„TURYZM" 1991, z. 2
Ja n S ta c h o w s k i
GEOGRAFIA TURYZMU W PO LSCE LAT DZIEW IĘĆDZIESIĄTYCH LA GEOGRAPHIE DU TOURISM E EN POLOGNE DES
ANNÉES Q U A T R E -V IN G T -D IX
GEOGRAPHY OF TOURISM IN POLAND OF TIIE 90’S
F o rm u łując opinię o geografii tu ry zm u w Polsce w najbliższym dzie sięcioleciu pragnę zwrócić uw agę n a kw estie, któ re w moim prześw iad czeniu będą m iały decydujące znaczenie w kształtow aniu jej przyszłego oblicza jako nauki.
Jeśli odw ołam y się do system ow ego ujm ow ania nauki, geografia tu ryzm u to system będący zbiorem w zajem nie pow iązanych elem entów — podsystem ów , takich jak : geografow ie prow adzący badania naukow e, w iedza z odnośnego zakresu, zbiór w yko rzystyw anych m etod i techn ik bad ań oraz zbiór stosow anych narzędzi badań. Podsystem em spraw czym w aru n k u jący m funkcjonow anie geografii tu ry zm u jako system u są geo grafow ie, oni bowiem określają odpowiednie stopnie rozw oju pozosta łych elem entów system u, siłę i c h arak ter związków m iędzy nimi. F u n k cjonow anie system u geografii tu ry zm u jako nau k i uzależnione jest ta k że od jego otoczenia. W otoczeniu tym należy w yróżnić przede w szy stkim przedm iot jej zainteresow ania. W otoczeniu system u tej nauki w y stęp u ją także inne zainteresow ane ty m przedm iotem nauki, z k tó ry m i system geografii tu ry zm u pozostaje w e w zajem nych oddziaływ a niach. Otoczenie system u geografii tu ry zm u to rów nież szeroko ro zu m iane zew nętrzne u w arunkow ania jej funkcjonow ania, obejm ujące m. in.: środki finansow o-m aterialne i organizację badań naukow ych w k raju , zapotrzebow anie na wiedzę z zakresu tej nau k i zgłaszane spo za system u, w szczególności przez czynniki w y ko rzystu jące ją do ce lów praktycznych, zapotrzebow anie n a w yspecjalizow ane w zakresie tej nau k i kadry.
Sądzę, że bez w iększych kłopotów jesteśm y w stanie sform ułow ać opinię o dzisiejszym obliczu geografii tu ry zm u w Polsce. W jego c h a rak te ry sty ce należałoby wskazać: gru p ę kilkudziesięciu geografów p ro wadzących badania naukow e w zakresie geografii i tu ry zm u, a w jej ram ach co n ajm n iej 2 zespoły naukow o-badaw cze; znaczące efekty w za kresie poznania różnych aspektów przedm iotu badań; osiągnięty poziom m etodologii i m etodyki badań, w pełni porów nyw alny z poziomem in nych n a u k geograficznych. Ja k dotąd, był to system fun kcjonujący w spo sób progresyw ny, bez w yraźnych, w ew nątrzsystem ow ych zagrożeń jego funkcjonow ania.
O w iele trud niejsze w y daje się sform ułow anie opinii odnośnie do dzisiejszego sta n u otoczenia system u geografii tu ry zm u w Polsce. Od pewnego czasu w otoczeniu tym zachodzą procesy w istotnym zakresie przeobrażające go. Na szczególną uw agę zasługują procesy, k tó ry m pod lega przedm iot badań. Ich konsekw encją jest dezaktualizacja rezu ltatów poznania w w ielu zakresach przedm iotu, a zarazem u jaw nienie zupeł nie now ych zakresów poznania, kw alifikow anych w ram y przedm iotu. Spośród procesów, k tó re w yw oływ ały i nadal w yw oływ ać będą zm iany w przedm iocie geografii tu ryzm u należy w yróżnić:
1) głęboko zaaw ansow ane procesy d egradacji środow iska p rzy ro d n i czego na obszarze praw ie całego k raju , zm ieniające dotychczasow e oceny zasobów tury sty czn y ch tego środow iska, zm ieniające stru k tu ry prze strzen n e tych zasobów;
2) niedostatecznie kontrolow any postęp urbanizacji i uprzem y sław ia nia przy rów noczesnym pogarszaniu się ekologicznych w arun k ów co dziennego bytow ania ludności na obszarach już wysoko zurbanizow a nych i uprzem ysłow ionych;
3) u trzy m u jącą się tendencję spadku stopy życiowej, obejm ującą co raz szersze kręgi społeczeństwa;
4) postępujące ograniczanie zakresu fu n k cji socjalnych spełnianych przez uspołecznione jednostki gospodarki, in sty tu cje i organizacje, za rów no w skutek niedostatecznych dochodów i budżetów , jak i zmian sy s tem ów finansow ych w zw iązku z inicjow anym i: intensyfikacją, re s tru k tu ralizacją i p ry w a ty z a c ją gospodarki i przebudow ą u stro ju państw a;
5) postępującą d ekapitalizację zagospodarow ania turystycznego i pa- ratu rysty czn ego w sk u tek niedostatku środków na rem onty, konserw acje,
inw estycje uzupełniające itp.;
6) w prow adzanie now ych system ów podatkow ych, cenow ych i płaco wych, zm ieniających dotychczasow e w arun k i utrzym y w ania i eksploata cji, a jednocześnie dostępności dla ludności obiektów i urządzeń tu ry s tycznych i p araturysty czn y ch ;
7) postępującą kom ercjalizację usług turystycznych, postrzeganie te go rodzaju usług jako istotnego źródła dochodów budżetów jednostek ad m in istracy jny ch stopnia podstawowego.
Zm ianom podlega rów nież sfera w arunków funkcjonow ania nauki, a w jej ram ach rn. in. zasady finansow ania i organizacji badań nauko wych, sta tu s p raw ny pracow ników nau k i itd.
Oczywiste sta je się, że zm iany w ram ach dotychczasowego przedm io tu zainteresow ania geografii tu ryzm u m uszą znaleźć odzw ierciedlenie w sferze problem atyki badań. W śród zadań badaw czych stojących przed geografią tury zm u w początku lat dziew ięćdziesiątych należy w pierw szej kolejności wym ienić:
1) ak tu aln ą ocenę zasobów i potencjału turystycznego środow iska przyrodniczego i tu ry sty czn y ch w alorów pozaprzyrodniczych Polski;
2) ak tu aln ą c h a ra k te ry sty k ę m igracji turystycznych, obejm ującą m. in. poznanie dom inujących przesłanek m otyw ujących do tych m ig ra cji, poznanie głów nych form i s tru k tu ry przestrzennej tych m igracji;
3) obserw ację przem ian w zagospodarow aniu turysty czny m k raju , zwłaszcza z p unk tów widzenia: ekologicznego stan u obszarów tu ry sty cz nych, kształtow ania się popytu turystycznego, zm ian w sferze własności, m odyfikacji system ów podatkow ych i innych;
4) analizę kom pleksu problem ów w yw ołanych kom ercjalizacją usług turystycznych;
5) ak tu aln e system atyzacje (typologie, klasyfikacje, regionalizacje) zjaw isk turystycznych.
Ja k ie możliwości przyszłego funkcjonow ania geografii tury zm u r y su ją się dziś, tj. jak sądzę, w m om encie przełom ow ym ?
A k tu aln y stan system u geografii tu ry zm u w skazuje, iż możliwości tkw iące w ew nątrz system u są znaczne i z pewnością mogą zapew nić b a dania ustalonej pro b lem aty k i w zakresie i na poziomie co najm n iej ta kim samym , jak dotąd. Głów ne d ete rm in a n ty przyszłego funkcjonow a nia tego system u zaw ierać się będą w jego otoczeniu, w przyszłych w a ru n k ac h prow adzenia badań naukow ych w naszym k raju . Zasadniczym czynnikiem będą środki finansowe. T rudno jest dziś przew idyw ać, jakie będą możliwe źródła i skala finansow ania badań o ch arak terze pod sta wowym. N ależy założyć, że jakaś form a centralnego finansow ania badań tego ty p u zostanie utrzym ana. Dostępność tych środków , z pewnością ograniczonych i w w aru n k ach konkurencji, będzie pochodną doniosłości o ferty problem atyki badaw czej proponow anej przez w ykonaw ców . Być może pojaw ią się nowe źródła finansow ania badań, zwłaszcza badań sto sow anych. Może będą nim i w ładze gmin, w których w y stęp u ją zjaw iska tury sty czne, może będą to kom órki planow ania przestrzennego itp. zle ceniodawcy. Praw dopodobne w y d aje się założenie, że kom ercjalizacja
usług tu ry sty czn y ch w inna podtrzym ać, a może n aw et zwiększyć z ain te resow anie stu diam i na k ieru n k u geografia tu ry zm u (chociaż, jak w iado mo, dyplom danej specjalności nie jest w arunkiem prow adzenia działal ności gospodarczej z nią zw iązanej). Pozw oliłoby to zachować stan kad r w okresie przejściow ym i ich rozw ój w przyszłości. Czynnikiem p rzy cią gającym młodzież w inna być a tra k cy jn a o ferta program ow a i form uła realizacy jn a takich studiów .
Dr Jan S ta c h o w sk i W p ły n ęło :
Z akład G eografii E k on om iczn ej 31 »ty czn ia 1991 r. In sty tu t G eografii
U n iw ersy tet M ik o ła ja K opern ik a w T oruniu
u l. D a n ie le w sk ie g o 6 87-100 Toruń
