A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S _____________________ F O L IA OECONOMICA 47, 1985
Marek N ie w ln o w s k i*
NIEKTÓRE ASPEKTY INTENSYW NEJ P O L IT Y K I KREDYTOWEJ
rtAJÓW SOCJALISTYCZNYCH NA TLE WSPÓŁPRACY NAUKOWO-TECHNICZNEJ
WSCHÓO-ZACHÓO1
S le d z ę c w y k s z ta łc o n e w o s t a t n ic h la t a c h t re n d y rozw oju gospo d a rc ze g o p o s z c z e g ó ln y c h k r a jó w , zarówno s o c j a l i s t y c z n y c h Ja k i k a p i t a l i s t y c z n y c h , można b y ło o d n ie ś ć w r a ż e n ie , że p rzed w s p ó ł p ra c ę n au k o w o -tech n iczn y Wschód-Zachód r y s u ję s i ę n ie o g r a n ic z o ne p e rs p e k ty w y ro z w o ju . Ś w ia d c z y ły o tym m iędzy In n ym i pewne t r w a łe k i e r u n k i zmian w g osp o d arce ś w ia to w e j. W d y s k u s ja c h na tem at p e rs p e k ty w w s p ó łp ra c y n a u k o w o - te c h n ic z n e j m iędzy Wschodem a Zachodem wysuwa s ię n a j c z ę ś c i e j s ze re g argum entów , z k tó r y c h n ie k t ó r e d o ty c z ę w ręcz k o n ie c z n o ś c i w s p ó łp r a c y , in n e zaś mówię o w zajem nych k o r z y ś c ia c h J a k i e mogę o d n ie ś ć w s p ó łp r a c u ję c y ze sobę p a r t n e r z y .
Za k o n le c z n o ś c ię d a ls z e j w s p ó łp ra c y n a u k o w o - te c h n ic z n e j p rz e - m aw iaję po p ie r w s z e , szybko w z r a s ta ję c e k o s z ty B R p rz y p a d a ję - ce na je d n o s tk ę o s lę g a n a j w ie d z y , po d r u g ie , na o g ó ł z w o ln io n a , w p orów n aniu z la t a m i s z e ś ć d z ie s ię t y m i, s to p a w z ro stu n arod o wych n akładów na B ♦ R. J e s t to w ynikiem znanego z ja w is k a "n
asy-D r , a d iu n k t w K a te d rz e H andlu Z a g ra n ic z n e g o U Ł.
P rz e z ln te n sy w n ę p o l i t y k ę kred ytow ę rozumiemy t a k i w a r ia n t p o l i t y k i k r e d y t o w e j, k t ó r y p r z e w id u je w z ro s t z a d łu ż e n ia w p ro p o r c j i do w z ro s tu dochodu narodowego. Dopuszcza on nadwyżkę no wych k re d ytó w nad s p ła ta m i w t a k ic h ro z m ia ra c h , żeb y suma za d łu ż e n ia s t a n o w iła s t a l e ten sam p r o c e n t rosnęceg o dochodu n aro dowego. In te n s y w n o ś ć p o l i t y k i k re d y to w e j w yraża s ię sto su n k iem rocznego k r e d y tu do dochodu narodowego, k t ó r y b y łb y o s i ą g n i ę t y gdyby k r a j n ie k o r z y s t a ł z z e w n ę trz n y c h ź r ó d e ł a k u m u la c ji. P o r . S . R ę c z k o w s k l , M iędzynarodow e s to s u n k i fin a n so w e, War szawa 1972, s . 394; C. J ó z e f i a k , O p ła c a ln o ś ć in w e s t y c y j nych k re d ytó w z a g r a n ic z n y c h , “ Ek o n o m ista * 1979, n r 3, a . 560.
c e n la " ( a n t u r a t l o n ), k t ó r e wpływa na w y k ła d n ic z y w z ro st k a ż d e j lu d z k i e j d z i a ł a l n o ś c i . W n ie k t ó r y c h wypadkoch J e s t to tak ż e wy- n ik io m t e n d e n c ji o sz cz ę d n o śc io w y c h , n arz u ca n y ch z różn ych powo dów p rzo z rz ę d y p o e z c z e g ó ln y c h k ro jó w . Po t r z e c i e , i s t n i e j e po-
trz o b a r o z s z e r z e r la w a k o l i m iędzynarodow ej badań naukowych nod z ja w is k a m i d o ty c z g cy m i c a ł e j k u l i z ie m s k ie j w t a k ic h d z ie d z in a c h Ja k np. m e t e o r o lo g ia , a o jo m o lo g ia . t e k t o n ik o , b i la n s wodny, o- chrona ś ro d o w is k a , p r z e s t r z e ń kosm iczne i t p . , p0 c z w a rte w resz c i e , p o trz e b a s z y b k ie g o rozw oju podsstowowogo ustawodaw stwa mię dzynarodowego, o p a rte g o na lepszym z ro z u m ie n iu warunków s p o łe cznych
1
z ja w is k p r z y r o d n ic z y c h ,O e ć li ch o d zi o argum enty d o ty c z ą c e k o r z y ś c i ze w s p ó łp ra c y n a u k o w o - te c h n ic z n e j to nożna J e p r z e d s t a w ić , n z a le ż n o ś c i od punktu w id z e n ia , w tr z e c h grup ach z a g a d n ie ń ,
Z ekonom icznego p unktu w id z e n ie w s p ó łp ra c a n au ko w o -tech n iczn a zap ew n ia z r o g u ły n a jw ię k s z a e f e k t y z p o n ie s io n y c h n ak ła d ó w , na sk u te k s k o n c e n tro w a n ia zasobów lu d z k ic h i m a t e r ia ln y c h , in fo rm a c j i o ra z i n f r o s f u k t u r y D * R. W sp ó łp ra ca ś c i ś l e w ięze s i ę tak - ¿ e z re d u k c ja zbędnego p o - ^ ie ła n ia p r a c y o ra z ze 6 l;r ć c e n ie n tzw .
le o a tlm e , c z y l i o k re su od momentu ro z p o c z ę c ia badań do no- nentu Ic h p ra k ty c z n e g o w y k o r z y s ta n ie .
Z naukowego punktu w id z e n ia w y s tę p u j* mnożnikowe e f e k t y w s p ó łp ra c y m iędzynarodow ej w zdobyw aniu nowych zasobów w ied zy ( s p in o f f , f a l ł - o u " “ ). Do in n y ch naukowych k o r z y ś c i ze w s p ó łp ra c y n a u k o w o - te c h n ic z n e j n a le ż y z a li c z y ć w z ro st m iędzyna rodow ej w ia r y g o d n o ś c i o d k ryć naukow ych, w ię k sz o k o n c o n tru c jo pu b l i k a c j i naukowych i te c h n ic z n y c h o ra z m ożliw ość s k o r z y s t a n ia z w a rs z ta tu naukowego n ie zawsze d ostępnego w danym k r a j u .
Z p o lity c z n e g o punktu w id z e n ia p o d k re ś la s ię n a s tę p u ją c e ko r z y ś c i za w s p ó łp ra c y w z a k r e s ie n a u k i i t e c h n i k i i
- r e d u k c ja n a p ię ć m iędzynarodow ych, w yw ołanych ta je m n ic ę o- t a c z e ja c ? d z i a ł a l n o ś ć D ♦ R , k t ó r a o g ra n ic z o n a j e s t ś c i ś l e do danego k r a j u ,
- w ię k sz a św iad om ość, na s z c z e b lu re g io n a ln y m i światowym i- ś m i e n i a b a r i e r b io lo g ic z n y c h , d e m o g ra fic z n y c h , e n e rg e ty c z n y c h
i t d » , k tó r e o k r e ś l a j g z j e d n e j s tr o n y g r a n ic e w z ro s tu , z d ru g i e j zao w a ru n k i ż y c ie lu d z k ie g o ,
* w y r a ź n ie js z e sp re c y z o w a n ie p r z e z r z ę d y n c r o d o w y c h c e ló w i
- r o z s z e r z e n ie bazy d l j o ce n y r e z u lt a tó w narodow ych B «• R i Ic h z a s to s o w a n ia w p ro d u k c y jn y c h s e k to ra c h g o s p o d a r k i,
m ożliw ość d lo m ałych k ra jó w k s z t a łc e n i a s p e c j a lis t ó w w pew nych d z ie d z in a c h , k tó r e w s k a l i danego k r a ju n ie s q zaawansowano, in n ym i s ło w y zw ięk sz o n a z d o ln o ś ć l o k a ln e j a b s o r p c ji i a d a p t a c j i nowych t e c h n o lo g ii r o z w in ię t y c h za g r a n ic ę .
- e f e k t i n a p i r u j ę c y w sto su n k u do p o t e n c ja łu n au ko w o -te ch n i cznego n a jm n ie j zaawansowanych k ro jó w re g io n u .
N ie p o su w ają c s ię t a k d a le k o Ja k to u c z y n ił w. L o o n t ie f . k t ó r y s t w i e r d z i ł , iż w p r z y s z ł o ś c i je d y n y * c z y n n ik ie m w zro stu gosp o d arczego b ę d z ie p o stęp t e c h n ic z n y , bez obawy p o p e łn io n io w ię ksze g o b łę d u nożna chyba p r z y j ę ć , że r o l a p o stęp u naukowo- - t och n icz n e g o wg v.z r o ś c ie gospodarczym b ę d z ie r o s ła w lę c « J n i? p r o p o r c jo n a ln ie w sto su nku do ogólnego tempa w z ro s tu . A zatem
sprswg n i e z m ie r n ie lo to tn g p o z o s t a je o k r e ś le n ie narodowoj p o l i t y k i n a u k o w o - te ch n ic z n e j p o s z c z e g ó ln y c h k ra jó w Wschodu
1
Zachodu,k t ó r o o p a rte na a - ia llz lo i a t n i o j ę c e j s y t u a c j i u w z g lę d n ia ć musi J e j g łó w n e c «c h y c h a r a k t e r y s t y c z n o . Oo coch ty c h n a le ż y z a li c z y ć po p ie r w s z o , w y s tę p u ją c ? p r z y n a jm n ie j w n ie k t ó r y c h d z ie d z in a c h
lu k ę naukowy i te c h n ic z n y pom iędzy wysoko uprzem ysłow ionym i k r a ja m i k a p it a lis t y c z n y m i a k r a ja m i s o c j a lis t y c z n y m i o r a z , po
d r u g i e , te n d e n c ję do s t a n d a r y z a c j i t e c h n i k i .
Wyraźna te n d e n c jo do s t a n d a r y z a c j i t o c h n ik l J e
3
t z Jo d n e j S tr o n y ko nsekw encję s z e ro k ie g o w prow adzanie p rz e z s z e re g k ra jó w , w tym p rzed e w sz y stk im p rze z n ie k t ó r o k r a j e Wachodu, ta k ie g o no-’ d e lu ro z w o ju , w którym e k s p o rt odgrywa r o lę s i ł y nopędowoj g os p o d a r k i. Z d r u g ie j s t r o n y , w k o n te k ś c ie zaawansowanego um iędzy n a ro d o w ie n ia g o s p o d a re k , s t a n d a r y z a c ja j e a t w arunkiem wstępnym w prow adzenia p rz e z p o sz cze g ó ln o k r a j e ta k ie g o modelu ro z w o ju , S z c z e g ó ln a w ię c r o la w tym p r o c e s i e , z p u n ktu w id z e n ia i n t e r e sów k ra jó w s o c j a l i s t y c z n y c h , p rzyp ad a w ym ianie m y ś li nr,ukc..o-te c h n ic z n e j pom iędzy k r a ja m i Wschodu i Zachodu.Wym iana t a J e 3 t , j s k d o t y c h c z a s , s i l n i e n i a z l . i l a r . o o , , n t z w y ra ź n y t o n d o n c j ę u j e a n ę po s t r o n i e k r o jó w i/schodu. Zwi.-z-no j e s t t o o c z y w i ś c i e b e z p o i r u u n i o zo s p r a w y p ici*w a z ę. t j , i t -•
l u k « t e c h n o l o g i c z n y . S e * f a k t b r a k u r ó w n o w a g i w t<
j
o b r o t ó w n i e p o w i n i e n być o c e n ia n y p rz e z k r a j e ¿cici- yja k o zja.vi.uko szko d liw o cz y chcci.-żb', n io k o r z y s t r o . c iw n ie , dobrze znane
8.5
p r / y k i dy (.r a j. ., f j \w ie le l a t b y ły Im p o rte ra m i n e t to w ie d z y t e c h n ic z n e j, za k u p y w a ły l i c e n c j e i p a t e n t y , e z ag o sp o d aro w u jąc Jo i u d o s k o n a la ją c w o- p a r c iu o w ła sn e z a p le c z e naukowo-badawcze o s ią g n ę ły n a jw y ż s z y po ziom św ia to w y w z a k r e s ie zarówno rozw oju g o sp o d arcz e g o , Ja k 1 m y ś li n a u k o w o - te c h n ic z n e j.
N ie p o k o ją c e j e s t jed n a k t o , Ze k o n c e n tr a c ja d z i a ł a l n o ś c i 8 ♦ ♦ R w gosp o d arkach k ra jó w k a p i t a l i s t y c z n y c h n a j b a r d z ie j ro z w i n ię t y c h p ro w a d z i do m o b i l i z a c j i z n a c z n e j c z ę ś c i zasobów badaw cz ych w k ie ru n k u ro z w ią z y w a n ia problem ów s p e c y f ic z n y c h d la ty c h w ła ś n ie , g o sp o d are k . N ie w ą t p liw ie problemem d la k ra jó w s o c j a l i s t y cznych J e s t t o . Ze n abyw ają o n e , n a ś la d u ją 1 w y k o rz y s tu ję re z u l t a t y 8 ♦ R, k t ó r e z o s t a ł y w ypracow ane, r o z w in ię t e 1 z a s t o sowano w g osp o d arkach r ó ż n ią c y c h s i ę n ie t y l k o poziomem w ie d zy t e c h n ic z n e j 1 w y d a jn o ś c i p r a c y , le c z tek Ze system am i o r g a n iz a c j i 1 z a rz ą d z a n ia p ro c e sa m i w ytw ó rcz ym i. Prob lem ten n ie je d n o k r o t n i e le ż y u podstaw n ie a d e k w a tn o ś c l t e c h n i k i t r a n s f e r o w a n e j z Zachodu na Wschód.
I n t e r e s k ra jó w s o c j a l i s t y c z n y c h wymaga, w o b l ic z u powyższego, s tw o rz e n ia p rz e z te k r a j e w łasn eg o p o t o n c jo łu n a u k o w o - te ch n icz n e go zd o ln eg o s p r o s ta ć d y n a m ic z n ie w z ra s ta ją c y m w tym z a k r e s ie po trzebom . S y t u a c j a bowiem, w k t ó r e j m iędzynarodow y t r a n s f e r t e c h n o lo g ii na l i n i i '.Vschód-Zachód w dłuższym o k r e s ie czasu n ie b y łb y o p a r t y na i s t n i e n i u od p o w ie d n ich p o t e n c ja łó w naukowo-tech- n lc z n y c h we w s z y s tk ic h u c z e s t n ic z ą c y c h w w ym ia n ie k r a j a c h , s p r z y j a ła b y tech n o lo g icz n em u u z a le ż n ie n iu w p r z y s z ł o ś c i p a r t n e r a "s ła b s z e g o " od " s i l n i e j s z e g o " , a zatem m ogłaby d op row ad zić do tzw . k o lo n ia liz m u te c h n o lo g ic z n e g o .
W ob ecnych c z a s a c h n ie w y w o łu je chyba w ię k s z y c h k o n t r o w e r s ji t e z a , źo żaden z k r a jó w , choćby n a jz a s o b n ie js z y i n a jw ię k s z y , n ie noże r o z w ija ć s i ę , a tym b a r d z ie j tw o rz yć w łasn eg o p o t e n c ja łu n au ko w o-techn iczn eg o Je d y n ie w o p a r c iu o w ła s n e z a p le c z e naukowo-badawcze, c h c ą c o c z y w iś c ie nadążać za czołó w ką św iato w ą w z a k r e s ie t e c h n o l o g i i . A zatem możno s t w i e r d z i ć , że d ą ż e n ie do zd yn am izow an ia, u n o w o c z e ś n ie n ia g o s p o d a rk i ja k ie g o k o lw ie k k r a j u , p o d n ie s ie n ia na w yż sz y, p r z o d u ją c y poziom w ie d z y t e c h n ic z n e j j e s t a k t u a ln ie n ie o d łą c z n ie zw iązane z u c z e stn ic tw e m w s z e roko p o j ę t e j m ięd zynarod ow ej w s p ó łp ra c y n a u k o w o - te c h n ic z n e j, a w w ym ian ie m y ś li n a u k o w o - te c h n ic z n e j w s z c z e g ó ln o ś c i. In n y m i s ł o wy c o ra z s z e rs z e w łą c z a n ie s ię do m iędzynarodowego p o d z ia łu p r a
cy w z a k r e s ie 8 ♦ R s p r z y ja tw o rz e n iu 1 u m a cn ian iu w łasneg o po t e n c j a ł u nau ko w o-techn iczn eg o o ra z p odw yższeniu e fe k t y w n o ś c i go sp o d a ro w a n ia .
W tym m ie js c u p o w s ta ję Je d n a k p y t a n i a , a o d p o w ie d z i np n ie maję n ie z w y k le I s t o t n e z n a c z e n ie z punktu w id z e n ia in te r e s ó w k ra jów s o c j a l i s t y c z n y c h , a s z c z e g ó ln ie in te r e s ó w P o l s k i . W ą tp liw o ś c i te można w y ra z ić n a s t ę p u ją c o t cz y ka ż d y, d ow olnych rozm iarów w z ro st w s p ó łp ra c y n a u k o w o - te c h n ic z n e j z Zachodem oko^e s ię Je d nakowo k o r z y s tn y d la g o s p o d a rk i s o c j a l i s t y c z n e j o ra z cz y moż na z a k ła d a ć , że rozw ój wymiany n a u k o w o - te c h n ic z n e j pom iędzy Wschodem i Zachodem J e s t niczym n ie o g r a n ic z o n y ?
W ydaje s i ę , że z uw agi na t a k i e c z y n n ik i Ja k rozw ój m iędzy narodowego rynku k a p ita ło w e g o , s ta n zaaw ansow onla te c h n ic z n e g o i te c h n o lo g ic z n e g o gospodarek k ra jó w Wschodu 1 Z acho d u, n ie d o s t a tek środków dew izow ych p r z y wysokim z a p o trz e b o w a n iu importowym w k r a ja c h s o c j a l i s t y c z n y c h - powyższy problem można sfo rm ułow ać n ie c o i n a c z e j . C h o d z i m ia n o w ic ie o t o , c z y w a r ia n t p o l i t y k i k re d y to w e j k r a ju s o c j a lis t y c z n e g o może być tra k to w a n y Jo d y n ie Ja k o f u n k c ja p r z y j ę t e j w tym k r a ju s t r a t e g i i w z ro s tu g o sp o d arcz e g o, cz y te ż p o l i t y k a z a c ią g a n ia k re d ytó w J e 3 t uwarunkowana w sposób b a r d z ie j z ło ż o n y - co o z n a c z a ło b y , żo p la n o w a n ie d ow o l nych rozm iarów z a d łu ż e n ia s ta n o w i z b y t d a le k o id ą c e u p ro s z c z e n ie . P o s z u k u ją c o d p o w ie d z i na p o s ta w io n e p y to n ie n a le ż y zauważyć, Ze k a ż d e j s t r a t e g i i rozw oju g o s p o d a rk i s o c j a l i s t y c z n e j p o w in ie n odpow iadać o k r e ś lo n y system p la n o w a n ia 1 z a rz ą d z a n ia p ro c e sa m i g o sp o d arcz ym i, s ta n o w ią c y j e j I n t e g r a l n y e le m e n t. W g osp o d arce s o c j a l i s t y c z n e j o zaawansowanym rozw o ju ekonomicznym w m iarę co raz s z e rs z e g o “ o t w i e r a n i a ” g o s p o d a rk i p o ja w ia s ię o b ie k ty w n a po trz e b a r o z s z e r z a n ia e fe k tyw n e g o e k s p o rtu 1 r a c jo n a ln e g o im p o rtu . Procesom tym s p r z y ja k ie r o w a n ie s t o s u ją c e w sz e ro k im z a k r e s ie pa ra m e try .
O g ra n icz o n a p rz e p u sto w o ść k an ałów in fo rm a c y jn y c h m iędzy w ła dzę c e n t r a ln ą a Je d n o s tk a m i g o s p o d a ru ją c y m i o ra z b a r i e r a moty w a cy jn a c z y n ię k ie r o w a n ie nakazowe n ie e la s ty c z n y m i u t r u d n ia ją d o s to s o w a n ie d y re k ty w b e z p o śre d n ic h do zm iennych wymogów rynków z a g ra n ic z n y c h o ra z z m ie n ia ją c y c h s i ę warunków z e w n ę trz n y c h . W r o z w i n ię t e j g osp o d arce s o c j a l i s t y c z n e j p o trz e b n y j e s t o k ro ś lo n y c h rozm iarów system p a ra m e try cz n e g o s te r o w a n ia p ro c e sa m i g o sp o d ar
c z y m i, a o t w ie r a n ie g o s p o d a rk i p r z y s p ie s z a p o tr z e b ? w prow adzenia tego system u , a Je d n o c z e ś n ie u ła t w ia je g o fu n k cjo n o w a n ie za względu na r o z s z e r z e n ie zak ro au w ystęp o w an ia cen o c h n r e k te r z e p a ra m e tryczn ym , k s z ta łto w a n y c h w p r z e r e r y u z p a rtn e ra m i z a g r a n ic z n y m i, t j. cen t r a n s a k c y jn y c h .
W ty c h w arunkach pożądano a t a j e e lę z Je d n e j e tr o n y o p ra c o w an ie s p ó jn e g o , lo g ic z n e g o sye to n u p a ra m e tró w , o d d z ia łu ją c y c h na d e c y z je podajinowane p rz e z je d n o s t k i g o s p o d a rc z e , a z d r u g ie j s tr o n y w ra ż liw o ś ć ty c h jo d n o s te k na d z i a ł a n i a p aram etrów . Wraż liw o ś ć ta p r z e ja w ia s i ę m iedzy innym i w z a k r e s ie swobody d e c y z j i p o z o s ta w io n e j jednostkom gospodarczym o ra z we w p ły w ie param etrów na ocenę d z i a ł a l n o ś c i pracow ników i c a ły c h je d n o s t e k , a tak ż e na ic h ro z w ó j.
fu n k c jo n o w a n ie systomu p o ra n e tró w w g osp o d arce f t o c ja lio t y c z - n a j s t a j e s ię n iezb ęd n e d la w d ra ż a n ia e fe k ty w n o ś c io w y c h ro z w ią zań . D.la p r z y k ła d u , brak ta k ie g o p a ra m e tru Ja k r e a l n y . J e d n o l i t y d la c a ł o ś c i r o z l ic z e ń fin a n so w yc h z z a g r a n ic ę k u rs w alu to w y u n ie m o ż liw ia o p t y m a liz a c ję wymiany z z a g r a n ic ą , a w ię c n ie z m ie r n ie u tr u d n ia z a j ę c i e w ła ś c iw e g o m ie js c a w ralędzynarodowym po d z i a l e p r a c y , з w s z c z e g ó ln o ś c i k o m p lik u je uadanto o p ł a c a l n o ś c i z a g ra n ic z n y c h k re d ytó w in w e s t y c y jn y c h .
Kura w a lu to w y rozum iany ja k o Z a s a d n ic z y olem ont rachunku e~ fe k ty w n o ś c i g o sp o d arow an ia mógłby ró w n ież p e ł n i ć z powodzeniem r o lę w e r y f ik a t o r a ter.pa z r o s t u dochodu narodow ego. Tempo w zro stu g osp od arczego e ta n o w i zaś podstawowy c z y n n ik k s z t a ł t u j ą c / w e w n ę trz n ą l ze w n ętrzną równowagę ekonom iczną o ra z w y z n a c z a ją c y z a s a d n ic z e k lo r u n k l p o l i t y k i g o s p o d a r c z e j, w tym t a k ż e , p rz y da nych w arunkach z e w n ę trz n y c h , z a k re s p o l i t y k i k r e d y to w e j.
Z d r u g ie j s tr o n y n ie n a le ż y zap o m inać, i e w gosp o d arce p la - n.jwej wybór s to p y w zro stu p o w in ie n być d ok onyw an y p r z e d e wszy stk im na p o d s ta w ie i s t n i e j ą c e g o poziomu e fe k t y w n o ś c i d z i a ł a l n o ś c i g o s p o d a rc z e j o ra z szacunków zmian e fe k t y w n o ś c i w y jś c io w e j o-
p a r t y c h ¡rlę d z y in nym i na praw idłow ym rachunku ekon om iczny*. W sposób n a j b a r d z ie j chybe w ym ierny e fe k ty w n o ść gosp od arow an ia p r z e ja w ia s ię we w skaźn iku w y d a jn o ś c i p r a c y . A zatem wybór J e d nego z w a ria n tó w p e rs p e k ty w ic z n e g o p la n u roz-toju gospodarczego u- warunkowany j e u t tak ż e p r z y ję c ie m ’ o k re ś lo n y c h z a ło ż e ń co do zmian w y d a jn o ś c i p r a c y .
znaczę-n ie z p uznaczę-nktu w id z e znaczę-n ia r e a l i z a c j i c e lu g o s p o d a rk i s o c j a l i s t y c z znaczę-n e j , t j . o e ię g n i ę c i a maksymalnego w danych w arunkach poziomu konsump c j i s p o łe c z n e j. P rz e sa d n a o s tro ż n o ś ć w ty n z a k r e s ie oznacza r e z y g n a c ję z azans stw o rz o n ych p rz e z k o n k re tn e , o b ie k ty w n e warun k i . Z k o l e i z b y t n i optymizm s p r z y ja z a g ro ż e n iu z a c h w ia n ia równo w agi g o s p o d a rc z e j. W sto su n k a ch z z a g r a n ic ę oznacza to n a jc z ę ś c i e j p r e s j ę ze s t r o n y b ila n s u handlowego i p ła t n ic z e g o no sku te k zw iększonego z a p o trz e b o w a n ia im portow ego. P ro w a d z i to w kon s e k w e n c ji do n ad m ierneg o, w sto su n k u do r e a ln y c h m o ż liw o ś c i go s p o d a r k i, fo rs o w a n ia e k s p o rtu - z a z w y c z a j kosztem p o g o rs z e n i« Je g o o p ł a c a l n o ś c i . U p r a k t y c e p r z y c z y n io s ię to Je s z c z o do po g ł ę b i e n i a w y s tę p u ją c y c h ró w n o le g le w g o sp o d arce w e w n ę trzn e j na p ię ć i n f l a c y j n y c h , którym to w a rz y s z y n a r u s z e n ie w ew n ętrzn ej rów nowagi m o n e ta rn e j. W p rzyp ad ku tym może nawet d o jś ć do " e k s p o r tu " dochodu narodow ego, co n ie o z n a c z o ło b y n i c in neg o ja k swego ro d z a ju d o fin a n s o w a n ie z a g r a n ic y .
W r e z u l t a c l o - p i s a ł na ten tem at M. K a le c k i t r w a ję c e wy s i ł k i u trz y m o n ia tempo w z ro s tu dochodu narodowego na p o d n ie s io nym p o z io m ie doprowodzę do tym n iż s z e g o p r z y r o s t u dochodu n a ro dowego o d p o w ia d a ją ce g o danym nakładom , im w yższy J e s t ten po ziom 2.
A zatem t w ie r d z e n ie , że dochód narodow y w kredytowym w a r ia n c ie w z ro s tu g osp od arczego ( p r z y w y k o rz y s ta n iu ze w n ę trz n y ch ź ró d e ł a k u m u la c ji) J e s t tym w yższy w p orów n aniu z dochodem narodo wym w w a r ia n c ie bezkredytowym (b ez k o r z y s t a n io z ze w n ętrz n y ch ź r ó d e ł a k u m u la c ji ), im b a r d z ie j in te n s y w n a J o o t p o l i t y k a k re d y
tow a, n ie zawsze okaże s ię praw dziw e w p r a k t y c e . Oznacza to, ża fo rs o w o n te w z ro stu g osp o d arczeg o drogę i n t e n s y f i k a c j i p o l i t y k i k re d y to w e j ma sw oje o g r a n ic z e n io nawet p r z y s p r z y j a j ę c y c h wa runkach z e w n ę trz n y c h . O g r3 n ic z o n io t a k i e p o ja w ia ję s i ę m iędzy In n ym i z & s t r o n y system u p la n o w a n ia i Z A rz ę d z a n io gospodarkę so c j a l i s t y c z n y o ra z za s t r o n y t r a f n o ś c i p rzew id yw ań w z a k r e s ie zmian w y d a jn o ś c i p r a c y , co p o ś re d n io w ię ż ę s i ę z o g ra n ic z o n y do Pewnych rozm iarów z d o ln o ć c ig w c h ła n ia n ia p rz e z gospodarkę inowa- c J i te c h n ic z n y c h i t e c h n o lo g ic z n y c h .
Ro zw aż ajęc spraw ę in te n s y w n o ś c i p o l i t y k i k r e d y to w e j k r a jó w
2
M. K a l e c k i , Z e r y s t e o r i i w z ro s tu g o s p o d a rk i s o c j a l i s t y c z n e j , w a rs za w a 1 9 6 0 , s . 56 i n.
s o c j a l i s t y c z n y c h n a l e ż y t a k ż e d o s t r z e c J e j z e w n ę t r z n e uwarunkowa
n i a . I n t o n s y f i k a c j a s to s u n k ó w ekonom icznych m iędzy k r a ja m i '.'/scho
du i Z a c h o d u n i e możo s i ę posunęć d a l e j n iż p o z w a la ją na to in
t e r e s y e k o n o m ic z n e p a rtn e ró w
1
u s t r ó j praw ny w s p ó łp r a c u ją c y c h zecobę k r a j ó w . W k a lk u la c j a c h d o ty c z ą c y c h wyboru kred ytow eg o wa
r i a n t u w z r o s t u dochodu narodowego k r a j e s o c j a l i s t y c z n e pow inny -
J a k s i ę w y d a j e - u w z g lę d n ia ć r e a ln e n ie b e z p ie c z e ń s tw o w y n ik a ję c e
z m o ż l i w o ś c i n a g ł e j zm iany s ta n o w is k a k ra jó w k a p i t a l i s t y c z n y c h w k w p e t ii d a ls z e g o k re d y to w a n ia wymiany n a u k o w o - te c h n ic z n e j Wschód-
- Z a c h ó d “.
Spowodowane może to być m iędzy in nym i p rz e s ła n k a m i n a t u r y po l i t y c z n e j cz y s t r a t e g i c z n e j ; p rz y c z y n y n ie sq t u t a j z r e s z tę n a j i s t o t n i e j s z e . D ale k o w a ż n ie js z e z punktu w id z e n ia in te r e s ó w
k r a j ó w s o c j a l i s t y c z n y c h b y ły b y ko nsekw encje ekonom iczne n ie o c z e
k iw a n e g o z a k łó c e n ia p ro c e su p rz y s p ie s z o n e g o w z ro stu gospodarczego re a liz o w a n e g o w o p a r c iu o in w e s t y c y jn e k r e d y t y z a g ra n ic z n e . P r z e ja w ić by s i ę to mogło a l b o zam knięciem p r z e z Z a c h ó d kan ałów t r a n
s f e r u t e c h n o lo g i i na W schód, a lb o o d c ię c ie m ź r ó d e ł fin a n s o w a n ia
w z aje m n yc h o b rotów .
O k r e ś la ję c g r a n ic e pow ięzań fin a n so w yc h k ro jó w Wschodu i Za- ctod u na t l e d o k o n u ją c e j s i ę m iędzy n im i w s p ó łp ra c y naukowo-te c h n ic z n e j n a le ż y zauw azyć, że na p o w ię ż e n ia te duży wpływ ma p rag m atyczne p o d e jś c ie bankowców i s f e r fin a n so w y c h obu grup k r a jó w . Z te o re ty c z n e g o punktu w id z e n ia g r a n ic e pow lgzań f in a n sowych m iędzy k r a ja m i s o c j a lis t y c z n y m i i n a jw y ż e j r o z w in ię ty m i k ro ja m i k a p i t a l i s t y c z n y m i n a k r e ś l a j« m o ż liw o ś c i s p ł a t y p rz e z k r a j e Wschodu k re d ytó w z a c lę g o lę t y c h p rz e z n ie na Z a c h o d z ie . W t a kim te o re tyc z n y m u j ę c i u a b s tr a h u je s ię o c z y w iś c ie od pow ięzań wy n ik a ją c y c h z p o s z u k iw a n ia form i metod w s p ó ł i s t n i e n i a system u wa lu to w eg o Wschodu l Zachodu.
P r z y stosunkowo n i e w i o l k l B z a d łu ż e n iu , s ta n d in g k re d yto w y k r a jó w s o c j a l i s t y c z n y c h o c e n ia s ię na p o d s ta w ie m o ż liw o ś c i rozwo
j u e k s p o r t u k r a j ó w s o c j a l i s t y c z n y c h na r y n k i w olnodew izow e. Za
c h o d n i p a r t n e r z y sę św iadom i f a k t u , że ryz yk o n ie w y p ła c a ln o ś c i banków h an d lu z a g ra n ic z n e g o k ra jó w s o c j a l i s t y c z n y c h J e s t bardzo m ałe. Js d n a k wraz ze wzrostem rozm iarów z a d łu ż e n ia z m ie n ia ję
K. Z a b i e l s k l , S to s u n k i fin a n so w e Wechód-Zachód. warszawa 1970, s . 63-65.
s ię na g o rs z e w a ru n k i, na j a k i c h Zachód gotowy j e a t u d z ie la ć d a l s zych k re d ytó w d łu ż n ik o w i. W z ra s ta wówczas tzw . ryz yko k ra jo w e ( c o u n t r y r l s k ), co r z u t u je na wysokość o p ro c e n to w a n ia k r e d y tu . W k o n s e k w e n c ji rosną w ię c k o s z ty u z y s k a n ia k r e d y tu 1 r a t y p ła t n o ś c i z t y t u ł u o b s łu g i d łu g u . K o sz t o b s łu g i d łu g u zaczyna rosnąć w tem pie szybszym n iż sam d łu g . P ro w a d zi to do spadku e fe k ty w n o ś c i p o l i t y k i k re d y to w e j r e a liz o w a n e j w sto su nku do p la n o w a n e j, wraz ze w s z y s tk im i ujemnymi z ja w is k a m i to w a rz y sz ą c y m i togo ro d z a ju s y t u a c j i .
Reasum ując można s t w i e r d z i ć , że n ie n a le ż y tro k to w o ć In t e n s yw n o ści p o l i t y k i k re d y to w e j w k r a ja c h s o c j a l i s t y c z n y c h ja k o w i e l k o ś c i d o w o ln e j, podporządkow anej r e a l i z a c j i am bitn ych lo c z n ie zawsze r e a ln y c h i o s ią g a ln y c h c e ló w . A b s tra h o w a n ie lu b n ie u w z g lę d n ie n ie w w y s ta rc z a ją c y m s t o p n iu , p r z y o k r e ś la n iu rozm ia rów o t w a r c ia g o s p o d a rk i, t a k ic h elem entów Ja k system p la n o w a n ia 1 z a rz ą d z a n ia gospodarkę narodow ą, f a k t y c z n ie w y s tę p u ją c e wskaź n i k i e f ektyv< noścl g osp o d arow an ia o ra z r e a ln e m o ż liw o ś c i ic h po p ra w y , w ła ś c iw a ocena i prognoza z m ie n ia ją c y c h s ię warunków ze w n ę trz n y c h , co m iędzy innym i wpływa na zmianę k o n k u r e n c y jn o ś c i g o s p o d a rk i wobec z a g r a n ic y , s p r z y ja p o w s ta n iu n a p ię ć w y n ik a ją cych i: p o ja w ie n ia s i ę sze re g u nierównowag c z ą s tk o w y c h . Oznacza to s y t u a c j ę , w k t ó r e j z a ło ż e n ia p la n u m ij a j ą s i ę z r z e c z y w is to ś c i ą . N io trz e b a chyba p o d k r e ś la ć , że w yw ie ra to wpływ na po ziom ko nsum p cji vi p r z y ję ty m kredytowym w a r ia n c ie w z ro stu gospo d a rc ze g o w k ie ru n k u Je g o o b n iż e n ia .
Z g o d z ić s ię n a le ż y w tym m ie js c u ze s tw ie rd z e n ie m , że wśród w a ria n tó w p o l i t y k i k re d y to w e j mogą i s t n i e ć z u p e łn ie n i e o p ł a c a l n e. A zatem d z i s i e j s z y d łu g może s ię okazać c ię ż a ro m , a lo t y l k o wówczas j e ś l i z a c ią g n ię t o d a w n ie j k r e d y t y in w e s t y c y jn e o k a z a ły s ię n ie e f e k t y w n e , tz n . j e ś l i o s ią g n ię t o *v w ynik u ic h w yk o rz ys t a n ia m n ie js z y p r z y r o s t w y d a jn o ś c i p r a c y n iż w y n o s ił k o sz t u zys k a n ia k r e d y t u .
O e ś ll z a ś . Ja k p is z e C. J ó z e f i a k 4 k r e d y t y b y ły i eą efektyw n o 1 dokąd będą e fe k ty w n e , d otąd w a rto zw ięk sz a ć z a d łu ż e n ie . 'lożo to trw a ć bardzo d łu g o , a mimo to n ie t y l k o n ie musi z a g ra ż a ć
g lo b a l n e j równowadze g o s p o d a rc z e j ś w ia t a , le c z nawet może j a j
s p r z y j a ć . T a k ie w id z e n lo sprow p o z n a ła rozw ażać z a d łu ż e n ia go sp o d arcza w tem pie równym tempu w z ro s tu dochodu narodowego i do- puozczać m ożliw ość trw o n lo teg o p ro c e su p rz e z d ł u g i o k r e s . W każ dym r a z ie d o p ó ty , d o p ó k i zm iana warunków n ie o b n iż y o p ła c a ln o ś c i p o l i t y k i roenęcegó d łu g u .
K red yto w y w a r ia n t w z ro stu g osp od arczego może w ię c ok azać s i ę o p ł a c a l n y , a w ię c p ożędsny z p unktu w id z e n ia In t e r e s ó w gospo d a r k i s o c j a l i s t y c z n e j . P a m ię ta ć n a le ż y p r z y tym , że zarówno ile r w s z a ja k 1 druga e w e n tu a ln o ść może, a l e n ie m usi z a i s t n i e ć . W ynika .otęd w niosek n a t u r y b a r d z ie j o g ó ln e j, p o s ia d a Ję c y je d n o
cz eśn ie I s t o t n e z n a c z e n ie p r a k ty c z n e . To. że o p ł a c i s i ę k o rz y s ta ć z z a g r s n lc z n y c h k re d ytó w In w e s ty c y jn y c h , w z b o g a ca ją cy ch we w n ętrz n e ź ró d ło 1 m o ż liw o ś c i a k u m u la c ji fin a n s o w e j k r a ju s o c ja lis t y c z n e g o J e s t p raw d ę, a l e t y l k o pod warunkiem s p e ł n ie n i a pew nych p r z e s ła n e k o c h a r a k te rz o sub iektyw nym , z k t ó r y c h n ajw a ż n i e j s z a to t r a f n o ś ć d e c y z j i w z a k r e s ie i
1 . Rozm iarów z a d łu ż e n ie ogółem - co uwarunkowane J e s t moż liw o ś c ia m i s p ł a t y d łu g u w p r z y s z ł o ś c i .
2. Sposobu w y k o rz y s ta n ia k re d ytó w - co w lę ż e s ię z p ra w id łowym rachunkiem ekonomicznym, a ś c i ś l e j z ocenę popraw y e fe k ty w n o ś c i g o sp o d aro w a n ia .
3. K ieru nk ów p row ad zonej p o l i t y k i k re d y to w e j - o czym d ecy d u ję m iędzy in n ym i w zg lęd y p o l i t y c z n e .
Ha z a k o ń c z e n ie w a rto Je s z c z e p r z y to c z y ć d w ie o p i n ie b e zp o śre d n io zw ięzone z zag ad n ie n ie m wyboru w a r ia n t u p o l i t y k i z a c ię g a -
n a k re d ytó w i n ie ja k o p o t w ie r d z a ją c e pow yższy w n io sek o g ó ln y . Otóż cyto w any Ju ż C. J ó z e f i a k 3 t w le r d z a : “ G ospodarka, k tó r a wcho d z i na d ro
3
<? z a s i l a n i a swego rozw oju k re d y ta m i z a g ra n ic z n y m i ro z poczyna p r o c e s , k tó re g o n ie może p rz e rw a ć w d o w o ln e j c h w i l l . i wa—łto w n e w y c o fa n ie s ię z p o l i t y k i z a d łu ż e n ia z a g ra n ic z n e g o no c e le rozwojowe w y w o ła ło b y tvewnętrzne w s tr z ę s y g osp o d arcze w raz z ic h n a stę p stw a m i - k o n f lik t a m i s p o łe c z n y m i 1 ekonom icznym i, a w r e z u l t a c i e p r z y n io s ły b y tak ż e ozkodę m ięd zynarod ow ej p o z y c j i
da-5 nego k r a j u “ .
łie t o n ia s t znany o tn erykeński f i n a n s i s t a L . D r a in a r d , w l i p c u
1
j76
r . ( b y ł wówczas w icep rez yd en tem Chaso ila n h a tta n B a n k ) p o w ie d z i a ł : " N ie j e s t n a jb a r d z ie j i s t o t n y s to p ie ń z a d łu ż e n ia , le c zAspekty p o l i t y k i k r a i y t o u e j krajów s o c j a l i s t y c z n y c h . . . 101
sposób w y k o rz y s ty w a n ia órodków fln o n s o w y c h . W ło s i pobrane poży c z k i , s ta n o w ią c e ok. 50;j szacunkowych k re d ytó w z a c ią g n ię t y c h p rz e z k r a j e s o c j a l i s t y c z n e , p r z e z n a c z a j« na ra to w a n ie l i r a . J e s t to w ię c k r e d y t in t e r w e n c y jn y . K r a je s o c j a l i s t y c z n e fundusze k r e dytow e p rz e z n a c z a j« na rozbudowę p o t e n c ja łu p rzem ysłow eg o ,' a w ię c na rozw ój e k c p o rtu i poprawę Je g o s t r u k t u r y , o tym samym na dy nam izow anie wzajemnych o b ro tó w "^ .
S k ła n i a ć to pow inno do w o r y f l k a c j i poglądów na temot o t w a r c ia g o s p o d a rk i s o c j a l i s t y c z n e j d la z a g r a n ic z n y c h k re d ytó w in w e s ty c y jn y c h o ra z wyboru w a r ia n t u p o l i t y k i k r e d y t o w e j. Z a m ia st w ię c ko n cen trow ać s ię na r o ś w ie ż e n iu p ozorneg o. Ja k s ię w y d a je , dy lem atu cz y k o r z y s ta ć z z a g ra n ic z n y c h k re d ytó w in w e s ty c y jn y c h cz y n i e , n a le ż a ło b y p rzed e w szystk im z n a le ź ć p ra w id ło w e odpow ie d z i na p y t a n i a : i l e p o ż y c z a ć ? na co p o ż y c z a ć ? od kogo poży c z a ć ?
Marek N ie w ln o w e k i
SOME ASPECTS OF IN TEN SE CRED IT PO LICY PURSUED BY THE S O C IA L IS T COUNTRIES AGAINST THE BACKGROUND UF EAST-WEST S C IE N T IF IC AND TECHNICAL COOPERATION
The a r t i c l e a tte m p to a t a n a ly z in g r e l a t i o n s h i p s between the p a s s iv e c r e d i t p o l i c y adopted by th e s o c i a l i s t c o u n t r ie s and im p o r t o f te c h n o lo g y from the W eat. I t i s fo c u ss e d on two main a- r e a n . The f i r s t o f them co n n ecte d w it h im p ort o f te c h n o lo g y end problem s accom panying i t , w h ile the o t h e r one c o n c e rn s the c r e d i t p o l i c y and i t s im p act on f o r e ig n tra d e and econom ic g ro w th . The a u th o r p r e s e n t s an o p in io n th a t the r o l e o f s c i e n t i f i c and t e c h n i c a l p r o g r e s s in econom ic grow th w i l l be g row ing nore th8n p r o p o r t i o n a l l y in r e l a t i o n to th e o v e r a l l r a t e o f g ro w th . I t i s s ta t e d n ex t t h a t a t the p r e s e n t tim e a d e s i r e o f any cou n t r y to dynam ize and m odernize i t s economy and to a t t a i n an enhanced and le a d in g l e v e l o f t e c h n i c a l know-how i s lin k e d ln - c e p a r a b ly w ith i t s p a r t i c i p a t i o n in w id e ly u n d e rsto o d in t e r n a t i o n a l s c i e n t i f i c and t e c h n i c a l c o o p e r a t io n , and e s p e c i a l l y in exchange o f t e c h n o lo g i c a l and s c i e n t i f i c a c h ie v e m e n ts .
On the o t h e r hand, a c o u n t r y 's i n c r e a s i n g l y w id e r p a r t i c i p a t io n in th e i n t e r n a t i o n a l d i v i s i o n o f la b o u r in the sp h ere o f r e s e a r c h and d evelop m en t prom otes c r e a t io n and c o n s o lid a t io n o f i t s own s c i e n t i f i c and t e c h n i c a l p o t e n t i a l , and enhancement
6 K . S z e l e s t o w s k a , H and el Wschód-Zachód w rok po H e ls in k a c h , Pozytyw ne te n d e n c je , “ Trybuna L i'd u " 3 V I I I 1976 r., s . 7 .
o f e f f e c t lv e n e s s o f i t s econom ic p e rfo rm a n c e . F u r t h e r on, the a u th o r i s t r y in g to anower a q u e s tio n w h e th e r a n y , r»o m a tte r how b ig developm ent o f s c i e n t i f i c and t e c h n i c a l c o o p e ra tio n w ith the West w i l l p ro v e to be e q u a lly a d van tag eo u s f o r th e s o c ia l i s t economy, and w h e th e r i t I s p o s s ib le to assume th a t d e v e lo p ment o f s c i e n t i f i c Bnd t e c h n i c a l exchange between th e E a s t and tho W est I s not r e s t r i c t e d by a n y t h in g . The f i n a l c o n c lu s io n i s t h a t i n t e n s i t y o f the c r e d i t p o l i c y p ursued by th e s o c i a l i s t co u n t r i e s must not be t r e a t e d as an u n lim it e d m agnitude s u b o rd in a ted to im p le m e n ta tio n o f a m b itio u s but not a lw a y s f e a s i b l e o b je c t i v e s .
