Roman Bartnicki
"Matthew. A Commentary of His
Literary and Theological Art", Robert
H. Gundry, Michigan 1982 :
[recenzja]
Collectanea Theologica 57/2, 187-189
R E C E N Z JE 187 ry . W c e n tr u m je g o z a in te r e s o w a n ia s to ją p rz e d e w s z y s tk im te k s ty , k tó r e ju ż tr a d y c y jn i e b y ły p r z e d m io te m szc z e g ó ln e g o z a in te r e s o w a n ia e g z e g e tó w , a w ię c k a z a n ie n a G ó rze, p rz y p o w ie ś ć o b o g a ty m m ło d z ie ń c u , o s k a r b ie w ro li, o p is y c u d o w n y c h u z d ro w ie ń , m ę k a J e z u s a i m is te r iu m w ie lk a n o c n e . T e k s ty i o b ra z y P is m a Ś w ię te g o p o w ią z a n e s ą ś c iśle z z a s a d n ic z y m i e le m e n ta m i „ Ć w i c z e ń d u c h o w y c h ” św . Ig n a c e g o L o y o li. W s z y s tk ie m e d y ta c je o p a r te są o s o lid n ą w ie d z ę b ib lijn ą , k tó r a z o s ta je t u w p r z ę g n ię ta d la p o tr z e b ż y c ia d u c h o w e g o c h rz e ś c ija n . K s ią ż k a je s t n a p r a w d ę c ie k a w a i p o je j p r z e c z y ta n iu m a się o c h o tę p o z n a ć in n e , p o d o b n e d z ie ła te g o sa m e g o a u to r a .
ks. R o m a n B a r t n i c k i , W a r s z a w a
R o b e r t H . G U N D R Y , M a t t h e w . A C o m m e n t a r y o n H is L i t e r a r y a n d T h e o l o
g ica l A r t , G r a n d R a p id s , M ic h ig a n 1982, W ilia m B. E e r d m a n s P u b lis h in g
C o m p a n y , s. 652.
F. F. B ru c e n a o b w o lu c ie k s ią ż k i s tw ie rd z a , że d z ie ło R. H. G u n d r y ’ego je s t n a jle p s z ą r o z p r a w ą z z a k r e s u h is to r i i r e d a k c j i (r e d a c t i o n c r i t i c i s m ) e w a n g e lii M a te u s z a , ja k ą k ie d y k o lw ie k c z y ta ł. W y ra ż a u z n a n ie d la a u to r a z a je g o o d w a g ę w p o d e jm o w a n iu p ro b le m ó w re d a k c y jn y c h , d o ty c z ą c y c h z w ła s z c z a k w e s tii ź ró d e ł M a te u s z a i je g o o so b iste g o w k ła d u w p r e z e n ta c ję h is to r i i J e z u s a .
D zieło z a w ie r a k r ó t k i w s tę p (s. 1— 11) i w n io s k i k o ń c o w e (s. 599— 640) o ra z o b s z e r n y k o m e n ta r z do k a ż d e g o w ie rs z a E w a n g e lii M a te u s z a .
W p rz e d m o w ie a u to r w y z n a je , iż m a n a d z ie ję , że je g o k o m e n ta r z n ie ty lk o rz u c i ś w ia tło n a te k s t e w a n g e lii M a te u s z a , lecz ta k ż e d o p o m o że ro z w ią z a ć p r o b le m sy n o p ty c z n y , k tó r y n a n o w o ży w o je s t d y s k u to w a n y . K o m e n t a r z p o w in ie n p o tw ie r d z ić to, że M a te u s z k o r z y s ta ł z M k, a M a te u s z i Ł u k a s z k o r z y s ta li ta k ż e z n ie m a r k o w e j t r a d y c ji , a le p o w in ie n te ż r o z sz e rz y ć n a s z ą k o n c e p c ję te j tr a d y c j i p o z a g r a n ic e z w y k le n a k ła d a n e ź ró d łu Q, o ra z s p r z y ja ć h ip o te z ie , że Ł u k a s z k o r z y s ta ł ta k ż e z M t ja k o z d r u g o r z ę d n e g o ź ró d ła u z u p e łn ia ją c e g o je g o z a sa d n ic z e ź ró d ła , tz n . M k i ro z s z e rz o n e Q. P o p rz e d m o w ie , a p r z e d w s tę p e m p o d a n a z o s ta ła w y s e le k c jo n o w a n a b ib lio g r a f ia . T r u d n o o c z e k iw a ć od b a d a c z a a m e r y k a ń s k ie g o z n a jo m o ś c i p r a c p o ls k ic h , a le n ie z o s ta ł ta m w y m ie n io n y ta k ż e c e n io n y k o m e n ta r z w ję z y k u h is z p a ń s k im , k tó r y o p ra c o w a ł J. G o m a C iv it a n i ż a d e n k o m e n ta r z w ję z y k u w ło s k im . U w z g lę d n io n e z o s ta ły je d y n ie p r a c e w ję z y k a c h a n g ie ls k im , n ie m ie c k im i f r a n c u s k im . K o m e n ta r z e A. D u r a n d a , S. E. J o h n s o n a , A. J o n e s a , T h. R o b in s o n a , W. T rillin g a , J. W e llh a u s e n a u z n a n e w id o c z n ie z o s ta ły za m n ie j w a ż n e . P o m im o w y b ió rc z e g o c h a r a k t e r u b ib lio g r a f ii w ś r ó d o p ra c o w a ń p o ś w ię c o n y c h p ie r w s z e j E w a n g e lii n ie p o w in n y b y ć p o m in ię te p ra c e : B. C. B u t l e r , T h e O r i g i n a l i t y o f S t . M a t t h e w . A C r i t i q u e o f t h e T w o - D o c u m e n t H y p o t h e s i s , C a m b r id g e 1951; J. D u p o n t , L e s B é a t i t u d e s , t. 1: B ru g e s 2 1958, t. 2: B ru g e s 1969, t. 3: P a r i s 1973; E. S o h w e i z e r , M a t t h ä u s u n d s e i n e G e m e i n d e , S t u t t g a r t 1974; A. S a n d , D as G e s e t z u n d die P r o p h e t e n . U n t e r s u c h u n g e n z u r T h e o l o g i e d e s E v a n g e l i u m s n a c h M a t t h ä u s , R e g e n s b u rg 1974; J. M. R i s t , O n t h e I n d e p e n d e n c e o f M a t t h e w a n d M a r k , C a m b rid g e 1978; P. J. d e P o m e г о 1, Q u a n d u n é v a n g i l e n o u s e s t conté . A n a l y s e m o r p h o l o g i q u e d u r é c i t d e M a t t h i e u , B r u x e lle s 1980, a ty m c z a s e m d z ie ł ty c h ta k ż e n ie m a w z e s ta w ie b ib lio g r a fic z n y m . W sz e lk ie k o m e n ta r z e m o ż n a p o d z ie lić n a ta k ie , k tó r e s ą d o k ła d n ie u d o k u m e n to w a n e , p o d a ją c e ró ż n e p o g lą d y in n y c h w sp ó łc z e s n y c h b a d a c z y o ra z k o m e n ta r z e , w k tó r y c h a u to r ro z w ija w y łą c z n ie s w o ją w ła s n ą i n t e r p r e ta c ję . K o m e n ta r z R. H . G u n d r y ’e g o n a le ż y do te j d r u g ie j g ru p y . K o n c e n tr u j e się o n n a li te r a c k im i te o lo g ic z n y m k u n s z c ie a u t o r a p ie r w s z e j e w a n g e lii w y c h o d z ą c z z a ło ż e n ia , że m a m y ju ż d u żo p o m o c y z a w ie r a ją c y c h m a t e r i a ł p o r ó w n a w c z y z h is to r i i r e lig ii ( a u to r n a s. 1—2 o d s y ła do k o m e n ta r z y :
188
R E C E N Z JE S tr a c k - B ille r b e c k , S c h la t te r , K lo s te r m a n n , o ra z do p r a c y : H. B r a u n , Q u m - r a n u n d d a s N e u e T e s t a m e n t , T ü b in g e n 1966 i d z ie ł J. J e r e m ia s a ) , a u to r u n ik a ta k ż e p o ró w n a ń z l i t e r a t u r ą p o z a b ib lijn ą . S z a c u n e k d la te k s tu k a n o n ic z n e g o , z a w ie ra ją c e g o B oże o b ja w ie n ie , s c e p - ty c y z m co do n a u k o w e j p o p r a w n o ś c i m e to d y h is to r ii f o r m ( f o r m c r i t i c i s m ) d o p ro w a d z iły a u to r a do p o d k r e ś le n ia z n a c z e n ia te k s t u M a te u sz a . Z d a n ie mR. H. G u n d r y ’ego n a jl e p ie j w y ra z ić to m o ż e k r y t y k a r e d a k c j i ( r e d a c tio n c r i t i c i s m ) p o le g a ją c a n a s tu d io w a n iu sp o so b u , w j a k i e w a n g e lis ta p r z e k a z u je
tr a d y c j ę P a n a . T a k ie s tu d iu m w y m a g a s k u p ie n ia u w a g i p rz e d e w s z y s tk im n a s a m y m te k ś c ie E w a n g e lii. A le in te n c ję M a te u s z a w id a ć le p ie j, g d y się p o r ó w n a jeg o d zieło z in n y m i s y n o p ty k a m i. P o r ó w n a n ia p r z e p r o w a d z o n e w ty m k o m e n ta r z u u k a z u ją , że o so b liw o śc i M a te u s z a p r a w ie c a łk o w ic ie są w y n ik ie m jeg o w ła s n y c h r e w iz ji i d o d a tk ó w do M k i do m a t e r i a łu w s p ó ln e g o z Ł k (o z n a c z a n e g o z w y k le Q).
B a d a ją c s p o s ó b k o r z y s ta n ia M a te u s z a z M k i z m a t e r i a ł u w sp ó ln e g o z Ł k o d k r y w a m y s ty l M a te u s z a , a to z k o le i p o m a g a p o z n a ć jeg o te o lo g ię . R. H . G u n d r y s tw ie r d z a m . in., że M a te u s z lu b i fra z e o lo g ię S ta r e g o T e s ta m e n tu , j a k i w y r a ź n e c y ta ty ze ST, c z ę sto u k ła d a m a t e r i a ł p a r a le ln ie , n ie je d n o k r o tn ie p o d k r e ś la ją c p a r a le liz m , k tó r y ju ż i s tn i a ł w tr a d y c ji. ■ R. H . G u n d r y u w a ż a , że d z ia ła ln o ś ć r e d a k c y j n ą z d r a d z a ta k ż e d o b ó r słó w i d la te g o tr z e b a u w z g lę d n ić s ta ty s t y k i d o ty c z ą c e c z ę s to tliw o ś c i ic h w y s tę p o w a n ia . W ty m w y p a d k u z a le ż y to w d u ż e j m ie rz e od n a sz e g o p o g lą d u n a p ro b le m sy n o p ty c z n y . J e ś li u w a ż a m y , że M a te u s z p is a ł ja k o p ie rw s z y , m o ż e m y p rz y ją ć , że sło w a z a c h o d z ą c e sz c z e g ó ln ie c zęsto w je g o e w a n g e lii p o c h o d z ą z tr a d y c ji. A le je ś li ' p rz y jm ie m y , że ja k o p ie r w s z y p is a ł M a re k , a M a te u s z i Ł u k a s z k o r z y s ta li z M k, sło w a te są s y g n a łe m p r a c y r e d a k c y j n e j M a te u sz a .
O m a w ia n y k o m e n ta r z o p ie r a się n a d r u g ie j h ip o te z ie , g łó w n ie d la te g o , że — z d a n ie m a u to r a — d a je o n a n a jle p s z e w y tłu m a c z e n ie p o d o b ie ń s tw i ró ż n ic m ię d z y s y n o p ty k a m i, a p o n a d to ta k ż e d la te g o , że sz c z e g ó ln ie c zęste sło w a M a te u s z o w e p o ja w ia j ą się z a ró w n o w e f r a g m e n t a c h z p e w n o ś c ią r e d a k c y jn y c h , ja k i w m a t e r ia le z t r a d y c j i (ch o ciaż te n fe n o m e n m o ż n a b y w y ja ś n ić ta k ż e w p ły w e m tr a d y c j i n a w ła s n e w y p o w ie d z i M a te u sz a ). S z c z e g ó ln ie sło w a w s ta w io n e do f r a g m e n t ó w m a ją c y c h p a r a l e le s y n o p ty c z n e z d r a d z a j ą z a m iło w a n ie M a te u s z a do u ż y w a n ia ty c h słów .
To, że in n y s y n o p ty k u ż y w a ja k ie g o ś sło w a lu b f r a z y n a w e t czę śc ie j niż M a te u sz , jesz c z e n ie u p o w a ż n ia do e lim in o w a n ia te g o s ło w a z u lu b io n y c h w y r a ż e ń M a te u s z a . Z je d n e j s tr o n y M a te u s z c z a se m m ó g ł p o m in ą ć ta k ż e s w o je u lu b io n e p o w ie d z e n ie . Z d r u g ie j s tr o n y e w a n g e lis ta m ó g ł lu b ić to w y r a ż e n ie jeszcze b a r d z ie j i m ó g ł go czę śc ie j w łą c z a ć do tr a d y c ji . T rz e b a o ty m p a m ię ta ć z w ła sz c z a w o d n ie s ie n iu do słó w z a c h o d z ą c y c h czę śc ie j w Ł k n iż w M t. R. H. G u n d r y u w a ż a , że s ta ty s ty c z n e p o r ó w n a n ia m ię d z y s y n o p ty k a m i n ie m a j ą z b y t w ie lk ie g o z n a c z e n ia . N a to m ia s t b a rd z o w a ż n e są d o d a tk i M a te u s z a do tr a d y c ji w s p ó ln e j i d o d a tk i w e f r a g m e n ta c h w y s tę p u ją c y c h ty lk o w M t. P e łn a s t a ty s t y k a p o d a n a je s t w in d e k s ie g re c k ic h słów . O b s e rw a c je p o c z y n io n e n a p r z e s tr z e n i c a łe g o k o m e n ta r z a p ro w a d z ą a u to r a do n a s t ę p u ją c y c h w n io s k ó w : i M a te u sz , i Ł u k a s z k o r z y s ta li z M k i ze w s p ó ln e j, n ie m a r k o w e j tr a d y c ji. W sp ó ln a n ie m a r k o w a t r a d y c j a z a w ie r a ła n ie ty lk o m a t e r i a ł o z n a c z a n y z w y k le li te r ą Q, le c z r ó w n ie ż h is to r ię d z ie c ię c tw a i n ie k tó r e m a t e r i a ły t r a k t o w a n e z w y k le ja k o m a t e r i a ł w ła s n y M a te u s z a (M) i Ł u k a s z a (L). I n n y m i s ło w y : Q z a w ie ra ło w ię c e j, n iż to się z a z w y c z a j p r z y jm u je ; a le c z a se m M a te u s z re d a g o w a ł t a k sw o b o d n ie , że jeg o o p ie r a n ie się n a Q tr u d n o ro z p o z n a ć i n ie s łu s z n ie p r z y jm o w a n o o d d z ie ln e tr a d y c je . W y ra ź n e p o d o b ie ń s tw a p o m ię d z y M t i Ł k w tr a d y c j i n ie m a r k o w e j d o m a g a ją się p rz y ję c ia , że k o r z y s ta li o n i z tr a d y c j i is tn i e ją c e j ju ż w ję z y k u g re c k im . R ó ż n ic e m ię d z y M t i Ł k z a c h o d z ą c e w m ie js c a c h , g d z ie ' w y k o r z y s ta n a z o s t a ła tr a d y c j a n ie m a r k o w a , ła tw ie j w y ja ś n ić ty m , że są o n e w y n ik ie m r e
R E C E N Z JE
189
d a k c ji te k s t u g re c k ie g o n iż ty m , że są to ró ż n e tłu m a c z e n ia s e m ic k ie g o o ry g in a łu . Ł u k a s z n ie p r z e r e d a g o w a ł te j tr a d y c ji t a k r a d y k a l n ie ja k M a te u s z , g d y ż ró ż n ic e o b s e r w o w a n e w M t z w y k le są te g o s a m e g o r o d z a j u co ró ż n ic e c h a r a k t e r y s t y c z n e d la M t w p o r ó w n a n iu z M k.W b re w d o m in u ją c y m d z is ia j p o g lą d o m n a a u to r s tw o e 'w a n g e lii M a te u s z a R. H. G u n d r y d o c h o d z i do p r z e k o n a n ia , że d z ie ło to n a p is a n e z o s ta ło A D 65— 67 w A n tio c h ii S y r y j s k ie j p rz e z a p o s to ła M a te u s z a w o p a r c iu o E w a n g e lię M a r k a i in n e ź ró d ła . ks. R o m a n B a r t n i c k i W a r s z a w a E u g e n D R E W E R M A N N , T i e f e n p s y c h o l o g i e u n d E x e g e s e , to m I: T r a u m , M y th o s , M ä r c h e n , S a g e u n d L e g e n d e , O lte n —F r e i b u r g i. B r. 1984, W a lt e r - V e r la g , s. 576.
N a ty c h m ia s t po u k a z a n i u się w k s ię g a r n ia c h k s ią ż k a E. D rew 7e r m a n n a s ta ła się b e s ts e lle r e m i tr z e b a b y ło m y ś le ć o p o n o w n y m je j w y d a n iu . A u to r z a p r a s z a n y je s t do p a r a f i i i sz k ó ł z p r e l e k c ja m i i w y k ła d a m i. C z y m t ł u m a czyć t a k w ie lk ą p o p u la r n o ś ć s to s u n k o w o m ło d e g o p is a rz a i jeg o o p a słe g o (576 stro n !) d z ie ła . W p o szu k i-w an iu ź ró d e ł s k u c e s u tr z e b a n a m c o fn ą ć się n ie c o do h is to r ii egzegezy. P o c z y n a ją c od X V II I w. n a p r o t e s ta n c k ic h f a k u l te t a c h i w e w a n g e lie - k ic h k o ś c io ła c h p r a w o o b y w a te ls tw a z d o b y w a h is to r y c z n o - k r y ty c z n a m e to d a i n t e r p r e t a c j i P is m a Ś w ię te g o . W p ra w d z ie ja k o p ie r w s z y m e to d ą t ą z a c z ą ł p o s łu g iw a ć się o r a t o r ia n in R ic h a r d S im o n (1638— 1712), k tó r y w r. 1678 o p u b lik o w a ł sw m ją H is to ir e c r i ti q u e d u V i e u x T e s t a m e n t , a w 1689 r. u k a z a ła się H is t o ir e c r i t i q u e d u t e x t e d u N o u v e a u T e s t a m e n t , a le jeg o p r a c e n ie z d o b y ły u z n a n ia . B is k u p J a c q u e s B é n ig n e B o s s u e t z a k a z a ł c z y ta n ia ty c h dzieł, a R ic h a r d S im o n z o s ta ł w y d a lo n y z z a k o n u . W N ie m c z e c h p ie r w s z y m r e p r e z e n ta n t e m te j m e to d y b y ł J o h a n n S a lo m o S e m le r (1725—1791). M e to d a h is to r y c z n o - k r y ty c z n a s ta ła s ię z c z a se m p o w s z e c h n ie u ż y w a n ą p rz e z eg ze- g e tó w p r o te s ta n c k ic h , z p e w n y m o p ó ź n ie n ie m p r z y ję li ją ta k ż e b ib liś c i k a t o liccy , n a jb a r d z ie j n ie u f n ie o d n o sz ą się do n ie j p ra w o s ła w n i.
W id o c z n ie w s z y s tk o u le g a p ro c e s o w i s t a r z e n i a się i p r z e s ta je się p o d o b a ć . N a p r z e s tr z e n i o s ta tn ic h k il k u n a s t u l a t m e to d a h is to r y c z n o - k r y ty c z n a s p o ty k a się z a ta k a m i p o c h o d z ą c y m i z r ó ż n y c h s tro n . N a jc z ę ś c ie j k r y t y k u j ą j ą p r o te s ta n c i, k tó r z y p r o p o n u ją ró ż n e n o w e m e to d y p r a c y n a d te k s te m b ib lijn y m . W n o w y s p o s ó b p o d c h o d z i do B ib lii ta k ż e ś w ie c k i k a to lik , E u g e n D r e w e r m a n n . U ro d z ił się w r. 1940, s tu d io w a ł filo z o fię w M o n a s te rz e , te o lo g ię w P a d e r b o r n , p s y c h o a n a liz ę w G e ty n d z e . J e s t d o k to r e m te o lo g ii, p r z e d s ta w ia n y je s t ja k o P r i v a t d o z e n t te o lo g ii s y s te m a ty c z n e j n a F ilo z o fic z n o -T e o lo g ic z n y m W y d z ia le w P a d e r b o r n , p ro w a d z i p r a k t y k ę p s y c h o te r a p e u ty c z n ą . Z d ą ż y ł ju ż o p u b lik o w a ć d z ie ła : S t r u k t u r e n d e s B ö se n . Die j a h w i s t i s c h e U r g e
s c h i c h t e i n e x e g e t i s c h e r , p s y c h o l o g i s c h e r u n d ..philosophischer S i c h t (3 to m y ); D er t ö d l i c h e F o r t s c h r i t t ; D er K r i e g u n d d a s C h r is te n t u m ,; P s y c h o a n a l y s e u n d M o r a l t h e o l o g i e (3 to m y ); ra z e m z I n g r i t t N e u h a u s o p r a c o w a ł s e r ię G r i m m s M ä r c h e n t i e f e n p s y c h o l o g i s c h g e d e u t e t i w ie le in n y c h . D zieło T i e f e n p s y c h o l o g i e u n d E x e g e s e s k ł a d a się z c z te re c h z a s a d n ic z y c h części: I. F il o z o f i c z n e p o d s t a w y te o l o g i c z n e j h e r m e n e u t y k i (s. 23— 71); II. P r a w d a f o r m (s. 72— 162); III. R e g u ł y i t e c h n i k i i n t e r p r e t a c j i o p o w i a d a ń a r c h e t y p i c z n y c h , z w ł a s z c z a m i t ó w i b a ś n i (s. 163— 388); IV . D o d a t k o w e r e g u ł y i t e c h n i k i i n t e r p r e t a c j i , s z c z e g ó ln i e p s y c h o d y n a m i k a sag i le g e n d (s. 389—482). J a k o d o d a te k p o tr a k to w a n e z o s ta ły d w a k o n k r e t n e p rz y k ła d y i n t e r p r e ta c ji : h is to r ii w y jś c ia z E g ip tu i h is to r ii d z ie c ię c tw a J e z u s a w e d łu g M a te u sz a .
