A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S __________________ FOLIA OECONOMICA 93, 1989
Krystyna Piotrowska-Marczak*
TEORETYCZNE I PRAKTYCZNE PROB LEMY FINANSOWANIA USŁUG SPOŁECZNYCH W C Z E C H O S Ł O W A C J I
W literaturze czechosłowackiej usługi społeczno są trak Łowane j a - ko część spożycia społecznego rozumianego szeroko Jako "c;ręść d o -chodu narodowego, którą społeczeństwo przeznacza obok wynagrodzenia za pracą na zaspokojenie potrzeb ludności i zadań społeczeństwa Jako c a ł o ś c i " 1.
W bilansie tworzenia i podz iału dochodu na rodowego spożycie spo-łeczne rozumie się jako ma ter i a Iną część potrzeb Instytucji, które świadczą usługi dla ludności. Część tę dzieli się m. In. na n i e m a -terialne potrzeby ludności i materialne potrz eby instytucji świad- czących usługi dla ludności . Odmienność tego uj ęcia polega na tym że spożycie społeczne traktuje się jako element w y d atków p u b l i c z -nych, a nie określoną meto d ę podziału, co jest charakterystyczne dla pojmow ania tej kategorii jako funduszu.
W literaturze czechosłowacki e j spożycie społeczne dosyć czę sto określa się jako dział gospodarki narodowej. Wychodzi się tu ze specyfiki funkcji potrzeb społecznych, takich jak fizyczny I d u -chowy rozwój społeczeństwa, które mają w p ływ na reprodukcję
rozsze-3
rzoną . W statystykach natomiast używa się terminu zabezpieczenie potrzeb socjalnych i kulturalnych, rozumiejąc przez tę kategorię
Dr hab., d o c . w Katedrze F i n ansów U n i w e rsytetu Łódzkiego. 1 L. C i m a, Společenska spotreba, Svoboda, Praha 1966, s. 30-31.
2
J. L i p t a k, K vn iekotorym p r o b l é m o m spolecenskej spotreby z d r ojom finansovanla a e f e k t ý v n o s t I , [w jJ Finansovanie kulturnych a sociálnych opatrení, Bratisláva 1985, s. 41.
3
częiJĆ spożycia społecznego finansowanego z budżetu paćstwa. Różnice między spożyciem społecznym a wydatkami na zabezpieczen I e potrzeb socjalnych i kulturalnych mają charakter metodologiczny. W y n i -kają one z:
1) r<5żnycti í ráde ł finansowania, także pozabudżetowych; 2) sposobu ujmowania spożycia społecznego metodą netto;
3) systemu planowania, który nie uwzględnia zmian w przychodach budżetu p aćstwa4 .
Zgodnie z zasadami obowiązującej w Czechosłowacji od 1976 r. klasyfikacji budżetowej do omawianej grupy usług socja Ino-kuItural - nych należały: oświata, kultura, nauka, ochrona zdrowia, zabezpie-czenie socjalne, gospodarka mieszkaniowa oraz organizacje społecz-ne. Aktualnie, zgodnie z klasyfikacją budżetową wprowadzoną w 1985 r.5 ta część wydatków nosi nazwę usług społecznych i d z i a -łalności na rzecz ludności oraz dodatkowo obejmuje wychowanie fi-zyczne t sport, a także ochronę środowiska.
Z punktu widzenia dominującego źródła pokrycia usługi sp o ł e c z -ne można scharakteryzować jakoi “ Inwestycyjne I n i e inwestycyjne wydatki budżetu paćstwa przeznaczone na finansowanie działów, które
ß
są skierowane na zaspokajanie potrzeb ludności" . Takie teoretycz-ne ujęcie wywołuje pewteoretycz-ne niejasności. Na przykład istnieje problem, czy do omawianych wydatków należy zalicza«? wydatki na Inwestycje en bloc? Bowiem wydatki inwestycyjne można podzielić na dwie grupy: te, które służą odnowie istniejących urządzać i te, które służą r ozsze-rzeniu ich potencjału. Przyjmując, że usługi społeczne wpływają na
•
p oziom dochodów ludności, przede wszys t k i m ze względu na ich w znacz-7
rej mierze bezpłatny charakter , należy odróżnić dwie sytuacje. Pierw-sza grupa wydatków inwestycyjnych może wpłynąć na dochody ludności w bież ą c y m czasie, np. d a r t y m r oku, druga natomiast ma znaczeniedla zwięk-szania się dochodów ludności w przyszłości.
4 V. К у г I I n k, L. L i r, Finanční teorie a politika, Svoboda, Praha "tö&O, s. 145.
Rozpočtová s v a d b a , platňa od 1.01.19Й6, Feôeralni Minister- s t vo F i nar.c i , s . 8.
^ K y z 1 i n k , L é r , Flnančni teorie..., s. 149,
S z / m a ć s k a-P l o t r o w s k a , Rola społecznego funduszu spożycia л zaspokajaniu potrzeb ludności, "Zeszyty Naukowe Ul" 1977, ser. H I , rr 22, 5.16.
Inna kwestia dotyczy włącz en ia do omawianej grupy w y datków na gospodarkę mi es zk aniową. Argumentem, który się prz yt ac za za takim
g
roz wiązaniem , jest przewaga w tym dziale czynności r I ema t er i a I nýc.h 1 to równocze śn ie stanowi ko nt ra rgument do wyłącze ni a z togo obsza ru transpor tu.
Takie posta wi en ie sprawy wydaje się niez mi er ni e dyskusyjne. Od lat gospodarka m i e s z k a n i o w a stanowiła "pomost" mię d z y sferą m a t e -ri a 1 ną 1 ni ema te-rielną, a w różnych okr es ac h była za liczana raz do jednej, raz do drugiej części. B o w i e m zawiera ona w sobie zarówno elementy jednego, jak I drugiego układu. Orzec, któ re z nich p o z o -stają w prz ow ad ze Jest niezw yk le trudno ze wzgl ęd u na brak p r e -cyzy jn ych m e t o d Ich kwantyfi ka cj i. Jest to zat e m sprawa określonej konwencji, a nie rzeczywistej przewagi cech czy też e l e mentów m a -terialnych lub niemat er ia ln yc h.
Inna sprawa łączy się z za l i c z a n i e m do us ług spo łe cz ny ch ś w i a d -czonych na rzecz ludności płac p r a c o w n i k ó w tej s f ery9 . P r z e k o n u j ą -ce wydaje się stwierdzenie, że tylko z po zo ru nie powin ny one być tu zaliczane, ponieważ są d o c h o d e m tych pr a c o w n i k ó w uzyskanych zgod-nie z zasadą wynagrodzeni a wg pracy. Jest to st wi erdzenie prawdzi-we tylko z pu nktu wid ze ni a w y t w ó r c ó w usług. 2 pu nktu wi dz enia o d -biorców, jeśli usługi społeczne są nie od płatne lub tylko części ow o odpłatne, to ludnośó nie opłaca pra cy "włożonej" w usługi, a zat em wynagrodzenie pracow n i k ó w tej sfery jest częśc ią do c h o d ó w k o r z y -stających z usług i nie m oże być z nich wyd zielone.
Jak wynika z tego kr ótkiego przeglądu, spożycie społ ec zn e m o żna roz patrywać z różn yc h pun k t ó w widzenia. Biorąc pod uwagę aspekty funkcjonalne bardzo istotna jest analiza pod k ą t e m zwlązkówi t w o r z e -nia i pod zi ał u doch od u na ro dowego, iródeł i spo sobów finansowania, wyrównania poziomu stopy życi owe j Iudr.ości, reprodukcji r o z s z e r z o -nej m a j ą t k u trwałego i w r eszcie systemu p Ianowani a 1 0 .
Naj wa żniejszymi czynnikami ma jącymi w p ływ na rozmiary usł ug s p o -łecznych sąs wi el ko ść dochodu nar od ow eg o, zakres b e z p ł a t n y c h usług, p o z i o m potrzeb oraz liczebność ludności .
8 *
K y z I i n k, L é r, Finančni teorie..., s. 150. ^ Ibidem, s. 150.
10 L i p t a k, K n i e k o t o r y m problémom, s. 42, 43.
76_ _ __Krystym Piotrowska-Marczak__ y _ _ „ _____ ______
Jeili chodzi o pierwszy czynnik to s ą możliwe trzy teoretyczne sytuacJe i
1) temoo wzrostu dochodu narodowego Jest bardzo duże I wystarcza na pełne pokrycie funduszu akumulacji I spożycia wraz z ich p r z y r o -stem;
2) tempo wzrostu dochodu na ro do wego jest duże, ale w y s tarcza na pok rycie funduszu akumulacji I spożycia bez ich zwiększenia;
3) tempo wzro st u doch od u narodowego jest takie, że nie wyst ar cz y 12
na pokrycie bieżąc yc h potrze b
T a b e l a 1
Produkt społeczny I doch<5d na ro do wy w Czechos ło wa cj i w latach 1960-1984 (w m i n Kcs - ceny bieżęce) Rok Produkt społeczny Do chód nar odowy wytwor zo ny Fun du sz spożycia
i n d y w Idu aInego społe cz ne go
r ~ . j. - .... ~ - - y -- 4 5 I960 344 101 162 956 84 100 78 856 1961 367 170 172 021 86 964 85 097 1962 379 005 175 378 86 646 88 732 1963 380 220 172 883 88 077 84 806 1964 393 153 169 507 92 389 77 118 1965 413 889 173 519 95 716 77 803 1966 443 9 6 6 a 195 576 • 102 663 92 913 1967 567 461 232 992 109 683 124 309 1968 612 371 257 797 121 713 136 084 1969 678 141 293 717 131 969 161 748 1970 732 297 312 345 135 241 177 104 1971 775 358 327 915 140 999 186 916 1972 821 750 346 333 148 805 197 528 1973 867 500 363 204 155 587 207 617 1974 929 183 390 440 160 473 229 967 1975 987 6 7 1a 408 390 166 462 241 937 1976 1 024 143 418 182 170 950 247 232
\
Tabela 1 (cd.) 1 2 3 4 5 1977 1 066 561 414 990 177 726 237 264 1978 1 123 001 438 015 184 055 253 960 1979 1 162 472 460 667 189 817 270 850 1980 1 233 783 486 281 196 139 290 1*2 1981 1 260 082 473 334 199 596 273 738 1982 1 336 312 496 035 207 718 288 317 1983 1 365 030 507 893 214 648 293 245 1984 1 489 198 541 101 220 017 321 444
a Na stąpiła zmiana meto dy ki .
Ź r ó d ł oi D l o n hodobý vývoj finanć ni ch ukazatelu, Pra ha 1985, s . 6 .
Konkretną sytuacją, któ ra m i a ł a m i e j s c e w Cz ec ho słowacji w o k r e -sie od 1960 r. do 1984 r. p rzedstawia tab. 1. Z danych tam zawart yc h wynika, że tempo w zrostu docho du n a r o dowego jest niższe niż tempo wzrost u funduszu spożycia społecznego. Jest to niewąt p l i w i e w y r a -zem polityki społecznej. Prefer o w a n y ki er unek rozwoj u był związany z w i ę k s z y m n a c i s k i e m na zwięk sz en ie spożycia sp oł ecznego w p o r ó w -n a-ni u ze s p o życiem indywidualnym. Jedną z p o d s t a w takiego r o z w i ą -zania jest dążenie do zmiany str uk tu ry konsumpcji i wyrównanie stan da rdu życia całego społeczeństwa. St wi erdzone b o w i e m jest, że kie ro wan ie strukturą konsumpcji jest w o wiel e w i ę k s z y m stopniu m o - żl i we - bezpoirednimi met odami w odnies i e n i u do spożycia s p o ł e c z -neg o niż indywidual-nego. W i ąże się to przede w s z y s t k i m ze s posobem prze ka zywania środków ludności. W pr z y p a d k u fundu sz u spożycia s p o
-łecznego środki te p rzybierają po st ać usługi, której obywatel nie m o ż e zamienić na inną. M o ż e jedynie przy ją ć ją lub o d r z u c i ć 1 3 .
Jak z tego wynika, spożycie społeczne Jest to część spożycia, która Jest zwiąrana ze sferą n i e m a t e r i a l n ą I nie jest f i n a n s o w a -na z d ochodów ludności. Z a t e m źródła Jego p o krycia m o g ą p o c hodzić z budżetu państwa, tej części p roduktu dla społeczeństwa, która jest reali zo wa na w sferze materi a l n e j , a kt órą dys ponują przed s i ę b i o r
-13
K. S z y m a ń s k a-P l o t r o w s k a , Sp ołeczne a i ndy-wid ualne wydatki na oświatę, *Acta U n i v e r s i tat is L o d z i ensis" 1980,
14
stwa , środków organizacji społecznych, w tym przede w s z y s t k i m zwi ąz kó w zawodow yc h oraz kredytu. Ta ostatnia kategor ia środków o d -nosi się w głównej mie r z e do finansowania gospodarki mie sz kaniowej.
Os ob ną kate go ri ę stanowią fundusze specjalne pr ze znaczone na finansowanie spożycia społecznego. Od s t r ony, f inansowej Ich s p e c y -fika polega przede w s z y s t k i m na w y k o r z y s tan I u wielu iródeł na fi-nan so wa nie okr eślonego celu czy zadania. Najc zę śc ie j tego typu fu n-dusze powołuje się do życia, gdy Środki bud że to we p r zeznaczone na rozwój jakiejś konkretnej dzie dz in y są nie wystar cz aj ąc e. Fun dusze zat em są iródł em zasilania pozabu dż et ow eg o, co poz wa la na r o z s z e -rzenie zakresu dyspozycyjności zgromadzonymi Środkami, gwaran tu ją c równocze śn ie ich za be zpIeczenie na realiz ac ję o kreślonego celu. Te pozy ty wne cechy funduszów specjal ny ch wyst ęp uj ą jednak w p o w i ą z a -niu z cechami ne gatywnymi. Do tych osta tn ic h w literaturze c z e c h o -słowackiej zalicza się'">i
1) fakt zg romadzenia środków na jeden cel uni emożliwia w y k o r z y -stanie ich na inne cele, nawet wtedy, gdy w innych dzi ed zinach w y -stępuje bra k środków, a tu po ws ta je nadwyżka;
2) limitowanie w ten sposób zak re su potrzeb;
3) nieró wnomierny dopływ środków, który może pojawiać się nie tylko w skali jednego roku, ale wielu lat;
4) nierównomierne tworzenie środków funduszu np. w układzie te ryt or i a Inym;
5) utrudniona redystrybucja środków między jednorodnymi, z pun-ktu widzenia zadać, organizacjami czy instytucjami.
A'ydaje się, że mim o tych różnorodnych wad tworzenie funduszów w wielu przyp adkach jest koniecznością. W Czechosłowącji dotyczy to kultury, w której funkcjonuje, np. czeski fundusz muzyczny, czeski
1 6
fundusz literacki, czeski fundusz dzieł sztuki . Jest jednak sprawą dyskusyjną, czy w każdej dziedzinie u s ług' społecznych istnienie ta-kiego funduszu jest konieczne I wskazane, tak jak to ma aktualnie
17
m i e jsce w Polsce . Problematyka finansowania usług społecznych
o-^ [ i p t a k, K ni e k o t o r y m problémom, s. 42.
° K y z I i n k, L é r, Finanćni teorie..., s. 161. Patrzi Štatistlcka Ročenka Kultury 1984, s. 184.
l 7 K. P i o t r o w s k a-M э r с z a k, Kierunki i perspektywy reformy systemu ekonomiczno-finansowego w sferze niematerialnej, "E- konomlsta" 19b7, nr 2 .
parta na gospodarce funduszowej wymaga osobnego potraktowania, które przekrac za raczej ramy ni ni ejszego artykułu. Z drugiej jednak s t r o -ny, przy om awianiu źródeł finansowania cał ko wi te Jej po mi ni ęc ie
jest n IemożI i w e .
Jak już stwierdzono, p o d s t a w o w y m źródłem finansowania usług społecznych jest budżet państwa. Ilustracja zmian rozmiar ów środ-ków pochodz ąc yc h z tego źródła jest tab. 2.
T a b e l a 2
Wydatki bud że tu państwa i bu d ż e t ó w rad na rod owych w Cze chosłowacji w latach 1960-1984
{w mld K c s ) Wyda t к i Rok I ogó tem na gosc kę naf >odar-
odowę - ku I tura Inesoc j а Ino-
na obronę narodowo 1 bezpie- • czeńs two i nne A В A В A В A В A В 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 1960 107,1 1 0 0 , 0 54,8 51,2 40,8 38,1 8,6 8,0 2.9 2,7 1961 1 1 1 , 6 1 0 0 , 0 55,9 50,1 42,6 38,1 1 0 , 0 9,0 3,1 2.8 j 1962 1 2 1 , 3 1 0 0 , 0 64,0 52,8 44,0 36,3 10,7 8,8 2.6 2.1 [ 1 9 6 3 120,9 1 0 0 , 0 62,6 51,8 44,9 37,1 10,8 8,9 2.6 2,2 j 1964 1 1 9 , 1 1 0 0 , 0 59,5 50,0 46,7 39,2 10,2 8,6 2,7 2.2 1965 121,4 1 0 0 , 0 59,8 4 9 , 2 48,8 40,2 10,1 8,3 2,7 2,3 1966 1 5 4 , 8 1 0 0 , 0 89,8 5 8 , 0 51,4 33,2 10,9 7,0 2 , 7 1.8 j 1967 1 4 7 , 2 1 0 0 , 0 7 0 , 7 48,0 61,0 41,4 12,4 8,4 3.1 2.2 i 1968 1 5 1 , 4 Ю С , 0 68,4 45,1 66,1 43,7 13,2 8,7 3.7 2.5 j 1969 176,9 1 0 0 , 0 7 8 , 1 4 4 , 2 80,4 45,4 14,3 8,1 4.1 2,3 j 1970 1 3 4 , 3 1 0 0 , 0 87,7 45,1 87,4 45,0 14,9 7,7 4,3 2,2 1971 2 2 2 , 6 1 0 0 , 0 1 0 1 , 8 47,9 90,5 45,0 15,9 7,5 4,4 2,1 1972 216,6 1 0 0 , 0 97,1 44,8 98,0 42,5 16,8 7.8 4.7 2.2 1973 2 3 7 , 2 1 0 0 , 0 1 0 9 , 8 46,3 104,8 44,2 17,6 7.1 5,0 2.1 1974 259,2 100,0 126,9 48,9 108,8 42,0 18,1 7,0 5,4 2.1 1975 2 7 3 , 8 100,0 133,9 48,9 114,6 41,9 19,7 7.2 5.6 2.0 1976 290,1 100,0 141,7 48,9 121,9 42,0 20,4 7.0 6,1 2.1 1977 2 7 8 , 3 100,0 127,9 45,9 129,3 44,7 20,1 7.2 6,0 2,2 1978 2 8 3 , 9 1 0 0 , 0 126,5 44,6 130,3 45,9 20,8 7.3 6.3 2,2
Tabela 2 (c d . ) V
i
,
1 2 3 4 . 5 6 7 8 9 10 11 1979 292,4 100,0 128,4 43,9 136,2 46,6 21,4 7,3 6,4 2.2 1980® 304,2 100,0 122,0 41,1 151,7 49,9 22,9 7,5 7,6 2,5 1981 310,0 10Ü.0 125,4 40,3 154 j 7 sO GO 23,1 7,4 7,7 2,5 1982 314,0 100,0 116,4 37,1 165,4 52,7 24,6 7,8 7,6 2.4 1983 323,9 100,0 121,3 37,5 169,8 52,4 25,3 7,8 7.5 2,3 1984 342,2 100,0 130,1 38,0 178,1 52,0 26,3 7,7 7,7 2,3Nas tąpiła zmiana klasyfikacji budżetowej. U w a g a : A - w ml d Kcsj В - w 35.
Z r 6 d ł oi Jak w tab. 1 (s. 12).
Z przedstawionych danych wynika wyraźnie tendencja wzrostu u- działu wydatków na cele socja InokuI tura I ne w ogóle w y d atków b u d ż e -towych. W okresie od 1960 r. do 1984 r. wystąpiła zmiana na p o -ziomie 14 punktów procentowych. Na pocz ątku omawianego przeozlału czasu w Czechosłowacji z budżetu przeznaczano na cele socjąłno-kuI - tura Ine 3 8 , IX wydatków ogółem, a w 1984 r. 52,0%. Ten ogromny wzrost jest uwarunkowany przede w s z y s t k i m strukturą wydatków budżetowych r.a cele socja Ino-kuI tura Ine. P r z e j a w e m tego Jest dominacja wydatków na zabezpieczenie socjalne. W 1960 r. wynosiły one w stosunku do nieinwestycyjnych w y d atków budżetowych na usługi socjalne ponad p o
-łowę (34,4 m l d Kcs do 19,6 m ld Kcs) i ta sytuacja niewiele się anie- niła w 1'984 г., kiedy anal ogiczne wielkości wyno siły 156,1 m l d Kcs
i 82,8 m l d Kcs (por. tab. 3).
T a' b e t a 3 Wydatki b u d żetów federacji i rad narodowych
na usługi społeczne dla ludności w Czechosłowacji (w m l d K c s ) Rok Wydatk i inwesty-cyjne n i e- i nwe s t y- cy jne w t ym na 1 obywa t e 1 a zabez- p i ecze- n i a n i aspo- łoczr» o c h r o -na zdrowi a •szkol-nictwo i k u l -tura w tym ku 1 tura 1 2 3 u 4 5 6 7 8 1960 'j o r*-_ 34,4 191,6 * 6,9
.
3 004 1361 42,7 36,4 20,9 5.8 7,5 • 3 096Tabela 3 (cd.) 1 2 3 4 5 6 7 8 1962 44,1 37,9 21,9 6,0 8,4 3 180 1963 44,9 39,8 23,1 6,1 8,8 • 3 217 1964 46,7 41,5 24,1 6,3 9,2 . 3 319 1965 48,8 43,8 25,1 6,5 9,7 • 3 448 1966 51,4 46,0 26,3 6,7 10,1 1,2 3 610 1967 61,0 52,9 28,5 7,7 11,3 1,4 4 264 1968 66,1 56,9 30,1 8,5 12,5 1,6 4 596 1969 80,4 69,7 38,9 9,9 14,0 2,0 5 577 1970 87,5 74,8 42,0 10,6 14,7 2,1 6 104 1971 90,6 77,0 43,6 11,7 15,9 2,4 6 2ti9 1972 98,0 82,5 46,7 12,9 17,3 2,7 6 767 1973 104,8 88,7 50,0 13,7 18,8 3,0 7 198 1974 108,8 92,5 52,0 14,5 19,6 3,2 7 408 1975 114,6 97,0 53,8 15,4 20,8 3,5 7 742 1976 121,9 103,8 58,4 16,4 21,5 3,5 8 171 1977 124,3 107,6 60,3 17,3 22,9 3,7 8 271 1978 130,3 112,1 61,9 18,1 24,3 3,9 8 607 1979 136,2 117,7 65,3 18,9 25,2 4,0 8 941 1980 144,2 125,6 70,6 20,1 26,4 4,1 9 418 1980* 151,7 130,5 70,5 20,3 26,8 4,4 9 909 1981b 154,8 135,0 71,9 20,7 27,8 4,8 10 107 1982b 165,4 144 ,6 77,9 22,0 28,6 4,5 10 762 1983 169,8 149,5 80,8 23,0 29,4 4,7 11 015 1984 178,1 156,1 82,8 24,1 30,5 4,8 11 366
a Przeliczono zgodnie z nową klasyfikacją budżetową obowiązującą od 1981 r.
b Od 1981 r. obowiązują jednolite roz dz ia ły we w s z y s t k i c h b u d -żetach rad narodowych.
2 r ó d ł ot Jak w tab. 1 (s. 19).
Na szczególną uwagę za sługuje wzrost w y d a t k ó w na cele socjalno- -ku lturalne z budżetu pań st wa p rzeliczony na 1 obywatela. Środki te wzro sł y z 3004 Kcs w 1960 r. do 11 366 Kcs w 1984 r. Przyj mu jąc , że średnia płaca w tym o s t a t n i m okre si e w ynosiła blisko 3 tys. Kcs, ta -kie roz mi ar y środkó w poc ho dzące ze źródeł spo łe cznych wy dają sią w yraźnie pr ec yz ow ać linię prefe r o w a n y c h k i e r u n k ó w rozwoju. P r o b l e m jednak tkwi w tym, że ten wzrost trzeba potrak t o w a ć wzg lę dn ie .
N a j w ł a ś c 1w s z y m odnies i e n i e m są tu potrzeby. Jednak zasadniczą sprawą w tym obt za^ze jest p r o b l e m Ich kw an tyfikacji. Do tej p o -ry nie udało się pokonać tych trudności, wobec tego ws ze lkie oceny stanu faktycznego są niepełne. Możn a jedynie stwierdzić czy nastąpił wzrost, czy spadek środków p rzaznaczonych na dany cel. Nie możn a j idn-a-k o r z e c czy .7 -punktu widz.eoia eudbi orc-ów, a w tym przed« w s z y -stkim ich potrzeb, to jest dużo czy ma*o. Biorąc doda tk ow o pod u- wagę, że cha r a k t e r y s t y c z n y m zjawis k i e m dla pro ce su powsta wa ni a p o
-trzeb jest na ra st an ie ich ro dz ajów i rozm ia ró w w m i arę z a s p o k a j a -nia potrzeb. P e w n y m wsk aźnik iem możIiwości zaspoko je ni a potrz eb w przyszłości są wydatki Inwestycyjne. Wy daje się, że zao bs er wowana w Cze chosłowacji tendencja wzrostu w ydatków inwestycyjnych i ni einwe- stycyjnych (tab. 3) jest sprawą dyskusyjną. Nie mo żna jednak w y p o -wie dzieć się pr ec yzyjnie w tej sprawie dopóki nie orzeanaI i zu je c. i ę Indeksów cen, choci aż by nawet tylko m a t e r i a ł ó w (trwałych I nie-trwałych) zużytych w sferze usłu g społecznych. O ile jednak takie indeksy się robi w sferze produkcyjnej, to sfera n i e m aterialna jest Ich pozbawiona. Uni emożliwia to zate m b ardzo szczeg ół ow e analizy. Ni ewątpliwie jednak ekspansja inwestycyjna w sferze usług s p o ł e -cznych w Cze chosłowacji (tak jak w wielu kraja ch soc jalistycznych) zależy od systemu za rz ądzania środkami budżeto wy mi . Prz et o warto Skonstatować, jaka Ich część jest w dyspozycji o ś rodków centralnych, a jaka ter yt or i a I n y c h , Pon ie wa ż nie ma odpowie dn ic h dan yc h co do po dz ia łu środków Inwestycyjnych ze wzgl ęd u na ich związek z p l a n o -w a n i e m c e n t r a l n y m i koniecznością podejm o-w an ia decyzji in w e s t y c y j -nych na n a j w y ż s z y m szczeblu, nal eż y pr zeprowadzić rozumo wa ni e p o -średnie, któ re go podstawą są środki ni a i n w e s t y c y j n e .
2 danych zawar ty ch w tab. 4 wy ra inie wynika, że usługi społeczne w zakresie szkolnictwa, ochrony zdrowia i kultury, czyli «\szystkle poza z a b e z p i eczeniem socja ln ym są podobnie jak w innych kraja ch so* c j а I i s tycznych w gestii o rganów wł ad zy terenowej. Takie roz wi ąz an ie wyda je się trafne przy założeniu, że organy te rzec zy wi śc ie p o s i a -dają rozeznanie co do pot rz eb socjalnych i k u lturalnych ludności zamieszkałej na d a n y m terenie. Nał eży przy tym pamię tać o k o n i e c z n o
-ści pro wa dzenia spe cjalnych bada ń w tej dziedzinie. Badania i s p r a -wo zd an ia wy ł ą c z n i e ekonom icz ne są nie wystarczające i m u s z ą być wzbogacane o badan ia d e m o g r a f i c z n e , socjologiczne, a nawet psycho-
I og i c z n e .
T a b e l a 4
N i © i n w e s t y c y j n e wydatki b u d żetowe na usługi sp ołeczne dla ludności w Cze ch os ło wa cj i (w ml d K c s )
". • ’“'‘í* 1970
u.— ■ __
1975 1980 1984
budżet i*. budżet budżet budżet
Rodzą j usł ug r a z e m i ede- rac j i rad n a r o d o -w ych r a zem 1 ede- rac j i rad n a r o -dowych r a z e m f ede- rac j i rad n a r o -dowych r a zem fede-racji rad n a r o -dowych Usługi s p o -łeczne ra-zem 74,8 44,8 30,0 97,0 58,2 38,8 130,5 77.1 53,4 156, 1 89,4 66,7 w t ym: zabezp i e- czen i e s połec zn e 42,0 39,1 2,9 53,8 49,8 4,0 70,5 65,8 4,7 82,8 77 1 5,7 s z k o l n i c -two 12,6 2,5 10,1 17,3 3,4 13,9 22,4 4,0 18,4 25,7 4,4 21,3 och ro na zdrowi a 10,6 0,6 10,0 15.4 0,8 14,6 20,3 0,8 19,5 24,1 0,9. 23,2 kul tura 2'.1 0,6 1.5 3,5 0,6 2.7 4.4 0,9 3,5 4,8 1,1 3.7 2 r 6 d ł o j Jak w lab. 1 (s. 20). co03 T e o r e t y c z n e i p r a k t y c z n e p r o b i e m y f i n a n s o w a n i a u s ł u g s p o ł e c z n y c h
są środki przedsiębiorstw. Zawarte w tab. 5 dąne dowodzę, że c h a -rakteryzuje je c i 4 9 1 у wzrost.
T a b e l a 5
Wydatki sfery materialnej na potrzeby społeczno w Czechosłowacji (w mld Kcs - ceny bieżące)
WyszczegóI n len i e 1970 1975 1980 1981 1982 1983 1984
Potrzeby
społeczne 4,0 6,2 14,8a 15,8 16,6 18,0 19,9
* Zmiana metodyki liczenia.
Z r 6 d ł ot Jak w tab. 1 (s. 48).
, W tym kontekście powstaje pytanie, czy Jest to zjawisko k o r z y -stne tak z ekonomicznego jak i społecznego punktu widzenia. Wymaga to jednak osobnego omówienia, b owiem zdania w tej sprawie zarówno teoretyków, jak I praktyków są bardzo podzielone.
Rozważania poświęcone usługom społecznym ze środków społecz-nych nie byłyby pełne, gdyby nie odpowiedzieć na pytanie, chociażby w kategoriach bardzo ogólnych, jakie jest zaangażowanie dochodów ludności na ten cel. Gł ó w n y m źródłem dochodów- ludności w C z e c h o -słowacji s« płace. Biorąc to pod uwagę, należy określić, jaką Ich część przeznacza się na usługi. Niestety, ale ogólnodostępne staty-styki nie specyflkują poszczególnych kategorii usług, traktując ja łączni«. Zatem tab. 6 jest jedynie ogólny Ilustrację omawianego zjiwlska. Tym niemniej dane tam przedstawi one dowodzę pewnych p r o c e -sów. Należy do nich wzrost udziału usług w dochodach ludności. Jest to jedną z miar, jaką się stosuje we w s półczesn/m świecie przy o- cenie poziomu stopy życiowej ludności. Usługi b o w i e m są k o n s e k w e n -cją dokonującego się postępu technicznego I społecznego, a także kulturowego w k ażdym społeczeństwie. Od 1960 r. do 1984 r. o b s e r -wuje się powolny wzrost odsetka płac przeznaczanego przez ludność na usługi. Świadczy to o niewielkich zmianach zachodzących w struk-turze konsumpcji.
Analiza źródeł finansowania, a co za tym Idzie I rozmiarów środ-ków przeznaczanych na określoną dziedzinę życia społecznego nie może być jedyną. B owiem o sposobie wykorzystania tych_środków, g ł ó w -nie w aspekcie ekonomicznym decydują formy finansowania.
W Czechosłowacji w sferze usług społecznych występują trzy p o d -stawowe formy finansowania:
Teoretyczne i praktyczne problemy finansowania usług społecznych 85
— ---1--- —
T a b e l a 6
Udział w y d atków na usługi w pł acach ludnoici w Czechosłowacji w latach 1960-1984
(mld Kcs)
Rok Płace Wydatki na usługi
Udział w y d atków na Usługi w płacach <w X) 1960 84,4 15,0 17,8 1961 89,6 16,1 18,0 1962 92,6 17,0 18,4 1963 93,7 17,6 18,8 1964 98,3 18,6 18,9 1965 103,5 20,0 19,3 1966 109,1 21,4 19,6 1967 116,8 22,7 19,4 1968 129,6 24,3 18,7 1969 143,0 27,1 18,9 1970 148,7 28,6 19,2 1971 155,4 29,8 19,2 1972 163,5 31,3 19, 1 1973 171,0 32,9 19,2 1974 178,9 35,1 19,7 1975 186,7 37,0 19,8 1976 194 . 3 39,3 20,2 1977 203,4 40,3 19,8 1978 211,9 42,1 19,9 1979 2 1« ,2 44,3 ,20,2 1980 226,5 48,5 ■' 21,4 1981 2*2,4... 49,9 21,5 1982 239,8 51,7 21,6 1983..í 246,3 52,8 21,4 1984 252,4 54,2 21,5 •; . . V . ' 4 r.\ . ■ , • Ź r ó d i oi Jak w tab. 1 (s. 114, 115). ; ■ r -1) org an iz ac je gospodarcze, 2) org an iz ac je budżetowe, 3) org an iz ac je s u b w e n c j o n a ł n e .
Każda z nich odznacz a si« specyficznymi cechami i z tego wz ględu m oże m ieć za st osowanie tylko dla n i e k tórych rodzajów usług.
86 Кгуз'.упа Piotrowska-Marczak
Pie rw sz a forma odpowiada zasadom na jakich funkcjonują p r z e d -siębiorstwa w sferze p r o d u k c y j n e j . Ma zastos ow an ie przede w s z ystkim w kulturze. Dotycz y to następujących ro dzajów działalności! w y d a w -niczej, obejmującej wszy st ki e dziedziny od literatury pięknej ai do naukowej, wytwórni filmowych i dystrybucji filmów, tzw. techniki teatralnej związanej z oświetleniem, kostiumami, itp.; w y s t a w i e n -niczej w tej Ich części, która polega na p r o jektowaniu I p r o d u k -cji pot rz ebnych do tych ce lów ma teriałów.
Specyfika drugiej formy wy nika z powiązania z budżetem. O r g a -nizacje funkcjonujące w tym systemie nie po siadają s a m o d z i e l n o -ści ekonomicznej. Zarówn o dzia ła ln oś ć bieżąca, jak I I n w e stycyj-na jest finansowana w całości z budżetu państwa lub z bu d ż e t ó w rad narodowych. Zwalnia to tym sam ym te orga ni za cje z o d p o w i e d z i a l n o -ści za reprodukcję środków. Przyz na ne z bud że tu środki są o k r e ś l o -ne I nie może być przekroc zo ny ich pozi o m ani też nie mogą być u- żyte w roku następnym. O rganizacje budże tow e uz ys ku ją środki b u d -żetowe na pod st aw ie limitów ust al an yc h przez Ich organ iz ac je n a d -rzędne .
W pr zypadku kiedy org anizacja bud że to wa użyje przy zn an e ś rod-ki niezgo dni e z ich przeznac ze ni em , powinna zapłacić karę. Karę płaci się z ponadplanowych do ch odów bieżąc eg o roku, ewen tu al ni e ze środków p rzyznanych w roku następnym. W organizacjach tych nie i - stnieje związek międ z y środkami finansowymi a w y k o n a n i e m zadań. Nie wys tępuje taka sytuacja nawet wtedy, kiedy istnieją ku temu o d -powiednie warunki, np. w szkołach, które pro wa dz ą szkolne stołówki. Nie oznacza to jednak, aby organ iz ac je budż et ow e możn a było o c e -niać wyłą cz ni e negatywnie. W rzeczywistości po siadają one zalety i
1 6
wady . Do zalet zalicza sięi
za bezpie cz en ie po kr yc ia p lanowanych środków dla wszyst ki ch jednorodnych organizacji n iezależnie od uz ys ka nych ze swojej d z i a -łalności dochodów;
2 ) przy br aku m e t o d kwalifikacji potr ze b finansowych, jest u m o ż -liwiona kontrola gospodarności środkami przyznanymi z budżetu;
3) przy braku d o s k onalszych m e t o d pio now ania zapotrzeb ow an ie na środki opiera się na analizie wykorzystania środków w m i n i onych
I at a c h .
a V . K y z I i n k , M. j u r č e k a , J . P e k o v á , F i -nanční hospodárení rozpočtových a pr íspevkových organ izaci, SNTL, Praha 1936, s. 16, 17.
Do wad za I I cza s i ęi
1) brak wykorzystania narzędzi mobilizujących do maksymaIIzacjI gospodarność i w stosunku do zadań, które organizacje budżetowe maj* do spełń I en i a i
2) brak regula to ró w różni cu ją cy ch przydział środków;
3) org an iz ac je budż et ow e mają tendencję do zwię ks za ni a z a p o -trzebowania na środki bez w zględu na ekon om ic zn e z r ó ż n I cowa n Ie u- s ług;
A) ten sposób fin ansowania nie wp ły wa na zwi ększenie w łasnych do-chodów;
5) org an iz ac je budże to we nie wpł yw ają na zwięks ze ni e realności b u d ż e t u .
Ze /»zględu na przedstawi one cechy, ten sposób finanso wa ni a n a -leży ograniczyć do tych organizacji, które świadczą usługi b e z -płatnie, któ ry ch dochody nie poz ostają w związku z nakładami, które wyko nu ją część usług bezpłatnie, a część odpł at ni e I równocze śn ie obu tych kategorii usł ug nie da się oddzielić.
W pr aktyce jednak w grupie organizacji b udżetowych znajdują się organizacje, które nie posia da ją tych wszystkich cech. Na prz y k ł a d w kult urze oprócz takich organizacji, jak instytuty badawcze, b i b l i o
-teki naukowo, finansuje się w ten sposób w Czecho sł ow ac ji także I kina. W tym os t a t n i m pr zypadku wys tępuje odpł atność, usługi są jed-norodne, a pon ad to istnieje związek n a kładów z dochodami, a więc
są warunki do wprow a d z e n i a innej formy finansowania. W innych krajach, np. w Polsce, kina nie są jednostkami budżetowymi właśn ie ze wzg lę du na Ich specy fi cz ne cechy.
N iezależnie jednak od szc ze gó łowych m e t o d zal ic za ni a o k r e ś l o -nych organizacji do da ne go sposobu finansowania, g ł ó w n y m p r o b l e -m e -m od wie lu lat jest kwes ti a wprowa d z e n i a do każdego typu
in-stytucji odpowiedniego s y s temu m a t e r iaInego zaintere so wa ni a.
Ze względ u na specyfikę organizacji budżet o w y c h uważa się, że narz ędziami m a t e r i a l n e g o z a interesowania powinn y być płace,
pre-19
mie i nagrody . S y s t e m ich tworzenia i po dz iału m u s i a ł b y być taki, aby wywierał presję na wła śc iw e w y k o r z y s tan ie Środ kó w finansowych.
Na pr zy kład w oc hr on ie zdrowia, a k o n k retnie w szp ita lnictwie m o ż n a mów i ć z jednej strony o w ł a ś c i w y m w y k o r z y s t a n i u leków i in-nych środków leczniczych, a z drugiej strony o w ł a ś c i w y m wy ko
Kr y s t yna P ;ot rowska-Marczak
staniu łóiek, ab/ pacjent nie przebywał w szpitalu zbyt długo. Aby jednak istniały bodźce do takiego po st ęp ow an ia natęży pos ta wi ć do dyspozycji organizacji b udżetowych środki prz eznaczone na m a t e r i a l -ne za i n teresowanie pracowników.
Trzecią z kolei formę finansowania usług społ ec zn yc h sę o r g a -niz ac je subwencjonowane. Ich Istota opiera się na założeniu, że część wy da tków jest H-nansowama ł -w+asflycti iré'det organizacji, a r o z -m i ary z drugiej części, w zależności od indywidualnych warunków, sg
zróżnico wa ne I finansowane z budże tu państwa. Wydatki tych o r g a -nizacji S4 finansowane z obu tych źródeł razem, tj. nie tworzy się tych zależności mię d z y ź r ó d ł e m dochodów, a Ich wyd at ko wa ni em .
Subwencja z budżetu państwa Jest przyz na wa ne jako różnica m i ę -dzy planowanymi wydatkami i dochodami. Z a t e m wyso ko ść tych s u b -wencji musi być przyz na wa na indywidualnie dla każdej organizacji. Na pr zy kł ad różnice w reper tu ar ze dwóch teatrów powoduję, że jeden ma wyższe, a drugi ni żs ze dochod y własne.
Zwięzek subwencji z p Ianem powodu j e , że or ga nizacja s u b w e n c j o n o -wana nie m a w ł a ś c i w y c h bod ź c ó w do lepszego gospo da row an ia . W tym względ zi e ni ew ie le różni się ten sposób finansowania od fi n a n s o w a -nia organizacji bu dżetowych. W y s o k o ś ć subwencji powinn a być zate m różnicowana w zależności od oce ny Jej go spodarność i. Nieust a n n i e jednak w tym m i e j s c u pojawia się problem, Jak to skwantyfI ko wa ć? Aktua ln ie istnlejęce m e t o d y sę dalece niepr e c y z y J n e I jedynie w p r zybliżeniu pozwa la ję ocenić pracę p o s z c zególnych organizacji.
P o nieważ or ga nizacje su bw encjonowane z reguły nie osięgaję zys- ku, toteż sy st em m a t e r i a l n e g o za in teresowania p o winien być s k i e -rowany na zwięzek m i ę d z y własnymi dochodami a nakładam i. Powi nn o to się wyraż ać w zmniejs ze ni u zap otrzebowania na Środki pochod zę ce
20 z budżetu państwa
W organ i z a c j a c h su bw en cj onowanych, np. m a t e r i a l n e z a i n t e r e s o w a -nie powin no tyć związane z tworze n i e m i p o d z i a ł e m fu nduszu p o
-trzeb soc ja ln o- ku lt ur al ny ch .
Na le ży jednak pamiętać, że sys t e m m a t e r iaInego z ainteresowania w organ izacjach sfery n iema ter i а I n e j nie m o ż e być taki sam jak w sferze mat erialnej, choci aż by ze wzg l ę d u na specyfi kę zwi ąz ków ja-kie łęczą rozwój poszc z e g ó l n y c h organizacji ze źródłami Ich'1Inanso- wania.
W Cze ch osłowacji najwięcej organizacji s u b w encJonowanych
rzono w kulturze. Do tej grupy należą m. in. m u z e a narodowe, teatry narodowe, galerie narodowo, filharmonie, resta ur ac ja zabytków.
W związku z problemami rac jo na ln eg o w y k o rzystania środków coraz szerzej występ uj e w literaturze naukowej kwes ti a efektywności usług społecznych.
Naj ogólniej biorąc, efekty wn oś ć spożycia społ ec zn eg o m o żna m i e -rzyć pr z y r o s t e m dochod u nar od owego lub stratami, które pon io słoby społeczeństwo, gdyby nie reali zo wa ło spożycia społecznego. N a j d o b i t -n i e j s z y m pr z y k ł a d e m rachunku strat i korzyści dla gospodarki n a r o -dowej są nak ła dy na ochronę zdrowia, które bezpo ś r e d n i o m a j * wpły w na wyda jn ość pracy, jej ryt miczność (absencja chorobowa), a także jej j a k o ś ć .
21
Stąd w literaturze ws kazuje się na obszary, w k tórych nożna zwiększyć efe kt yw no ść spożycia społecznego. Na p i e r w s z y m m i e j s c u wym ie ni a się wy korzystanie osiągnięć nau ko wo-technicznych, co wlą- że się przede w s z y s t k i m z nakładami na naukę i po stęp techniczny. W na stępnej kolejności wsk azuje się na pr obl emy zwi ązane z e k o n o -m i c z n y -m w y k o r z y s t a n i e -m siły żywej, rozumiejąc pod tym h a s ł e m g ł ó w -nie wła ściwe wyk orz ystanie kw alifikacji poszc z e g ó I n y c h p r a c o w n i -ków. Dalej ws kaz uje się na w y k o rzystanie fundus zó w socja Ino-kuI - tura Inych jako el e m e n t ó w systemu motywacyjnego. W r e s z c i e s k i e r o -wuje się uwagę na bar dziej ekonomiczno, w tym sensie, że o s z c z ę -dne , w y k o r z y s t a n ie mate ri ał ów .
P r o b l e m efektywności stanowi punkt w yjścia do da lszych r o z w a -żań. Na st ępna sprawa, któ ra zarówno z meryt o r y c z n e g o , jak I m e t o d o -logicznego punktu wi dz enia jest naj tr ud ni ej sza , to zn al ezienie o d -powiednich do specyfiki sfery n iematerialnej m i e r n i k ó w e f e k t y w n o -ść I .
Chcą c о ф!nęć p r o b l e m różnorodności dz ie dz in w c h o d z ą c y c h w skład sfery niema te ri al ne j, w s kazuje się na mierniki un iw er sa ln e. Zal ic za
22 się do nich i
1) glo balną rzecz yw is tą wi el ko ść nakładu, 2) gl obalną plano wa ną wie lkość nakładu,
3) wie lkość nakła du p rzeliczaną na jednostkę usługi, A) w p ływ n a k ł a d ó w socjaln yc h na proces reprodukcji, 5) związek nak ł a d ó w z roz w o j e m usług.
2*1
L i p t a k, K n i e k o t o r y m problémom, s. 60, 61. K y z l i n k , L é r , Finančni teorie..., s. 169.
''■Ú Krystyna P iotrowsks-Marczak
Najb ardziej funkcjonalny wyd aj e się miern ik trzeci. Jednak k w e -stia zasadnicza w tym prz yp ad ku sprowadza się do okr eśl en ia tej Jed-nostki usługi, co np. ma być tym odnies i e n i e m öle usługi teatralnej, widz, czy krzesło w teatrze? Jest to pro b l e m złożony I v.ymaqa
osob-23 nego potra kt owani a .
Najba rd ziej enigmaty cz ny wyd aj e się mier ni k czwarty. Jak b o -w i e m -wygenero-wać z siec* różnych innych czynn ik ów ten jedan zwią- zany z nakładami socjalnym* I zbadać jego wpł yw na repro du kcj ę s i -ły roboczej, czy szerzej - maj ątku, np. prz ed sI ębiorstw? Wyd a j e się, ż i? miernik piąty - związek n a kładów z r o zwojem usług jest tym, na który szczególnie na le ża ło by zwrócić uwagę. Wyn i k a to bowi e m z tego, że w wielu kraj ac h występuje, np. zjawisko n ierów no ml e rnego roz-woju usług spo łecznych w ukł ad zi e p r z e s trzennym. Jest sprawą b e z -sporną, że dla każdej dzi ed zi ny usług społecznych taki mie rn ik mijsi być inny. Ponadt o należy sądzić, że nic m oże być mowy o
jed-nym mie rn iku, ale wielu, o k r e ślających rozwój tych dz ie dzin z r ó ż -nych punktów widzenia. Wyd a j e się, że odpo wi ed nia droga do rozstrzy-gnięcia tych d y l ematów wiedzie przoz badania prowadzone w p o s z c z e -gólny ch dz ie dzinach usług społecznych. B o w i e m em pi ry cz ne d o c i e -kania pozw ol ą poznać pre cy zyjnie specyfikę o kreślonych grup usług
i na tej p o d stawie wskaz ać m i a r y właśc iw e do ich oceny. N iezależnie od Ich precyzyjności pomiaru, w c a * y m świecie obser wu je się z j a w i
-sko* rozwoju sfery usług społecznych, które m. in. wyraża się wzro- s t e m nak t a d ó w .
W za>oże n! ac h polityki finansowej w Cze ch osłowacji na lata
2 U *
1936-1990 osobną część po święca się sferze ni em at er ia ln ej .' F o r -mułu j e się w tym zakresie całą listę zasad, które win n/ wyzna cz ać kierunek polityki finansowej w tej dziedzinie. M o żna jo ująć w kilka grup. Pi er wsza dotyczy rozwi ni ęc ia zasady gospoda rn oś ci , rt tym k o n k r e t n y m przy pa dk u mówi się o mo de rn iz ac ji funduszu s p o ż y -cia orez o obiekty wi za cj i wydatków, rozumiejąc pod tym p o j ę c i e m u- zas aanienie wyd atkowania środków. Dru ga jrupa zasad jest związana ze źródłami finansowania. Wsk a z u j e sie tu wyr aź ni e na po tr ze by zwięk-szania roli rad narodowych, szczególnie w fi nansowaniu szko ln ic tw a i ochrony zdrowia. Ponad to podkr eś la s*ę, aby dalej nie rozwijać
bez-2 *>
<. P i o t r o w s k a - M a r с z a k, Założ en ia m e t o d o l o -giczne nadania k o s z t ó w w sferze niem at er ia ln ej , "Wiadomości Staty- sJyczne" 1978, nr 8.
i U Zasady polityki finansowej w latach 19861990 (maszynopis p o -wiel or.y).
płatnie świadczonych usług. Jest to tendencja, która wys tę pu je w wiel u krajach, także w Polsce i wiąż e się przede w s z y s t k i m z d o s k o -n a l e -n i e m form finansowania, Idącym w kie ru nk u rozbudowy instytucji w sferze niematerialnej, samof in an su ją cy ch się przy na jm ni ej w p e w -n y m zakresie. Realizacja takich p ostanowień wymaga oc zywiście w p r o -wad zenia okr ośl on yc h zasad związa ny ch z sys temem normatywnym. W
tym zakresie postuluje się koni ec zn oś ć opr acowania o d p owiednich p r z episów prawnych, dos to so wanych do specyfiki finansowania sfery n 1 »ma t er i а I ne j .
Nastę pna grupa zasad dotyczy ki e r u n k ó w rozwoju p o s z c z ogólnych dziedzin sfery nie ma te ri al ne j. W związku ze specyfiką p r ocesów d e m o -graf ic zn ych w Czochos ł owac j i , zv.raca się szczególną uwagę na p o -trzebę rozwoju usł ug społecznych, zabezpieczających pot rz eb y dzieci I ludzi starych.
Wre szcie moż n a wyo dr ębnić grupę zasad, któr a jest zw iązana z modern i z a c j ą p o s z c zogólnych dz ie dz in sfery niem at er ia ln ej . W tym obs za rz e wsk az uj e się na po trzebę orzi'zriaczan i a odpowi e d n i c h ś r o d -ków na modern i z a c j ę í r p k o n s trukcję , szkolnictwo, ochro nę zdrowia oraz na po tr zeb y socjalne. Kładz ie się nacisk na k onieczność d a l -szego rozwoju ochrony zdrowia. Równoc z e ś n i e ws ka zuje się na p o t r z e -bę zabczpieczeni a środ kó w na k o m p u t eryzację p rocesu nauczania i wych owań i a ,
Wy daje się, że w tym prog ra mi e jest wiele nowy ch elementów, któ-re do tej pory nie były tak wyr aźnie podkr eśl an e. Do nich n i e w ą t -pliwie na leżą kwesti e źródeł I form finansowania oraz r a c j o n a l i -zacji proce su gos podarowania.
S a m fakt, że sferę ni ematerialną traktuje się odrębnie, ś w i a d -czy o roli, jaką się jej prz yp isuje w rozwoju społeczeństwa.
Po wie lu latach sfera ni ematerialna wkra cz a na ar enę życia e k o -nom icznego. Wzb u d z a to zaintereso wa ni e nie tylko praktyki, ale i nauki. Stąd tworzą się osobne dyscypliny zajmujące się p o s z c z e g ó l n y -mi dziedzinami sfery niem at er ia ln ej , np. e k o nomika oświaty, e k o n o -m ika ochrony zdrowia, kultu ry itp. Aby jednak w s z ystkie syndromy m o g ł y zmierzać w Jednym kierunku, trzeba w p i e r w s z y m rzędzie s t w o
-rzyć odpo wi edn ie p o dstawy teoretyczne. Jest to zadanie dla wiel u m i ę d z y n a r o d o w y c h kolektywów.
Kr ys ty na P iotrowska-Marczak
THEORETICAL AND PRAC TI CA L PRO BLEMS OF F I N ANCING SOCIAL SERVICES IN C Z E C H OSLOVAKIA
The article deals with both theoretical and practical aspects of social services in Czecho sl ov ak ia . It presents the present views In tne field of social services contained in the Czecho s l o v a k li-terature, and esp ec ia ll y on the concept, scope and factors d e t e r m i -ning the sizfe of these services. There are also d i s cussed certain trends in growth rate of social services in this country. Their analysis is base d on statistical data concerning the present s i t u a -tion in this field co mp ar ed with data for the past 25 years.
The final part of the article gives an Insight into assurptlons of the soci o- we lf ar e policy In C zechoslovakia for the coming years, wit h the m a i n ephasis laid on sources, forms and effecti ve ne e of economic managem en t in the non-mat er i a I sphere.
