lt follows that subsidence of floor in the Kleszczów trough was due to both tectonic factors and prolonged, forced movement of groundwaters, independetly of the effects of their flow, determined by location of recharge--discharge zones.
PE3łOME
AHam13 naneont,a,poreo11oniYecK111x ycnos111i.1 no3Bon111n asTopy npe,a,cTaBHTb K0Hueni~111to pa3BlllTlllR sna,a,111Hb1 Kne-1.J.leea Ha cpoHe np111Y111H 111 nocne,a,cTe111i.1 np111Hy>t<,a,eHHoro pa3HblMlll cpaKTopaMlll ,D,BH>KeHHff no,a,3eMHblX BO,D,, He3aBlll-ClllMOro OT nono>KeHHR 30H n111TaHHR. B ocHoBaHHlll :noi.1 K0Huenu111111 HaXO,D,lllTCJł npe,a,nOCblJlKa, "łTO no,a,3eMHble BO,D,bl pearnpoeanH Ha H3MeHeHlllR Hanp11>KeHHH B 3eMHOH Kope yeen111YeH111eM 111nH yMeHbWeH111eM ,a,asneH111i.1, Bbl3bl-satol.J.lHM HX Te\.feHHe.
~CTO"łHHKaMH Hanp11>t<eHHM 6b1nH: Ha,a,e111rato1.1.4111ec11 Kap-naTbl, eepT111KanbHOe ,D,BH>KeHHe 3eMHOH KOpbl B pai.1oHe ena,a,HHbl Knel.J.leBa, 1113MeH11to1.1.4111ec11 eo epeMeHH Harpy3Klll MaTepHKOBblM nb,D,OM, a TaK>Ke B03HlllKHOBeHHe Ili lllC"łe3a Hllle MHoroneTHei.1 Mep3nOTbl. Ae111>KeHHe BO,D,bl npo111cxo-,a,111no Bo Bcex BO,D,OHOCHblX ropH30HTax cornacHo nono->KeHHe BO,D,bl npo111cxo,a,111no Bo scex BO,D,OHOCHblX ropH-30HTax cornacHo nono>KeH111to nnacToB. MecToM HX oco6o-ro xnop111,a,Hb1e, cynbcpaTHb_1e 111 Kap60HaTHb1e nopo,a,b1,
KOTOpblX 061.J.laSł MOIJ.lHOCTb B nepMo-Me3o3oe ::noro pai.1oHa paeHa oKono 1500 M. KaTanlll3aTopaMH B npouecce pacTBo-peH111R Kap6oHaTHblX nopo.a. 6b1Jllll con111 COJlffHOM Ili cepHlll-CTOM KHcnoT NaCI, Na2SQ4 H ,a,pyrne.
OnHCb1BaHHb1i.1 pai.1oH pacnono>KeH e to>t<Hoi.1, np1116pe>t<-Hoi.1 yacT111 uexwTei.1Hoeoi.1 coneHocnp1116pe>t<-Hoi.1 cpopMau111111. KpoMe Toro B Me3o30MCKHX oca,a,Kax 6bm o6Hapy>t<eH np111po,a,-HblM ra3 co,a,ep>t<a1.1.4111i.1 CQ2 Ili H2S, KOTOpble ,a,enatoT BO,D,bl c111nbHO arpeccHBHblMlll. Bee 3To c,a,enano Bo3Mo>KHblM lllHTeHClllBHOe pa3BlllTHe KapcTa Ha pa3HblX rny6111HaX. npo-,D,On>KlllTenbHOe ,a,ei.1cTe111e cpe3b1Bato1.1.4111x c111n Ha Kposn111 KapcTOBblX cpopM Bbl3Bano 111x npoean111eaH111e c 06pa3osa-H11teM c6pocoB H CTpyKTYP noXO>KlllX Ha TeKTOHlll"łeCKl/le
sna,a,111Hbl.
Harpy3Ka Kpoen111 KapcTOBblX cpopM MaTep111KOBblM nb,D,OM 6bma TaK>t<e np111YHHoi.1 111x nposa11111eaH111R, a o6pa30-saswHec11 nOHH>KeHlll1ł 3anonH1łJ1 ne,a, H MaTepHan, KOTOpblM oH Hec c 0601.1. Cpe3b1saH111e nb,a,11 Ha yposHe MeCTHocT111 CTano np111Y111Hoi.1 Toro, "łTO Ha,a, rnb16aM111 MepTsoro nb.a.a no11sn11nc11 HOBblM oe,a, C MopeHoM. np111 nposan111BaH1111-t BCe Hlll>t<e pacnono>KeHHblX KapCTOBblX cpopM B npe,a,enax sna,a,111Hb1 oca>K,a,anocb HecKonbKO rop11130HTOB eanyHHblX rn111H o,a,111HaKosoro B03pacTa.
TaK, "łTo KpoMe TeKTOHH"łeCKlllX npHYlll.H noH111>t<eHi.t1ł
,a.Ha sna,a,111Hbl Kne1.1.4esa TaM Ha6nto,a,atoTC1ł 3cpcpeKTbt npo-,a,on>t<111Te11bHoro npHHy>t<,a,eHHoro Te"łeH11111 no,a,3eMHblX so,a,, He3aB111C111Mo OT nocne,a,CTBlllM 111x TeYeH11111, onpe,a,eneHHoro no11o>KeH111eM 30H n111TaH11111 111 ,a,peH111posaH111R.
MAREK MROCZKOWSKI Instytut Melioracji i Użytków Zielonych
UWAGI DO
ARTYKUŁU„ANALIZA PORÓWNAWCZA NIEKTÓRYCH PARAMETRÓW
GRUNTÓW ORGANICZNYCH"
UKD 624.131.26/.27:624,131.43 :53.091+53.093 + 539.5ą :624.131.37(049.3) W „Przeglądzie Geologicznym" nr 9 z 1982 r. ukazał
się artykuł pod powyższym tytułem autorstwa Marka Tarnawskiego i Franciszka T. Skały. W związku z pewnymi nieścisłościami, pragnę nawiązać do tej pracy.
Badaniom gruntów organicznych, a zwłaszcza właści wemu określaniu parametrów mechanicznych, poświęcono wiele prac (1, 3, 4). Ze względu na bardzo zróżnicowaną strukturę, genezę, a także właściwości fizyczne tych grun-tów, bardzo trudne jest wyprowadzenie ogólnych zależno ści między poszczególnymi parametrami gruntów orga-nicznych. Dlatego w pełni należy docenić wysiłek Autorów, którzy podjęli się takiej próby. Szkoda jednak, że do tak potrzebnej publikacji wkradło się, z pewnością wbrew woli Autorów, kilka błędów metodycznych, które powo-dują, iż czytelnik nie znający problematyki badań gruntów organicznych może na podstawie artykułu wyciągnąć mylne wnioski.
Po pierwsze Autorzy nie precyzują, jakie grunty orga-niczne zostały zbadane (torfy, gytie itp.). Z treści artykułu wynika, że otrzymane zależności wyprowadzono dla grun-tów organicznych będących na pograniczu tych gruntów i gruntów spoistych. Chciałbym również na marginesie zwrócić uwagę, że przedstawiona analiza może być tylko wtedy wiarygodna, jeśli będzie poparta opisem zbadanych gruntów organicznych (zestawienie cech fizycznych, po-danie przedziału tych cech itp.), a także scharakteryzowa-niem zastosowanych metod badawczych - zresztą jest
to zwyczaj powszechnie praktykowany w piśmiennictwie naukowym.
W artykule zaprezentowano trzy zależności, z których
największą wątpliwość budzi zależność między trmax' a E„ (wykres został przedstawiony na ryc. 1, a podpis do tej
za1eżności umieszczono na ryc. 2).
Dwudziestokrotne rozciągnięcie skali poziomej daje złudzenie, że taka zależność w ogóle istnieje. Przedstawienie_ tej samej zależności w skalach jednakowych (na osi piono-wej i poziomej) powoduje, że wykres stanowi prostą „prawie" prostopadłą do osi t tmax' a więc wpływ zmiennej niezależnej t t~ax' na zmienną zależną ĘP jest znikomy, co zresztą potwierdza podana przez Autorów wartość . współczynnika korelacji r
=
0,079 bliska zeru (wykres zaś na ryc. 1 sugeruje coś zupełnie odwrotnego, a więc dobrą korelację).Również niejasne dla czytelnika jest wykreślenie granic odchyleń standardowych w różnych odległościach od wy-znaczonej prostej, co świadczy, że Autorom jest obojętne, czy rozkład wielkości EP ma rozkład asymetryczny (wynika to z ryciny), czy normalny (wynika to z obliczeń, aproksy-macja metodą najmniejszych kwadratów).
Niejasne i nieprecyzyjne są sformułowania zawarte w artykule np.: „Zauważono, że zależność EP (lub M 0) =
w
=
.f(--
11) jest bliska funkcji hiperbolicznej, jednak
stwier-/om
dzone odchylenia sugerują potrzebę wprowadzenia
datkowych współczynników" (5, s. · 481). Wydaje m1 się, że w artykule, w którym podejmuje się próby wykorzysta-nia statystyki matematycznej, takie sformułowania nie mogą być użyte. Wiadomo, że funkcja ta jest typu hiper-bolicznego, w przypadku zaś współczynników, to trudno dociec, co Autorzy mają na myśli (ogólna postać funkcji hiperbolicznej ma postać y
=
c/(ax+b)+e i niemożliwe jest dodanie do tej formuły jakichkolwiek współczynników). Osobna grupa uwag - zresztą może nawet bardziej istotna niż błędy popełnione przez Autorów przy analizie wyników - dotyczy stwierdzeń na temat metodyki badań, np. „za optymalną metodę badania gruntów organicznych uważa się często badahia presjometryczne" (5, s. 480). Powszechnie znany jest fakt, że grunty organiczne można zaliczyć do gruntów mocnościśliwych i słabonośnych i właś nie dlatego nie zaleca się stosowania standardowego sprzętupresjometrycznego - chyba, że Autorzy dysponowali samo-wiercącym presjometrem dostosowanym do właściwości gruntów organicznych.
Nasuwa się więc pytanie, czy Autorzy rozwiązali takie zagadnienia, jak: dokładne. przyleganie ścianek sondy pomiarowej w otworze w gruntach organicznych,
pokona-nie trudności w wykonaniu prawidłowego otworu w tych
gruntach, wreszcie zastosowanie osłony o dużej czułości -szkoda jednak, że w artykule nie wspomniano choć
po-bieżnie o metodyce badań.
Na marginesie warto zauważyć, że grunty organiczne cechują się dużą zmiennością cech fizycznych i mechanicz-nych, wydaje się więc celowe, aby Autorzy wyjaśnili, jak rozwiązali zagadnienie porównywania wyników otrzyma-nych z badań edometrycznych M0 (pomiary „punktowe"
-próbka o wysokości 2 cm) oraz z badań presjometrycznych
E„ (pomiary dla warstwy gruntu o miąższości około 20 cm). Trudno również zgodzić się ze stwierdzeniem Autorów, że grunty organiczne cechuje niski współczynnik filtracji. Znane są grunty organiczne, jak np.: niektóre rodzaje nieskonsolidowanych torfów, o wysokiej wodoprzepuszczal-ności (6).
Na zakończenie chciałbym podkreślić, że Autorzy zbyt pewnie ufają otrzymahym zależnościom, nie dokonując analizy podstawowych parametrów statystycznych, co jest szczególnie ważne przy zaleceniu stosowania w praktyce (np. przeprowadzenie testu istotności współczynnika ko-relacji liniowej, sprawdzenie charakteru rozkładu analizo-wanych cech itu., czy wreszcie ustalenie stopnia korelacji). Do kończącego artykuł zdania: iż zależności „są stosowane w codziennej praktyce Geoprojektu", (5, s. 481), należy dodać, że jest to zbyt ryzykowna praktyka dla projektan-tów, w dodatku opierająca się na wzorze EP
=
1361 'timax+
+
0,183), który wyprowadzono dla dwóch parametrówzupełnie ze sobą nieskorelowanych, bez podania, dla jakich gruntów organicznych ten wzór ma obowiązywać.
LITERATURA
l. Babsk i W. - Zależność edometrycznego modułu
ściśliwości od obciążenia i początkowego ciężaru objęto ściowego szkieletu gruntowego torfu. Rocz. Nauk. Rol. Ser. F. 1975 t. 79 z. 1.
. 2. G r e g o r y S. - Metody statystyki w geografii. PWN 1970.
3. Mroczkowski M. - Dobór funkcji
aproksymu-jących do analizy parametrów fizyczno-mechanicznych torfów. Wiad. !MUZ· 1978 t. 14 z. l.
4. S w a t o w s k i I., W oj n i c k i J. - Zależność edo-metrycznego modułu ściśliwości od popielności i
po-czątkowego ciężaru objętościowego szkieletu
grunto-wego gytii. Materiały pokonferencyjne, t. Il, Zielona Góra, luty 1980.
5. Tar n a wski M., Skał a F.T. - Analiza porów-nawcza niektórych parametrów gruntów organicznych. Prz. Geol. 1982 nr 9.
6. Z a w ad z ki S., Ols z ta W. - Wpływ stopnia rozkładu, głębokości zalegania oraz rodzaju torfu na wielkość przepuszczalności organicznych utworów gle-bowych. Materiały seminaryjne !MUZ 1977.
JÓZEF OBERC, RYSZARD KRYZA, ANDRZEJ MUSZYŃSKI
Uniwersytet Wrocławski
ERUPCJA WULKANU LAKĄGIGAR NA ISLANDII W 1783 R.
/
UKD 551.212.1/.217.03.08(491.1-11 wulkan Lakagigar)"i783.06.08/1784.02"
Szczelinowy wulkan Lakagigar znajduje się w połud
niowej Islandii, na SW od lodowca Vatna' (ryc. 1). Erupcja tego wulkanu miała miejsce w 1783 roku. 8 czerwca br. mija 200 lat od jej rozpoczęcia. W literaturze wulkanolo-gicznej figuruje ona jako największy jednorazowy wylew lawy na świecie w czasach historycznych, uznawana jest
też za największą lądową erupcję szczelinową w całym
okresie ·postglacjalnym. Również pod względem energii wybuchu Lakagigar znajduje się wśród największych współ czesnych erupcji wulkanicznych.
100
Najpełniejszy opis Lakagigar znajduje się w pracy S.
Thorarinssona (5), skąd autorzy tego artykułu zaczerpnęli
wiele informacji o przebiegu i skutkach wybuchu. W
przed-kładanym artykule ujęto też własne spostrzeżenia i
ob-se~wacje terenowe dokonane w czasie ekspedycji, geolo-gicznej na Islandię w 1981 r. (2).
Szczegółowy i wiarygodny opis wybuchu Lakagigar
pochodzi od naocznego świadka R. Jon Steingrimssona, zakonnika z klasztoru w Prestbakki (około 50 km na SE od góry Laki). Niestety opis ten jest przetłumaczony tylko
