Osuwiska – niszczycielski żywioł

Osuwiska – niszczycielski ¿ywio³

nikt nie przypuszcza³, ¿e sytuacja ta bêdzie siê powtarza³a w nastêpnych latach. Powodziom od zawsze towarzyszy³y osuniêcia mas gruntu i ska³. S¹ to zjawiska niszczycielskie, dewastuj¹ce lasy, uprawy, infrastrukturê, obracaj¹ce w perzy-nê dorobek wielu pokoleñ. Co wiêcej, osuwiska pozosta-wiaj¹ niezatarte blizny – domów nie da siê odbudowaæ, a teren trzeba opuœciæ, bo nigdy ju¿ nie bêdzie bezpieczny. Ruchy masowe, które z jednej strony tak fascynuj¹ nauko-wców, z drugiej s¹ zmor¹ dla mieszkañców i urzêdników. Stykaj¹ siê z nimi niemal wszyscy, chocia¿by tylko w po-staci przekazów medialnych.

Niniejszy numer Przegl¹du Geologicznego poœwiêcamy problematyce osuwiskowej. Powsta³ on z myœl¹ o uczestni-kach II Ogólnopolskiej Konferencji O!suwisko. Pierwsze takie spotkanie odby³o siê w 2015 r. w Wieliczce i by³o pok³osiem realizacji w PIG-PIB drugiego etapu Systemu Os³ony Przeciwosuwiskowej (SOPO). SOPO to przedsiê-wziêcie, które pozwoli³o zaj¹æ siê problematyk¹ ruchów masowych w sposób kompleksowy, poczynaj¹c od rozpo-znania osuwisk w terenie, a¿ do utworzenia jednolitej bazy danych. Realizacja tego zadania, w œcis³ej wspó³pracy z ad-ministracj¹ samorz¹dow¹, uzmys³owi³a nam z jak skompli-kowanym zadaniem przysz³o nam siê zmierzyæ: od rozpo-znania osuwiska, w kierunku zabezpieczania terenu i jego ujêcia w planowaniu przestrzennym. Okaza³o siê, ¿e osu-wiska s¹ problemem nie tylko geologicznym czy in¿ynier-skim, ale równie¿ prawnym, kulturowym i spo³ecznym. Przedstawione tu artyku³y stanowi¹ przegl¹d najnowszych osi¹gniêæ naszej wiedzy w tej dziedzinie. Osuwiska nie s¹ niczym nowym, s¹ znane i opisywane od stuleci. Wzmian-ki o nich w polsWzmian-kim piœmiennictwie naukowym pojawi³y siê po raz pierwszy w 1907 r. Przegl¹d polskiego dorobku na temat osuwisk przedstawiony zosta³ w artykule Próba omówienia historii badañ nad ruchami masowymi ziemi w Polsce. Sztandarowym projektem dotycz¹cym osuwisk realizowanym w PIG-PIB jest, jak ju¿ wspomniano, SOPO, którego wyniki maj¹ charakter badawczy oraz praktyczny. W artykule Osuwiska w Polsce – od rejestracji do progno-zy, czyli 13 lat projektu SOPO podsumowujemy ewolucjê projektu i pokazujemy kierunek jego rozwoju w najbli¿szej przysz³oœci. Pierwszym krokiem prognozowania zjawisk osuwiskowych jest mapa podatnoœci osuwiskowej. Tekst Podatnoœæ osuwiskowa Polski przedstawia jak z³o¿one jest to zagadnienie, a ponadto zaprezentuje szerok¹ gamê za-stosowañ danych o podatnoœci osuwiskowej. Mapa podat-noœci jednoznacznie wskazuje coœ, co wiedz¹ geolodzy, a co nie zawsze przedostaje siê do masowej œwiadomoœci: osuwiska s¹ zjawiskiem powszechnym i wystêpuj¹ w ka¿-dym województwie. Na potwierdzenie tego w niniejszym numerze Przegl¹du Geologicznego omówiono wstêpne wyniki inwentaryzacji osuwisk w Sudetach, a w artykule Grawitacyjne ruchy masowe na obszarze Gdyni... pokaza-no, ¿e zjawiska te by³y znane i dokumentowane od bardzo dawna. Wa¿nym tematem na styku geologia – administra-cja samorz¹dowa – mieszkañcy s¹ zagadnienia prawne, które na bazie rzeczywistych przypadków opisano w arty-ku³ach Osuwiska – problemy prawne, spo³eczne i

admin-stracyjne oraz Zagospodarowanie przestrzenne osuwisk – nadal otwarty problem, gdzie podjêto próbê zrozumienia konfliktów tworz¹cych siê pomiêdzy ró¿nymi grupami spo-³ecznymi. Warto równie¿ zwróciæ uwagê na prace dotycz¹-ce zagro¿eñ osuwiskowych. Zagro¿enie zabytków kultury ujêto w sposób przegl¹dowy, a zagro¿enia od strony moni-torowania osuwisk przedstawiono w pracy Zagro¿enia osu-wiskowe dla sztucznych zbiorników wodnych w Karpatach. Monitoring w szerszym kontekœcie zaprezentowano w arty-kule Dynamika przemieszczeñ wybranych osuwisk w Kar-patach. Trudnym, a jednoczeœnie niezmiernie ciekawym zagadnieniem jest wiek osuwisk, aspekt szczególnie wa¿ny ze wzglêdu na prognozowanie zagro¿eñ osuwiskowych. Z tym tematem zmierzono siê w pracach: PóŸnoglacjalny rozwój osuwisk w polskich Karpatach zewnêtrznych oraz Osuwiska na stokach Magury Witkowskiej (Podhale). Przedstawienia zagadnieñ in¿ynierskich, z natury skoncen-trowanych na pojedynczych przypadkach, podjêto siê natomiast w pracy Zagro¿enia osuwiskowe przy budowie drogi ekspresowej S-7 na odcinku Lubieñ–Naprawa (Kar-paty fliszowe) oraz w artykule Statecznoœæ stoków osuwi-skowych na podstawie pomiarów inklinometrycznych oraz w³aœciwoœci fizyczno-mechaniczne ska³ i gruntów na przyk³adzie osuwiska w Ochojnie i Starym S¹czu. Nie-zmiernie wa¿nym zagadnieniem SOPO jest rozwijanie i wdra¿anie nowych metod, szczególnie w kontekœcie monitorowania osuwisk, co przedstawiono w artyku³ach: Zastosowanie bezza³ogowego statku lataj¹cego (UAV) w monitoringu powierzchniowym ruchów masowych na przyk³adzie osuwiska w Kasince Ma³ej (Beskid Wyspowy, Zewnêtrzne Karpaty Zachodnie) oraz Zaawansowane tech-niki InSAR w monitorowaniu osuwisk. Obydwa artyku³y opisuj¹ metody zdalne, które, mimo ¿e nigdy nie zast¹pi¹ pomiarów in situ, to stanowi¹ coraz bardziej istotne i wia-rygodne Ÿród³o danych.

Realizacja SOPO i ostatnia katastrofa osuwiskowa z 2010 r. unaoczni³y nam jak wa¿ny i skomplikowany jest problem ruchów masowych oraz jak istotne jest ryzyko wyst¹pienia geozagro¿eñ dla funkcjonowania pañstwa. Wychodz¹c naprzeciw tym wyzwaniom na pocz¹tku roku 2019, w stulecie swojego istnienia PIG-PIB powo³a³ Cen-trum Geozagro¿eñ. Jego zadaniem jest koordynowanie wszystkich zadañ w zakresie geozagro¿eñ, a w szczególno-œci ruchów masowych w Polsce w sposób kompleksowy i jednolity. Jest to wielkie wyzwanie, ale te¿ wielka odpo-wiedzialnoœæ, gdy¿ wiele zadañ nale¿y skoordynowaæ i wypracowaæ nowe podejœcie. Niektóre zagadnienia wy-magaj¹ ujednolicenia i zdefiniowania w postaci zapisów w odpowiednich aktach prawnych. Przed nami ogrom pra-cy, przed Pañstwem mamy nadziejê ¿e ciekawa publikacja, która uœwiadomi z³o¿onoœæ i wieloaspektowoœæ zagadnieñ, ale i odpowie na wiele w¹tpliwoœci. Zapraszamy do lektury!

W tym miejscu chcielibyœmy szczególnie podziêkowaæ wszystkim Recenzentom, którzy przyczynili siê do osi¹-gniêcia wy¿szej jakoœci artyku³ów zamieszczonych w ni-niejszym numerze Przegl¹du Geologicznego.

Pracownicy Centrum Geozagro¿eñ PIG-PIB

285