A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FOLIA OECONOMICA 3, 1980
Krzysztof Stangierski*
NIEKTÓRE PROBLEMY PATRONACKIEGO BUDOWNICTWA MIESZKANIOWEGO W ŁODZI
I. WSTĘP
P atronat młodzieżowy nad budownictwem mieszkaniowym polega na umożliwieniu młodzieży bezpośredniego udziału w realizacji budyn-ków m ieszkalnych w zamian za uzyskanie mieszkań w stosunkowo krótkim czasie. U podstaw ruchu patronackiego legły oparte na obser-w acji aktualnej rzeczyobser-wistości społeczno-gospodarczej stobser-w ierdzenia o istnieniu:
tru d n ej sytuacji m ieszkaniowej w ogóle, a młodych małżeństw w szczególności;
deficytu siły roboczej w budownictwie, zm niejszającego możli-wości realizacji budow nictwa mieszkaniowego.
Rozwiązaniem, które miało za jednym zamachem złagodzić w pew -nym stopniu niekorzystne konsekw encje obu pow yższych problemów siał się patronat młodzieży nad budownictwem mieszkaniowym. Kon-cepcja taka nosi w szelkie znamiona doskonałości: jest prosta oraz ro-dzi naro-dzieje na skuteczne odro-działyw anie.
W okresie w prowadzenia w życie patronatu rozgłos wokół tej insty- tucji był znaczny. W miarę jednak upływ u czasu rozgłos cichł, a obec-nie coraz rzadziej słyszy się opiobec-nie dotyczące patronatu. W ydaje się wszakże, iż właśnie obecnie, kiedy^ ruch patronacki obrósł w pewne doświadczenia, w arto zająć się nim szerzej.
Dr, adiunkt w Zakładzie Ekonomiki Budownictw a i Inw estycji Instytutu Ekono-miki Produkcji U niw ersytetu Łódzkiego.
N iniejsze opracow anie nie staw ia sobie za cel przedstaw ienia w szechstronnej analizy tej problem atyki. Idzie nam jedynie o zw róce-nie uw agi n a ważność i aktualność tych spraw. O graniczym y się tutaj do naszkicow ania kilku w ybranych kwestii, stosownie do dość ubogie-go m ateriału faktograficzneubogie-go i badaw czeubogie-go, którym dysponujem y. Nie ulega jednak w ątpliwości, że głębsze badania i analizy w tym przed-miocie są bardzo celowe. T ylko w tedy rozwój ruchu patronackiego można oprzeć na racjonalnych podstawach.
II. POW STANIE I ZARYS
ROZWOJU PATRONACKIEGO BUDOW NICTW A MIESZKANIOWEGO W KRAJU1
0 przesłankach genezy patronatu mowa była na w stępie. K ontynu-ując tę kw estię zwróćmy uwagę, iż patro nat realizuje w swych zam ie-rzeniach dwa odrębne cele:
v
— c e l e k o n o m i c z n y spełniający się w uzyskaniu dodatkowego przyrostu substancji m ieszkaniow ej (dzięki zwiększeniu czynnika ludz-kiego w produkcji budow lanej);
— c e l s p o ł e c z n y w yrażający się w popraw ie trudnej sytuacji młodych ludzi, jak również w skierow aniu energii i inicjatyw y mło-dzieży w pożytecznym społecznie kierunku, rozw ijaniu w niej um iejęt-ności życia i pracy kolektyw nej i wreszcie w em ocjonalnym związaniu m łodzieży z ruchem spółdzielczości mieszkaniowej.
K oncepcja budow y domów własnymi siłami młodzieży pow stała już w roku 1956. N ajstarsze osiedle zrealizow ane przy udziale patronatu to Osiedle M łodych w W arszaw ie. Pierw szy budynek tego osiedla od-dano do użytku w 1959 r.; zamieszkało w nim 20 rodzin. Budynek ten w 40% w ykonany został przez jego mieszkańców.
Trzeba tu koniecznie nadmienić, iż te pierw sze próby ruchu p atro-nackiego były przykładem inicjatyw y społecznej — oddolnej. Co w ię-cej, próby te nie zostały odpowiednio sformalizowane i zinstytucjonali-zowane przez władze, które ograniczyły się w zasadzie do w yrażenia sw ej zgody na propozycje lokalnych działaczy społecznych i spółdziel-czych.
Był to więc okres pionierski, okres dochodzenia do pew nych form organizacyjnych drogą prób i błędów. Powróćmy do w arszaw skiego O siedla Młodych. Po pierw szych doświadczeniach Zarząd Spółdzielni postanow ił bardziej racjonalnie w ykorzystać pracę młodzieży.
Zrezyg-1 W punkcie tym w ykorzystano inform acje zaw arte w następujących artykułach: H. L e s z c z y ń s k a , Z. M a r c i n i a k , K tó r ę d y droga do w ła sn e g o mieszkania, ,,Razem" 1978, nr 19; T. 1 1 k i e w i с z, K t ó r ę d y droga do w ła sn eg o mieszkania,
now ano z pełnego przestrzegania dotychczasow ej zasady, że młodzież w ykonuje tylko prace bezpośrednio na budowach. Dostrzeżono bowiem, że nie obyci z pracą w budow nictwie i nie w ykw alifikow ani młodzi ochotnicy nie są w stanie brać efektyw nego udziału w większości pro-cesów produkcyjnych budownictwa uprzem ysłowionego, opartego w co-raz to w iększej m ierze na obsłudze specjalistycznych mechanizmów. Pra-cami na budowie zastrzeżonym i dla uczestników patronatu stały się tedy: prace porządkow e w w ybudow anych budynkach i mieszkaniach, zagospodarow anie terenu osiedla, budowa przejść, chodników itp.
N iezależnie od tych prac, w ykonyw anych po norm alnym czasie p ra-cy w rodzimych zakładach, zaproponow ano młodym robotnikom w yko-nyw anie ubocznej produkcji dla potrzeb budownictwa w zakładach, w których byli zatrudnieni (np. w ykonyw anie z odpadów — detali i elem entów do w yposażenia mieszkań).
W tym pierwszym okresie istnienia budow nictwa patronackiego je-go istnienie w poszczególnych regionach zależało w yłącznie od inicja-tyw y m iejscow ych działaczy. Ogólnie trzeba przyjąć, że mieliśmy tu do czynienia ze zjawiskiem incydentalnym i w pewnym sensie przy-padkowym. Jako kolejny chw alebny incydent w tym okresie należy wymienić województwo katowickie, gdzie do roku 1971 wybudowano w system ie patronackim aż 1357 mieszkań.
Nowy okres w historii ruchu patronackiego otw iera rok 1971. Ogło-szone w tym roku decyzje władz centralnych umożliwiły skanalizow a-nie rozstrzelonych uprzednio inicjatyw i koncepcji w jednolity system. Owocem tych decyzji był dynam iczny rozwój budow nictwa patronac-kiego po 1971 r.: w latach 1971— 1975 w ybudowano ok. 20 000 miesz-kań, w ciągu dwóch następnych zaś lat — 10 000.
Do roku 1980 planuje się budowę ok. 30 000 mieszkań patronackich. I tak np. w w ojew ództw ie w arszawskim — 8000 izb, w katowickim — 6000 izb, a w łódzkim, koszalińskim i szczecińskim — po 1000.
Są jednak i takie regiony, gdzie nie planuje się pow stania żadnego bloku patronackiego, np.: bydgoskie, tarnow skie, wrocław skie, ciecha-nowskie, piotrkowskie. Tak więc nadal czynnikiem decydującym o roz-woju patronatu jest prężność działania społecznych sztabów patronac-kich.
Formy szczgółowe budow nictwa patronackiego nie są jednolite, po-nieważ ram y praw ne są tutaj dość elastyczne. W ychodzi się bowiem ze słusznego założenia, iż p atronat powinien rozwijać swoją działalność w takiej formie, jaka może być realna w danych warunkach.
P atronat obejm uje najczęściej pojedyncze budynki, do w yjątków należą cale osiedla mieszkaniowe, np. w Chorzowie. N ajw iększe
zróż-nicow anie dotyczy zakresu prac w ykonyw anych przez uczestników > patronatu.
Młodzież w ojew ództw a w arszaw skiego uczestniczyła w akcji patro-nackiej budując domy niemal od fundamentów; w, roku 1977 oddano
122 mieszkania, w 1978 — 230, do roku 1980 ma być zrealizow ane dal-sze 600 mieszkań. Z kolei w wojew ództw ie krakow skim uczestnicy akcji patronackiej wzmocnili potencjał w ykonaw czy zakładów rem on-tow o-budow lanych spółdzielni m ieszkaniow ych i pracow ali przy urzą-dzeniu m ałej arch itek tu ry osiedli. W ten sposób znaleźli zatrudnienie ludzie nie m ający na co dzień do czynienia z budownictwem . W rezul-tacie oddano w 1977 r. 215 mieszkań, a do 1980 r. ma być przekazane do użytku ok. 500 mieszkań.
Jeszcze inną' formę patronatu rozwinęła organizacja ZSMP w Lubelskiem. Młodzież podjęła się tu zagospodarow ania m ieszkalnego stry -chów oraz w ykonyw ania nadbudów. W dwóch dzielnicach Lublina zaist-niała możliwość realizacji 300 nadbudów .
Podobne formy pracy jak w Krakowskiem przyjął Śląsk. W Siemia-nowicach młodzież pracuje w Spółdzielczym Zakładzie Remontowo- -Budowlanym, gdzie możliwości pracy są bardzo szerokie. Siem iano-wicka młodzież pomogła przy budowie 15 domów spółdzielczych, za-m ie sz k a ły c h przez 400 rodzin, przyczyniła się również do pow stania
dwóch pawilonów handlowo-usługowych, ośrodka zdrowia i świetlicy osiedlowej. Także na Śląsku i w Zagłębiu — w Bytomiu i Sosnowcu, brygady młodzieżowe w ykonują w szystkie prace w ykończeniow e w blo-kach przekazyw anych w stanie surowym rodzimym zakładom pracy.
M iejscem pracy może być również fabryka domów. Zakłady te czę-sto borykają się z kłopotami kadrowymi. Pierwsze kroki w tym kierun-ku uczyniono w Siemianowicach, gdzie młodzież po godzinach w łasnej pracy w ykonuje dodatkow e elem enty w ielkopłytow e przeznaczone dla budynków patronackich.
Na szczególną uw agę zasługuje w spółudział brygad patronackich przy budowie bloków z mieszkaniami rotacyjnym i. W ram ach budow -nictwa rotacyjnego pow stało w latach 1970— 1974 ok. 1000 mieszkań. W latach przyszłych przew iduje s>ię szybki rozwój tej form y budow -nictwa.
Podsumowując przegląd kierunków- działania ruchu patronackiego w ypada stwierdzić, iż różnorodność form jest tu raczej zaletą. Tylko w tedy można w ykorzystać w szystkie możliwości tkw iące na okróślo- nym obszarze, w określonej zbiorowości i w różnych w arunkach. N ie-zależnie od tego stw ierdzenia, w ydaje nam się, iż ze społecznego pun-ktu widzenia bardzo pożądany jest zwłaszcza współudział młodzieży w realizacji budow nictwa rotacyjnego.
III. PODSTAWY PRAWNO-SYSTEMOWE BUDOW NICTW A PATRONACKIEGO
System patronatu młodzieży nad budownictwem mieszkaniowym opiera się na następujących podstaw ow ych aktach praw nych2:
— decyzja Prezydium Rządu nr 87/71 z dnia 16 lipca 1971 r. w spra-wie patronatu nąd budow nictwem mieszkaniowym;
— uchw ała Rządu nr 280 z dnia 10 grudnia 1971 r. w spraw ie zasad przydziału mieszkań dla uczestników patronatu;
— pismo okólne nr 54 z dnia 30 listopada 1974 r. m inistra gospo-darki terenow ej i ochrony środowiska w spraw ie realizacji budynków m ieszkalnych w ram ach patronatu.
Pierwsze form y organizacyjne akcji patronackiej na danym terenie tworzy porozum ienie między C entralnym Związkiem Spółdzielni Bu-downictwa M ieszkaniowego (CZSBM), wojewódzkim oddziałem PKO i zarządem wojewódzkim ZSMP. Na podstaw ie tego porozum ienia po-w stają konkretne program y, którycł^ realizatoram i są organizacje ZSMP i spółdzielnie mieszkaniowe.
ZW ZSMP w uzgodnieniu z urzędem wojewódzkim, spółdzielczością mieszkaniową i organizacjam i budowlanym i powołuje wojewódzkie sztaby patronackie w następującym składzie:
— przew odniczący sztabu: w icew ojew oda lub przew odniczący ZW ZSMP;
— sekretarz sztabu: działacz ZW ZSMP;
— członkowie: przedstawiciel w ojew ódzkiej rady związków zawo-dowych, dyrektor (lub z-ca) w ojew ódzkiej spółdzielni mieszkaniowej (WSM), dyrektor (lub z-ca) organizacji budow lanej oraz przedstaw iciele innych organizacji społecznych i gospodarczych w zależności od potrzeb.
W ojewódzki sztab patronacki rozstrzyga kw estie sporne w ynikłe z realizacji patronatu oraz zobowiązany jest do dokonyw ania system a-tycznej oceny swej działalności. Umowy patronackie podpisyw ane na szczeblu gminy, miasta, zakładu, w ym agają uzgodnienia z wojew ódz-kim sztabem patronacódz-kim .
Budownictwo patronackie może być realizow ane w system ie zlece-niowym i w system ie gospodarczym, jako budow nictwo wielorodzinne i jednorodzinne. Budownictwo patronackie w m iastach i osiedlach po-w inno być po-w podstapo-w opo-w ej części realizopo-w ane po-w system ie zlecenio-wym, w którym funkcje inw estora spraw uje WSM, a funkcje general-nego w ykonaw cy obejm uje przedsiębiorstw o budowlano-montażowe.
Na podstaw ie doświadczenia lat m inionych stwierdzono, że patronat
* W szystk ie te akty prawne sij cytow an e i objaśnione w Programie Zarządu
przyjął się najlepiej w budownictwie system em gospodarczym . Dlatego też na terenie miast i osiedli w szerszym zakresie upow szechnia się re-alizację budow nictwa patronackiego w system ie gospodarczym , przy czym:
— w budow nictw ie spółdzielczym w ykonaw cą mogą być zakłady rem ontowo-budow lane spółdzielczości m ieszkaniowej;
— w budow nictwie zakładów pracy — własne organizacje w yko-naw stw a system em gospodarczym .
N iezbędny zakres podw ykonaw stw a w zakresie robót specjalistycz-nych może być pow ierzony właściwym przedsiębiorstw om budowlano- -montażowym lub rem ontowo-budow lanym (np. montaż instalacji, pod-łączenia, usługi sprzętowe).
Budynki patronackie — to budynki ponadplanowe. Rozdział miesz-kań nie narusza upraw nień członków oczekujących, ponieważ m ają oni zapewnione przydziały w budynkach „z planu". Tak więc akcja ZSMP nie tylko zaspokaja potrzeby mieszkaniowe młodzieży, ale jednocześnie zwiększa liczbę oddaw anych do użytku
mieszkań-Uczestnicy patronatu powinni pracow ać poza norm alnym i godzina-mi pracy, wg szczegółowego harm onogram u, stanow iącego załącznik do umowy. Praca w charakterze uczestnika nie może kolidować z obo-wiązkami, w ynikającym i z umowy o pracę. Musi być przestrzegany ustalony harm onogram pracy, w szczególności zaś: godziny pracy, ter-miny i liczba kierow anych do pracy uczestników. Umożliwi to realiza-torowi robót właściwe kierow anie p racą uczestników. U biegający się o mieszkania w ramach patronatu muszą mieć zapewniony odpow iedni front p racy poza normalnymi, służbowymi godzinami pracy, odpow ied-nie zaopatrzeied-nie m ateriałow e, odzież ochronną i roboczą, narzędzia pracy i ogólny nadzór nad robotami, aby mogli uzyskać wymagane minimum zarobków upraw niających do otrzym ania przydziału m ieszka-nia. Uczestnicy mają praw o do korzystania ze w szystkich urządzeń socjalno-bytow ych i sanitarno-higienicznych.
Pierw szeństw o w uzyskaniu m iejsca pracy i przydziału mieszkania na spółdzielczej budowie m ają ci, kiórzy m ieszkają w bardzo złych wa-runkach lub w ogóle nie mają mieszkania. Drugi w arunek to przydat-ność na budowie — a więc zdolprzydat-ność i łatw ość przysw ojenia sobie określonych um iejętności. Bierze się również pod uw agę zaangażow a-nie w pracach społecznych, przynależność do spółdzielni, udział w do-datkow ej produkcji m ateriałów budow lanych itd. Zawsze bowiem liczba m łodych budow lanych przewyższa liczbę przyszłych mieszkańców.
N iezbędnym w arunkiem otrzym ania m ieszkania w budynku patro-nackim jest przepracow anie w przedsiębiorstw ie w ykonawczym lub
w organizacji system u gospodarczego określonej liczby godzin. Liczba ta odpowiada połowie w artości w kładu mieszkaniowego i je st określo-na w umowach patrookreślo-nackich. O dpracow anie w kładu może określo-nastąpić tyl-ko przez pracę i pod kierunkiem przedsiębiorstw a budow nictwa miesz-kaniowego właściwego dla danej spółdzielni mieszkaniowej. O kres świadczenia pracy n a poczet w kładu nie pow inien być dłuższy niż 2 lata, poczynając od term inu ustalonego w umowie między kandydatem a przedsiębiorstw em zapew niającym front robót. W ynagrodzenie za pracę oblicza się wg obow iązujących stawek.
W czasie pracy uczestnicy patronatu podlegają wszystkim przepi-som regulam inu pracy na budowie i w związku z tym zobowiązani są podporządkow ać się dozorowi technicznem u fachowców z zakładów rem ontowo-budow lanych spółdzielni mieszkaniowych lub z samodziel-nych oddziałów w ykonaw stw a inw estycyjnego zakładów pracy. Tak więc pracą brygad młodzieżowych kierują fachow cy z przedsiębiorstw budow lanych. Do uczestników brygad młodzieżowych nie m ają zasto-sowania przepisy Kodeksu pracy, jak również przepisy Układu pracy w budownictwie.
K ryteria kolejności przydziału mieszkań w budynkach patronackich określają sztaby patronackie, natom iast decyzje o przydziale m ieszka-nia podejm uje inw estor budynku patronackiego i sztab patronacki, ale w porozum ieniu z w łaściw ą organizacją ZSMP. Przydział mieszkania następuje nie później niż 6 miesięcy od dokonania w płaty uzupełniają-cej w kład przew idziany dla danego typu mieszkania lub przy najbliż-szym rozdziale mieszkań. Rozdziału mieszkań dokonuje się w wyniku przepracow ania 50% wkładu. Z góry ustala się term in oraz dolną gra-nicę liczby zarobionych w tym okresie złotówek. Uczestnik patronatu, który nie w ypracow ał połowy wkładu, zostaje skreślony z listy człon-ków patronatu. W tym w ypadku może podjąć zarobione pieniądze, albo „przelać" je n a konto przyszłej budowy. Przydział mieszkań następuje po zakończeniu budowy, drogą losowania. Przy przydziale mieszkań przestrzegane są zasady norm zasiedlenia, a więc: wielkość mieszkań, liczba izb itp.
Sztaby patronackie kierują do przedsiębiorstw budowlano-m ontażo-wych (realizujących budynki patronackie) uczestników patronatu o kw alifikacjach m aksym alnie zbliżonych do struk tury zawodu, okreś-lonego w zapotrzebow aniu przedsiębiorstw w ykonaw czych. Z kolei przedsiębiorstw a w ykonaw cze zapew niają odpowiedni front robót i nie-zbędne, dodatkowe przeszkolenie uczestników patronatu, przysposabiające do konkretnie w ykonyw anych robót i system u pracy w budow -nictw ie (np. w zakresie bhp.).
IV. DZIAŁALNOŚĆ PATRONACKIEGO BUDOW NICTW A MIESZKANIOWEGO W ŁODZI
Ruch patronacki na terenie Łodzi został zapoczątkow any w zasadzie w tym samym czasie, gdy ukazały się przepisy praw ne norm ujące w sposób kom pleksowy akcję patronacką w kraju tzn. w 1971 r. W tym to roku oddano do użytku pięciokondygnacyjny budynek patronacki w osiedlu RSM „Lokator" na Teofilowie C. W tym 100-izbowym bloku zamieszkało 60 rodzin.
W latach 1971— 1975 w ybudowano łącznie 7 bloków o 1308 izbach. W latach 1976-—1978 oddano do użytku kolejne 5 budynków: blok nr 11 w A leksandrow ie oraz 4 bloki w Łodzi: blok 14A i 15A w osiedlu W ielkopolska, blok nr 303 na Retkini i blok nr 37 w osiedlu im. M. Ko-pernika. Budynki te liczyły łącznie 599 izb, a zam ieszkało w nich 143 uczestników patronatu. W bieżącej pięciolatce, tzn. w latach 1976— 1980, zaplanow ano w ybudowanie 15 budynków patronackich.
W ykonaw cam i budynków patronackich do roku 1978 byli głównie młodzi pracow nicy przedsiębiorstw budow lanych, a więc specjaliści bu-dowlani. Młodzież spoza budow nictwa miała niew ielkie szanse na pod-jęcie pracy w budownictwie. Przedsiębiorstw a niechętnie bowiem za-trudniały ludzi m ających po raz pierw szy do czynienia z pracą w bu-downictwie.
Punktem przełomowym, w rozw oju patronatu stało się utw orzenie w roku 1978 W ojew ódzkiego Sztabu Patronackiego w Łodzi3. Od tej pory rtich patronacki nabrał cech działalności zorganizow anej. Do funkcji Sztabu jako głów nego inicjatora akcji patronackiej na terenie w ojew ództw a m iejskiego łódzkiego należy:
— opracow yw anie rocznych program ów realizacji budow nictwa pa-tronackiego;
— nadzór i koordynacja postanow ień porozum ienia zaw artego w 1976 r. między Urzędem m. Łodzi, Zarządem Łódzkim ZSMP, Łódz-kim Zjednoczeniem Budownictwa i W ojew ódzką Spółdzielnią M ieszka-niową w Łodzi — w spraw ie młodzieżowego patronatu nad budow nic-twem mieszkaniowym na lata 1976— 1980.
W chwili, gdy piszemy ten artykuł, Sztab ma nie w ięcej niż pół roku żywota. Za w cześnie więc na jakiekolw iek analizy jego prac lub tym bardziej oceny. W arto jednak zapoznać się z głównymi kieru nk a-mi działalności Sztabu na przyszłość. A oto one:
— dalsza budow a dodatkow ych budynków: od 2 do 3 rocznie; — rozszerzanie zakresu prac objętych działaniem p atronatu (uzbro-jenie terenu, budowa domów jednorodzinnych, prace wykończeniowe);
intensyfikacja działalności i inspirow anie pracy ideowo-wycho- wawczej ZSMP w osiedlach mieszkaniowych.
W arto zatrzymać się trochę przy punkcie dotyczącym rozszerzenia zakresu prac. Jedną z form — zainicjow aną jeszcze w roku 1977 przy dwóch budynkach osiedla Retkinia — były prace wykończeniowe. W 1978 r. brygady młodzieżowe z dziewięciu zakładów pracy, w opar-ciu o fachową pomoc ze strony m acierzystych przedsiębiorstw , w yko-nyw ały prace w ykończeniowe w 250 mieszkaniach na osiedlach Retki- nia i Radogoszcz. W artość Zych prac rów nała się kwocie ok. 10 min zł.
Innymi pracami, nie w ym agającym i specjalnych kwalifikacji, w yko-nyw anym i przez uczestników patronatu z terenu Łodzi, są roboty uzbro-jeniow e pod przyszłe place budów (sieć kanalizacyjna, elektryczna, gagowa, drogi dojazdowe). W roku 1977 w pracach tych wzięło udział 50, a w roku 1978 55 uczestników akcji patronackiej. W 1978 r. mło-dzież uczestniczy również w uzbrojeniu terenu pod nowe łódzkie osied-le mieszkaniowe: Radogoszcz.
Ciekawą propozycją jest budowa domów jednorodzinnych w ramach patronatu. Ze względu na' duże koszty takiego zam ierzenia pomysł ten jest mało realny. Znaleziono jednak rozw iązanie połowiczne. Uczestni- cy patronatu pracując przy budowie domów jednorodzinnych otrzym u-ją m ieszkania w budownictwie blokowym na zasadzie ekw iw alentu po-wierzchni. W tej formie w ybudowano 19 domków na Retkini oraz 8 domków na ulicy Pienistej.
Na zakończenie należy zwrócić uw agę na dwie inne formy, które są na razie w sferze propozycji. Pierwsza z nich — to współudział przy realizacji obiektów tow arzyszących, takich jak: żłobki, sklepy, domy kultury itp. Proponuje się tw orzenie w tym celu brygad mieszanych, składających się w połowie z pracow ników przedsiębiorstw budow la-nych — specjalistów niezbędla-nych do pew la-nych fachow ych robót (pra- cujących po zw ykłych godzinach pracy) oraz w połowie z pracow ni-ków spoza budownictwa. Drugą interesującą formą je st uczestnictw o w rem ontach i m odernizacji starych zasobów mieszkaniowych.
V. CHARAKTERYSTYKA PRZYKŁADOWEJ BUDOWY PATRONACKIEJ
Do tej uproszczonej analizy w ybraliśm y budowę dwóch bloków na-leżących do RSM „Lokator ’ w Łodzi. W dryu 3 IX 1976 r. zaw arto umowę ramową o patronat nad budynkam i 14A i 15A w osiedlu W iel-kopolska w Łcdzi. Umowa ta została zaw arta między RSM „Lokator" (inwestor bezpośredni), Łódzkim Przedsiębiorstwem Budownictwa
Uprzemysłowionego (generalny w ykonawca) oraz Zarządem Łódzkim ZSMP (koordynator).
Budynki omawiane są typowymi blokami pięciokondygnacyjnym i, w yposażonymi w kom plet instalacji. Zaw ierają one 54 mieszkania: w kla-sie M-3 — 18 mieszkań, a w M-4 — 36. Łączna liczba izb w ynosi 162. W obu budynkach zamieszkało 198 osób — uczestników akcji patronac-kiej.
Na mocy zaw artej umowy skierow ano do ŁPBU 46-osobową grupę młodzieży, zorganizow aną przy udziale ZSMP w ŁPBU. W płynęły 184 podania, w tym 57 od osób samotnych. Przy naborze kandydatów uw zględniono pierw szeństw o młodych m ałżeństw z dziećmi i młodych małżeństw bezdzietnych, a w yjątkow o tylko brano pod uw agę osoby samotne. Istotnym elem entem selekcji były też aktualne w arunki miesz-kaniowe kandydatów .
Po w eryfikacji wniosków utw orzono dwie listy: podstaw ow ą z 54 osobami oraz rezerw ow ą z 11 osobami. Eezpośredni uczestnicy patro-natu otrzym ali jednak tylko 46 mieszkań (85%), pozostałe zaś 8 miesz-kań (15%) przeznaczono dla niektórych pracow ników w ykonaw cy, in-w estora i podin-w ykonain-w cóin-w, którzy sin-wą działalnością przyczynili się do
pow stania tych dwóch bloków.
A by otrzym ać mieszkanie, uczestnicy patronatu musieli w ypracow ać na budowie połowę w kładu mieszkaniowego, tzn.: w przypadku M-3 — 20 tys. zł, w przypadku M-4 — 24 tys. zł.
Zobaczmy obecnie, kim byli uczestnicy patronatu. Przede wszystkim przeważali pracow nicy przedsiębiorstw a w ykonawczego: 41 osób, tzn. praw ie 90% ogółu. Po drugie uderza znaczna przew aga pracow ników fizycznych: 42 osoby, czyli też ok. 90%.
Pracow nicy ŁPBU reprezentow ali następujące zawody: spawacz, technik budowlany, tynkarz, m ontażysta, ślusarz, elektrom onter, murarz, m agazynier, lastrykarz, m onter instalacji sanitarnych, kierow ca, malarz, parkieciairz, stolarz, betoniarz. W całej grupie najw ięcej było techników (10 osób, czyli ok. 25% ogółu). Z pracow ników um ysłow ych ŁPBU zna-leźli się tu tylko: kierow nik zakładu prefabrykacji oraz laborant.
Spoza ŁPBU uczestnikam i brygady patronackiej byli: technik elek tro -m onter i. elektronik z W ojew ódzkiego Urzędu Telefonów, składacz ze spółdzielni „M etaloplastyka", m echanik z Instytutu Techniki Cieplnej, elektrom onter z PKP. W tej grupie tylko elektronik reprezeniow ał pra-cowników umysłowych.
Przy realizacji budynków 14A i 15A nikt z uczestników patronatu nie zrezygnow ał z udziału ani nie został skreślony z listy patronackiej.
małżeństwo z 1 dzieckiem 31 uczestników , tj. 67,4%; 10 małżeństwo bezdzietne małżeństwo z 2 dzieci małżeństwo z 3 dzieci 4 1 uczestnik,
Pewien niepokój może tu budzić względnie duży udział m ałżeństw bezdzietnych. W ydaje się, iż pow inny to być bezwzględne w yjątki na rzecz m ałżeństw z dziećmi.
Pierw szeństw o uczestnictw a w akcji patronackiej m ają ludzie w w ieku do 30 lat. Zezwala się w praw dzie na udział osób starszych, lecz nie może on przekroczyć 15% całej zbiorowości. W badanej brygadzie uczestników powyżej 30 lat było tylko czterech (11,1%), czyli nie prze-kroczono dopuszczalnych norm.
K ierow nictwo i nadzór techniczny nad pracam i w ykonyw anym i przez uczestników spraw ow ało ŁPBU w osobach upow ażnionego kierow nika robót i w yznaczonych m ajstrów. Odpowiedzialność za w łaściw ą organi-zację pracy, techniczne w ykonaw stw o robót, zabezpieczenie w łaściw ego frontu robót oraz dostarczenie m ateriałów , sprzętu i narzędzi — w szyst-ko to obciążało również ŁPBU. Każda praca była odnotow yw ana w indy-w idualnych kartach pracy.
Z analizy tab. 1 w ynikają dwa godne odnotow ania fakty. Po pierw -sze, większość prac przy budowie uczestnicy patronatu w ykonali zimą i wczesną w iosną, czyli w okresie najm niej sprzyjającym robotom bu-dowlanym. Jak widać, w arunki atm osferyczne nie w płynęły tu na opóź-nienie procesów budow lanych. Przy czym należy jednak wziąć pod uw agę siłę zapału młodzieży, najw iększego w okresie rozpoczynania akcji.^D rugim faktem jest zdecydow ana dom inacja formy akordow ej nad dniówkową. Jest to zjawisko najzupełniej w ytłum aczalne ze względu na możliwość szybszego odpracow ania w ym aganej kwoty.
Uczestnicy patronatu pracow ali w większości po 5 godzin dziennie, po norm alnych godzinach pracy. N ajdłużej praca trw ała w soboty, bo od 8 do 10 god?in. N iektórzy w ykorzystyw ali urlopy wypoczynkow e, pracując wówczas naw et po 10 godzin dziennie. W okresie od maja do lipca takich osób było cztery. Uczestnikom patronatu będącym p ra-cownikami budow nictwa powierzono prace zgodne z ich kwalifikacjami. Pozostali uczestnicy — spoza budow nictwa — w ykonyw ali prace po-rządkowe, prace związane z zagospodarow aniem terenu, transportem gruzu, sprzątaniem mieszkań po m alow aniu itp.
Podstawę obliczania należności poszczególnych uczestników stano-w iły listy płac z stano-w ykazem roboczogodzin i załączonymi zleceniami ro-boczymi. O dpowiednie stawki zaszeregow ania ustalono wg zasad obo-w iązujących obo-w ŁPBU. W ypracoobo-w aną część obo-w kładu mieszkanioobo-wego
W artość w yk on an ej pracy oraz liczb a godzin przepracow anych przez członków brygady patronackiej na osied lu W ielk op olsk a w Łodzi w podziale na system akordow y i dn iów k ow y
W artość pracy Przepracow ane godziny
O kres czasu гаzem akord dniów ka гаzem akord dniów ka
zł % zł 7o zł_ % liczba %■ liczba % liczba %
Grudzień 1976—
— k w iecień 1977 544 814 100 529 618 97,2 15 196 2,8 ’49 732 100 48 601 97,7 1 131 2,3
M aj— lip iec 1977 Г21 073 100 109 131 90,0 12 042 10,0 5 674 100 5 122 90,2 552 3,8
O gółem 665 887 100 .638 649 95,9 27 838 4,1 55 406 100 53 723 97,0 1 683 3,0
Ż r ó d ł o : O p r a c o w a n ie w ła s n e w g d a n y c h ŁPBU.
T a b e l a 2 T erm inow ość realizacji budów patronackich na osied lu W ielk op olsk a w Łodzi
Num er
T erm iny um ow ne C yk l um o- T erm iny rzeczyw iste C ykl rzeczy - Skrócenie realizacji
bloku rozpoczęcie budow y zakończenie budow y w n y w dniach rozp oczęcie budow y zakończenie budow y w isty w dniach dni % 15 A 10 XI 1976 15 II 1978 461 26 XI 1976 30 VI 1977 219 242 152,5 14A 27 X 1976 3 Í VIII 1978 673 21 X 1976 20 VI 1977 243 430 163,9 Ż r ó d ł o : O p r a c o w a n i e w ł s s n e w g d a n y c h Ł P B U . 13 0 K r zy szt o f S ta n g ie r sk i
uczestnicy pobrali w postaci przelew u na książeczki PKO w celu uzu-pełnienia w kładu mieszkaniowego.
Budynki w ykonane przy współudziale p atronatu komisje odbioru przyjęły z niewielkimi wadami, związanymi głów nie z małą architekturą (przygotowanie zieleńców, ukształtow anie terenu, chodniki itp.). Usterki te zostały w całości usunięte do końca roku 1977. Term iny umowne zakończenia budów nie tylko zostały dotrzym ane, ale w ydatnie je skró-cono, co obrazuje tab. 2.
Skrócenie cyklu jest tak kolosalne, iż budzi pew ien niepokój po-praw ność planow ania i zaw ierania umów w aspekcie terminów. W iado-mo przecież było z góry, iż budynki patronackie — zrealizow ane zwię-kszonymi siłami ludzkimi — pow inny mieć ustalone odpowiednio krótsze cykle budowy. Pozostaje jednak faktem znaczny w pływ system u pa-tronackiego na skrócenie cykli budowlanych.
W zakończeniu jeszcze krótka inform acja o charakterze podsumo-wującym : w artość prac brygady patronackiej w yniosła ok. 670 tys. zł, natom iast ogólną w artość budynków określono na ok. 9 min zł. O zna-cza to, iż młodzież patronacka partycypow ała w 7% w w artości prac w ykonanych w obiekcie.
