S E S JA N A U K O W A „ P R Z Y R O D A -N A U K A -K U L T U R A II (W P O S Z U K IW A N IU JE D N O Ś C I N A U K I I S Z T U K I)”
(K R A K Ó W , 2 3 - 2 4 W R Z E Ś N IA 2 0 0 5 )
W d n iach 2 3 - 2 4 w rz e śn ia 2005 r. o d b y ła się w K ra k o w ie d ru g a se sja n a u k o w a z c y k lu „ P rz y ro d a -N a u k a -K u ltu ra ” z o rg a n iz o w a n a p rz ez O g ró d B o tan iczn y U n iw e rsy te tu Ja g ie llo ń sk ie g o o ra z S ekcję H isto rii B o tan ik i P o lsk ie g o T o w a rz y stw a B o ta n ic z n e g o . M y ś lą p rz e w o d n ią ty ch in te rd y sc y p lin a rn y c h sp o tk a ń je s t „ w y jśc ie z g etta w ą sk ich sp e c ja ln o śc i” c h a ra k te ry z u ją c y c h n au k ę w s p ó łc z e s n ą a z w ła sz c z a p ró b a p rz e k ro c ze n ia „m e to d o lo g ic z n e j p rz e p a śc i” o d d z ie la ją ce j n a uki p rz y ro d n ic z e i ścisłe od h u m an isty k i i sztuki. P ierw sze sy m p o z ju m ( 2 6 -2 7 c z e rw c a 2 0 0 0 ), k tó re g o p o d ty tu ł b rz m ia ł „ H u m a n isty c z n y k o n te k st n au k p rz y ro d n ic z y c h u p ro g u X X I w .” o ra z w y d an y w 20 0 0 r. tom p o se sy jn y sp o tk a ły się z du ży m z ain tereso w an iem śro d o w isk a p rz y ro d n ik ó w i hum anistów . W czasie o statn iej k o n feren cji o p atrzo n ej m y ś lą p rz e w o d n ią „ P o sz u k iw a n ie je d n o ś c i nau ki i sz tu k i” w y g ło szo n o 20 referatów doty czący ch architektury, b io ch em ii, b iolo gii p olarnej, ed ukacji przy ro d n iczej, e tn obotaniki, farm acji, historii b o tan ik i, h isto rii elek tro n ik i, historii sztuki, ję z y k o z n a w stw a i poezji. S y m p o zju m p o d zielo n e b y ło n a d w a bloki te m aty czn e: „ H u m a n isty c z n y k o n te k st n au k p rz y ro d n ic z y c h - w y b ran e zag ad n ien ia” (8 referatów ) oraz „N atu ra i sz tu k a ” (12 referató w ).
S esję o tw o rz y ł d y re k to r In sty tu tu B o tan ik i UJ prof. d r hab. A d a m Z ając, k tó ry p rz e d sta w ił sw o je p rz e m y śle n ia na te m a t p ersp e k ty w , ja k ie n ie sie in ter d y sc y p lin a rn e p o d ejście do badań n au k o w y ch . A u to rem p ie rw sz e g o refe ra tu był prof. d r hab. inż. R yszard T ad eu siew icz, by ły re k to r A k ad em ii G ó rn ic z o -H u tn i- czej im . S. S ta sz ica w K rak o w ie, p rzed sta w iciel n au k ścisły ch , z n a n y z sz e ro kich h u m a n isty c z n y c h z ain te re so w ań . W p re z en tacji z aty tu ło w a n e j D ro g a od o d k ry ć p rz y ro d n ic z y c h p o p rz ez b ad an ia n a u k o w e d o n o w y ch form k u ltu ry na p rz y k ła d z ie h isto rii ro zw o ju elek tro n ik i w su g e sty w n y sp o só b u k a z a ł n a ro d z in y i p rz e b ie g „ e le k tro n ic zn e j re w o lu c ji” , k tó ra „ w k ro c z y ła do n aszeg o ż y c ia , z m ie n iając sp o só b naszej pracy, naszej ro zry w k i, a n a w e t sp o só b teg o , ja k c h o ru je m y i u m ie ra m y ” .
Z a g a d n ie ń n a jszy b c iej ro zw ijają cej się dzisiaj d z ie d z in y b io lo g ii - b io c h e m ii - d o ty c z y ło w y stą p ie n ie d r hab. M arii K ap isz e w sk ie j, S k ład n ik i d ie ty ro ślin n ej ja k o rem ed iu m na ch o ro b y cy w iliza cy jn e. A u to rk a, łączą c w sw o ich ro z w a ż a niach p ro b lem aty k ę gen ety k i m olekularnej z za g a d n ie n iam i a n tro p o lo g ii, ew olu- c jo n izm u i d ietety k i, p o d k reśliła, że k o n d y cja z d ro w o tn a c z ło w ie k a je s t za le ż n a w ty m sam y m sto p n iu od je g o g en o m u , co od stylu ży c ia , sk ład u i k a lo ry c z n o ś- ci sp o ż y w a n y c h p o siłk ó w o ra z od cz y n n ik ó w śro d o w isk o w y c h . H isto rii ję z y k o zn aw stw a p ośw ięcony był referat prof. d r hab. A nny D ąbrow skiej, W pływ nauk przyrodniczych na ję z y k o zn aw stw o X IX w ieku. N a przykładzie k o ncepcji nie m ieckiego botanika i ję z y k o zn aw cy - A ugusta Schleichera oraz innych au to ró w
u k az an y z o s ta ł w p ły w bio lo g ii, a zw ła sz c z a e w o lu c jo n iz m u n a k sz ta łto w a n ie się p o d sta w w sp ó łc z e sn e g o ję z y k o z n a w stw a . O ry g in a ln y d o k u m e n t, ja k im je s t z ie l n ik E lizy O rz e sz k o w e j z a c h o w a n y w zb io ra c h P o z n a ń sk ie g o T o w a rz y stw a P rz y ja c ió ł N a u k o m ó w iła A n n a M a ria K ielak. S p o rz ą d z o n y p rze z au to rk ę N ad N ie m n em z ie ln ik je s t n ie ty lk o d o w o d em je j z a in te re so w a n ia b o ta n ik ą ale ró w n ież lu d o w y m n a z e w n ic tw em i sp o so b a m i u ż y tk o w a n ia ziół. P ro b le m a ty k i etn o b o ta- n ic z n e j d o ty c z y ły d w a in n e re fe ra ty : d r A n n y T ro ja n o w s k ie j (Ś w ię c i i z io ła w w ie rz e n ia ch i p rak ty k ach polskiej w si) o ra z m g r P io tra K le p a c k ie g o (U ż y tk o w a n ie ro ślin p rz e z m ie sz k a ń c ó w w si sąsia d u ją c y c h z M ag u rsk im P ark iem N a ro d o w y m i P a rk ie m K ra jo b ra z o w y m P u sz czy K n y szy ń sk iej). D r hab. W anda G rę b e c k a p rz e d sta w iła in teresu jące idee n a te m a t te o re ty c z n y ch p o d sta w o c h ro n y p rz y ro d y (P ro b le m y o c h ro n y ro d zim eg o k ra jo b ra z u a to ż sa m o ść n aro d o w a). A u to rz y ty c h k o n cep cji, m .in. Ja n u a ry K o ło d z ie jc z y k i Je rz y H ry n iew ieck i w sk a z y w a li n a o g ro m n ą rolę z w ią z k u m ięd zy c z ło w iek iem i je g o tw ó rc z y m i d z ie ła m i a k ra jo b ra z em , w k tórym p rzy c h o d z i m u d ziałać. P rz y p o m n ia n e z o sta ły sło w a p ro fe so ra W. S zafera na te m a t p rz e su n ię c ia po d ru g iej w o jn ie św ia to w ej p o lsk ich g ran ic. Jak p isa ł ten zn a k o m ity b o tan ik , z m ie n io n e z o stały p rz y ro d n ic z e p o d sta w y ro zw o ju k u ltu ry p o lsk iej, a ty m sam ym z m ien i się „ch a ra k ter n a ro d o w y ” P o laków . D zisia j, w o b liczu d y sk u sji nad p o trz e b ą z a c h o w a n ia ró ż n o ro d n o śc i p rzy ro d n iczej i k u ltu ro w e j, sło w a te zab rz m ia ły szczeg ó ln ie a k tu aln ie. N a z a k o ń c z e n ie p ie rw szej części k o n feren cji d r hab. P io tr K ö h le r w p re ze n tac ji pt. O b sz a ry p o larn e w d y d a k ty c e U n iw e rsy te tu Ja g ie llo ń sk ie g o p rz y p o m n iał, że p o la ry sty k a n ależy do w aż n y c h d zied zin nauki p o lsk iej, a je j n a u c z a n ie w naszej n ajstarszej u czeln i z a in ic jo w a n o w X IX w.
D ru g ą c z ę ść sp o tk a n ia „ N a tu ra i sz tu k a ” ro z p o c z ę ła d r M a łg o rz a ta S z a fra ń sk a o m a w ia ją c O g ro d y filo zo fii. H u m a n isty c z n y o g ró d ja k o m iejsce p racy n a u k o w ej. W sze ro k im k o n te k śc ie o g ó ln o k u ltu ro w y m p rz e d sta w iła zja w isk o „ o g ro d u w ie d z y ” , ta k p o p u larn eg o w cza sa c h R en esan su . O b ecn i n a sali w sp ó łc z e śn i b a d a c z e n atu ry słu ch ali z a p e w n e z p e w n ą d o z ą n o stalg ii te g o p ię k n e g o re fe ra tu , z w ła sz c z a g d y a u to rk a stw ierd ziła: „w ty c h sz częśliw y ch c z a sach k a żd y u c z o n y m iał dom z o g ro d em , a je ś li p arał się filo z o fią p rzyrody, to z a p e w n e w je g o o g ro d zie b y ło c h o ć k ilk a rzad k ich okazów , p o d a ro w a n y c h p rzez p rz y ja c ió ł i zn a jo m y c h c u d z o z ie m có w [...]” . O „roślinnej p o e z ji” m ó w ili p ro fe so ro w ie - p rz y ro d n ic y z a jm u ją c y się w sw ej d zia łaln o śc i n au k o w ej traw am i: prof. d r hab. L u d w ik F rey (P o e z ja traw czy li traw y w p o ezji) o ra z prof. d r hab. S ta n isła w K o zło w sk i (B o p ięk n o łąk n a to je s t...). L u d w ik F rey z w ie lk ą e ru d y c ją z a p re z e n to w a ł zg ro m a d z o n y p rzez sie b ie „p o ety ck i z ie ln ik tra w ” . S ta n is ła w K o z ło w sk i p rz y w o ła ł p o jęcia, o k tó ry ch nie m ów i się n a co dzień w naszej cy w iliz a c ji: p ięk n o , d o b ro , p raw d ę... Z w ró c ił te ż u w ag ę n a b a rd zo w a ż n y p ro b lem d o ty c z ą c y e d u k acji: c o robić, by w d o b ie d zisiejszej sp e c ja liz a cji u czy ć nie
ty lk o in stru m e n ta ln e j w ie d z y n astaw io n ej na e k sp lo a ta c ję z a so b ó w p rz y ro d n i czy ch , lecz p o k azy w ać ta k ż e sp raw y tak u lo tn e, ja k p ięk n o traw , czy n ie p o w ta rz a ln a a rc h ite k tu ra łąk. T em at ten po d jął m g r R om an M u ran y i w w y stą p ie n iu z a ty tu ło w a n y m F o to g ra fia p rz y ro d n ic z a na p o g ra n ic z u n au k i, sztuki i e d u k acji. R o z w a ż a n ia o poezji tra w d o w c ip n ie u z u p e łn iła prof. d r hab. R o m a n a C za p ik , p rz y ta c z a ją c „p o c h w a łę tra w ” z P od ró ży G u liw e ra J. S w ifta: „[...] k to k o lw ie k zd o ła łb y w y h o d o w a ć d w a k ło sy z b o ża lub d w a liście tra w y w m iejscu , g d zie przed tem ró sł ty lk o je d e n , bardziej z a słu ż y łb y się lu d zk o ści i w ię k s z ą k rajo w i sw e m u u c z y n ił p rzy słu g ę, n iż w szy scy p o lity c y razem w z ię c i” . D o p ro b le m a ty ki h isto rii nauki p o w ró c ił d r hab. A n d rzej Jan k u n w re fe ra cie Z n a c z e n ie ilu stra cji w histo rii b o tan ik i. O insp iru jącej roli sztu k i dla ro zw o ju m etod e m p iry c z nych w b a d an iach nad ro ślin am i m ów ili: prof. dr hab. A lic ja Z e m a n e k i prof. dr hab. B o g d an Z e m a n e k (Ilu stra c ja b o ta n ic z n a R en esan su a k sz ta łto w a n ie się w ie- / d zy e m p iry c z n e j - m o rfo lo g ia roślin na a k w a re la ch z k o lek cji L ibri pictu rati A l 8-30). W yniki in teresu jący ch badań nad sie d e m n a sto w ie c z n ą ilu stra c ją b o ta n ic z n ą z a p re z e n to w a ła prof. d r K aro lin a T arg o sz („ N a tu ra p ic trix ” - a n tro p o - m o rfic z n e i zo o m o rfic z n e o rc h id e e M artin a B e rn h ard ieg o d e B e rn itz i Ja c o b a B rey n iu sa). D la d zisie jsz e g o słu c h a c z a n a d e r sz o k u ją c o za b rz m ia ło p rz e d s ta w ie n ie w y n ik ó w p o szu k iw ań p rz y ro d n ik ó w d o b y B aro k u , k tó rzy w id z ie li (i ry so w a li) w k w iatach o rch id ei nie ty lk o fo rm y p o d o b n e do o w a d ó w i ptaków , ale ró w n ie ż p o sta c ie nagich m ężcz y zn i k obiet, a n a w et eu n u ch ó w . S zc z e g ó ln y ty p b aro k o w ej p u b lik ac ji, ja k im je s t flo rileg iu m - alb u m p ięk n y ch k w ia to w y c h ry cin p o z b a w io n y c h n a u k o w e g o k o m en ta rza, o m ó w iła m g r E lżb ieta K o z d ęb a-Ł o - je k . O ty m , że ro ślin a b y ła od n a jd a w n ie jsz y c h c z a só w p rz e d sta w ia n a w sztu ce, co z a n o to w a n o na kartach B ib lii, m ó w iła d r Z o fia W ło d a rc z y k (O rn a m e n ty k a ro ślin n a w te k sta ch b ib lijn y ch ). Prof. dr A n n a B ach p rz e d sta w iła b ard zo w n ik li w ie sp e c y fik ę k u ltu ro w ą o g ro d ó w Jap o n ii (N a u k a i sz tu k a w o g ro d ach ja p o ń sk ich ). B e a ta M a k o w sk a z a p re z en to w a ła E le m e n ty ro ślin n e w d e k o ra c ji k ra ko w sk ich k am ien ic p rzeło m u X IX i X X w iek u i ich sp ó jn o ść z ó w c z e s n ą m y ś lą a rc h ite k to n ic zn ą . D r D a n u ta N e sp ia k o m ó w iła bard zo su g e sty w n ie ży cie i d z ie ła re n e sa n so w e g o m ala rza B o tticelleg o , sła w n e g o tw ó rc y a le g o ry c z n y c h w izji pełn y ch p ięk n y ch kobiet, kw iató w i m ity czn y ch o g ro d ó w (S an d ro B otticelli - od P rim av e ry do L acrim o sy ).
O b ra d y sy m p o zju m o d b y w ały się w sali w y k ład o w ej na d ru g im piętrze C o l legium Ś n ia d e c k ie g o UJ sto jąceg o na te re n ie n ajsta rsz e g o w P olsce O g ro d u B o ta n ic z n e g o (ro k z a ło ż e n ia - 1783). W ieczo rem , w tej sam ej sali o d b y ł się k o n c e rt m uzy k i kam era ln e j pod d y re k c ją Jan a B aryły. W M u zeu m O g ro d u o tw arto w y sta w ę „ro ślin n y c h e k slib risó w ” dr K rz y sz to fa K m iecia - farm aceu ty , artysty, p o d ró ż n ik a . N a z a k o ń c z en ie p ierw szeg o d n ia k ra k o w sk ie g o sp o tk a n ia o d b y ło się sp o tk a n ie to w a rz y sk ie , tra d y c y jn ie ju ż pod p alm am i, w szk larn i o św ie tlo n e j św iatłam i św iec. W „ tra n sd y sc y p lin a rn y m ” sy m p o zju m w z ię ło u d ział p o n a d 60
o só b z C z ęsto ch o w y , K a to w ic, K rak o w a, L u b lin a, P o zn an ia, R z eszo w a, W arsza w y i W ro cław ia. Ż y w e d y sk u sje m ięd zy u c zestn ik am i z d a w a ły się w sk a z y w a ć , że w a rto c z asem „ w y c h o d z ić z o k o p ó w ” w ła sn y c h d y sc y p lin , że b y u św ia d o m ić sobie, że n a tu ra je s t ca ło śc ią , c h o c ia ż uczen i b a d a ją j ą ró żn y m i m e to d am i, a je j p ięk n o u m y k a ją c e ra cjo n aln y m a n alizo m , w c ią ż b lisk ie je s t d z isie jsz y m lu dziom nauki.
A lic ja Z e m a n e k Uniwersytet Jagielloński Kraków
Ryc. 1. Sesja naukowa „Przyroda-Nauka-Kultura II
(W poszukiwaniu jedności nauki i sztuki)”, Kraków, 2 3 -2 4 września 2005. Grupa uczestników na tarasie Collegium Śniadeckiego UJ w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Fot. A. Mróz.
Ryc. 2. Kuluarowe dyskusje
Ryc. 3. Spotkanie towarzyskie „pod palm am i” w szklarni Ogrodu Botanicznego. Siedzą od lewej: dr hab. Józef Mitka, prof. dr hab. Kazimierz Szczepanek,
dr Kazimierz Kozak. Fot. A. Mróz.
Ryc. 4. Jeden z „roślinnych” ekslibrisów dr Krzysztofa Kmiecia zaprezentowanych na wystawie w M uzeum Ogrodu Botanicznego UJ.
