Karl Müller*
KILKA UWAG W ЯУЗКиЗЛ О TZW, "SYNTEZIE NEOKLASYCZNEJ*
w apółczesnej, burżuazyjnej ekonomii p o lity c z n e j
. * •• " ' •' '-1'/ "..i. • • '
J e a t kw estią sporną, czy w ekonomii burżuazyjnej w ystępuje tak zwana "sy n teza neoklasyczna" a J e ż e li ta k , to w Jak ich formach p rzejaw ian ia s ię wyraża* Samo p o ję c ie używane J e s t przez ekonomis-tów burżuazyjnych ( np, Samuelaon ). Także i w p u b lik a c jac h ekono-mistów markslatow akich próbuj* s ię krytyczni* In terp reto w ać zarów-no samo p o ję c i* , Jak i Jego tr e ś ć , V n astęp stw ie n ie ohodzi рггу tym o dowód, że fcamo p o ję c ie •n*oklдвykа,, i inne od niego pocho-dzące są mylne i wprowadzające w b łąd . Nie wiadomo też Jednoznacz-n ie , które szk o ły i teo rety czJednoznacz-n e poglądy obejmuje Jednoznacz-nazwa "Jednoznacz-neoklasy- k a". In te re s u ją c y j o s t zatem problem, czy główne, teo rety czn e k ie -runki burżuazyjnej ekonomii p o lity c z n e j wykopują między sobą tylko rowy, czy ta ż próbują nad nimi przerzucać mosty. W zależn o ści od teg o , czy nacisk kładziony J e s t na ró żn ice czy podobieństwa między głównymi kierunkami w spółczesnej ekonomii p o lity c z n e j (b u rżu a zy j-n e j) , i s t j-n i e j e możliwość potw ierdzej-nia lub j-n e g ac ji "syj-ntezy j- neo-k la sy c z n e j". Powszechnie wiadomo, iż przede wszystneo-kim ty lneo-k o różnorodność może w ogól* tworzyć sy n tez ę . Różnice między głównymi k ie runkami burżuazyjnej ekonomii s ą oczywiste* Odnośnie d o ich stan o -wisk o wewnętrznej dynamice systemu k a p ita listy c z n e g o , znaczenia, k tó re przyznają one państwu w p ro cesie re p ro d u k c ji, sp e c y fik i wy-ja ś n ia n i« kryzysów ora« o p in ii o k ształto w an iu p o lity k i gospodar-c z e j, można priiktygospodar-cznie wyróżnić tr z y duża k ieru n k i burżuazyjnej
ł
182________________ ;________Karl м аш г _______________ _ t e o r i i ekonomicznej: "neQklasyczno"-rynkowo-doginatyczne pozycje. Które w is to tn y c h częściach awej argum entacji łą c z ą a ię * ao n eta- ryzmem (пеоЦ ЬегаН гш )1, kierunek neokeynsslstow ski o r a i model so - c jo lo g ic z n o -ln sty tu c jo n a ln y .
I s t n i e j e więc konieczna, a le w żadnym wypadku niew ystarczająca przesłanka d la syntezy. V diagnozie kryzysu l t e r a p i i gospodarczej r ó ż n ij s i ę te k ieru n k i doić znacznie. Dla aystemu *n#oklaayczno"~ -aone t arys tyc znego (n e b lib e ra liz m ) typowe J e a t z a ło ż e n ie , že gos-podarka "k ap italisty czn a J e a t v długim o k re sie stab iln a;« O d ch y len ia od stan u równowagi ( " zrównoważone" z a tru d n ie n ie , płaca równowagi i t p . ) eą korygowane automatycznie przez zmiany lic z b y czynników produkcji i pośrednio przez zmiany cen towarów. System regulowałby s i ę w głównych zarysach sam.’ Interw encja państwa J e s t niepotrzebna lub powinna być dopuszczona w takim s to p n iu , J a k i J e s t pożądany przy sem oregulacji.Z byt duża państwowa aktywność gospodarcza wpły-wa d e s ta b iliz u ją c o na s e k to r prywpły-watny. V n eo lib eraln y ch w ariantach r e g u la c ji partstwowo-monopollstycznej j e s t poczytywane państwu jako obowiązek wkraczanie w d z ia ła ln o ś ć gospodarczą z pomocą " p o lity k i konkurencji* ( W ettbew erbspolltlk) l «sterow ania I lo ś c i ą pieniądza* (Ooldmengensteurung). P o l i t y k a k o n k u r e n c j i « « p rzy tym zapewnić “wolne rządy s i ł rynkowych*, k tó re - ta k tw ier-dzi s ię d z i s i a j w przeciw ieństw ie do o rto d o k sy jn ej koncepcji szko~ ły fr e ib u r g s k ie j - zaw ierają oczyw iście uznanie k p n c en trac jl w gospodarce. Jako p o lity k a podażowa, winna ona zwiększać p o te n c ja ł wytwórczy prywatnych Inwestorów.
S t e r o w a n i e i l o ś c i ą p i e n i ą d z a ma słu ży ć w t e j koncepcji przede wszystkim zwalczaniu i n f l a c j i . S to -sowane w długim o k re sie powinno powodować p rzy sp ieszen ie wzrostu* V przeciw ieństw ie do neokeynesizmu, p o lity k a budżetw a państwa po-winna być ustaw iona mniej a n ty c y k lic z n le . Popo-winna s ię b a rd z ie j o - g ran tczać do swej " tra d y cy jn ej" fu n k c ji p o d ziału , k tó rą uznają również bez zastrz e że ń inne kieru n k i ekonomii b u rżu azyjn ej. Odrzu-cen ie an ty cy k llcz n e j 1 zorientow anej w zrostowo p o lity k i budżetowej •
Przy uwzględnieniu ró żn ic możliwe Je3t dokonanie podziału między "neoklasyką" a "neoliberalizm em ". Można to jednak pominąć, ponieważ dla rozważania in te re su ją c e g o nas t u t a j problemu, waż-n ie js z e s ą podobieństwa między waż-nim i.
go p olicy" konieczne, p ó źn iejsze k o rek ty. Opóźnień miedzy powsta-niem a rozpoznani»ra proaeaów kryzysowych, między rozpoznapowsta-niem pro-blemu a podjęciem d ecy zji oraz »»prowadzeniem a efektam i p rzed się-wzięć antycykllcznych można byłoby uniknąć. Nadmierne rozbudowanie opiekuńczej fu n k c ji państwa zm niejsza samoodpowiedżlnlność, sk ło n -ność do p o djęcia pracy o rł z skłonność do wydajnej pracy.
Według poglądu keynesowsklego, system p ry w atn o -k ap italiety czn y J e a t w długim o k re sie n ie sta b iln y * Wołanie o pomoc państwa J e s t więc wymuszone. W centrum neokeynesowekiej p o lity k i gofipodarozej- s t o i p o lity k a budżetowa paćatwa, podczas gdy p o lity k a pieniężna ogranicza s i ę przeważnie do k ształto w an ia popytu na kredy t i płyn-n ej s y tu a c ji w p o lity c e procepłyn-ntow ej. P r e f e r e płyn-n c j e p o -l i t y k i b u d ż e t o w e j #ą tym uzasadnione, że przy-p is u je s ię j e j większą zdolność do k o n tro li i rzqkome bezprzy-pośrednie d z ia ła n ie . Zwłaszcza przez p o l i t y k ę z a d ł u ż e n i a p a ń s t w a powinny być stymulowane prywatne zyski i akumula-c j a . Keyneslzm uzasadnia p o lity k ę gospodarakumula-czą zorientowaną popy-
towo. ,
Podobnie Jak neo k ey n esiśo l, również i i n a t y t u c j o - n a 1 i s с i re p re z e n tu ją pogląd, że k a p i t a l i z и d ł u g o o k r e s o w o J e s t n i e s t a b i l n y i p rzed staw iają swoje poglądy Jako krytykę “c z y s te j" ekonomiki względnie ekonomiki równowagi; Jednak k a p ita lis ty c z n a n ie s ta b iln o ś ć in -terpretow ana J e a t n ie Jak w neokeyneaizmie Jako skutek ■ naturalne-go", psychologicznego związku między rozwojem dochodu, in w e sty c ji
t konsumpcji, le c z Jako r e z u l t a t błędów stru k tu ra ln y c h "burżuazyj-n e j djm okraoji". Eko"burżuazyj-nomicz"burżuazyj-nie d e s ta b iliz u ją c a aktywnośf polega więc n ie na błędach i n ie z d o ln o śc i, Jak zarzu cają to monetaryáci keyneslatom , le c z na indyw idualno-racjonałrtej d z ia ła ln o ś c i rządów
1 p a r t i i . Przez p A e d s ta w ic ie li kierunku s o c jo lo g ic z n o -in e ty tu c jo - nalnego ekonomii burżuazyjnej odrzucane są Jako niew ystarczające- zarówno środki i p rzed aięw zięci3 fis k a ln e , Jak i monetarne. Zamiast wzroetu Wydatków, d e fic y tu budżetowego, nadwyżki ew entualnie n ie -d o statk u p ie n ią -d za , z którymi n ie można osieknąć globalnych, goa-
2. Czy J e a t "synteza" mlqdzy tymi kierunkami?
Podstawą sporów teoretycznych J * s t obiektywna sprzeczność mię-dzy rosnącym stopniem u sp o łeczn ien ia p ro d u k c ji, d z ię k i któremu na- s tę p u je re g u lu ją ce włączenie s i ę państwa, a p ry w a tn o -k o p lta listy - czną w łasnością środków p ro d u k c ji, k tó ra państwową interw encję wi-dzi Jako atak na swoje suwerenne prawa. Byłoby błędem powiewi-dzieć, iż keynésizra odzw ierciedla ty lk o pierw szą, n eo lib ercL lz« ty lk o drugą s tro n ę , a synteza polega na tym, że obydwie koncepcje regu-lowania tz n , państwowa z Jednej s tro n y i prywatna, sam oregulacjl z d ru g ie j stro n y są uznane p rzez te k ieru n k i burżuazyjnej ekonomii. Tak rzecz b io rą c , n ie na co " s y n t e t y z o w a ć " . Ponieważ w rzeczyw is-to ś c i w szystkie te tr z y k ieru n k i burżuazyjnej ekonomii odzw iercie-d la ją oiercie-d początku te n k o n f lik t, a le w łaśnie ak u rat w różnym atop« n lu , gdyż nadają one poszczególnym aspektom i elementom k a p ita lis -tycznego mechanizmu gospodarczego różną wagę, d lateg o dochodzą do pozornie przeciwnych poglądów.
Synteza między uznaniem państwowo-monopolistycznej re g u la o ji a równoczesnym uznaniem tzw, ■wolnej*, żywiołowej k a p ita lis ty c z n e j gospodarki rynkowej może n ie n a s tą p ić , ponieważ n ie ma potrzebnego do tego “po d ziału pracy" między teoretycznym i kierunkam i. Odzwierc ie d la ją to r a Odzwierc z e j, w Ja k iś sposób, obydwie stro n y t e j d ia le k ty Odzwierc z -nej Jed n o ści. Neokeyneslzm, n eo lib eralizm i in sty tu c jo n alizm ro z-ważają każdorazowo w specyficzny sposób "mixed economy" (gospodarkę m ieszaną). Są one w s w e j.d z is ie js z e j formie systemami te o re ty cznymi kap italizm u państwowomonopolistycznego. Na czym w n a jle p -szym ra z ie polegać może "synteza"? Na tym, że t e główne k ieru n k i w teoretycznym uzasadnieniu k ap italizm u pańatwowo-monopolistycsnego, będą coraz b a rd z ie j dochodzić do porozum ienia. Czy to s i ę d z ie je ?
N iektórzy ekonomiści potw ierdzają to , ze wskazówką, że w r a -mach państwowo-monopolistycznej r e g u la c ji mogą być u ży te zarówno neofceyneaowskie, ja k również "neoklasyczna" uzasadnione instrum en-ty gosp o d arcac-łio lien-ty czn e. Przykładowo, "Rea^enoadcs" zaw iera za- , równo podażow^ zorientowane elementy gospodarcze* Jak również
na-dal p o lity k ę " d e f i c i t spending11 a * la Keynes.
Uznanie tak uzasadnionej "syntezy neoklasycznej" j e s t n ie
przekonywające z następujących powodów: . , ^ .«
traktow ana Jako fenoaen g o s p o d a r c z о- p o l l t y c í - n y. Musiałaby ona Jednak, ponieważ keyneslzra i "neoklasyka" są te o ria m i, ваша dać s ię w t e o r i i udowodnić.
2, Nie wolno przeoczyć, że te same instrum enty gospodorczo-po- lity c z n e , z reguły są różnorodnie uzasadniane. P o lity k a ogranicza-n ia p ła c , u lg i podatkowe d la przedsiębiorców mogą ogranicza-na przykład być uzasadnione zarówno po keyneslatowsku, Jak 1 "neokłasycznłć*CGłów-ne kierunki ekonomii burżuazyj"neokłasycznłć*CGłów-nej d o sta rc z a ją Jedynie różnych wy- Jańnleó d la państwowo-monopollstycznej p o lity k i gospodarczej, któ-re mogą być wykorzystywane lub n ie , w zale ż n o /cl od konkktó-retnej sy-tu a c j i gospodarczoj.
3. Te same instrum enty gospodarczo-polltyczno są albo różno-rodnie wykorzystywane, albo Ich znaczenie d la o sią g n ię c ia poszcze-gólnych celów J e s t różnie oceniane przez główne kierunki ekonomii burżuazyjnej. P o lity k a p ieniężna np. realizow ana być roote w s y s te -mie keyneslstowsklm przede wszystkim przez p o lity k ę procentową, w system ie "neoklasyczno-aonetórystycznym” za é ргсег sterowanie ilo ś c ią p ie n ią d za , aóżolce n ie są Jednak tak duże, Jakby s ię no w stępie wydawało: d la p o lity k i stopy procentowej w system ie keyne- slstow skln ważnym czynnikiem J e a t sterow anie I lo ś c ią p ie n lą d ta i na odwrót - monetaryścl próbują sterować llo ć c lą pieniądza s . In . także przez p o lity k ę dyskontową. Inny przykład; w system ie keyne- slstowsklm p o lity k a budżetowa paiistwa powinna być uprawiana, przede wszystkim antycykllcznl*), zaá w system ie "neoklasyozno—monetarye- tycznym" - przeciwnie* przede wszystkim od cyklicznego sterow ania llo ć c lą pienlędssy oczekuje s ię s ta ły c h efektów wzrostowych.
We w szystkich tych przypadkach synteza ,n ie J e s t rozpoznawalna. Można Jedynie wykazać, że»
- keynóslstow skle Instrum enty (n p . p o lity k a f is k a ln a ) i "neo- klasyczno*aonetarystyczne instrum enty Inp . p o lity k a ilo á c i p ie -n ią d z a ) mogą być stosowa-ne rów-noczej-nle i przez to obok s le b le t
• te same gospodarczo-polltyozne przedsięw zięcia są tylko uza-sadniane albo po keynaslstowsku, albo neoklasycznle; ..
- k é y n eslic i i "neoklasycy" oczekują od zastosowania in s tr u -mentu gospodarczo—politycznego różnych efektów 1 dlatego przyznają mu w system ie re g u la c ji państwowo-aonopol1s t ycznej różne m iejsce.
nalizmem. Neokeyneslści n ie mogą Już n ie uznawać obiektywnej ko-nieczności c e l o w a n e g o , b e z p o ś r e d n i e g o w p ł y w u p a ń s t w a na proces reprodukcji* chociaż je s z -cze przed l a t y w id z ie li w sterow aniu globalnym ekonomiozno-poll- tyczne panaceum. Zróżnicowany re g io n a ln ie 1 s e k to ra ln ie przebieg kryzysu wymaga uzupełnienia aterow anla globalnego, przez bardzo * szczegółowe, selektywne "sterow anie koniunktury".
Czy "3ynteza neoklasyczna" występuje na gruncie teoretycznym? Ttimu pytaniu można po c zęści zaprzeczyć, ponieważ p olityczno-eko-nomiczne Jądro "syntezy neoklasycznej* J e a t niczym innym. Jak zmo- ' dyfikovanym keyneeizmem. Kryje s ię za tym rozważanie, że k ey nesis- towekie myśli eą ek lek ty czn ie zespolone (połączone) z dogmatami lib e ra ln y m i. Ponieważ to miało m iejsce Już u Keynesa, J e s t "synte-za neoklasyczna" - według swej i s t o t y - w łaśnie ty lk o keyneslzmen, ew entualnie keynesizm może być uważany od początku jako "synteza neoklasyczna". Кеупез fa k ty czn ie zaaprobował i p r z e ją ł is to tn e e - lementy "n eo k lasy k i". Dotyczy to podstaw t e o r i i użyteczności krań-cowej i rozw iniętego na J e j bazie p o ję c ia równowagi. Tego Jednak
n ie można ra c z e j oznaczyć mianem sy n tezy . To, co ma m iejsce, J e a t jed y n ie dalszym rozwojem b u rżu azyjn ej, ekonomicznej te o r ii* Dalszy rozvój n ie oznacza„w zasadzie nigdy, że uwalnia s i ę całkow icie od te g o , co było dotychczas akceptowane. Tak rzecz biorąc* każdy d a l-szy rozwój byłby syn tezą nowych 1 sta ry c h m yśli.
To, o co chodzi przy "sy n tez ie neoklasycznej** J e s t wszelako czymś innym. Rozumiemy to Jako próbę p o łączen ia założeń, k tó re są typowo keynesistow skie, z tak im i, k tó re Keynes o d rz u c ił lub przy-p is a ł im n ie w ielk ie znaczenie. Do * tego należy teorem at Saya, "neoklasyczna* t e o r ia pro cen tu, a le przede wszystkim zależność p ła ca - z a tru d n ie n ie . Akceptuje on wprawdzie generalną a n a liz ę równowagi stosunków p łaca - z a tru d n ie n ie , a le p rze? wprowadzenie p łacy r e a ln e j i zało żen ie n ieelasty czn y ch w dół p ła c nominalnych, dochodzi do wniosku, że s ta n równowagi w ystępuje także przy niewy-k o rzy stan iu zasobów, przede wszystniewy-kim s i ł y ro b o czej.
Między neoklasyczną te o r ią p łaca - z a tru d n ie n ie a keynesistow - sklm opisem t e j eamej z a le ż n o śc i, n ie da s i ę wyprowadzić syntezy* ponieważ to drugie j e s t ty lk o skorygowanym dalszym rozwojem pierw-szego. Model skorygowany n ie da s ię jednak połączyć z modelem do skorygowania. In aczej j e s t z te o ria m i, k tó re najpierw Jednostron-n ie p o d k reślają albo asp ek t podażowy, albo popytowy. V o s ta tJednostron-n ic h
• ч
la ta c h zw racają uwagę próby w łączenia ty c h sprzecznych czynników do rozwaiaií. V obszarze burżuazyjnej t e o r i i p o d ziału były opraco-wywane na przykład zarówno modele zorientowane podażowo (n p . na bazie t e o r i i krańcowej pro d u k cyjn o ści), Jak również modele zo rien -towane popytowo na bazie keynesistow skiej t e o r i i c y rk u la c ji. Póź-n ie j próbowaPóź-no JedPóź-nakowo uwzględPóź-nić obydwa kompleksy czyPóź-nPóź-ników w "zsyntetyzowanych", kompleksowych modelach p o d ziału .
Przeciwstawnie n ia ly e ię do s ie b ie także teo rety czn e poglądy na te n a t I n f l a c j i . W keynesiznie próbowano - ja k wiadomo » to o re - ty c zn ie uzasadnić możliwość s u b s ty tu c ji i n f l a c j i i b ezro b o cia.In ac z e j mówiąac, przez in f la ac ję powinno być możliwe zwiększenie sto p -n ia z a tru d -n ie -n ia . W argum e-ntacji "-neoklasycz-nej* wysokie płace - no-minalne eą Jednocześnie przyczyną i n f l a c j i , Jak również spadku za-tru d n ie n ia , I n f la c ja i bezrobocie warunkują s ię wzajemnie, ponie-waż są efektem zbyt wysokich p ła c . Te poglądy są oczywiście p rze-ciwstawne, a le przy niewielkim wysiłku intelektualnym można wykazaó co najm niej ograniczoną możllwość ich pogodzenia. To udało s ię szk o le m onetarnej. Twierdzi ona, iż keynesietoweka substytucyjność między bezrobociem a in f l a c j ą i s t n i e j e ty lk o krótkookresowo, a mia-nowicie tak długo, Jak płacobiorcy mylą s i ę ęo do ruchu eon; gdy
zauważą, że ceny ro s ły ezy b ciej n iż p rz y p u szc za li, żądają wyższych p ła c . Konsekwencja tego j e s t ta k a, że z atru d n ien ie znowu spada, bezrobocie n iejak o o siąg a znowu swoją " n a tu ra ln ą “ wysokość, tylko te ra z ju ż niew ątpliw ie przy wyższej i n f l a c j i .
Z tego punktu w idzenia ukazuje s ię “synteza neoklscyczn " , nie - ja k s ię czę sto tw ie rd z i * Jako "zmodyfikowany keynesizm", le cz ja k o , przeż p rz y ję c ie keyneslstow sklch elementów, zmodyfikowana "neoklasyka". Zezwala ona na nowe argumenty, ja k również przyjmu-j e częściowo w yprzyjmu-jaśnienia dotychczasowych, spornych argumentów^. V zależn o ści od tego w ięc, można byłoby rozszyfrować “syntezę neo- klasyczną" albo Jako zmodyfikowany keynesizm, albo Jako zmodyfiko-waną "neoklaaykę".
Nie można stw ierd zić występowania syntezy w sen a le p o łączen ia różnych prądów w nową Jakość. Pod p ó jęcie* "syntezy neoklasycznej" z aw ierają a lę w l i t e r a t u r z e burżuazyjnej różne procesy, k tó re by-najm niej n ie są bez znaczenia;
1. Wszystkie główne k ieru n k i akceptują konieczność w spółdzia-ła n ia regulującego wpływu p a s tw a 1 lib e ra ln e g o , •wolnego- rozwoju s i ł gospodarczych,
2. Na obszarze teoretycznym 1 gospodarczo-polltycznym dochodzi do z b liż e n ia punktów w idzenia,do wzajemnej a k c e p ta c ji, z częścio -wy* uznaniem argur.entaöji i możliwości d z ia ła n ia .
3. Doktryny, k tó re najpierw badały albo czynniki podażowo, albo popytowe, są rozbudowywane znacznie do t e o r i i -1 modeli, k tó re p ró -bują uwzględniać obydwa czynniki w se n sie a n alizy równowagi,
Tak zwana "synteza neoklasyczna« odzw ierciedla s t a n , k tó ry n ie może być opisany ani Jako czy sto keynesowakl, ani c z y sty "oeokłe- syczny". J e s t ona szczególnym wyrazem, pluralizm u t e o r i i . Pálega to na tym, że poszczególne te o r ie 1 p o lity k i przy zn ają sob ie wzajem-nie ograniczone znaczewzajem-nie i możliwość pogodzenia. Skutkiem nie J « 3 t "sy n teza", le c z eklektyczna kombinacja pozornie przeciwnych poglądów. Ten nowy rozwój ma znaczenie, ponieważ odzw ierciedla on p rzecież w łaściwości (o so b liw o ści) p o łączen ia kryzysu ogólnego 1 cyklicznych zjaw isk kryzysowych. To, że d z i s i a j zjaw iska kryzysowe - w ystępują długookresowo, a w cześniej miały c h a ra k te r krótkookreso-wy, to , że zjaw iska kryzysowe, w cześniej a lę w ykluczające, obecnie s ię w iążą, zmusza szkoły ekonomii burżuazyjnej do a k c e p ta c ji po« gląddw, k tó re niegdyś negowały.
4
30KE HEMAHKS CONCEMÍÍIJ«} DISCUSSION ■' OM THE SO-CALLED «ЖПГЧЛЯЯТГАТ
i s šÍL !•« view re p re se n te d by p a r ti c u la r tre n d s , i t i* “S f S í f U S t+ ^ J ^ 8COver eyn th e s l* in the sense o f co*binln#r th ese t r e n í í í í í v ^ w ľ ! ? q u a lity . The au th o r t r e a t « S S ^ l S í í n ^ S S Ä l e S Я 1,М е с ^ с М ^ г п т Ь ^ Гan e c le c tic combination o f seemingly c o n tra d ic to ry view s.10"#01 Pl u r a l *em o f th e o rie s bainß
