E inheit fo rtsetz en d ist sie „das S akram ent, d.h. Z eichen und W e rk z e u g für die in n e rste V e re in ig u n g m it G ott w ie a u c h für die V e re in ig u n g der g an zen M en sc h h e it u n te r sich" (L um en g e n tiu m 1). Die K irche ist dem n ach k e in relig iö ser V erein, au ch kein zu fälliges R esu ltat ein es W ille n sa k te s C hristi, dem es ein fach gefallen h ä tte die K irche zu b eg rü n d en , so n d ern sie sp riesst u n m itte lb a r aus dem in C h ristu s g e o ffe n b a rten H eilsw illen G ottes, d e r an alle M en sch en aller Z eiten g e ric h te t ist und sie zur E inheit beruft, in d e r das Heil a lle r liegt.

G o ttes H eilsw ille· w u rd e in C h ristu s realisiert, d u rch Ihn e r­ la n g e n d ie M en sch en G em ein sch aft u n d E inheit m it G o tt. In d e r P e rsp e k tiv e der esch a to lo g isch e n F ü lle w ird sie in d e r K irche re a ­ lisiert. Sie ist ein Z eichen d e r W irk lich k eit, zu d er w ir hin streb en , g leichzeitig aber ist sie selb st schon d ie se W irk lich k eit, d e re n Z ei­ chen sie ist. Sie e x istie rt in d e r G esch ich te als ein sich tb arer, im H eiligen G eist au s M en sch en g efo rm ter K örper. D iese M en schen h a b en d as B ew usstsein, d ass sie auf b e so n d e re W e ise d ie Liebe und B arm herzigkeit G o ttes em pfunden haben, d a n k dem sie eine G em ein sch aft bilden, die d as Z eich en u n d d er A nfang d e r b e a b sic h ­ tig te n E inheit d er gan zen M en sc h h e it ist — ein er Einheit, die d ie m en sch lich en M ö g lich k eiten übertrifft, da sie in C h ristu s u n d d u rch Ihn e x istie rt.11

Der C om m unio-Begriff für die K irche e n th ü llt u n s ih re S telle und R olle in d e r H eilsg esch ich te. D ieser Begriff fü h rt u n s n ich t zu einem n u r A sp e k t oder ein er n u r F u n k tio n der K irche, so n d ern k o n ­ d e n sie rt in sich ih r W e se n u n d ih re A ufgabe: V e rk ü n d ig u n g und V e rg e g en w ä rtig u n g d e s H eils in d e r G em einschaft der M en sch en m it G ott. Der A u ssp ru ch „d ie K irche ist C om m unio" b rin g t die in ­ h a ltlic h tre fflic h ste B ehau p tu n g ü b e r die K irche. Sie e n th ä lt die W a h rh e it, d ass d ie K irche ein e G em ein sch aft d e r M en sch en u n te r ­ ein ander, a b er g leic h ze itig au ch ein e G em einschaft m it G ott ist. S y n th e tisch w ird da d ie K o m p lex ität d er K irch e au sg ed rü ck t, w eil in d iese r A u ssa g e sow ohl d as g ö ttlic h e w ie d a s m en sch lich e E lem ent und ih re g e g e n se itig e V erb in d u n g erfasst, d er Bezug d e r K irch e zum H eil au fg ew iesen u n d ih re U n iv e rsa litä t m itsam t ih rer k o n k re te r R ealisatio n in d er G esc h ic h te b e to n t w e rd e n .12

11 R. S o b a ń s k i , De c o n s titu tio n e Ecclesiae.,., a.a.O., . 12 R. S o b a ń s k i , In sp ira c je dla za g a d n ien ia ro zw o ju ..., 261.

(6)

d e r m e n s c h i n d e r k i r c h l i c h e n c o m m u n i o 155

M it d er A n n ah m e ein es so v e rsta n d e n e n Begriffs der C om m unio als A u sg a n g sp u n k t sein er A rb e it u n d als P rinzip des K irch en rech ts greift d e r K ano n ist zur „ a u th e n tisc h e n " k irc h lic h e n W irk lich k eit, w ie d ie s e im L ichte des G lau ben s d er K irche g e seh e n w ird. Die K irche g elan g t au f die k a n o n istisc h e W e rk s tä tte un m an ip u liert, o h n e v o rh e r a n h a n d an g en o m m en er K rite rie n u n d P räm issen b e a r­ b e ite t zu sein. Die A n n ah m e — a ls A u sg a n g sp u n k t — d er Be­ z eich n u n g d er K irche als societas p erlecta b e d e u te te , d ass schon auf der v o rk a n o n istisc h e n E tap p e die K irche in p h ilo so p h isch -so zio lo ­ g isch en K ateg o rien b e a rb e ite t w u rd e. Sie m u sste sich d a ein e R e­ d u k tio n zu ein er sozialen G rösse, d e re n B eson derheit n u r au s ihrem e ig e n a rtig en Ziel resu ltie rte , gefallen la sse n .13 Die re c h tlic h e n S tru k tu re n der K irche u n d ihr re c h tlic h e s Leben w u rd e n n ach d e n an g en o m m en en p h ilo so p h isc h -so zia le n V o ra u sse tz u n g en g e sta lte t. Das Bild d er K irche w u rd e a n h a n d ein es ex o g e n en M odells e ra r­ b e ite t. D ie aus solchem K irch e n v e rstä n d n is gezogen en F o lg eru n g en w a re n d urch d a s an g en o m m en e M odell begrenzt,, w as k o n se q u e n ­ te rw e ise auch G ren zen für d ie R olle d e s R echts in der K irche und sein V e rste h e n schaffte.14 D ieser A b stieg vom origin al k irc h lic h e n T e rra in w ird v erm ied en , w e n n als Basis d er Begriff der K irche- -Com m unio dient.

D ieser Begriff fü h rt uns u n m itte lb ar in die re c h tlic h e W irk lic h ­ k e it d er K irche hin ein. Es ist w ic h tig zu b em erken , d a ss w ir som it in die R ech tsw irk lic h k e it d er K irche d u rc h ein e n Begriff h in e in g e le ite t w erden , d er ih re th é o lo g a le R e a litä t a u sd rü c k t u nd g ew isserm assen d ie g an ze th eo lo g isc h e L ehre ü b e r d ie K irche re k a p itu lie rt. Da m uss n ich t e rst b e w ie se n w erd en , d a ss d ie K irche a u c h ein en re c h tli­ chen A sp e k t hat, dass sie a u c h ein e In stitu tio n , a u c h eine G e­ sellsch aft ist. D ie R e c h tsw irk lic h k e it d e r K irche e x istie rt n ich t d e s ­ w egen, w eil die K irche a u ch ein e In stitu tio n oder eine G esellschaft ist, und a u ch n ich t als F olg e e in e r b e so n d ere n V e rle ih u n g und F e st­ setzun g ihrer R e c h tsstru k tu re n d u rch C hristus, so ndern d iese R e c h tsw irk lic h k e it existiert, eb en deshalb, w eil die K irche e in e G e­ m ein sch aft (Com munio) ist. D as R echt ist ein im m anen tes A usm ass der Com m unio, ein e K o n sequ en z a lle in d e r T a tsa c h e d er Com m unio. Der Begriff des R echts ist im Begriff der G em einschaft (Com munio) ein gesch lossen . D ieser n ä m lic h b rin g t zum A usdruck, d ass es um M en sch en geht, die m ite in a n d e r v e rb u n d e n sind — M enschen m it gem einsam em S tan d o rt, g em ein sam en P flichten, A ufgaben.15 A n

13 R. S o b a ń s k i , O n o w ą k o n c e p c ję k o śc ie ln e g o praw a p u b liczn eg o , Śl. S tu d ia h ist. tool. 4 (1971) 144.

14 R. S o b a ń s k i , M o d e ll d es K irch e-M ysteriu m s..., 25.

15 H. U rs v. B a l t h a s a r , C o m m u n io — ein P rogram m , In te rn , k a th . Z e it­ sc h rift C om m unio 1 (1972) 5 ff. V gl. F. A. H e i n i s с h e, L a te in isc h -d e u tsc h e s

(7)

solche, auf ein gem einsam es, u n v e rlie rb a re s Besitzen u n d A n­ sc h au e n G o ttes g e stü tz te G em einschaft d e n k e n w ir, w e n n w ir vom H eil sp rech en . Solch ein e G em einschaft, als Z eichen u n d In itiation , ist die K irche.

D ie Sicht d er K irche als C om m unio lä sst u ns je d e n G läub igen n ic h t a n d e rs b e tra c h te n als in n erh a lb der G em einschaft, in sein er R elation zu a n d e re n G läubigen, a ls ein e Person, d ie ih re p e rs ö n ­ lich en W e rte in V erb in d u n g m it d er G em ein sch aft rea lisiert. Eben der Begriff d e r C om m unio d rü ck t die T iefe d ie se r in te rp e rso n a le n B ande aus, e n th ü llt n ic h t n u r d e n M en sch en in seinem re c h tlic h e n A usm asse, a b er zeigt, dass dieses A u sm ass beim M enschen, der d u rch d ie k irc h lic h e G em ein sch aft e rfasst ist, v iel tie fe r re ic h t als in a n d e re n G esellsch aften . In d iesen näm lich k a n n die R ech tslag e des M en sch en g ew isserm assen äusserlich , n u r o rg an isa to risc h sein, in der K irche d ag e g en e rla n g t sie d e n so zialen C h a ra k te r, d en Bezug zu M itm en sch en d ie g anze m en sch lich e Existenz, d ie sch o n in ih re n G ru n d lag en m it a n d e re n v e rb u n d e n ist u n d als Z eug nis d e r H e ils­ g n ad e k e in e L eb en sb ereich e k en n t, die vom esse ad alios h erau s- genom m en sein k ö n n te n . Die an d en G ru n d lag en jed e r R e c h ts­ o rd n u n g s te h e n d e a lteritas tritt am s tä rk ste n h e rv o r in e in e r G e­

sellschaft, die sich selb st als C om m unio b e z eic h n et.16

E ine m en sch lich e G em einschaft k a n n m an n u r d urch d ie sie b il­ den d en M en sch en u n d Bande, w e lc h e d iese v erein ig en , erk en n en . D eshalb fü h ren E rw äg u n g en ü b e r d ie K irche als C om m unio im m er zur F ra g e um M enschen, w e lc h e d ie K irche bilden . In d e r ge- sam m ten P ro b lem atik u n se re r H e ilso rd n u n g nim m t d ie F rag e um d e n M en sch en d ie z e n tra le S te lle ein. Es ist d ie F ra g e um d e n M e n ­ sch en in d e r k irc h lic h e n G em einschaft. A uch für d a s V e rste h e n des K irch en rech ts h a t sie ein e fu n d am e n ta le B ed eu tu ng u n d b ild e t d e n

18 D iese B em erkungen, se tz e n ein b e stim m te s V e rs te h e n d es R echts v o ra u s , das w eit e n tfe rn t v o n je g lic h e n p o sitiv is tis c h e n K o n z e p te n is t u n d m it d e r G e re c h ­ tig k e it v e rb u n d e n w ird . D ie G e re c h tig k e it b ild e t d e n fu n d a m e n ta le n G ru n d sa tz je d e r so z ia le n O rd n u n g , au f ih r b a u e n a lle zw isc h e n m e n sc h lic h e n B ande. "Iu sti- tia e p ro p riu m e st in te r a lia s v ir tu te s u t o rd in e t h o m in em in his q u a e su n t ad a lte ru m " — T h o m a s A q., S u m m a T h e o lo g ic a , II—II, q. 57, a. 1 in c o rp o re . D er M en sch is t g e re c h t, w e n n e r dem a n d e re n g ibt, w as ihm g e b ü h rt, d.h. w e n n die R ech te d e r a n d e re n P e rso n n ic h t v e rle tz t w erd en . D ie F o rd e ru n g d es B each ten s d e r R ech te d e r a n d e re n P e rso n c h a ra k te ris ie r t a lle zw isc h e n m e n sc h lic h e S itu a tio ­ n en , w e n n in d ie s e n d ie G e re c h tig k e it b e w a h rt w e rd e n soll. D esw eg en b ild e t je d e so ziale S itu a tio n e in e R e c h tss itu a tio n u nd d as um so m eh r, je tie fe r d ie z w isc h e n ­ m e n sc h lic h e n B in d u n g en re ic h e n , d en n da g e b ü h rt dem a n d e re n v o n u n s m eh r. Ein fo rm elles E rfa sse n d ie s e r S itu a tio n u n d d er au s ih r fo lg e n d e n F o rd e ru n g e n fü h rt zum p o sitiv e n R ech t, d u rc h w e lc h e s d ie g an ze R e c h tss itu a tio n g ar n ic h t a u s g e ­ sch ö p ft w ird u n d zu d er sich d as In te re s s e des J u r is te n g a r n ich t b e s c h rä n k t, w en n e r aus s e in e r Sicht d en M en sch en , d e r d o ch S u b je k t des R ech ts ist, n ic h t v e rlie r e n w ill. V gl. R. S o b a ń s k i , Z a ry s te o lo g ii praw a k o śc ie ln e g o , W a r­

(8)

DER MENSCH IN ;D ER KIRCHLICHEN COMMUNIO 15?

A u sg a n g sp u n k t sein er E rforschung. Den J u ris te n in te re ssie rt d ie W irk lic h k e it vom S ta n d p u n k t d er S u b je k te d er zw isch e n p e rso n a len R e la tio n en aus. D as R echt ist ein e a n th ro p o lo g isc h e Realität." Die G e se tz e sv o rsc h rifte n also, d ie d en u n m itte lb a re n G e g e n sta n d d e r A u fm erk sam k eit des J u ris te n d a rste lle n , k ö n n e n n ich t d en M en schen v e rsc h leie rn , der S u b je k t des R ech tes ist. Das b etrifft auch das K ir­ c h e n re c h t, eben desh alb , w eil es w irk lic h es R echt ist. O h n e e in e k la re V o rste llu n g ü b e r das S u b je k t des K irch e n re ch ts k a n n m an dieses w e d e r v e rs te h e n n o ch sin n v o ll a n w e n d e n o d er g ar festsetzen. D ah er d ie W ic h tig k e it für die K a n o n istik d e s P roblem s „d er M en sch in d er k irc h lic h e n C om m unio” .17

3. Die n e u e Existenz

als G ru n d lag e d e r k irc h lic h e n P e rsö n lich k e it

In den K o m m en taren zum k irc h lic h e n G esetzbu ch sch ein t die A n tw o rt auf die F ra g e um d as S u b je k t des K irch e n re ch ts einfach zu sein. D as K irch e n re ch t b in d e t n u r die G e ta u ften (c. 12) u nd das d esw eg en , w e il d e r M en sch d u rc h d ie T aufe e in e P erso n in d e r K irche w ird (c. 87). W ir la sse n h ier b e w u s s t b e is e ite d ie Frage, ob das K irch en rech t a u c h d ie K atech u m en en b in d et — ein e Frage, die frü h e r e n tsc h ied e n n e g a tiv b e a n tw o rte t w u rd e,18 d o ch jetzt, in folge der A n re g u n g e n des 2. V atik an u m ,19 in e in e r m eh r d ifferen zierten W e ise b e h a n d e lt w ird .20

A ls P erso n in d e r K irche v e rs te h e n w ir also ein en M enschen, d er in der T aufe seinem G lau b en d en A u sd ru c k g eg e b en h a t u n d S u b ­ je k t d e r G n ad e d iese s S a k ram e n te s so w ie — gem äss dem K anon 87 — S u b je k t d e r R ech te u n d P flich ten in d er K irche, also Person, g e w o rd e n ist. E ine e n tsc h e id e n d e B edeu tu n g h a t h ier d ie Taufe, d as Z eich en d es an g en o m m en en G lau b en s. D urch d iese s S ak ram en t e rla n g te d er M en sch d ie G n a d e d er K ind sch aft G o ttes u nd d e r G em einschaft m it a n d eren , die eb enfalls an d iese r G n ad e A n teil

17 D abei m ö c h te n w ir b e m e rk e n , d ass die E rw äg u n g en ü b e r das T hem a „D er M en sch in d e r k irc h lic h e n C om m undo" n ic h t n u r Licht au f das K irc h e n re c h t, sein e Z iele u n d W irk u n g sm e c h a n ism e n w e rfe n u n d d am it e in „ th e o lo g is c h e s" V e rs te h e n d es K irc h e n re c h ts g eb en , s o n d e rn sie fü h re n au c h zum „ re c h tlic h e n ” V e rste h e n d e s M e n sc h e n in d e r K irch e. S chon d ie F o rm u lie ru n g „M ensch in d e r G em ein ­ sc h a ft" w e ist auf d ie r e c h tlic h e D im en sio n d er e k k le s ia le n , also d e r H e ils situ a tio n d es M en sch en .

18 V gl. A . V e r m e e r s c h , J. C r e u s e n , Epitom e Iuris Canonici, Bd. I. M e c h lin ia e 7 1949, 107, 106.

19 V gl. Lumen gentium 14, u n d b e so n d e rs A d g e n te s 14.

20 V gl. P. L o m b a r d i a , Estatuto jurid ico del cate cum eno segun lo s te x t o s

d e i Concilio V aticano II, Iu s can. 6 (1966) 529— 562 ( = Escritos de Derecho Cano­ nico, P am p lo n a 1974, Bd. II, 205— 267).

(9)

h aben . D iese T a tsa c h e w ird d a n k dem Begriff der P erson m it re c h tli­ cher M eth o d e e rfasst u n d au sg ed rü ck t.

W ir m ö ch ten d a ra u f aufm erksam m achen, d ass m it diesem Begriff21 ein ü b e rn a tü rlic h e s E reignis e rfasst w urd e, n äm lich d as W irk e n G o ttes d u rch s a k ra m e n ta le Z eichen u n d die F olgen d ieses W irk en s. Die K o n stitu tio n d e r P erso n in d e r K irch e erfolg t w e d e r d u rch die G eb u rt n o ch d u rch irg en d ein m en sch lich es W irk en . Der K anon 87 w e ist d e u tlic h auf d as S ak ram en t d e r T aufe als auf d ie W irk u rsa c h e des P e rso n sein s in d er K irche. D ie k irc h lic h e P e rsö n ­ lic h k e it w ird n ic h t d u rch B eitritt, form elle A n n ah m e oder gar d a ­ d u rch erlangt, d a ss m an sich e in e r Z erem o nie u n terz ie h t, sie w ird auch n ic h t ein fach zur n a tu re lle n P e rsö n lich k e it hinzugefügt, so n ­ d e rn sie e rw ä ch st au s d er W ie d e rg e b u rt. D ie n a tü rlic h e n F a k to re n

sind h ier o hne B edeu tu n g .22

D eshalb ist es sch w er zu v e rste h e n , w aru m d ie dem c. 87 folg en d en

canones ü b er solch n a tü rlic h e F a k to re n sp rech en w ie A lter, H e r­

kunft, W ohnsitz, V erw an dschaft, v o n den ü b e rn a tü rlic h e n d ag e g en k e in e R ede m ehr ist.23 D ieser M ang el w ird ein ig erm assen an a n d e re n S tellen des K odex au sg eg lich en , w e n n üb er die au s dem Ehe- (c. 1110 ss) oder au s dem W e ih e sa k ra m e n t (c. 118— 144) flie sse n d e n R ech te u nd P flich ten oder auch ü b er die T eiln ah m e an der E u ch a­ ris tie (c. 853, 855, 856) g e h a n d elt w ird.

E inen stä rk e re n W id e rh a ll fin d et d ie se T a tsa c h e in d e r T h eo rie d es K irchen rech ts, in d er als A u sg a n g sp u n k t n ich t d e r w ie d e rg e b o ­ rene, so n d ern der g e b o re n e M en sch genom m en w ird. In d iesen E rw ägungen ü b er das K irch en rech t w ird d e r M ensch in d er G em ein ­ schaft so geseh en , als ob e r d o rt n u r form ell ein g e sc h rie b en oder ab er e in g e g lie d e rt d urch ein en R itus w äre, d er ab e r k e in e W irk u n g e n herv o rru ft, die ein en J u ris te n in te re ssie re n k ö n n ten . In d essen w e r­ den die M en sch en d u rch d ie T au fe in n erlic h e rn e u e rt, erla n g en die G ottesk in d sch aft, die h e ilig e n d e G nade, d ie T u g en d en u nd G aben d e s G eistes.24 D urch d ie W ie d e rg e b u rt e rw e rb e n s ie ein n e u e s Leben. G em äss d er L ehre des A p o stel P a u lu s25 d u rch die T aufe e n ts te h t ein n e u e r M ensch, der Erbe G o ttes u n d M iterb e C h risti.26 Vom Zustand,

21 D er B egriff d er P e rso n als B ezeich n u n g des S u b je k te s d er R ech te u n d d e r P flich ten g e h ö rt zu d en te c h n is c h e n B egriffen des R echts. V gl. J. H e r v a d a, P. L - o m b a r d i a , El Derecho del Pueblo de Dios. Hacia un siste m a de Derecho

canonico, Bd. I: Introducion. La C o n stitu cio n .d e la Iglesia, P am p lo n a 1970.

22 V gl. G al 3, 28.

23 R. S o b a ń s k i , Sakra m en ta lne p o d s t a w y p o z y c j i pra w n ej w ie rn y c h w Koście le, P raw o k an . 13 (1970) nr. 1— 2, 143 ff. '

24 W . G r a n a t , D o g m a ty k a kato lic ka, Bd. I: Sak ra m en ty ś w ię te , T. 2: Chrzest,

bierzm owanie, pokuta , Lublin 1966, 94.

25 Rom 6,4 ff; G al 6,15; Eph 2,10.

(10)

DER MENSCH IN DER KIRCHLICHEN COMM UNIO 159

in dem d er M ensch als Sohn d e s e rste n A dam g eb o ren w ird, w ird er d u rch d ie T aufe in d en S tan d d e r G n ad e u n d d er S ohn schaft G ottes

ü b e rg e tra g e n .27

Die E in g lied eru n g in die K irche als R echtsfolge der T aufe geht n ich t n e b e n d e r d u rch d iese s S ak ram en t g ew irk te n N eu g eb u rt, so n ­ d e rn ste llt ein en A u sd ru c k d ieser N e u g e b u rt dar. D er M ensch w ird in die K irche ein g eg lied ert, w eil er w ie d e rg e b o ren w urde: als w ie d e rg e ­ b o ren e u n d m it C h ristu s in seinem T ode u n d in sein er A u fersteh u n g v e re in ig te b ilden d ie G läub ig en eins in C hristu s. O h n e die W ie d e r­ geb u rt g ib t es den M e n s c h e n . in d e r K irche nicht. In d ie K irche e in g e g lie d e rt w ird er zum n e u e n M enschen, d er sein e E xistenz in C hristo hat. D ieser M en sch eb en ist d as S u b je k t d es K irchenrechts.

Es tau c h t da ein e fu n d am e n ta le k a n o n istisc h e F ra g e auf, die b ish er in d e r L iteratu r leid e r n ic h t a n g e sc h n itte n w u rd e. D ie T aufe und ih re W irk u n g e n w e rd e n zw ar erw äh n t, ab e r in den w e ite re n E rw äg un g en üb er die P e rso n e n -S u b jek te des K irch en rech ts w ird die n e u e a n th ro p o lo g isc h e Lage d e s g e ta u fte n M en sch en ■— ebenso w ie im k irc h lic h e n G esetzb u ch — a u sse r A ch t gelassen. Die w irk lic h e -— in C h risto — E xistenz des M en schen sch eint h ier k e in e n Einfluss au szu ü b en . W e n n m an ab e r ein k la re s Bild üb er das S u b jek t des K irch en rech ts h a b e n w ill, so m uss d o c h e rk lä rt w erden, w as e ig e n tlic h d u rch die A u ssa g e „der in C h risto e x istie re n d e M ensch" g em ein t w ird, die ja g le ic h b ed e u te n d m it „der M ensch in d e r k irc h li­

chen G em einschaft" ist.28

Es g eh t an d ieser S telle n ich t um ein en V o rtra g d er ch ristlich en A n th ro p o log ie. W ir m ö ch ten ab e r b em erk en , d a ss A uffassungen, B egrün d u n g en und je d w e d e E rw ägu n g en ü b e r d a s K irchen rech t, die an d ie R ech tsp h ilo so p h ie oder ü b e rh a u p t a n d a s p h ilo so p h isc h e Bild d es M en sch en an kn ü p fen , k e in e a d ä q u a te Basis für d ie K irchen­ rec h tsfo rsch u n g d a rste lle n u n d au ch w e d e r auf der E tappe der R ech ts­ setzu n g n o c h d er R ec h tsa n w en d u n g ein g en u in es Bild des S u b je k te s d es K irch en rech ts geben. M an k a n n sich n ic h t ein fach auf d as

27 „T ra n sla tio ab eo sta tu , in quo hom o n a s c itu r filiu s prim i A d ae, in statu m g ra tia e et 'a d o p tio n is filio ru m ' (Rom 8, 15) Dei, p e r secu n d u m A d am Je su m C h ri­ stu m " — Cone. Trid.i de iustiiicatione, c. 4 (DS 1524).

28 D iese P ro b le m a tik w u rd e v o n den e v a n g e lisc h e n K irc h e n re c h tle rn a n g e ­ sc h n itte n . F ü r E rich W o lf b ild e t den A u sg a n g sp u n k t das V e rs te h e n d er c h ris tli­ chen E x isten z in d en K a te g o rie n d er C h ris to k ra tie u n d d e r B ru d e rsc h a ft (O rdnung

der Kirche, F ra n k fu rt 1961). H an s D o m b o i s b a u t auf d er A n a ly s e d e r B eziehung

d es M e n sch en zu G ott, b e so n d e rs auf dem au s d e r G n a d e n b e sc h e n k u n g fo lg en d en A n sp ru c h G o ttes (Das Recht der Gnade, W itte n 2 1969). V gl. W . S t e i n m ü l l e r ,

E vangelische Rechtstheolo gie. Z w eireichele hre — Christo kra tie — Gnadenrecht,

Bd. I—II, K öln-G raz 1968; d e r s., R echtstheolo gie und Kirch en recht als th eologi­

sche Disziplinen mit ju ristisch er M ethode. Der Beitrag d e r evangelischen R echts­ theologie zu einer kath olisch en Fragestellung, in; lu s sacrum. Festschriit Mörsdori,

(11)

A d agium „ubi so c ie tas ibi iu s ” b e ru fen u n d auf d ieser G ru n d lag e d as K irch e n re ch t b eg rü n d en , d e n n die K irch e ist e in e ganz e ig e n a r­ tig e G em einschaft, w e lc h e die M en sch en n ic h t w e g e n ih rer n a tü r­ lic h e n sozialen V e ra n la g u n g bilden, so n d ern info lg e d e r „A n nahm e als K inder ein es V a te rs (Gal 4, 5).29 D ie so zialen V e ra n la g u n g e n d es M en schen h a b e n da als A rg u m en t k e in e w e se n tlic h e B edeutung, den n n ich t v o n ihnen, so n d e rn vom W irk e n C h risti in u n s le ite t die K irch e ih re n U rsp ru n g ab.

D ie E rw äg u n g en also ü b e r das K irchen recht, se in e B egründung, das D eu ten sein er R olle u n d A ufgaben, d ie g an ze T h eo rie d ieses R echtes ü b e rh a u p t (und k o n se q u e n te rw e ise au ch d ie P raxis d er R ech tssetzu n g w ie a u ch d e r R ech tsan w en d u n g ) g eh en an d er re c h t­ lic h e n W irk lic h k e it d e r K irch e v orb ei, w en n sie als A u sg a n g sp u n k t u nd Basis n ic h t das th e o lo g isc h e Bild des M en sch en anneh m en: d iese n M enschen, d e r in d e r G em einschaft, um d e re n R echt es geht, schon ex istiert, also den in d e r T auf g n ad e n e u g e b o re n e n M enschen.

W ir w o llen d a d u rc h k e in e sfalls alles d as b e a n sta n d en , w as die P hilosophie, P sychologie, Soziologie oder a n d e re m it dem M en sch en sich b e fa sse n d e W isse n sc h a fte n ü b e r ih n zu sag en h aben . A u ch in d e r K irche g e lte n a lle d u rch d a s R echt a u sg e ü b te n F u n k tio n en , die im Z usam m en hang m it d e m p h ilo so p h isc h e n oder soziologischen Bild des M en schen b e to n t w erd en . Ih re B ed eutu n g u n d D eu tu n g im K irch e n re ch t h ä n g t le tz te n E ndes vom V e rstä n d n is d e r R elatio n N a tu r-Ü b e rn a tu r ab.

F ür u n se r T hem a ist es w ic h tig zu b e to n en , d ass die ü b e rn a tü r­ lic h e W irk lic h k e it, d e re n d er M en sch in d er T au fe te ilh a ft w ird, n ic h t etw a s n u r se in e r N a tu r h in zu g e fü g te s ist,30 w a s d en G e ta u ften auf zw ei E benen oder in zw ei O rd n u n g e n e rsc h e in e n lasse n w ürde, n äm lich in d e r ih re A u to n o m ie b e w a h re n d e n n a tü rlic h e n un d in d e r ü b e rn a tü rlic h e n . D ies w ä re e in M issv e rstä n d n is d e r K ateg o rie

e le v a tio s u p e inaturalis, d ie da au f ein e m ec h a n isc h e W e ise u n d im

G ru n d e g enom m en re c h t ä u sse rlic h u n d n u r form ell g e d e u te t w äre. Es w ü rd e w e d e r dem th eo lo g isc h e n Bilde des M en sch en e n tsp re ch e n n o c h d e n ü b e rn a tü rlic h e n C h a ra k te r d e r K irch e au sd rück en .

W ir m ü ssen n a tü rlic h im K laren d a rü b e r sein, d ass w ir m it der W irk lic h k e it d er G n ad e im m en sc h lic h e n L eben zu tu n haben, also m it einem G eheim nis, d as in sein em W e se n das m en sch lich e E rk e n n tn isv erm ö g e n ü b e rra g t u n d ein fo rtw ä h re n d e s S ich -V ersen k en d e s d u rch den G lau b en e rle u c h te te n V e rsta n d e s fo rd ert. W ir b e g e g ­ n e n h ier einem d e r sc h w ierig ste n th eo lo g isc h e n Problem e, das b e so n d ers c h a ra k te ristisc h für die T h eo lo g ie d e s 20. J a h rh u n d e rts,

29 D am it w o llen w ir g a r n ic h t e n tsc h e id e n , ob sich d ieses A d ag iu m in d er k irc h lic h e n G em ein sch aft v e rifiz ie rt.

(12)

DER MENSCH IN DER KIRCHLICHEN COMM UNIO 161

ist, d ie sich d och seh r um ein ü b e rw in d e n des D ualism us d er zwei O rdnungen, d er N a tu r u n d d er G nade, b e m ü h te .31

W e n n w ir die G esch ich te der c h ristlic h e n L ehre ü b e r das Problem N a tu r und G nade, v o r allem aber d ie in d e r T h eolo gie d er N eu zeit — b e so n d ers d er d as S tre itg e sp rä c h m it d er R eform ation b e tre ib e n ­ den — im m er s tä rk e r b e to n te U n te rsc h e id u n g zw ischen N a tu r und Ü b ernatu r in B etrach t neh m en ,32 so w ird es u ns ein sich tig, d a ss das R echt und das R ech tsleb en in d e r K irch e in der O rd n u n g der N a tu r v e ra n k e rt w urde, d ie in der K irche p a ra lle l zur O rd n u n g d er G nad e g e se h e n w u rd e. D ie U n te rsc h e id u n g zw isch en d e r R e c h tsk irch e u nd L iebesk irch e e rg a b sich da als lo g isc h e K onsequenz. L ogisch erw eise w u rd e n in solch er Sicht dem K irch e n re ch t n u r O rd n u n g sro llen zugeschrieb en , die eb en in d e n F o rd e ru n g e n der N a tu ro rd n u n g b eg rü n d e t w aren.

Eine solche V isio n des K irch en rech ts, w o h l d u rch d en h isto ­ rischen Z u stan d der th eo lo g isc h e n W isse n sch a fte n erk lärlich , w äre, nich t m eh r zu re c h tfe rtig e n in e in e r Epoche, in d e r d ie K irche sich selbst als schon re a lis ie rte G em ein sch aft G o ttes m it den M en sch en v e rste h t, d ie ein Z eich en je n e r G em ein sch aft ist, zu der w ir als zur F ü lle h in streb en . D ie P ro b lem atik n ic h t sim plifizierend u n d d e n zeit- gem ässen th eo lo g isc h e n E rru n g en sch aften ein en e n d g ü ltig e n und zu g ek n ö p ften C h a ra k te r g ew äh ren d , k a n n u n d soll d er K ano nist als ein e a n th ro p o lo g isc h e G ru n d lag e an n eh m en , d ass d e r ü b e rn a tü rlic h e C h a ra k te r d e r K irch e sich auf die U m w an d lu n g d es M en sch en durch die G n ad e in ein en n e u e n M en sch en u n d auf d ie U m g estaltu n g sei­ n e r an th ro p o lo g isch en S tru k tu r stü tz t.33 D er K a n a n ist greift also n ich t zum p h ilo so p h isch en oder soziologischen, son dern zum th eo lo g i­ schen Bild d es M en schen. In sein em Blickfeld e rsc h e in t ein M ensch, der in d em selb en A ug en b lick, in dem er G lied des M y stisch en L eibes w urde, g leich zeitig d ie S o h n sch aft G o ttes erw arb, d ie G nade, T u g en d en u n d G aben des G eistes e rla n g te u nd d u rc h ein unaus- lösch b ares Z eich en g e p rä g t sow ie z u r a k tiv e n T eiln ahm e am Leben d er K irche u n d a u ch zur M itw irk u n g m it d er G nad e G o ttes bestim m t w u rd e .31

D er g e ta u fte M ensch also, m it d em als m it dem S u b jek t des K irchen rechts sich der K an o n ist befasst, ist m it G aben und B efähi­ g u n g en zum W irk e n a u sg e sta tte t, d ie die N ic h tg e ta u fte n nich t b esitzen u n d zu d e re n K en n tn is m an n u r au fg ru n d d e r O ffenb arun g kom m en kann. D iese a k tiv e u nd d y n a m isc h e E rfassung des M en ­ schen, die seit d e n Z eiten d e s P a p ste s P i u s XI. d o m in iert u n d sich schon ein e im m ense L iteratu r erw o rb en hat, b e ru h t n ich t n u r auf

äs Ebd.

32 V gl. A Z u b e r b i e r , a.a.O., Ebd. 215— 221; d e r s., R elacja n a tura —

n a d p r z jr o d z o n o ś ć w ś w ie tle badań te o lo g ii w sp ó łc z e s n e j, W a rs z a w a 1973.

83 E. С o r e e с o , a.a.O., 582, 34 W . G r a n a t , a.a.O., 87— 100. 11 2 -C ollectanea Theologica

(13)

e in e r m o ra lisc h en V erpflich tu n g, so d ern s te llt ein e F o lg e d e r o n to ­ logischen, in d e r T aufe e rla n g te n A u sta ttu n g , d a r.35 Eine enorm e B ed ep tung h a t die A u ssa g e des II. V a tik a n isc h e n Konzils, d a ss d urch d ie G aben, die d e r H e ilig e G eist u n te r d ie G läu b ig en v e rte ilt, „m ach­ te er sie g e e ig n e t un d bereit, für d ie E rn eu eru n g u nd d e n g e d e ih li­ chen A u sb a u d e r K irche v e rsc h ie d e n e W e rk e u nd D ien ste zu ü b e r­ neh m en " (L um en g e n tiu m 12).36

S olche A u sleg u n g d e r d u rch d en G eist e rte ilte n G ab en e rla u b t uns in V erb in d u n g m it der in e in e im c. 87 R ech tsno rm e rfassten L ehre d e n d y n a m isc h en C h a ra k te r des c h ristlic h e n P e rso n se in s zu v e rste h e n . D ie W irk lic h k e it, d ie sich im M en sch en d u rch das S a k ra ­ m e n t d e r T aufe vollzieht, lä s s t k e in a n d e re s als n u r e in d y n a m isc h es V e rste h e n d e s M en schen zu,37 eben als ein S u b je k t des W irk en s. D en g e ta u fte n M en sch en k a n n m an n ic h t in ein er Iso latio n v o n a n d e ­ re n b e tra ch te n . D ie R ech tfertigu n g, d e r er te ilh a ft w urde, fü g t ih n d a ­ m it in die G em einschaft, s te llt ih n also in einem V e rh ä ltn is zu a n d e ­ re n M en sch en u n d v e rp flic h te t zum B ezeugen der G nade.

D er M en sch in der K irche ist ein w irk en d e s S u b je k t aufgrun d d e r G aben, d ie er zum A u fb au d es R eich es G o ttes e rh a lte n h at. Das S u b je k t d e r G n ad e u n d a n d e re r G ab en ist im m er u n d gleich zeitig S u b je k t d e r R ech te u n d P flichten. D iese zw ei S u b je k tiv itä te n sind u n tre n n b a r. D er G e ta u fte ist S u b je k t d e r R ech te u n d d e r P flich ten e ben desw egen , w eil er ein d u rch G ott b e sc h e n k te s S u b je k t ist. D iese B eh au p tu n g w ird n ich t v e rh in d e rt d u rch die u n b e s tritte n e Lehre, d a ss d e r G e ta u fte d ie G n ad e v e rlie re n k a n n u nd tro tzd em b le ib t er P erson, also S u b je k t d e r R ech te u n d der P flichten in d er K irche. D ie B indung m it d e r K irche g e h t d u rch C h ristu s, ih r H aupt, u n d einm al in der T aufe e rla n g t p rä g t d e n M en sch en auf e in e geistige, u n lö sc h b a re W eise, bestim m t u n d b e fä h ig t ih n zur T e iln a h ­ m e an d e r d u rc h d ie K irche a u sg e ü b te n V e re h ru n g G ottes.38 Der

85 D as b e trifft a u c h a lle a n d e re n S a k ra m e n te , die d ie S tru k tu re n d e r K irche d ifferen zieren .

86 V gl. A p o s to l ic a m a ctu osit ate m 3.

87 W ir b e tr a c h te n als e in M is sv e rstä n d n is d as U n te rs c h e id e n zw isch en s ta ti­ sc h e n u n d d y n a m isc h e n S tru k tu re n ! in d er K irch e, w ie w ir es b e i D. С o m p о s- t a, La chies a v is ib ile , R om a 1976, 39—46, v o rfin d e n . A ls sta tis c h e S tru k tu re n — z. B. statu s christianitatis, d as B ischofskollegium , d ie O rts k irc h e , christilidelis b e g re ift C o m p o s t a alles d as, w as m an als „S tan d " b e z e ic h n e n k a n n u n d das

e s s e in Ecclesia b e trifft. E rst au f d ie s e m e s s e b a u t d a s agere also die d y n a m isc h e n

S tru k tu re n , d ie e r zu d re i R e la tio n e n z u rü c k fü h rt: V e rw a lte r — G läu b ig en (!}, V o rg e s e tz te n — U n te rta n e n , L e h re r — S chüler. D er A u to r b e tr a c h te t w o h l „on- tisc h " e in fach als „ s ta tis c h ”. In d e s s e n k a n n d ie K irch e s ta tis c h g ar n ic h t b eg riffen w e rd e n , w e il d ie S en d u n g d as K ö n ig re ic h zu v e rk ü n d e n u n d a u fz u b a u e n zu ih rem W e s e n g e h ö rt. D er B ischof z. B. u n d au c h d e r C h rist ü b e rh a u p t is t o h n e R ü ck sich t auf se in e M ission g a r n ic h t zu b e g re ife n , w e il e b e n d iese ü b e r se in e n S tan d — a n ­ d e rs g e sa g t: se in e o n tisc h e L age — in d e r K irch e e n ts c h e id e t. D ie B ezeichnung „ sta tis c h e K irc h e ” e n th ä lt e in e n W id e rsp ru c h , d e n n d a s Z eu g n isg eb e n , also d ie D ynam ik, g e h ö rt zum W e s e n d e r K irch e. V gl. A p c s to l ic a m a c tu ositate m 2.

(14)

DER MENSCH IN DER KIRCHLICHEN COMM UNIO 163

V e rlu st d e r G n ad e zie h t n ic h t e in e Z e rstö ru n g d e s gan zen g eistig en L ebens nach, b e w irk t a u c h n ic h t — a b g e se h e n v o n e in e r form ellen S ünd e d e s — U n g lau b en s — d en V e rlu st d e r T u gend d es G lau b en s.39 In solchem M en sch en b e ste h e n w e ite rh in d ie v o n G o tt erw o rb en en F äh ig k eiten , d ie ein en T itel u n d ein e V e rp flich tu n g zum W irk e n bilden. Sogar d e r V e rlu st d e r in d er T aufe e rh a lte n e n G n ad e m ach t n ic h t die T a tsa c h e zun ich te, d a ss d ie G nad en - un d G abenb eschen - k u n g schon d en M en sch en e rre ic h t u n d ih n zum Z eu g nisg eben v e rp flic h te t hat. Ein A u sü b en d iese r d a u e rn d e n u n d unw iderrufba- re n V e rp flich tu n g b e d e u te t eben ein n e u e s A ufneh m en d e r G n ad en ­ gaben.

D as folgt d e u tlic h au s d er k a th o lisc h e n L ehre ü b e r d ie R ech t­ fe rtig u n g — u n d b ild e t au ch im G ru n d e genom m en d e n In h a lt des c. 87 ü b e r d a s k irc h lic h e P e rso n se in u n d d ie d a ra u s fo lg ern d en R echte un d Pflichten, m itsam t d e r A u ssag e ü b e r d ie B esch rän k u n g in d er A u sü b u n g d e r R echte. B em erken w ir dabei, d ass eben das Problem d er P a ra lle litä t o d er g a r Id e n titä t d e s S u b je k te s des W ir­ k e n s d er K irche und d es S u b je k te s d e r G n ad e im H in terg ru n d d er F ra g e n a c h d er Z u g eh ö rig k eit d e r S ü n d er zur K irche stan d .40

Das d u rch s p iritu a listisc h e T en d en zen h e rb e ig e fü h rte B edrängnis m ach te es n o tw e n d ig zu b eto n en , d a ss a u c h d ie S ünder d e r K irche an g e h ö re n u nd d a sie S u b je k te d er R ech te u n d P flichten sind, w as w ie d e ru m d a s k irc h lic h e P e rso n se in auf d er ä u sse re n E b en e h e r­ v o rh o b u n d d as S u b je k t d e r G nad e vom S u b je k t d es W irk e n s in d e r K irch e zu tre n n e n erlau b te. Dies w a r um so leic h te r d u rc h ­ zuführen, w eil n ic h t in allen v o n d e r K irche u n tern o m m e n e n H a n ­ deln sein e V erb in d u n g m it ihrem in n ere n L eben k la r g e n u g zu T age tra t. Indem m an d ie K irch e n a c h ex o g e n en M o d ellen in te rp re tie rte 41 — z. B. n a c h dem V orb ild d e r R ep u b lik V e n e d ig o d e r d e s K ön ig rei­ ches F ra n k re ich 42 — u nd sie als e in e G esellsch aft b e h an d elte, d ie au fgrun d d e rse lb en P rin zip ien fu n g iert w ie a lle a n d e re n u n d sich v o n je n e n n u r d u rch ih ren B egründer, ih r Ziel u n d zu d iesem fü h ­ re n d e M ittel u n tersc h eid e t, k o n n te m an in ih r a u ch die sog. n a tü r ­ lich en H an d lu n g e n abson d ern, d ie au s d e n n a tü rlic h e n V e ra n la ­ gu n g en u n d so zialen B edürfnissen d e s M en sch en h erau sw u ch sen .

W e n n w ir jed o c h vom S u b je k t d es W irk e n s in d er K irche sp re ­ chen, so d e n k e n w ir d o c h n ic h t an d ie F äh ig k eit d as k irc h lic h e V erm ö g en zu v e rw a lte n oder d e n P o sten ein es G e ric h tsb o te n zu

*8 W . G -r a n a t, a.a.O., 99.

88 W . G r a n a t, D o g m a ty k a k a to lic k a , Bd. V I: T eo lo g iczn a w iara, n a d zie ja

i m iło ść, L ublin 1960, 306 ff.

40 R. . . S o b a ń s k i , C h rzest ja k o p o d sta w a je d n o ś c i K ościoła, W a rs z a w a 1971. 41 R. S o b a ń s k i , M o d e ll d e s K irc h e -M y ste riu m s..., 24—28.

48 R. B e l l a r m i n , D e co n ciliis e t E cclesia, n i , 2 (O pera om nla h rs g . v o n

J. G i u l i a n o, N e a p o li 1872, Bd. И, 75). U ·

(15)

ü b ern eh m en .43 Es g e h t u n s da um d en A n te il an H and lun g en, d u rch w e lc h e d ie K irch e „Z eich en u n d W e rk z e u g für die in n e rste V e re b n ig u n g m it G ott w ie für die V ere in ig u n g d er ganzen M en sch heit u n te r sich" ist (L u m en g e n tiu m 1). Es ist u n zu lässig die R e c h ts­ fäh ig k e it in der K irche iso lie rt v o n der G n a d e n b e sch e n k u n g zu b e tra c h te n oder in fo lg e ein es d ich o to m isch en V e rste h e n s der K irche ein e n a tü rlic h e E b en e des W irk e n s a n zu n eh m en oder — bei d e r E rlä u teru n g m an c h e r P rob lem e ·— g a r zu ex p o n ieren . D ies k ann sogar die F u rch t v o r einem A b ru tsc h e n in ein e sp iritu a listisc h e S icht der K irch e n ic h t b eg rü n d e n . D ie g an ze A k tiv itä t d er K irche b e ru h t in d e r V e rm ittlu n g d e r H e ilsfrü c h te u n d am A u fb a u e n d es h ier schon im M y steriu m p rä s e n te n R eiches G o ttes.44

In der zum Auf e rb a u e n d iese s R eich es s tre b e n d e n A k tiv itä t spielt d ie B usse ein e w e se n tlic h e Rolle. „Die K irch e u m fasst S ünder in ihrem e ig e n e n S chosse. Sie ist h e ilig u n d zu g leich ste ts d e r R eini­ gu n g bedürftig , ihr W e g ist im m erfort d er d er B usse u n d E rn eu eru n g "

(Lum en g e n tiu m 8). D er B üsser ist S u b je k t d es H a n d e ln s d e r K irche,

ist a u ch ein S u b je k t d e r G nade, d e n n die B usse ist n u r dan n m öglich, w e n n d er M ensch die B arm h erzig k eit G o ttes en tg eg en n im m t und d u rc h eig en e B ekeh ru ng d iese r B arm h erzigk eit Z eugnis gibt. Das d e n Ju ris te n in te re s s ie re n d e S u b je k t des H a n d e ln s in d e r K irche ist w ie d e r id en tisc h m it dem S u b je k t d e r G nade.45

4. B ezeugung d e r G nad e als R ealisatio n d er G e re ch tig k e it

So w ie in d e r n a tü rlic h e n O rd n u n g d e r M en sch zugleich m it d e r G eb u rt Person, also R ech tssu b jek t, w ird, so a u ch in d e r K irche w ird er P erso n vom M o m en t sein er W ie d e rg e b u rt an. D ie k irc h lic h e R e c h tssu b je k tiv itä t w ird d u rch d ie in d e r T aufe e rla n g te ü b e rn a tü r­

lich e A u ssta ttu n g b ew irk t. R ech te u n d P flich ten in d er K irch e erg e b e n sich eb en a u s d ieser A u sstattu n g .

43 V gl. c. 2256 n . 2.

44 L u m en g e n tiu m 8; G audium et sp e s 39.

45 G anz fru c h tlo s is t fü r d as V e rs te h e n des K irc h e n re c h ts das U n te rs c h e id e n zw isch en d e r m y stisc h e n , k o n s titu tiv e n u n d re c h tlic h -k a n o n is c h e n P e rs o n a litä t, d a s v o n D. C o m p o s t a, a.a.O., 95 ff, d u rc h g e fü h rt w ird . D iese U n te rs c h e id u n g s te llt ein e e v id e n te K o n se q u e n z d e r sta tis c h e n S ich t d e r K irch e d ar, in d e r sie o h n e Bezug z u ih r e r M issio n g e s e h e n w ird . Es is t s c h w e r zu v e rs te h e n , w ie m an im E in k lan g m it d e r E k k le sio lo g ie des II. V a tik a n u m s d as Z iel d e s K irc h e n re c h ts in d e r B e w ah ru n g d e r D isziplin u n d im O rd n e n d e r E n tw ick lu n g d es ä u s s e re n L ebens d e r Kirche, se h e n k a n n , w ie es e b e n im S tu d iu m des A u to rs v o rg e s te llt w ird: „In co n c lu ssio n e la n o s tra p re fe re n z a si v o lg e a lla p rim a op in io n e, secondo. cu i il fin e p ro p rio в im m e d ia to d e ll' o rd in am ent о e c c le sia le c o n siste n e lP o tte n e re la d is c ip lin a e 1'ordinato sv o lg im en to d e lla v ita e ś te rio re n e lla c o m u n ità d e i c re ­ d e n ti" (92). D as R ech t ist in d ie s e r O p tik stre n g iso lie rt v o n d e n H eilsfu n k tio n en , die d o ch den In h a lt d e s L ebens d e r K irch e b ild en .

(16)

DER MENSCH IN DER KIRCHLICHEN COMM UNIO 165

Der J u ris t sieh t die in te rp e rso n a le W irk lic h k e it n ich t statisch, so n d e rn in ih rer D ynam ik. Die R ech te u n d P flichten b ezieh en sich näm lich auf d ie H an d lu n g e n zw isch en d en ein z e ln e n P erson en . A u ch den K an o n isten in te re ssie rt n ic h t ein e a b s tra k te Person,, so n dern d ie P erson in d e r G em einschaft, in ih re r R elation zu a n d e re n ,4® In seinem Blickfeld b efin d en sich n ic h t d ie G aben „als so lch e” , sondern als F a k to re n des V e rh ä ltn isse s des G läu b ig en zu an d e re n M enschen, als F u n d am en t d er R echte u n d P flichten. Er w ill die d u rch die ü b e r­ n a tü rlic h e A u ssta ttu n g b e w irk te n R ech te u n d P flichten erk en nen. S olche K en n tn is ist ihm n ö tig für das G e stalten der fu n d am en talen G ru n d sätze d er R ec h tso rd n u n g d er K irche, die die V a rie tä t der D ienste in der E inheit der S en d un g ,47 also d ie fu n d am e n ta len Prinzi­ p ien der G e re ch tig k e it in der K irche b erü ck sich tig t.

Der K an o n ist ste llt die Frage, w a s sch u ld et d er M ensch in der K irche seinem N ä c h ste n u n d w e lc h e sind sein e A n re c h te an d e re n M en sch en gegenüber. Es g eh t d a also um die p e rso n e lle n W erte, die im so zialen Leben der K irche re a lis ie rt w erd en . Es ist leic h t zu bem erken, d ass hier ein e ek k le sio lo g isc h e F ra g e g e ste llt w ird. Sie fo rd ert e in A n k n ü p fen an d ie F a k to re n des k irc h lic h e n Personsein, also an die ganze A u sstattu n g , die sein e W ie d e rg e b u rt zur n e u e n E xistenzform b ew irk te.

D ie G nad e des G lau ben s und d ie sie b e g le ite n d e n G aben e rla n g te der M ensch in der K irche. Der G lau b e g e la n g te zu ihm d a n k der m issio n arisch en A k tiv itä t u n d dem Z eugnis d er K irche. D iejenigen, die selb st schon d en G laub en e rh a lte n haben, ü b e rliefe rte n ihn w e ite r D iese Ü b erlieferu n g la n g t bis zu d en e rste n Z eugen des G laubens, d en A posteln, h in .84 Ja h rh u n d e rte h in d u rc h d a u e rt d e r Prozess des Ü b erm ittein s der H eilsg n ad en d u rch die K irche. Sie ist näm lich zu g leich H eilsfru ch t u n d H eilsm ittel.49 Ist H eilsfrucht als G em ein­ schaft derer, die schon die G n ade d e r R ech tfertig u n g u nd B

eschen-46 D ie B eziehung zu a n d e re n P e rso n e n ist im p licite im Begriff d er P erson e in g esch lo ssen . M it B eru fu n g auf d as A xiom operari se q u itu r esse v e rs te h t D. C o m p o s t a d ie S tä n d e in d e r K irch e s ta tisc h , o h n e Bezug zu d en A ufgaben. W e n n er z. B. b e h a u p te t „il d iaco n o p e rc ió è p rim a u n c o n se c ra to e poi un m is­ sus", so b e m e rk t er n ich t, d a ss eb e n d ie W e ih e zum E rfü llen k o n k re te r A u fg ab en bestim m t u n d d ass d ie S en d u n g ü b e r den S tatu s in d e r K irch e en tsc h e id e t. W ir fin d en h ie r w ie d e r G e le g e n h e it zu b e m e rk e n , d ass p h ilo so p h isc h e V o ra u sse tz u n ­ gen k e in e G ru n d la g e fü r th e o lo g is c h e F o lg e ru n g e n b ild e n k ö n n en . D as A xiom

operari s e q u itu r esse a n w e n d e n d h a t C o m p o s t a n ic h t b e m e rk t, dass das esse

d e r K irch e e b e n ih r operari b e d e u te t. D arau f h a t au c h H. D o m b o i s , Das R echt

der G nade. Ö k u m e n isc h e s K irch en rech t, II: G rundlagen und G rund!ragen der K irc h e n v e ria ss u n g in ih rer G esch ich te, B ielefeld 1974, 15, au fm erk sam gem acht:

,.N icht das so o d er so a u sz u le g e n d e esse d e r K irch e erg ib t ih r operari, so n d ern u m g e k e h rt ih r operari b e g rü n d e t das esse — ein e a u sd rü c k lic h e U m k eh ru n g des b e k a n n te n s c h o la stisc h e n G e n e ra ls a tz e s" .

47 A p o sta lic a m a c tu o sita te m 2. 48 1 Kor. 11,23.

(17)

k u n g in C h ristu s d u rc h sein en G eist erfa h re n h a b e n u n d d ie se r H e ilsg n a d e Z eugnis ab legen . Ist H eilsm ittel, d e n n im Z eu gnis d iese r G em einschaft — v o r allem d u rch W ortV erkündigung u n d S akra- m e n te n sp e n d u n g — o ffen b art sich d e r W e lt u nd g ela n g t zu den M en sch en die G n ade d es H eils. Sich als H e ilsfru c h t re a lisie re n d w irk t d ie K irche als H e ilsm itte l.50 A ls Z eichen d e r e rfa h re n e n V e re i­ n ig u n g m it G ott ist sie g leich zeitig e in M ittel d iese r V ere in ig u n g .51 D azu w u rd e d ie K irche beru fen . D enn obw ohl ,,zu a lle n Z eiten u n d in jed e m V o lk ru h t G o ttes W o h lg e fallen auf jedem , d e r ihn fü rc h tet u n d g e re c h t h a n d e lt” (Lum en g e n tiu m 9), so re a lis ie rt sich d och d a s uns v e rsp ro c h e n e R eich sc h o n h ie r auf E rden u nd die K irche ist „a llen und jed em das s ic h tb a re H e ilszeich en d iese r h e ilb rin g e n d e n E in h e it” (Lum en g e n tiu m 9). Sie ist Z eichen d e r E rneuerung, d ie w ir erw arten , u n d d ie schon in C h ristu s b eg o n n en h a t u nd ih re n F o rt­ gan g in d e r S en d u n g d es H eilig en G eistes nim m t (L um en g e n ­

tiu m 48).

In d iese r Sicht tre te n k la r zum V o rschein d ie R ech te u n d Pflich­ te n d er k irc h lic h e n G em einschaft u n d ein zeln er P erso n en in ihr: Z e u g n isg eb en der W irk lic h k e it, d e re n d e r M ensch in d e r T aufe te ilh a ftig w u rd e u n d d ie ih n zur P erso n in d e r K irche k o n stitu ie rte . D iejenigen, die d ie H e ilsg n a d e erlan g te, sollen für a n d e re H e ils­ m itte l sein. W eil w ir H e ilsm itte l w erd en , w e n n w ir u n s im m erfort als H eilsfru ch t a k tu a lisiere n , ist d ie im m erfort d a u e rn d e V e rw irk li­ chun g d er e rfa h re n e n H e ilsg n a d e n e in e fu n d am e n ta le P flicht des G etau ften . Das erfo lg t v o r allem d u rch d e n G lauben, die H offnung u nd die Liebe. D urch d iese n ä m lic h re a lis ie rt sich die G e g e n w a rt des

sich o ffen baren d en u n d sich e rte ile n d e n G o ttes.52

W e n n w ir das eb en g e s a g te in den dem J u ris te n eig en en K a te ­ g o rien d e r R ech te und P flich ten e rfassen w ollen, so m ü ssen w ir sagen, dass d er G laube, d ie H offnung u n d die L iebe d a s R echt un d d ie Pflicht d es G läu b ig en d a rste llen . Es ist aber n ic h t n u r ein e „ re li­ g iö se ” Pflicht, d ie n u r d en M o ralisten in te re ssie re n w ürd e, so nd ern

ein e R echtspflicht, d er d e r J u ris t a u c h se in e B eachtung w idm et. W e n n d ie K irch e ih re H e ilsfu n k tio n d u rch G lauben, L iebe u nd H offnung ausübt, so sind d iese T u g en d en e b en das, w a s an d e re n v on jed e m G läu b ig en g eb ü h rt. Sie w e rd e n e in fa ch G e g e n sta n d der G e re c h tig k e it. W e n n w ir d e n G lauben n ic h t b e k e n n en , ü b e rw e ise n w ir nicht, w as w ir zur Ü b erw eisu n g e rh a lte n haben, und g eben den N ä c h ste n n ich das, w o rau f sie u ns g egen ü ber, als d e n schon Be­ sc h e n k te n u n d zum Z eu g n isg eb en b eru fen en, ein A n re c h t h aben .

m K . R a h n e r , G ru n d le g u n g d er P a atoraltheologie als p ra k tisc h e r T h eo lo g ie. E k k le s io io g isc h e G ru n d leg u n g , in: H a n d b u ch der P a sto ra lth eo lo g ie. P ra ktisch e T h e o lo g ie d e r K irch e in ih rer G eg en w a rt, Bd. I, F re ib u rg 2 1970, 124 ff.

51 L um en g e n tiu m 1; 8. 52 K. R a h n e r, a.a.O., 124 ff

(18)

DER MENSCH IN DER KIRCHLICHEN COMM UNIO 167

W ir seh en h ier e in e e n g e V e rk o p p e lu n g d e r relig iö se n u n d der re c h tlic h e n Sphäre. Im b ezug auf d ie k irc h lic h e G em einschaft find et d ie E in teilu n g auf d iese zw ei S p h ä ren k e in e B egründung. Das R echt ist ein A u sm ass des relig iö se n Lebens, es kom m t n ic h t v on aussen , so n d e rn erg ib t sich aus d e r T atsach e, d ass d ie H e ilsg n a d e eben durch d ie K irche sich o ffenbart u n d z u g än g lich ist.

D iese, so sta rk e V e rb in d u n g d e r „relig iö sen " u n d d er „ re c h t­ lich en" S p h äre k a n n n ic h t o h n e Einfluss auf das R echt bleiben, das a ls A usm ass d e s relig iö se n L ebens sich den P rin zipien d ieses Lebens fügen m u ss u nd d u rch eigene, c h a ra k te ris tis c h e M erkm ale g e k e n n ­ zeich n et w ird. Am s tä rk ste n w ird es d u rc h d a s Spezifikum d e r G e­ rec h tig k e it, in d er K irch e beeinflu sst, d a s b e so n d ers d e u tlic h h e rv o r­ tritt, w e n n m an sie m it d er Liebe zu sam m enstellt. Im so zialen Leben w ird e v id e n t zw isch en G e re ch tig k e it u n d L iebe u n tersc h ie d e n . A uch in der K irche w ird d ie V erp flich tu n g ex iu stitia v o n d e r ex caritate ab g e h o b en .53 Es ist ein e G rad atio n d e r V e rp flich tu n g e n b e k a n n t u n d n a c h ein er L ek tü re d er H a n d b ü c h e r d er M o ra lth e o lo g ie erw irb t m an d e n E indruck, als ob in der K irche zw ei E benen ex istierten , die der G e re ch tig k e it u n d die d er Liebe. D abei v e rp flic h te t — n a c h d er M ein u n g der A u to re n -— d ie G e re c h tig k e it streng er, d e n n die Liebe, obw ohl sie als th eo lo g isc h e T u gen d e rh a b e n e r ist, lä sst d o c h eine S p a n n w e ite d e r L ösungen zu.54 D ie S p a ltu n g in ein e R ech tsk irch e und e in e L ieb esk irch e55 d rä n g t sich dam it w ie d e r als lo gische K onsequenz h eran . Sie fin d et a b e r k e in e reelle, a u th e n tisc h k irc h lic h e B egründung, d e n n es g ib t n u r e in e E bene d e s k irc h lic h e n Lebens, n äm lich die der Liebe. D iese k e n n z e ic h n e t d ie G läubigen, oh n e Liebe g ib t es d e n C h riste n n ich t.56 D ie L iebe g e h ö rt n äm lich zu den G aben, d ie w ir e rh a lte n haben, um d u rch ih re V e rw irk lich u n g die H e ilsg n a d e zu v e rg e g e n w ä rtig e n . A ls Gabe, d ie w ir selbst e r­ h a lte n haben, sch u ld en w ir sie d e n N ä c h ste n . Ih re V e rw irk lich u n g ist d e r G e re ch tig k e it im m anent. W e r n ic h t liebt, g ib t dem N ä c h ste n n ich t das, w a s ihm g eb ü h rt. O h n e Liebe k a n n m an in d e r K irche n ic h t g e re c h t sein. Die Liebe ist im C h riste n tu m n ich t etw as freiw illiges, so n d ern sie ist d as R echt und die Pflicht, sie ist sogar d a s fu n d am e n ta le G esetz.

W e n n also die c h ristlic h e n S o zialb ezieh u n g en du rch d ie Liebe ge k e n n ze ich n e t w erd en, so k a n n d a s K irch en rech t, d a s d och die ch ristlic h e n in te rp e rso n a le n B eziehungen regelt, diesem fu n d am en ­ tale n R echt g e g e n ü b er n ic h t g leic h g ü ltig sein. M an so llte doch die

5* R. S o b a ń s k i , O te o lo g ic z n y c h i s o c jo lo g ic zn y c h p rz e sła n k a c h teorii

praw a k a n o n ic z n e g o , A n a le c ta C ra c o v ie n sia 10(1978).

54 В. H. M e r k e l b a c h , S u m m a T h e o lo g ia e M o ra lis ad m e n te m D. T h o m a e

e t a d m e n te m lu r is N o v i, B ru g is11 1962, Bd. II, 152, N r. 145.

55 P i u s X II, Enc. M ysti'ci C orporis, № . 53. 5« 1 K or 13.

(19)

U n te rsc h e id u n g zw isch en dem R echt u n d der Liebe, die aus jen e n O rd n u n g e n stam m en, in d e n e n das R echt ein e V erp flich tu n g b e d e u ­ tet, die L iebe dag eg en m it n ich t verp flich ten d en , im G efühl v e ra n ­ k e rte n u nd ein en ü b e rb a u d e n R e c h tsre la tio n e n g e g e n ü b er b ild en d en Banden v e rk n ü p ft w ird, n ich t auf das k irc h lic h e G ebiet ü b e rtrag e n . D ie L iebe ist in d e r K irche k e in ü b e rb a u , d e r etw a für das F u n k tio ­

n iere n des sozialen L ebens n ic h t u n b e d in g t n o tw e n d ig w äre, so n d e rn sie b ild e t ein e n G ru n d stein , auf dem die K irche ste h t und ihr Leben k o n zen triert.

5. Das S u b je k t d e s K irch e n re ch ts — eine fre ie P erso n Die au s dem Spezifikum d e s k irc h lic h e n P e rso n sein s sich e rg e ­ b e n d e E ig en art des K irch e n re ch ts ste llt d ie K an o n isten n ich t le ic h ­ te n A u fgab en g eg en üb er. Es ist v iel ein fach er die R echtsm uster der z eitg em ässen G esellsch aften zu k o p ie re n u n d sie in der K irche a n zu w enden . Solche V e rsu ch u n g ist im m erfort lebend ig, um som ehr, d ass die K a n o n iste n — a b er n ic h t n u r sie — zw ar oft d en Begriff K irche-G eheim nis ben u tzen , aber auf ihrer W e rk s tä tte kom m t es zu ein er sui g en eris A n th ro p o m o rfisatio n d e r K irche, die dort w ie je d e a n d e re G esellsch aft b e h a n d e lt w ird.

In d esse n fin d et die E igen art des K irch en rech ts n ic h t nur ih ren W id erh all in der T heo rie des K irchen rechts, so n d e rn sie bew irkt, d ass n ic h t alle in a n d e re n G e sellsch aften u n b ezw eifelten K onzep­ tionen, M e th o d e n u n d T e ch n ik en des R ech ts in d e r K irche a n w e n d ­ b a r sind. Den G lau b en oder die Liebe, obw ohl sie die G läub igen v e rp flic h te n und die G ru n d lag e d er B eziehung zu an d e re n bilden, k a n n m an doch n ich t g ebieten . O b w o h l d a s relig iö se Leben einen im m an en ten re c h tlic h e n A sp ek t aufw eist, so k a n n d och d ie R elig io ­

s itä t w e d e r g e b o te n n och m it R ech tsm itteln erzw u n g en w e rd e n . M it d iesen k a n n m an die E rfü llun g der ä u sse re n relig iö se n P flichten d urch setzen , doch in e in e r erz w u n g en e n E rfüllung fällt es schw er a ls d eren S u b jek t ein e in d er T aufe n e u g e b o re n e u n d au fg ru nd e rh a lte n e r G aben w irk e n d e P erso n zu seh en. Die go ttm en sch lich e G em einsch aft — also die C om m unio — um d e re n A u ferb au en es in der A k tiv itä t d er G eta u ften geht, w ä re eine n u r scheinb are.

Da ta u c h t die F ra g e auf, w ie das Recht, d as u n m itte lb ar n u r die z w isch enm en sch lichen B ande erfasst, sofern d iese ä u sserlich zu tag e kom m en (also n u r die äusseren), auf d ie in n ere n B ande e in w irk en k an n . O bw oh l d e r a n g en o m m en e G lau b e e in e o n tisc h e R ech tslag e schafft, w e il er d en M en sch en als P erso n an d e re n M en sch en g e g en ­ ü b e rste llt, so g ib t es doch k e in u n m itte lb are s E inw irken des R echts auf den G lau b en .57

57 R. S o b a ń s k i , Praw o a w o ln o ść o so b y o d ro d zo n e j w e ch rzcie, P raw o K an o n iczn e 20 (1977) N r. 3— 4, 50.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Trzeci jest błąd pelagian, którzy przede wszystkim przeczyli, by grzech pierworodny był w niemowlętach, wbrew temu, co mówi Apostoł: „Przez jednego człowieka grzech wszedł

Jest to wolność do kierowania się moją własną wolą we wszystkich sprawach, w których prawa tego nie zakazują, oraz niepodlegania zmiennej, niepewnej,

In addition, the following must be ensured: safe transport of products on the plant premises (while trans- port of pyrotechnic articles in shops and back-up facilities may only

Ciężkie roboty, stanowiące karę najcięższą, mogą być wymierzane dożywotnio lub na cteres od 2 miesięcy do 10 lat. W razie kumulacji kar maksymalny okres 10

[r]

P isząc o Słow ackim dla sw ych rodaków , dla czy telnika popularnego i słabo zorientow anego w zagadnieniach polskiego rom antyzm u, K rejczi nie ograniczył się do

Jako że pragnienie to jest jedynie specyficzną współczesną formą pożądania szczegółu, jesteśm y naw et skłonni roz­ czytyw ać się w analizach owych ironii,

Miziński, Sekretarz Generalny Konferencji Episkopatu Polski, Mikołaj Pawlak, Rzecznik Praw Dziecka, Zbigniew Wojciechowski, Wicemarszałek Województwa Lubelskiego oraz dr