KS. KRZYSZTOF JEZ YNA
POSTAWA CHRZES´CIJAN WOBEC GLOBALIZACJI
Kos´ció we wspóczesnym s´wiecie odczuwa solidarnos´c´ z ludz´mi poszuku-j acymi i potrzebuj acymi pomocy w wypracowaniu ocen w wielu róznych sferach zycia, a takze w szukaniu odpowiedzi na konkretne pytania nurtuj ace wspóczesnego czowieka. Stanowiska Kos´cioa domaga sie niezmiernie aktualny i nurtuj acy wiele umysów problem globalizacji. Globalizacja tworzy wielos´c´ gospodarczych, politycznych i spoeczno-kulturowych wzajemnych i wielostronnych powi azan´ i oddziaywan´ sprawiaj acych przejawy istnienia systemu s´wiatowego. Wielu podkres´la globalizacje postepu, osi agniec´ tech-nicznych, rozwoju gospodarczego, solidarnos´ci, a jednoczes´nie mówi sie o globalizacji nedzy, dyskryminacji, przemocy, terroryzmu i za. Globalizacja, zachowuj ac charakter ambiwalentny, ukazuje swoje blaski i cienie, wywouj ac u jednych skrajne oceny zwolenników i przeciwników, u innych powoduje trudnos´ci w jednoznacznej ocenie jej skutków i pozostawia ich w stanie dyle-matu sumienia1. S´wiat jest tak skomplikowany, ze efekty procesów globali-zacji jawi a sie jako przypadkowe i tym samym nieprzewidywalne. Sprawiaj a
Ks. dr hab. KRZYSZTOF JEZ YNA, prof. KUL – kierownik Katedry Teologii Moralnej Szczegóowej KUL; adres do korespondencji: ul. Ogrodowa 14, 20-075 Lublin; e-mail: krzycho@kul.pl
1Por. A. D y l u s. Globalizacja. Refleksje etyczne. Wrocaw 2005 s. 17-22; Z. B a
u-m a n. Szanse etyki w zglobalizowanyu-m s´wiecie. Tuu-m. J. Konieczny. Kraków 2005; Z. W a-l e s z c z u k. Ga-lobaa-lizacja soa-lidarnos´ci. Soa-lidarnos´c´ odpowiedzi a na wyzwania procesów globalizacji w s´wietle nauczania spoecznego Jana Pawa II. Wrocaw 2006 s. 69-136;
K. B e c h. Wyzwania globalizacji w s´wietle nauki spoecznej Kos´cioa. Przemys´l 2007
s. 28-37; J. S z c z a k o w s k i. Meandry i wyzwania procesu globalizacji. ódz´ 2010;
Globalizacja – szanse i zagrozenia. Red. A. Sadowski, A. Wyszkowski. Biaystok 2011;
T. T. K a c z m a r e k. Kto kieruje globalizacj a? Think Tanki – kuz´nie nowych idei.
wiec trudnos´ci w rozwi azywaniu wynikaj acych problemów i komplikuj a ich ocene moraln a.
Kos´ció wrazliwy na wszelkie przeobrazenia, które dotykaj a ludzkos´c´, porusza wielokrotnie problem oddziaywania globalizacji na wspóczesnego czowieka i cae spoeczen´stwa2. Globalizacja, bed ac niew atpliwie zjawiskiem spoecznym, dotykaj acym rózne sfery zycia ludzkiego, jak tez wiele innych zjawisk wpywaj acych na czowieka, powinna byc´ rozpatrywana z perspekty-wy moralnej. Dzisiaj jest to tym bardziej konieczne, ze w pocz atkowej fazie koncentrowano sie – równiez w nauczaniu Kos´cioa – na aspekcie gospodar-czym i finansowym, pomijaj ac aspekt kulturowy i moralny3.
Globalizacja jawi sie jako zjawisko wielopaszczyznowe. Mozna ogólnie powiedziec´, ze globalizacja jest procesem wzrostu wspózaleznos´ci mieszkan´-ców s´wiata zwi azanym z rozwojem elektronicznych s´rodków komunikacji i poszerzeniem sie rynku wymiany towarów i usug, z nasileniem przepywu kapitau i technologii. Jednakze jest równiez zjawiskiem zwi azanym z wymia-n a wartos´ci kulturowych, które ksztatuj a mentalnos´c´ i s´wiadomos´c´ wspó-czesnej ludzkos´ci. Trzeba wiec pytac´ najpierw o stanowisko Kos´cioa wobec narastaj acej globalizacji i jej skutków, które pojawiaj a sie w s´wiecie ofiaro-wanym czowiekowi przez Boga. Nastepnie nalezy wydobyc´, z bogatego skarbca nauczania spoecznego Kos´cioa, te zasady zycia spoecznego, które pozwol a nie tylko bardziej szczegóowo ocenic´ zachodz ace zmiany, ale takze wskazac´ jak unikn ac´ skutków negatywnych globalizacji lub im zaradzic´.
I. MORALNA OCENA GLOBALIZACJI
Toczy sie nieustannie dyskusja na temat zaangazowania Kos´cioa w sprawy spoeczne, polityczne i gospodarcze. Jednak stanowisko Magisterium Kos´cioa jest w tym wzgledzie jednoznaczne, poczynaj ac od pocz atków XX wieku. Zgodnie z jej przesaniem Kos´ció ma prawo zajmowania sie kwestiami gos-podarczymi i spoecznymi, poniewaz spoczywa na nim obowi azek goszenia
2Por. J a n P a w e II. Przem. 90-ta rocznica encykliki „Rerum novarum”. OsRomPol
2:1981 nr 5 s. 12.
3„Nurtuje nas coraz czes´ciej pytanie – czy s´wiat wadzy (czytaj polityka) i s´wiat
bogac-twa (czyli ekonomia) moze funkcjonowac´ bez wartos´ci, czy moze lekcewazyc´ ocene moraln a, czy funkcjonuj ac bez zasad etycznych s´wiat nie pod azy ku wasnemu upadkowi”. A. F. B o-c i a n. Globalizao-cja – kontekst etyo-czny. W: Globalizao-cja – polityka – etyka. Red. A. F. Bo-cian. Biaystok 2012 s. 238.
prawa moralnego, a zycie spoeczno-gospodarcze i moralnos´c´ s a ze sob a bardzo mocno powi azane4. Globalizacja wiec, podobnie jak wiele zjawisk o charakterze spoecznym, nie moze zostac´ wy aczona spod moralnej oceny Kos´cioa. Chrzes´cijanie powinni znac´ ocene moraln a zjawiska globalizacji. Za podstawe oceny kazdej reformy spoecznej nalezy uznac´ ustanowiony przez Boga porz adek, który jest niezmienny. Benedykt XVI przyznaje, ze pan´stwo i Kos´ció s a rozdzielone, ale potrzebuj a wzajemnej relacji. Kos´ció chce uczestniczyc´ w formowaniu sumienia w wymiarze polityki i uwrazliwiac´ na sprawiedliwos´c´ spoeczn a5.
Dla chrzes´cijan zasadniczym argumentem jest fakt, iz Jezus Chrystus mimo ze odrzuca kazd a propozycje zaangazowania politycznego, to Ewangelia przez Niego goszona domagaa sie zmiany wszystkich ludzkich stosunków. Jego wezwanie: „Bliskie jest Królestwo Boze. Nawracajcie sie i wierzcie w Ewangelie” (Mk 1,15) wskazuje, iz Królestwo Boze realizuje sie w kon-kretnej rzeczywistos´ci spoecznej, a nawrócenie domaga sie odnowienia wszystkich relacji chrzes´cijanina, pocz awszy od jego relacji do Boga i siebie samego, poprzez wiezi rodzinne, az po zwi azek ze spoecznos´ci a ludzk a6.
Choc´ Kos´ció jest rzeczywistos´ci a „nie z tego s´wiata” (por. J 17, 15-16), to jednak uczniowie Chrystusa nie przestaj a byc´ w s´wiecie i na wyzwania pyn ace z konkretnej sytuacji wspóczesnych spoecznos´ci nie mog a odpowiedziec´ bier-nos´ci a. Wszak s´wiat, w którym zyj a, jest miejscem realizacji powoania chrzes´-cijan´skiego, a w s´wietle oredzia Chrystusa, Bóg zawieraj ac z ludz´mi przymierze w Chrystusie, wezwa ludzi do urzeczywistniania Jego mios´ci w doczesnym s´wiecie: poprzez mios´c´ do tego, co jest Bozym stworzeniem i przez zaangazo-wanie w s´wiecie, które jest praktycznym wypenieniem obowi azków pyn acych z mios´ci bliz´niego. Egzystencja ludzka jest przeciez w aczona w perspektywe zbawienia, a rzeczywistos´c´ zbawienia, pomimo swego ponadczasowego charakte-ru, jest dos´wiadczeniem historycznym7.
4J. G o c k o. Ekonomia a moralnos´c´. Poszukiwania teologicznomoralne. Lublin 1996
s. 183-194; B e c h. Wyzwania globalizacji s. 37-54.
5Por. DCE 28a; K. W a n d o w i c z. Wasnos´c´, praca, solidarnos´c´. Czowiek w gospo-darce – perspektywa katolicka. W: Czowiek we wspóczesnej gospogospo-darce globalnej. Red.
P. Grabowiec, M. Klimowicz. Wrocaw 2011 s. 40-41.
6 Por. T. H e r r. Wprowadzenie do katolickiej nauki spoecznej. Kraków 2001 s. 31;
A. M a r c o l. Wiara w Boga a spoeczne zaangazowanie. W: Zaangazowanie chrzes´cijan
w zyciu spoecznym. Red. A. Marcol. Opole 1994 s. 179.
7Por. J. N a g ó r n y. Teologiczne podstawy uczestnictwa. W: Zaangazowanie chrzes´ci-jan w zyciu spoecznym. Red. A. Marcol. Opole 1994 s. 89; J. G o c k o. Rozeznanie ewange-liczne jako metoda odczytania i interpretacji znaków czasu. RT 47:2000 z. 3 s. 157.
Integraln a czes´ci a przepowiadania wiary jest spoeczne nauczanie Kos´cioa i realizacja misji Kos´cioa wobec s´wiata, dlatego suszne jest zaangazowanie Magisterium Kos´cioa w analize aktualnej sytuacji spoecznos´ci ludzkich. Wspóczesna teologia moralna stara sie uj ac´ wszystkie wymiary zycia chrzes´-cijan´skiego, nie pomijaj ac równiez paszczyzny zycia spoecznego, bowiem przemiany spoeczno-kulturowe warunkuj a w znacz acy sposób zycie chrzes´ci-jan´skie i realizacje powoania chrzes´cijan8. Odpowiedz´ na wezwanie Chrystu-sa wymaga wiedzy na temat rzeczywistos´ci, w której realizuje sie powoanie chrzes´cijan´skie. Chrzes´cijanie powinni dostrzegac´ i starac´ sie zrozumiec´ za-chodz ace w niej przemiany, aby wespó z innymi poszukiwac´ najlepszych sposobów porz adkowania spraw zycia spoecznego w s´wietle nauki Chrystusa i tworzyc´ w s´wiecie odpowiednie warunki zycia dla wszystkich.
Poznanie daje bowiem mozliwos´c´ was´ciwego odczytania wyzwan´ pyn a-cych z konkretnego s´wiata, rozpoznania w nich „znaków czasu” i odkrycia w historii ludzkiej, pos´ród wielu trudnych i zawiych okolicznos´ci, zaczynów Ewangelii. Chrzes´cijanie powinni s´ledzic´ zachodz ace przemiany, pamietaj ac jednak, by ich nie ubóstwiac´, ani tez w prosty sposób nie potepiac´9. Kos´ció uwaznie bada nowe zjawiska w duchu rozeznania ewangelicznego, korzystaj ac przy tym z dorobku nauczania spoecznego i oceniaj ac je w s´wietle zasad katolickiej nauki spoecznej. Pogebia równiez sw a obiektywn a wiedze o no-wych procesach, by lepiej rozeznawac´ zagadnienia etyczne zwi azane z proce-sem globalizacji10.
Jednakze chrzes´cijanin nie moze ograniczyc´ sie do analizowania dokonuj a-cych sie procesów historycznych, przyjmuj ac wobec nich postawe biern a, jak gdyby przerastay one mozliwos´ci jego dziaania i byy kierowane przez s´lepe i bezosobowe siy. Dla wielu globalizacja jest z´ródem tak wielkich nie-bezpieczen´stw, ze jak s adz a, trzeba sie od niej odizolowac´. Nie jest to posta-wa godna chrzes´cijanina, który meznie stawia czoo „znakom czasu”, przepaja i doskonali duchem ewangelicznym porz adek rzeczy doczesnych11. Kos´ció
8 Por. N a g ó r n y. Posannictwo chrzes´cijan w s´wiecie. T. 1. S´wiat i wspólnota.
Lublin 1997 s. 17.
9Por. G o c k o. Rozeznanie ewangeliczne s. 167; B e c h. Wyzwania globalizacji s. 33;
J a n P a w e II. Przem. Wobec wyzwan´ globalizacji (Watykan, 8.11.2001). OsRomPol 23:2002 nr 3 s. 44-45.
10 Por. J a n P a w e II. Przem. Globalizacja i etyka (Watykan, 27.04.2001) nr 1.
OsRomPol 22:2001 nr 6 s. 42; A. S z a f u l s k i. Kos´ció jako podmiot naprawy
niespra-wiedliwej sytuacji w s´wiecie. W: S´ladami Boga i czowieka. Ksiega pami atkowa ku czci ks. prof. dr. hab. J. Kowalskiego. Red. J. Orzeszyna. Kraków 2000 s. 395.
nie ma podstaw, by sie globalizacji obawiac´, lecz powinien dbac´ o jej was´ci-wy obraz i oczyszczac´ z pojawiaj acych sie nieprawidowos´ci, by moga nies´c´ nowy humanizm obejmuj acy wszystkie narody, kultury i religie12.
Wspóczesne znaki czasu maj a charakter ambiwalentny, gdyz w tych sa-mych okolicznos´ciach niekiedy splataj a sie ze sob a trudnos´ci i szanse, ele-menty negatywne i z´róda nadziei, przeszkody i uatwienia, i bez gebokiego rozeznania trudno odnalez´c´ wskazania i znaki Ducha S´wietego. Ewangelia nie zawiera jasnych rozwi azan´ wszystkich problemów, mimo to chrzes´cijanin powinien podj ac´ trud oceny i poszukiwania mozliwos´ci wypenienia przykaza-nia mios´ci w dzisiejszym s´wiecie. Powinien wzmacprzykaza-niac´ w sobie s´wiadomos´c´, ze kazdym ludzkim wydarzeniem kieruje opatrznos´ciowa reka Boga, który od kazdego chrzes´cijanina z ada, by wspópracowa z Nim w ksztatowaniu dzie-jów, tak aby zmierzay ku celowi godnemu czowieka13. Jak podkres´la Jan Pawe II, trzeba przezwyciezyc´ wszelki lek i podj ac´ epokowe wyzwania, ufaj ac w s´wiato i moc Ducha, który jest posyany Kos´cioowi. Do czonków Akademii Papieskich mówi: „«wypyn´ na gebie» Dzis´ to wezwanie kieruje [...] do was, abys´cie odwaznie i w sposób kompetentny mogli stawic´ czoo licznym i zozonym problemom naszego czasu”14.
Wyzwaniem naszych czasów jest zatem rozeznanie w aspekcie intelektual-nym (za pomoc a nauk szczegóowych) i teologicznym zmian powstaych w wyniku globalizacji, a zwaszcza, jak podkres´la Jan Pawe II, wzorca antropologiczno-kulturowego, który jest wzorcem tych epokowych przemian. Chrzes´cijanie, a zwaszcza przedstawiciele s´wiata kultury i nauki, powinni wnies´c´ swój cenny wkad, ukierunkowuj ac wybory kulturowe wspólnoty chrzes´cijan´skiej i caej spoecznos´ci oraz wskazuj ac mozliwos´ci i narzedzia konfrontacji miedzy wiar a i kulturami, a takze pomiedzy Objawieniem a za-gadnieniami zwi azanymi z zyciem ludzkim. Ich zadaniem jest równiez propo-nowanie dróg poznania krytycznego oraz autentycznego dialogu, który w cen-trum kazdego projektu stawiac´ bedzie zawsze czowieka i jego godnos´c´, maj ac na celu jego peny i harmonijny rozwój15.
Cay Kos´ció, a wiec takze kazdy chrzes´cijanin, wezwany do nowej ewan-gelizacji ma rozstrzygn ac´ kwestie globalizacji, która jest zadaniem dla jego
12Por. Komisja Iustitia et Pax. O was´ciwy ksztat mundializacji. W: J. O r z e s z y n a. Kos´ció wobec globalizacji. Kraków 2003 s. 119.
13Por. J a n P a w e II. Przem. Dziejami s´wiata kieruje reka Boga. OsRomPol 22:2001
nr 6 s. 15; G o c k o. Rozeznanie ewangeliczne s. 165.
14J a n P a w e II. Przem. Wobec wyzwan´ globalizacji nr 4 s. 45. 15Por. tamze oraz B e c h. Wyzwania globalizacji s. 34-37.
misji ewangelizacyjnej przez zaangazowanie w odnowe porz adku spoecznego i dziaanie na rzecz sprawiedliwos´ci i promocji czowieka16. Powinnos´ci a chrzes´cijan jest weryfikacja zgodnos´ci kierunku przemian, zwi azanych z pro-cesem globalizacji, z ide a powszechnego braterstwa i uniwersalizmem chrzes´-cijan´stwa. Kos´ció poprzez swoich czonków powinien starac´ sie o takie jej ukierunkowanie, aby nie sprzeciwiaa sie godnos´ci czowieka, aby nie zostaa wy aczona spod oceny dziaania moralnego. Etyka globalizacji powinna byc´ etyk a opieraj ac a sie na prawdzie o godnos´ci i równos´ci czowieka w prawach, na trosce o dobro, jakie przysuguje kazdemu jako jednostce i wspólnocie17. Obecnos´c´ chrzes´cijan w s´wiecie polega na „byciu sol a ziemi”, na cakowitym zanurzeniu sie w spoeczen´stwie i sprawianiu, ze rzeczywistos´c´ wiary wydaje owoce w s´wiecie i zmierza do przeksztacania i nieustannej przemiany s´wiata zgodnie z Bozym zamysem mios´ci18. Jednakze rzeczywistos´c´, a wiec i zaist-niae procesy globalizacyjne, chrzes´cijanin powinien uznac´ jednoczes´nie za
misterium salutis i misterium iniquitatis, gdyz historia ludzka jest ci agle za-równo na nowo wypowiadanym sowem Bozym i sowem, na skutek grzechu, nie pochodz acym od Boga19. Dlatego procesy zachodz ace w zyciu spoecznym przynosz a zarówno znaki nadziei, jak i niejednokrotnie niepokoj a. Realizm chrzes´cijan´ski pozwala przyj ac´ obecn a rzeczywistos´c´, by móc w niej uczestni-czyc´ i wypeniac´ obowi azek wynikaj acy z misji Kos´cioa w s´wiecie20.
Warunkiem goszenia globalnej kultury, opartej na chrzes´cijan´skiej mios´ci bliz´niego, jest to, aby kazdy chrzes´cijanin zacz a od siebie, staraj ac sie we wszystkich swoich mys´lach i dziaaniach odzwierciedlac´ wizerunek Chrystu-sa21. Bowiem róznego rodzaju problemy mozna rozwi azac´ wówczas, jezeli jest silna i wytrwaa wola poszczególnego czowieka, by te trudn a sytuacje naprawic´. Jak mówi Jan Pawe II: „Musimy rozpocz ac´ od samych siebie. [...] Jezeli czowiek zatraci sens zycia i przestanie sie kierowac´ zasadami moralny-mi, gubi ac sie we mgle obojetnos´ci, zadna polityka nie bedzie w stanie sku-tecznie chronic´ jednoczes´nie interesów natury i interesów spoeczen´stwa. To
16Por. O r z e s z y n a. Kos´ció wobec globalizacji s. 25.
17Por. tamze s. 23. Szczególnie globalizacja ekonomii wymaga podporz adkowania etyce.
Por. B e c h. Wyzwania globalizacji s. 69-75.
18Przesanie Kon´cowe S´wiatowego Kongresu Katolików S´wieckich. Czujemy sie odpowie-dzialni za formacje i wychowanie w wierze nr 6. OsRomPol 22:2001 nr 2 s. 42.
19Por. G o c k o. Rozeznanie ewangeliczne s. 161. 20Por. O r z e s z y n a. Kos´ció wobec globalizacji s. 18.
21Por. J a n P a w e II. Przem. Dziejami s´wiata kieruje reka Boga. OsRomPol 22:2001
czowiek moze budowac´ i niszczyc´, moze okazywac´ szacunek lub pogarde, moze dzielic´ sie z innymi albo odmówic´ pomocy. Wielkie problemy dotykaj a-ce wielu sfer powinno sie podejmowac´ nie tylko jako problemy „techniczne” czy „polityczne”, ale jako problemy w swej istocie „moralne”22.
Ludzkos´c´, wkraczaj aca w dobe globalizacji, nie moze sie juz duzej obejs´c´ bez podstawowego kodeksu etycznego. Nie wystarczy jeden wspólny system spoeczno-ekonomiczny czy kultura, która narzuci etyce swoje wartos´ci i kry-teria. Zasad zycia spoecznego trzeba szukac´ we wnetrzu czowieka jako takiego, w uniwersalnej naturze czowieka, która jest darem Stwórcy. Takie poszukiwanie jest konieczne, jes´li globalizacja nie ma sie stac´ jeszcze jedn a form a absolutnej relatywizacji wartos´ci, uniformizacji stylów zycia i kultur. Przy caej róznorodnos´ci form kultury istniej a uniwersalne wartos´ci ludzkie, które nalezy wyrazac´ i stawiac´ na pierwszym planie jako wiod ac a sie wszel-kiego rozwoju i postepu23. Z prawdy o czowieku i podstawowych wartos´ci jego natury zostaj a wyprowadzone zasady zycia spoecznego, które ksztatuj a nauczanie spoeczne Kos´cioa. Konkretn a odpowiedzi a Kos´cioa na strategie i skutki globalizacji jest goszenie i przyblizanie zasad katolickiej nauki spo-ecznej, które mog a stanowic´ kryteria moralnej oceny przebiegu globalizacji.
II. ZASADY SPOECZNE W DOBIE GLOBALIZACJI
Proces globalizacji jest niew atpliwie zjawiskiem spoecznym, dotykaj acym wiele sfer zycia spoecznego, dlatego w jego analizie warto oprzec´ sie na wy-pracowanych przez katolick a nauke spoeczn a zasadach etyczno-spoecznych. Zasad spoecznych, proponowanych przez spoeczne nauczanie Kos´cioa, jest wiele, nie ma jednak zgodnos´ci co do prób uszeregowania ich i stworzenia jednego zwartego systemu. Spoeczne dokumenty Kos´cioa najczes´ciej wymie-niaj a takie zasady, jak: solidarnos´ci, pomocniczos´ci, sprawiedliwos´ci i mios´ci spoecznej. Oprócz nich czesto ukazuje sie równiez zasady: prymatu osoby ludzkiej, praw czowieka, dobra wspólnego, wolnos´ci, prawdy, równos´ci, dialo-gu, kompromisu, demokracji. Z czasem zaczeto przywoywac´ jako pierwszorzed-n a zasade prymatu osoby i praw czowieka24. W konteks´cie rozwoju
globali-22Por. J a n P a w e II. Przem. Globalizacja solidarnos´ci wymaga kultury solidarnos´ci
(Watykan, 11.11.2001) nr 2. OsRomPol 22:2001 nr 2 s. 31; CA 18.
23Por. J a n P a w e II. Przem. Globalizacja i etyka s. 42.
24Por. J. G o c k o. Zasady nauki spoecznej Kos´cioa i wartos´ci podstawowe jako normy moralne zycia spoecznego. Refleksja na kanwie wspóczesnych dokumentów spoecznych Kos´cioa.
zacji najczes´ciej wspomina sie o solidarnos´ci („globalizacji solidarnos´ci”), gdyz zasada solidarnos´ci stymuluje ochrone godnos´ci czowieka i poszanowanie jego praw, ale domaga sie dopenienia o dobro wspólne. Na tej podstawie mozna peniej okres´lic´ solidarnos´c´25. Ostatecznie Jan Pawe II, mówi ac o urzeczywist-nianiu globalizacji w solidarnos´ci, wezwa do globalizacji solidarnos´ci26.
Wedug Jana Pawa II dwóch wartos´ci nie powinno sie rozdzielac´, mianowi-cie troski o dobro jednostki i suzby dobru wspólnemu. One uzupeniaj a sie wzajemnie i wzmacniaj a. Kazdy czowiek, stworzony na obraz i podobien´stwo Boze (por. Rdz 1, 26-28) i tym samym radykalnie zwrócony ku swemu Stwór-cy, pozostaje w trwaej relacji z wszystkimi, którzy zostali obdarzeni t a sam a godnos´ci a27. Budowanie zycia spoecznego na faszywej lub redukcyjnej an-tropologii powoduje cay ci ag negatywnych skutków procesu globalizacji.
Pierwsz a i najwazniejsz a zasad a, wedug Jana Pawa II, jest zasada pryma-tu osoby ludzkiej28. Ojciec S´wiety zywi przekonanie, ze „troska o ochrone godnos´ci czowieka jest zasad a wiod ac a, z której czerpiemy inspiracje, i dzie-ki niej zostaj a poozone mocne i trwae fundamenty pod budowe pokoju”29. Godnos´c´ czowieka jest zakorzeniona w zamys´le Stwórcy, a wiec wynikaj ace z niej prawa nie mog a podlegac´ samowoli wiekszos´ci i kazdej decyzji poli-tycznej. Powinny sie one znajdowac´ w centrum wszystkich programów. Czo-wieka i jego podstawowe potrzeby powinni miec´ na uwadze zwaszcza stoj acy na czele rz adów i odpowiedzialni za tworzenie prawa30.
Prawa czowieka, które wynikaj a z godnos´ci osobowej czowieka, stoj a równiez na strazy „przyrodzonej godnos´ci i wartos´ci ludzkiej osoby”31.
Na-RT 53:2006 z. 3 s. 87-97; W. P i w o w a r s k i. ABC katolickiej nauki spoecznej. Red. W. Pi-wowarski. Pelplin 1993 s. 62-63; A. K l o s e. Katolicka nauka spoeczna. Warszawa 1985 s. 13-14; Cz. S t r z e s z e w s k i. Katolicka nauka spoeczna. Warszawa 1985 s. 508-520.
25Por. W a l e s z c z u k. Globalizacja solidarnos´ci s. 25-26.
26Por. EinE 112; CA 35. Por. W a l e s z c z u k. Globalizacja solidarnos´ci s. 229-244;
W a n d o w i c z. Wasnos´c´, praca, solidarnos´c´ s. 39-40.
27 Por. J a n P a w e II. Oredzie na S´wiatowy Dzien´ Pokoju (1999): Poszanowanie praw czowieka warunkiem prawdziwego pokoju nr 1. OsRomPol 20:1999 nr 1 s. 4.
28Por. G o c k o. Ekonomia i moralnos´c´ s. 168-183.
29 J a n P a w e II. Oredzie na S´wiatowy Dzien´ Pokoju (1999) nr 1 s. 4. Por.
B e c h. Wyzwania globalizacji s. 69-75.
30Por. J a n P a w e II. Przem. Europa wymaga na nowo pracy misyjnej (Watykan,
30.03.2001) nr 4. OsRomPol 25:2001 nr 5 s. 29.
31Por. Oredzie na S´wiatowy Dzien´ Pokoju (1999) nr 3 s. 4. Por. H. S k o r o w s k i. Prawa czowieka. W: Encyklopedia nauczania spoecznego Jana Pawa II. Red. A. Zwolin´ski.
lez a do nich prawa cywilne i polityczne, prawa ekonomiczne, spoeczne i kul-turowe. Ws´ród nich wymienia sie jako podstawowe prawo do zycia, uczest-nictwa, do samorealizacji, pokoju, jak równiez prawo do wolnos´ci religijnej. Ich powszechnos´c´ i niepodzielnos´c´ stanowi istotny warunek budowy pokojo-wego spoeczen´stwa i integralnego rozwoju jednostek, ludów i krajów. Inte-gralna ochrona wszystkich kategorii praw czowieka jest rzeczywist a gwaran-cj a penego poszanowania kazdego poszczególnego prawa32.
Globalizacje trzeba umies´cic´ w szerszym konteks´cie programu polityczno--ekonomicznego, maj acego na celu prawdziwy rozwój caej ludzkos´ci. W ten sposób suzyc´ bedzie caej rodzinie ludzkiej, nie przynosz ac korzys´ci tylko niewielkiej grupie uprzywilejowanych, ale przyczyniaj ac sie do dobra wspólnego wszystkich. Tak wiec rzeczywisty sukces globalizacji oceniac´ sie bedzie wedug tego, w jakiej mierze pozwoli ona cieszyc´ sie kazdemu podstawowymi dobrami – takimi, jak wyzywienie, mieszkanie, os´wiata, zatrudnienie, pokój, postep spo-eczny, rozwój gospodarczy i sprawiedliwos´c´33. Pocieszaj aca jest tendencja in-terpretowania globalizacji ekonomicznej i gospodarczej z uwzglednieniem czo-wieka jako podmiotu gospodarczego. „Model homo oeconomicus w centrum swoich zainteresowan´ stawia jednostke rozumian a jako podmiot procesów gos-podarczych”34. W tym wysiku poszukiwania czowieka integralnego konieczna jest korekta uprzedniego bedu antropologicznego.
Zasade godnos´ci osoby ludzkiej i naleznych jej praw zabezpiecza i promu-je zasada dobra wspólnego. Juz Jan XXIII pokres´li, ze „prawdziwe dobro wspólne polega przede wszystkim na poszanowaniu praw i obowi azków osoby ludzkiej”35. Dobro wspólne przejawia sie w stworzeniu maksymalnych szans rozwoju jednostkom ludzkim przynaleznym do róznych spoecznos´ci, bowiem zasada ta okres´la cel i zadania kazdej spoecznos´ci. W nauczaniu spoecznym Kos´cioa podkres´la sie, ze dobro wspólne „obejmuje sume takich warunków zycia spoecznego, w jakich ludzie mog a peniej i szybciej osi agn ac´ wasn a doskonaos´c´”36. Z podanych przez Magisterium Kos´cioa okres´len´ dobra
32Por. tamze nr 3-8 s. 4-8.
33Por. J a n P a w e II. Przem. Wychowywac´ do solidarnos´ci nr 5 s. 29.
34Por. M. M i c h a l e w s k a - P a w l a k. Krytyka klasycznego modelu homo oecono-micus w konteks´cie s´wiatowego kryzysu ekonomicznego. W: Czowiek we wspóczesnej gospo-darce globalnej. Red. P. Grabowiec, M. Klimowicz. Wrocaw 2011 s. 11; W a l e s z c z u k. Miedzy egoizmem a dobrem wspólnym s. 119.
35PT 60.
36MM 65, PT 58. Por. J. G o c k o. Dobro wspólne. W: Jan Pawe II. Encyklopedia nau-czania moralnego. Red. J. Nagórny, K. Jezyna. Radom 2005 s. 149-151; W. P i w o w a
wspólnego wynika, ze z jednej strony chodzi o wytworzenie wartos´ci wspól-nych, z drugiej zas´ o peny rozwój osobowos´ci kazdej jednostki37.
Dzisiaj, gdy granice pan´stw nie krepuj a juz handlu i wymiany informacji, powszechne dobro wspólne wymaga, aby wewnetrzna logika rynku podlegaa pewnym mechanizmom kontrolnym. Jest to nieodzowne, aby unikn ac´ zredu-kowania wszelkich relacji spoecznych do sfery gospodarki oraz by chronic´ tych, którzy stali sie ofiarami nowych form ubóstwa i dyskryminacji. Jan Pawe II ostrzega, ze gdy wbrew zasadom sprawiedliwos´ci interesy partyku-larne stawia sie wyzej niz dobro wspólne, w konsekwencji rodzi sie destabi-lizacja, bunt i przemoc38. Zasada dobra wspólnego kaze koncentrowac´ sie na dobru osób, poniewaz od porz adku osób zalezy porz adek rzeczy39.
Dobrem ogóu powinny sie kierowac´ osoby odpowiedzialne za spoeczen´-stwo. Waga problemów, wobec których staj a spoeczen´stwa, powinna wzbu-dzac´ wole poszukiwania tegoz dobra wspólnego. Kos´ció wzywa instytucje ustawodawcze, organizacje miedzyrz adowe i miedzynarodowe, by popieray d azenia poszczególnych pan´stw do „powszechnego dobra wspólnego”. Pozwo-li to stworzyc´ stopniowo warunki, w których czowiek nie bedzie sie biernie poddawa globalizacji, ale sam bedzie j a kontrolowa.
Zasada solidarnos´ci, najczes´ciej przywoywana przez Jana Pawa II przy analizie procesów globalizacyjnych, bya papiesk a propozycj a na was´ciwe uksztatowanie zwaszcza stosunków ekonomicznych i kulturowych40. W cza-sach, kiedy zjawisko globalizacji stao sie rzeczywistos´ci a i obejmuje nie tylko gospodarke i polityke, lecz równiez kulture, czyni wszystkich chrzes´ci-jan odpowiedzialnymi za rozwichrzes´ci-janie w tych dziedzinach ogólnos´wiatowej solidarnos´ci, tylko ona moze bowiem zagwarantowac´ naszej ziemi bezpieczn a przyszos´c´ i trway pokój. Jan Pawe II podkres´la, ze „potrzebna jest globali-zacja solidarnos´ci, która musi sie z kolei opierac´ na kulturze solidarnos´ci, jaka winna przenikac´ serce kazdego czowieka”41.
37Por. tamze. Trzeba wzmacniac´ struktury wspólnotowe ukierunkowane na dobro wspólne
uznaj ace wyzszos´c´ zasady „byc´” nad „miec´”, szanuj acej godnos´c´ kazdego czowieka. Por. Z. W a l e s z c z u k. Miedzy egoizmem a dobrem wspólnym. Kryzys pan´stwa w dobie
globa-lizacji. Kraków 2008 s. 32.
38Por. J a n P a w e II. Przem. Globalizacja i etyka nr 2 s. 42; Papieska Rada Iustitia
et Pax. Kompendium nauki spoecznej Kos´cioa nr 363 s. 238.
39Por. B e c h. Wyzwania globalizacji s. 76-78.
40 Waleszczuk analizuje przemiany spoeczne wywoane globalizacj a, które uzasadniaj a
potrzebe solidarnos´ci. Por. Globalizacja solidarnos´ci s. 139-155.
41 J a n P a w e II. Oredzie na S´wiatowy Dzien´ Pokoju (2000): Na ziemi pokój lu-dziom, których Bóg miuje nr 2. OsRomPol 21:2000 nr 6 s. 8. Por. J a n P a w e II.
Ore-Solidarnos´c´ rozumie sie w tym konteks´cie jako postawe moraln a, która wyraza sie w „mocnej i trwaej woli angazowania sie na rzecz dobra wspól-nego wszystkich i kazdego, wszyscy bowiem jestes´my odpowiedzialni za wszystkich”42. Solidarnos´c´ jest czyms´ najbardziej was´ciwym czowiekowi jako istocie spoecznej i otwartej na innych. Jest sposobem realizowania sie czowieka pos´ród ludzi, nie w alienuj acej izolacji czy w nieautentycznym konformizmie. Solidarnos´c´ jest postaw a, która sprzyja autentycznemu uczest-nictwu w tworzeniu dobra wspólnego. Kaze podejmowac´ odpowiedzialnos´c´ za to, co powinno byc´ realizowane w imie dobra ludzi, niezaleznie od tego, jak rozkadaj a sie w danym przypadku obowi azki wynikaj ace ze sprawiedli-wos´ci. Porz adkuje dziaalnos´c´, skierowuj ac j a ku dobru osoby ludzkiej i spo-ecznos´ci43. Dlatego uzupenieniem zasady solidarnos´ci, ze wzgledu na fun-damentalne prawa osoby ludzkiej, jest zasada sprzeciwu44.
W stworzeniu nowego stylu ludzkiej solidarnos´ci Kos´ció widzi mozliwos´c´ rozwi azania wielu powaznych problemów spoecznych i gospodarczych. Soli-darnos´c´ winna byc´ wartos´ci a wdrazan a przez instytucje i organizacje spoecz-ne, a takze przez pan´stwo. Szczególn a trosk a powinni byc´ otaczani ludzie sabi i zepchnieci na margines. Jak stwierdza Jan Pawe II: „Jest to wymóg porz adku moralnego, którego trzeba nauczyc´ wszystkich ludzi i który winien lezec´ na sercu – jako sprawa sumienia – wszystkim osobom maj acym jakikol-wiek wpyw na zycie spoeczne”45. Celem solidarnos´ci musi byc´ tworzenie bardziej ludzkiego s´wiata dla wszystkich – s´wiata, w którego ksztatowaniu kazdy czowiek bedzie móg uczestniczyc´ w sposób pozytywny i owocny, a w którym dobrobyt czes´ci obywateli nie bedzie juz przeszkod a w rozwoju innych ludzi, ale bedzie go wspomaga46. Co wiecej, chodzi o solidarnos´c´
dzie na S´wiatowy Dzien´ Pokoju (1998): Sprawiedliwos´c´ kazdego czowieka z´ródem pokoju dla
wszystkich nr 3. OsRomPol 19:1998 nr 1 s. 5; Przem. O nowy styl solidarnos´ci (Watykan,
13.05. 2002). OsRomPol 23(2002) nr 10-11 s. 27.
42SRS 38. Por. J. N a g ó r n y. Solidarnos´c´. W: Jan Pawe II. Encyklopedia nauczania moralnego. Red. J. Nagórny, K. Jezyna. Radom 2005 s. 490-499; B e c h. Wyzwania globa-lizacji s. 80-84.
43 Por. W. P i w o w a r s k i. Solidarnos´c´. W: Sownik katolickiej nauki spoecznej
s. 157; Cz. S t r z e s z e w s k i. Katolicka nauka spoeczna. Warszawa 1985 s. 516.
44J. N a g ó r n y. Solidarnos´c´ i sprzeciw u podstaw uczestnictwa w zyciu spoecznym.
RT 38-39:1991-1992 z. 3 s. 7-9; G o c k o. Ekonomia i moralnos´c´ s. 208-209.
45J a n P a w e II. Przem. O nowy styl solidarnos´ci s. 27. Por. J. G o c k o. Potrzeba nowej solidarnos´ci. Moralno-spoeczne implikacje globalizacji. W: Wezwanie do pojednania w perspektywie Jubileuszu Roku 2000. Red. J. Nagórny, K. Jezyna. Lublin 2000 s. 237-250.
pomiedzy pokoleniami, a to wymaga kierowania sie zasad a powszechnego przeznaczenia dóbr, ale wedug której moralnie zakazane jest przerzucanie aktualnych kosztów na przysze pokolenia47.
Zadanie wyj atkowo odpowiedzialne powierza Jan Pawe II s´rodowiskom politycznym. Do nich nalezy regulacja rynków i podporz adkowania praw rynkowych prawom solidarnos´ci, aby los ludzi nie by cakowicie uzalezniony od wszelkiego rodzaju zmian ekonomicznych. Wszyscy ludzie natomiast musz a przezwyciezyc´ egoizm i okazywac´ sobie solidarnos´c´48.
Ostatecznie mozna stwierdzic´, ze tylko caos´ciowa wizja rzeczywistos´ci, inspirowana nieprzemijaj acymi wartos´ciami ludzkimi, moze sprzyjac´ budowa-niu spoecznos´ci wolnej i solidarnej49. Moze ukierunkowac´ przemiany spo-eczno-kulturowe doby globalizacji, jak równiez was´ciwie uksztatowac´ sto-sunki miedzykulturowe. W takiej wizji globalizacji Kos´ció moze odnalez´c´ swoje miejsce, a chrzes´cijanie mog a przyczyniac´ sie do odnowy Kos´cioa i s´wiata.
BIBLIOGRAFIA
J a n P a w e II: Encyklika Sollicitudo rei socialis. Watykan 1991. J a n P a w e II: Encyklika Centesimus annus. Watykan 1991.
J a n P a w e II: Oredzie na S´wiatowy Dzien´ Pokoju (1998): Sprawiedliwos´c´ kazdego czo-wieka z´ródem pokoju dla wszystkich nr 3. OsRomPol 19:1998 nr 1 s. 4-8.
J a n P a w e II: Oredzie na S´wiatowy Dzien´ Pokoju (1999): Poszanowanie praw czowieka warunkiem prawdziwego pokoju nr 1. OsRomPol 20:1999 nr 1 s. 4-8.
J a n P a w e II: Przem. Dziejami s´wiata kieruje reka Boga. OsRomPol 22:2001 nr 6 s. 15-16.
J a n P a w e II: Przem. Globalizacja i etyka (Watykan, 27.04.2001) nr 1. OsRomPol 22:2001 nr 6 s. 42-43.
J a n P a w e II. Przem. Globalizacja solidarnos´ci wymaga kultury solidarnos´ci (Watykan, 11.11.2001) nr 2. OsRomPol 22:2001 nr 2 s. 31-32.
J a n P a w e II. Przem. Wobec wyzwan´ globalizacji (Watykan, 8.11.2001). OsRomPol 23:2002 nr 3 s. 44-45.
J a n P a w e II: Przem. Wychowywac´ do solidarnos´ci (Watykan, 11.04.2002) nr 5. OsRomPol 23:2002 nr 6 s. 28-29.
47 Por. Papieska Rada Iustitia et Pax. Kompendium nauki spoecznej Kos´cioa nr 367
s. 240.
48Por. J a n P a w e II. Przem. Wychowywac´ do solidarnos´ci (Watykan, 11.04.2002)
nr 5. OsRomPol 23:2002 nr 6 s. 29.
J a n P a w e II. Przem. O nowy styl solidarnos´ci (Watykan, 13.05.2002). OsRomPol 23:2002 nr 10-11 s. 27-28.
B e n e d y k t XVI: Encyklika Deus caritas est. Watykan 2005.
B a u m a n Z.: Szanse etyki w zglobalizowanym s´wiecie. Tum. J. Konieczny. Kraków: Znak 2005.
B e c h K.: Wyzwania globalizacji w s´wietle nauki spoecznej Kos´cioa. Przemys´l: Wyd. Archidiecezji Przemyskiej 2007.
B o c i a n A. F.: Globalizacja – kontekst etyczny. W: Globalizacja – polityka – etyka. Red. A. F. Bocian. Biaystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Biaymstoku 2012 s. 236-254. D y l u s A.: Globalizacja. Refleksje etyczne. Wrocaw: Ossolineum 2005.
Globalizacja – polityka – etyka. Red. A. F. Bocian. Biaystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Biaymstoku 2012.
Globalizacja – szanse i zagrozenia. Red. A. Sadowski, A. Wyszkowski. Biaystok: Wydaw-nictwo Uniwersytetu w Biaymstoku 2011.
G o c k o J.: Dobro wspólne. W: Jan Pawe II. Encyklopedia nauczania moralnego. Red. J. Nagórny, K. Jezyna. Radom: POLWEN 2005 s. 149-151.
G o c k o J.: Potrzeba nowej solidarnos´ci. Moralno-spoeczne implikacje globalizacji. W: Wezwanie do pojednania w perspektywie Jubileuszu Roku 2000. Red. J. Nagórny, K. Jezy-na. Lublin: RW KUL 2000 s. 237-250.
G o c k o J.: Rozeznanie ewangeliczne jako metoda odczytania i interpretacji znaków czasu. RT 47:2000 z. 3 s. 159-187.
G o c k o J.: Zasady nauki spoecznej Kos´cioa i wartos´ci podstawowe jako normy moralne zycia spoecznego. Refleksja na kanwie wspóczesnych dokumentów spoecznych Kos´cioa. RT 53:2006 z. 3 s. 85-103.
G o l k a M.: Globalizacja wspóczesna i globalne problemy. Warszawa: Oficyna Naukowa 2012.
H e r r T. Wprowadzenie do katolickiej nauki spoecznej. Kraków 2001.
J a m e s H. Koniec globalizacji. Czego nauczy nas wielki kryzys? Tum. R. Woch. Warsza-wa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR 2010.
K a c z m a r e k T. T. Kto kieruje globalizacj a? Think Tanki – kuz´nie nowych idei. Warsza-wa: Difin 2011.
Komisja „Iustitia et Pax” Episkopatu Francji. O was´ciwy ksztat mundializacji. W: J. Orzeszy-na. Kos´ció wobec globalizacji. Kraków 2003 s. 115-152.
M a n d l e J.: Globalna sprawiedliwos´c´. Tum. M. Dera. Warszawa: Wydawnictwo Sic! 2009. M i c h a l e w s k a - P a w l a k M.: Krytyka klasycznego modelu homo oeconomicus w konteks´cie s´wiatowego kryzysu ekonomicznego. W: Czowiek we wspóczesnej gospodar-ce globalnej. Red. P. Grabowiec, M. Klimowicz. Wrocaw: Wyzsza Szkoa Zarz adzania i Finansów 2011 s. 11-26.
N a g ó r n y J.: Posannictwo chrzes´cijan w s´wiecie. T. 1. S´wiat i wspólnota. Lublin: RW KUL 1997 s. 17.
N a g ó r n y J.: Solidarnos´c´ i sprzeciw u podstaw uczestnictwa w zyciu spoecznym. RT 38-39:1991-1992 z. 3 s. 7-9.
N a g ó r n y J.: Solidarnos´c´. W: Jan Pawe II. Encyklopedia nauczania moralnego. Red. J. Nagórny, K. Jezyna. Radom: POLWEN 2005 s. 490-499.
Papieska Rada Iustitia et Pax: Kompendium nauki spoecznej Kos´cioa. Kielce: JEDNOS´C´ 2005.
R a t z i n g e r J.: Czas przemian w Europie. Kraków 2001.
S k o r o w s k i H.: Prawa czowieka. W: Encyklopedia nauczania spoecznego Jana Paw-a II. Red. A. Zwolin´ski. Radom: POLWEN 2003 s. 394-397.
S z c z a k o w s k i J.: Meandry i wyzwania procesu globalizacji. ódz´: ódzkie Towa-rzystwo Naukowe 2010.
W a l e s z c z u k Z.: Globalizacja solidarnos´ci. Solidarnos´c´ odpowiedzi a na wyzwania pro-cesów globalizacji w s´wietle nauczania spoecznego Jana Pawa II. Wrocaw: PWT 2006. W a l e s z c z u k Z.: Miedzy egoizmem a dobrem wspólnym. Kryzys pan´stwa w dobie
glo-balizacji. Warszawa: Wyd. Homo Dei 2008.
W a n d o w i c z K.: Wasnos´c´, praca, solidarnos´c´. Czowiek w gospodarce – perspektywa katolicka. W: Czowiek we wspóczesnej gospodarce globalnej. Red. P. Grabowiec, M. Kli-mowicz. Wrocaw: Wyzsza Szkoa Zarz adzania i Finansów 2011 s. 39-63.
CHRISTIANS’ ATTITUDE TOWARD GLOBALISATION
S u m m a r y
Christians, like all people, seek an answer to the question that trouble the present time. Globalisation today is an extremely important, and ambivalent, issue that calls for a moral interpretation on the part of the Church. The phenomena of globalisation cannot be stopped or even reduce. If, however, globalization is ambivalent for the Christian, it is important to critically analyse its effects, recognize its accomplishments, and notice its threats. Approving of the positive aspects of globalization, Christians should find some forms of involvement in it. The main mission of the Church at the moment is new evanglisation, its important part being the preaching of the Church’s social doctrine. If man is to be saved where he lives, one should be engaged in the forms of preaching and acting which serve the dignity of the human person and human rights, the common good, and interpersonal solidarity.
Translated by Elzbieta Kos
Sowa kluczowe: globalizacja, ocena moralna, zasada godnos´ci osoby ludzkiej, dobra wspólne-go i solidarnos´ci.
Key words: globalisation, moral evaluation, principle of dignity of the human person, principle of the common good and solidarity.
