Nowe i rzadkie dla flory Polski gatunki okrzemek

(1)

A C T A U N IV E R S IT A T IS L O D Z IE N S IS

FOLIA BOTANICA 15 193-217 2000

(Acta Univ. Lodz., Folia bot.)

B a r b a r a R a k o w s k a

N O W E I R Z A D K IE D LA F L O R Y P O L S K I G A T U N K I O K R Z E M E K

N E W A N D R A R E S P E C IE S F O R P O L A N D ’S D IA T O M F L O R A

ABSTRACT: Taxonomic and ecological analysis of 21 diatom species was carried out. 13 of them have not been recorded in Poland until the present study; they are: Amphora montana Krasske, Navícula erifuga Lange-Bertalot, N. goeppertiana (Bleisch) H. L. Smith, N.jouhaudii Germain, N. libonensis Schoeman, N. oppugnata Hustedt, N. novaesiberica Lange-Bertalot,

N. recens (Lange-Bertalot) Lange-Bertalot, N. stroemii Hustedt, Neídíum bisculatum var. subamplia- lum Krammer, Pinnularia ignobilis (Krasske) Cleve-Euler, Stauroneis lauenburgiana Hustedt, St. wislouchii Poretzky & Anisimowa. 11 o f these taxa (underlined) as well as Caloñéis latiuscula

(Kützing) Cleve and C. molaris (Grun.) Krammer are rare species for Polish and world diatom floras. 6 taxa have been described due to changes in their nomenclature introduced by L a n g e - B e r t a l o t (1986, 1993), and new localities of their occurence in Poland are also given. These species are: Caloñéis alpestris (Grun.) Cl., N. lateroslrata Hust., N. rynchocephala Kütz.,

N. rynchotella Lange-Bertalot, N. subminuscula Manguin and Pinnularia stomatophora (Grun.) Cl.

T r e ś ć 1. Wstęp 2. Metoda pacy 3. Rezultaty badań 4. Piśmiennictwo 5. Summary 1. WSTĘP

P rac a stanow i kon ty n u ację b a d a ń nad tak so n o m ią i ek o lo g ią o krzem ek ( R a k o w s k a 1992, 1996). W trakcie b a d a ń zbiorow isk o k rzem ek ben- tosow ych w ystępujących w różnych b io to p ach znaleziono g atu n k i, k tó re nie były do tej p o ry oznaczone w Polsce lub należą d o g a tu n k ó w rzad kich dla

(2)

flory okrzem kow ej polskiej i światowej. Istniejące d iag n o zy u zup ełn io n o w łasnym i obserw acjam i oraz p o d a n o now e stano w iska ich w ystępow ania D o b a d a ń posłużyły p ró b y pochodzące:

- z rzek o różnym sto p n iu zanieczyszczenia - B zury, M ro g i i R aw ki ( R a k o w s k a 1974, 1976a, b, 1984, 1990),

- ze źródeł lim nokrenicznych (N iebieskie Ź ró d ła) w T om aszo w ie M a z o w ieckim ( R a k o w s k a 1996a),

- ze staw u po w yrobisku w ęgla b ru n a tn e g o w K o n in ie (w o d a lekko słonaw a, zaw artość chlorków 130 m g Cl_/I, pH - 7,2) ( R a k o w s k a 1996b),

- z rzeki K a m io n k i (nie zanieczyszczonej) i Jez. C zarn eg o (//-m ezo- troficznego) n a Pojezierzu Suw alskim ( R a k o w s k a 1996c),

- ze słonego źró d ła w Pełczyskach k. O zo rk o w a (zaw artość ch lo rków 2700 m g CT/1, pH - 7,5) ( R a k o w s k a 1997).

W pracy d o k o n a n o analizy taksonom icznej i ekologicznej 21 tak so n ó w ok rz em ek : A m p h o ra m o n ta n a K ra ssk e , C aloñéis a lpestris (G r u n .) C l., C. latiuscula (K ü tz.) Cl., C. molaris (G ru n .) K ra m m e r, N avícula erifuga L a n g e -B e rta lo t, N . goeppertia na (B leisch) Sm ., N . jo u b a u d ii G e rm a in , N . laterostrata H u st., N. libonensis S choem an, N. oppugnata H u st., N . no- vaesiberica L an ge-B ertalot, N . recens (L ang e-B ertalo t) L ang e-B ertalot, N. rhynchocephala K ü tz ., N . rhynchotella L ang e-B ertalot, N. stroem ii H u st., N . subminuscula M an g iu n , N eidium bisulcatum var. subam pliatum K ra m m e r, Pinnularia ignobilis (K raske) C leve-Euler, P. stom atophora (G ru n .) Cl., Stauroneis lauenburgiana H u st., S t. wislouchii P oretzky & A nisim ow a.

P ani P rof. d r hab. Jadw idze Siemińskiej i P an u d r hab . K o n ra d o w i W ołow skiem u dziękuję za um ożliw ienie sk o rzy stan ia z ik o n o tek i i k arto te k i glonów w Z akładzie Algologii P A N w K rak ow ie.

2. METODA PRACY

O bserw acji okrzem ek d o k o n a n o w p re p a ra ta c h płynnych o ra z w y p rażo nych, zato p io n y ch w pleuraksie ( S i e m i ń s k a 1964). W yniki obserw acji w łasnych, dotyczących m inim alnej i m aksym alnej długości okryw y, liczby p rążków , liczby p u n k tó w lub kresek w 10 pm zestaw iono z w artościam i po daw anym i przez H u s t e d t a (1930, 1961-1966), C l e v e - E u l e r (1953, 1955), P a t r i c k i R e i m e r a (1966), G e r m a i n a (1981) oraz K r a m m e r a i L a n g e - B e r t a l o t a (1986, 1993). O bserw acji i fotog rafii okrzem ek d o k o n a n o przy użyciu m ik ro sk o p u A m plival, a p a ra te m P ra c tic a L T L , stosując powiększenia 100 x 10 i 100 x 15. W iadom ości o ekologii gatunków u zu p e łn io n o i ro zszerzo n o przez p o d an ie stan o w isk ich w y stęp o w an ia w b a d a n y c h przeze m n ie b io to p a c h o ra z dan y m i o ich sap ro b o w o ści i częstości w ystępow ania.

(3)

3. REZULTATY BADAŃ

1. Am phora m ontana K rasske 1932 (tabl. 1, 1). Syn. Am phora subm ontana H u sted t 1949.

C echy diagnostyczne w edług różnych autorów :

Okrywa Valve Liczba prążków Number o f striae Autor Author długość length szerokość width

w (in) /im w (in) nm K r a m me r , L a n g e - B e r t a l o t (1986 9-25 7-10 27-36 w środku

(in the middle) 40 na końcach

(at ends)

Obserwacje własne (Own observations) 18 6 27

S k o ru p k a w w idoku bocznym szero k o o w aln a z nieco w ypukłym i b o kam i i bardziej lub m niej w yciągniętym i, płasko zao k rąg lo n y m i końcam i. O kryw y nieco grzbietobrzuszne, stro n a grzbietow a i b rz u szn a słabo w y p u kłe, końce dłu go wyciągnięte, głów kow ate i zagięte k u stro n ie brzusznej. Szczelina n itk o w ata, p ro sta lub lekko w ygięta, biegnie p rzez śro d ek o k ry wy. Pole po dłużne b ard zo wąskie, pole środkow e przy w ęzłach ś ro d k o wych po stronie grzbietow ej rozszerzone w szeroki „ s ta u ro s ” , ograniczon y dw o m a m ocnym i prążkam i. P rążki grzbietow e prom ieniste, w śro d k u rz a dsze niż przy końcach, brzuszne m o cn o prom ieniste i nieco gęstsze; nie w y ra źn ie p u n k to w a n e . W ed łu g K r a m m e r a i L a n g e - B e r t a l o t a (1986) g atu n ek kosm opolityczny rozprzestrzeniony od niżu d o gór, ale rz ad k o tw orzący liczne populacje. H o f m a n n (1994) zalicza go d o ß-ct- m ezosapro bów . G a tu n e k nie noto w an y w Polsce, znaleziony i o znaczony przez a u to rk ę w odcinku ujściowym rzeki R aw ki n a stan o w isk u w K ę- szycach.

2. Caloñéis alpestris (Grunow) Cleve 1894 (tabl. I, 2). Syn. Navícula alpestris (G ru n o w ) Cleve 1860.

(4)

Autor Author Okrywa Valve Liczba prążków Number o f striae długość length szerokość width

w (in) ¡im w (in) /¿m

C l e v e - E u l e r (1953) 39-82 9-13 19-22

P a t r i c k , R e i m e r (1966) 45-92 6-15 20-24

G e r m a i n (1991) 35-92 6-15 20-24

K r a m m e r , L a n g e - B e r t a l o t (1986) 45-92 6-15 19-24

Obserwacje własne Own observations 50-57 12 19-22

O kryw y o kształcie podłużnie-eliptycznym , o b o k ac h rów noległych lub lekko rozszerzonych w środk u; końce tępo zao k rąg lo n e, lekk o klinow ate. Szczelina w środku rozgałęziona, przy końcach nitk ow ata, w polu środkow ym końce zagięte. Pole podłużne, w ąskie k u środkow i, rozszerzające się w m ałe, zao k rąg lo n e pole środkow e, zajm ujące 1/3 do 1/2 szerokości okryw y. Po obu stro n ac h p o la środkow ego w idoczne sierpow atego k ształtu znaczki. Prążki poprzeczne lekko prom ieniste, wzdłuż brzegu okrywy przecięte d w o m a podłuż nymi liniami. W edług P a t r i c k i R e i m e r a (1966) jest to gatunek m ezotrofi- czny, preferujący w ody w apienne i chłodny klim at. G e r m a i n (1981) uznaje go za g atunek rzadki d la F rancji. K r a m m e r i L a n g e - B e r t a l o t (1986) określa go ja k o g atu n ek kosm opolityczny w strefie p ółnocnoalpejskiej, częsty w alpejskich i subalpejskich w odach bogatych w w apń, znajdow any w w odach dystrofícznych północnej E urop y. M oże w ystępow ać ja k o fo rm a epipeliczna i epifityczna. H o f m a n n (1994) zalicza go d o g atu n k ó w o ligosaprobow ych, w ystępujących sporadycznie. W Polsce opisyw any przez S i e m i ń s k ą (1964) ja k o rzad k i n a niżu, ale częsty w górach. K a c z m a r s k a (1977) znalazła tę okrzem kę w m ateria ła ch kopalnych. Z naleziony przez a u to rk ę w rzece K a m ionce n a Pojezierzu Suw alskim ( R a k o w s k a 1996c).

3. Caloñéis latiuscula (Kützing) Cleve 1894 (tabl. I, 2). Syn. N avícula latiuscula K ü tzin g 1844; N . patula W. Sm ith 1853.

C echy d iagnostyczne w edług różnych autorów :

w (in) um w (in) ¿im

C l e v e - E u l e r (1955) 55-180 23-26 18-21

K r a m m e r , L a n g e - B e r t a l o t (1986) 70-180 22-36 17-21

(5)

O kryw y szerokoeliptycznc d o podłużnie-lanceto w atych z tęp o z a o k rą g lonym i k oń cam i. Szczelina w śro d k u lekko rozszerzona, zew nętrzne jej ram ię tro ch ę wygięte, n a k o ńcach w kształcie p ytajnika. P ole p o d łu żn e przy k o ń cach um iarko w anie o d d alo n e od szczeliny, ku środkow i nierów nom iernie la n c e to w a to rozszerzające się w z a o k rąg lo n e, p rzesu n ięte n a b o k pole środkow e. Prążki lekko prom ieniste na całej długości, przy brzegach w yraźnie przecięte linią podłużną.

W edług C l e v e - E u l e r (1955) występuje w źródłach, jeziorach, w w odach alkalicznych i w apiennych. K r a m m e r i L a n g e - B e r t a l o t (1986) u zn ają ją za g atunek oligosaprobow y, w ystępujący w jezio rach i staw ach alpejskich i subalpejskich. N o to w a n a rz ad k o w północnych N iem czech i w rejonie bałty ck im , w w o d ach ze śre d n ią za w arto śc ią e lek tro litó w . H o f m a n n (1994) uw aża j ą za oligo sap ro b a, w ystępującego rzad k o .

Z naleziony przez a u to rk ę w zb io rn ik u p o eksploatacji węgla b ru n a tn e g o w K o n in ie ( R a k o w s k a 1996b).

4. Caloneis molaris (Grunow) K ram m cr 1985 (tabl. I, 4). Syn. Navicula m olaris G ru n o w 1863; Pinnularia m olaris (G ru n o w ) Cleve 1895; Caloneis clevei sensu H u sted t 1930, 1949, 1950.

Cechy diagnostyczne w edług różnych autoró w :

Autor Author Okrywa Valve Liczba prążków Number o f striae długość length szerokość width w (in) um w (in) um C l e v e - E u l e r (1955) 13,5-45 5-7,5 (13) 14-17 K r a m m e r , L a n g e - B e r t a l o t (1986) 26-65 5-10 17-22

Obserwacje własne Own observations 40-45 7-8 18

U C l e v e - E u l e r (1955) tak so n ten w ystępuje ja k o Pinnularia molaris (G ru n .) Cl., u P a t r i c k i R e i m e r a (1966) o ra z G e r m a i n a (1981) nie notow any. U S i e m i ń s k i e j (1964) opisany jest Caloneis clevei (L agerst.) Cl. i Pinnularia m olaris G ru n ., ich opisy różnią się od tych, k tó re p o d a ją K r a m m e r i L a n g e - B e r t a l o t (1986). O kryw y o kształcie podłużnie- -lancetow atym , ze słabo wypukłym i bokam i, z tępym i, często troch ę klinow ato w yciągniętym i końcam i. Szczelina w śro d k u troch ę ro zszerzo na, z po ram i środkow ym i zagiętym i w bok, przy końcach okryw y w kształcie p y tajnika. Pole podłużne od w ąsko liniow atego do szerokolancetow atego, pole środkow e szerokie, poprzecznie rozszerzone d o brzegów okryw y. P rążk i w śro d k u lekko prom ieniste, ku końcom konw ergentne, p rzy brzegu przecięte d elik atn ą

(6)

linią podłużną. W edług K r a m m e r a i L a n g e - B e r t a l o t a (1986) p ra w d o p o d o b n ie kosm opolit, w ystępujący od rów nin d o gór, ale nie często. H o f m a n n (1994) zalicza go d o gatu n k ó w /J-a-m ezosaprobow ych, w y stępujących rzad k o , w um iarkow anej obfitości. N o to w a n y przez a u to rk ę w bentosie rzeki R aw ki, n a stanow isk u w Boguszycach.

5. Navicula erifuga Lange-B ertalot 1985 (tabl. I, 5, 6). Syn. N . leptocephala (B rebisson) ex G ru n o w in V an H eu rck 1880 non R ab en h o rst 1853; N . cincta var. leptocephala (B rebisson) V an H eurck 1985; N. heuflerii var. leptocephala (B rebisson) P eragallo 1897-1908, N . cincataeform is H u ste d t sensu C h oln ok y.

Cechy diagnostyczne w edług różnych autorów :

Okrywa Valve Liczba

Number of Autor

Author długość_length szerokość_width

prążków striae

kresek lineolae

w (in) um w (in) [im

H u s t e d t (1961-1966) 20-40 5-6 13

P a t r i c k , R e i m e r (1966) K r a m m e r , L a n g e - B e r t a l o t

20-32 4-6 13-14

(1986) 25-35 5-7 12-14 30-35

Obserwacje własne Own observations 27-30 6-6,5 12-14

O kryw y lancetow ate z tępo , czasam i o stro zao k rąg lo n y m i k ońcam i. Szczelina n itk o w a ta z p o ra m i środkow ym i zagiętym i w je d n ą stronę. Pole podłu żn e wąskie, pole środkow e niesym etryczne, w okolicy p o r środkow ych szczeliny jed n o stro n n ie rozszerzone. P rążki w śro d k u prom ieniste, k u k o ń com w yraźnie p rzech o d zące w k o rw e rg en tn e , k reseczk ow an e. G a tu n e k w przeszłości uw ażany był za o d m ian ę N . cincta i N. heuflerii (P a r t i c k, R e i m e r 1966), p raw d o p o d o b n ie tak też oznaczany w Polsce ( S i e m i ń s k a 1964). C echam i w yróżniającym i N . erifuga są liczba prążk ó w i s tru k  tu ra p o la środkow ego w yznaczonego przez po ry śro d k o w e szczeliny. W e dług K r a m m e r a i L a n g e - B e r t a l o t a (1986) k o sm o p o lit, w ystępujący w w odach słodkich i słonaw ych, często z wyższą zaw artością elektrolitów . H o f m a n n (1994) zalicza go d o g atu n k ó w /i-a-m ezosaprobow ych, w ystę pujących rz ad k o , w u m iark o w a n ej o bfito ści. Z n ale zio n y przez a u to rk ę w bentosie rzeki R aw ki, gdzie w ystępow ał d ość licznie na stano w isku w K a m io n ie i K ęszycach.

(7)

6. N avícula goeppertiana (Blcisch) Sm ith var. goeppertiana (tabl. I, 7). Syn. Stauroneis goeppertiana Bleisch in R a b e n h o rst 1861; Navícula m utica var. goeppertiana (Bleisch) G ru n o w in V an H eu rck 1880; N . m utica var. tropica H u ste d t 1937; N . m utica f. geoppertiana (Blcisch) H u ste d t 1966; N . term inata H u sted t 1966.

C echy diagnostyczne według różnych autorów :

w (in) /im w (in) /im

C l e v e - E u l e r (1955) 55 do 12 12

G e r m a i n (1991) 10-30 5-8 16-18

K r a m m e r , L a n g e - B e r t a l o t (1986) 10-65 6-15 15

Obserwacje własne Own observations 33 8-9 17

O kryw y eliptycznolancetow ate, z m niej lub bardziej m o cn o w yciąg niętym i, tępo zaokrąglonym i końcam i. Szczelina n itk o w a ta , lekko w ygięta w śro d k u , przy końcach okryw y p ro sta. Pole pod łu żne d o ść w ąskie przy końcach, k u środkow i rozszerza się lancetow ato, pole środ kow e p ro s to k ą t nie rozszerzone sięgające praw ie d o brzegów okryw y (p rzy p o m in a stau ro s). W polu środkow ym bliżej jednej ze ścian k o m ó rk i w ystępuje w yraźny o so b n y p u n k t (stigm a). P rążk i p ro m ien iste n a całej o kryw ie, w yraźnie p u n k to w an e . W edług K r a m m e r a i L a n g e - B e r t a l o t a (1986) kosm o- p olit, w ystępujący w strum ieniach i rzekach, aerofil, preferu jący w ody bog ate w elektrolity (nie słone), o podw yższonym ciśnieniu osm otycznym , tolerancyjny w sto su n k u do zanieczyszczeń aż do strefy polisap ro bo w ej. W edług H o f m a n n (1994) tak że gatunek tolerancyjny, w ystępujący rz a d k o , w niewielkiej liczbie osobników . W Polsce nie no to w an y , znaleziony i oznaczony przez au to rk ę w bentosie rzeki R aw ki, w strefie a-m ezo sap- robow ej.

7. Navícula joubaudii Germ ain 1982 (tabl. I, 8). Syn. N. seminulum G ru n o w p ro p a rte N . seminulum var. radiosa H u ste d t 1954.

(8)

w (in) /im w (in) /im

H u s t e d t (1961-1966) 3-18 2-4,5 18-21

P a t r i c k , R e i m e r (1966) 7-18 4 -5 18-20

G e r m a i n (1981) 5-15 3-4 20-22

K r a m m e r , L a n g e - B e r t a l o t (1986) 5-15 3-4,5 18-20

Obserwacje własne Own observations 14,5 3 19

O kryw y w ąskoeliptyczne, w ydłużone, rozszerzone w śro d k u , z lekko w yciągniętym i i szeroko zaokrąglonym i końcam i. Szczelina n itk o w a ta ze znacznie oddalonym i po ram i środkow ym i. Pole po dłużn e w ąskie, liniow ate. Pole środkow e dość duże, poprzecznie p ro sto k ą tn e , sięgające p raw ie do brzegów okryw y. P rążki n a całej okryw ie p rom ieniste, w śro d k u w yraźnie o d d alo n e i skrócone, punk to w an e.

G e r m a i n (1982) w yodrębnił ten g atunek n a podstaw ie ró żnic m o rfo logicznych i ekologicznych, obserw ow anych u o k azó w zaliczany ch d o g a tu n k u N . seminulum. U N . joubaudii okryw a jest bardziej w y dłużo na niż u N . seminulum, w środku m a wyraźne rozszerzenie, prążki są silnie prom ienis te, a w śro d k u oddalo n e od siebie. Navícula joubaudii p referuje w ody o nieznacznym zanieczyszczeniu, od oligo- do /¿-m ezosaprobow ych. Z n a j d o w a n a często w sączących się w odach n a skałach, razem z N . gallica (W . Sm.) Lagerst. i N itzschia amphibia G ru n . N a to m ia st N . sem inulum częsta jest w w odach bogatych w elektrolity, tolerancyjn a n a zanieczyszczenia aż d o strefy polisaprobow ej. H o f m a n n (1994) zalicza N . joubaudii do g atu n k ó w /¿-m ezosaprobow ych, w ystępującego rz a d k o , w m ałej liczbie osobników . W Polsce do tej po ry nie notow any. Z naleziony przez a u to rk ę w bentosie rzeki R aw ki w odcin k u ujściowym .

8. Navícula laterostruta H u sted t 1925 (tabl. I, 9). Syn. N . inflata K iitzing sensu D o n k in 1870 non K iitzing 1833; N . m ournei P atrick 1959.

(9)

Okrywa Valve _{Number of}Liczba Autor

Author długość_length szerokość_width

w (in) firn w (in) /im

H u s t e d t (1961-1966) 20-30 7-10 15 w środku 22 na końcach C l e v e - E u l e r (1953) 19-32 6-10 15 w środku 22 na końcach P a t r i c k , R e i m e r (1966) 20-30 8-10 15 w środku 24 na końcach K r a m m e r , L a n g e - B e r t a l o t 20-36 (5)7-10 17-21 28

Obserwacje własne Own observations 22-30 8-10 15

w środku

O kryw y elip ty czn o -lan ceto w ate z sze ro k o z a o k rąg lo n y m i, m niej lub bardziej głów kow atym i końcam i. Pole podłużne w ąskie, liniow ate; pole ś ro d k o w e m a łe , z a o k rą g lo n e , często n ie re g u la rn ie o g ra n ic z o n e . P rą ż k i prom ieniste, ku końcom rów noległe, dalej k onw erg entn e, w śro d k u rz a dziej ustaw ione, czasem skrócone, nierów nej długości, do ść w yraźnie p u n k tow ane. C echam i charakterystycznym i g atu n k u jest k ształt okryw y i p o la śro d k o w eg o , w k tó ry m p rą żk i są nierów nej długości. S i e m i ń s k a (1964) opisuje dw a g atunki N. inflata D o n k , i N . laterostrata H u st., ten o statn i p o d aje z jezio r n a Ś ląsku, M y dlnik koło K ra k o w a i Bielaw skiego B łota (P om orze), oraz z R osji (W ołga, gorące źró d ła K a m c zatk i), N ie m iec i Szw ajcarii. P a t r i c k i R e i m e r (1966) o p isu ją N . laterostrata

H u st. var. laterostrata i N . m ournei P a tr. var. m ourneri. K r a m m e r i L a n g e - B e r t a l o t (1986) łączą g atu n k i p o d aw an e przez w sp o m n ia nych a u to ró w w jeden. C h ara k te ry zu ją go ja k o g atu n ek k osm opolityczny, w ystępujący w oligosaprobow ych w odach stojących, ze śred n ią - d o w y sokiej - zaw artością elektrolitów o raz w w odach lekko słonaw ych. Z n a n a ja k o okrzem k a k o p aln a ( K a c z m a r s k a 1985). Z naleziony przez a u to rk ę w lekko słonawej wodzie, w w yrobisku p o węglu b ru n a tn y m w K o n in ie o raz w czystej rzece K am io n ce n a Pojezierzu Suw alskim ( R a k o w s k a 1996b, c).

(10)

9. Navicula lihonensis Schoeman 1970 (tabl. II, 1). Syn. N . schubartii var. africana A rchibald 1966.

C echy d iagnostyczne w edług różnych autorów :

Author długość_length szerokość_width prążków_striae punktów_puncta

w (in) /an w (in) /im

K r a m m e r , L a n g e - B e r t a l o t

(1986) 25-40 5,5-8 12-13 26

Obserwacje własne Own observations 35-38 6,3 12

G a tu n e k oznaczony p o raz pierw szy w Polsce, znaleziony przez a u to rk ę w bentosie rzeki R aw ki n a stanow isku dość silnie zanieczyszczonym w Ż y- dom icach ( R a k o w s k a 1984). O kryw y są k ształtu lan cetow atego , z tępo zaokrąglonym i, lekko w yciągniętym i końcam i. Szczelina n itk o w a ta d o słabo lateralnej. Pole podłużne w ąskie, liniow ate, ty lk o przy p o lu środkow ym lekko rozszerzone, pole środkow e dość m ałe, tro ch ę asym etryczne, lekko poprzecznie p ro sto k ątn e. P rążki prom ieniste, przy k o ń cach konw ergen tn e, dość w yraźnie kreseczkow ane. W ażną cechą przy d iagnozie g a tu n k u jest liczba kresek w idoczna w yraźnie w m ik ro sk o p ie skaningow ym . W edług K r a m m e r a i L a n g e - B e r t a l o t a (1986) g atu n ek przypuszczalnie k o s m opolityczny (P ołudniow a A fry k a, E gipt, P ó łn o c n a A m ery ka, E u ro p a ), p ra w d o p o d o b n ie w yróżniający w ody b o g ate w elek tro lity . H o f m a n n (1994) zalicza go d o gatu n k ó w a-m ezosaprobow y ch, w ystępujących rz ad k o , lecz w dużej liczbie osobników .

10. Navicula oppugnata Hustedt (1945) (tabl. II, 2-4). Syn. (?) N avicula radiosa var. nipponica Skvortzow 1936.

Autor Author

Number of długość length szerokość width prążków striae kresek lineolae

w (in) /on w (in) /im

(1986) 30-60 8,5-12 7-12 24

(11)

Okrywy lancetowate, z w ąsko wyciągniętymi, tępo zaokrąglonym i końcam i. Szczelina rozszerzona z łu k o w ato wygiętym ram ieniem zew nętrznym . Pole p od łu żn e dość wąskie, rozszerzające się w m ałe, k w ad ratow o eliptyczne pole środkow e. P rążki prom ieniste, przechodzące w rów noległe, przy k o ń cach lekko konw ergentne, w okolicy pola środkow ego zazwyczaj n a przem ian długie i krótkie. W edług K r a m m e r a i L a n g e - B e r t a l o t a (1986) kosm opolit, występujący na obszarze północnoalpejskim , w w od ach bogatych w elek tro lity , znaleziony w p ó łn o cn y ch N iem czech i w re jo n ie je z io r subalpejskich, przypuszczalnie o ligosaprob. H o f m a n n (1994) zalicza go d o g atu n k ó w oligo-/i-m ezo sap ro b o w y ch , w ystępujący ch b a rd z o rz a d k o , w niewielkiej liczbie osobników . W Polsce d o tą d nie n o to w an y , znaleziony przez au to rk ę w bentosie rzeki R aw ki n a stanow iskach nie zanieczyszczonych.

11. Navícula novaesiberica L angc-B ertalot (tabl. II, 5-7). G a tu n e k opisany po raz pierw szy przez L a n g e - B e r t a l o t a (1991) w ro k u 1987.

Cechy diagnostyczne w edług różnych autorów :

Okrywa Valve _{Number of}Liczba Autor

Author długość_length

szerokość width prążków striae kresek lineolae

w (in) /an w (in) /im

(1986) 25-40 7-8 9-11 27-30

Obserwacje własne Own observations 31-36 7-8 7-10

O kryw y m a ją kształt eliptyczno-lancetow aty do linio w ato -lanceto w aty ch, końce klinow ate, tępo zaokrąglone. Szczelina n itkow ata o zbliżonych do siebie i w je d n ą stronę zw róconych p o ra ch środkow ych. Pole p od łu żn e b ard zo wąskie, pole środkow e dość duże, zaokrąglone do poprzecznie rozszerzonego. Prążki w środku silnie prom ieniste, dalej równoległe, przy końcach konw ergen tne, w polu środkow ym szerzej rozstaw ione, w yraźnie kreseczkow ane.

W edług K r a m m e r a i L a n g e - B e r t a l o t a (1991) nie spo ty k an y w rzekach środkow ej E uropy, n o to w an y w rzece syberyjskiej O b i w N o - w osibirsku, jak również w sztucznym jeziorze na rzece O b oraz we wschodnich Pirenejach.

G a tu n e k nie oznaczany do tej po ry w Polsce. Z n ajd o w an y przez a u to rk ę w rzekach nizinnych Polski środkow ej - Bzurze, M ro d ze i R aw ce, w źródłach krasow ych (N iebieskie Ź ró d ła) koło T o m aszow a M azow ieckiego ( R a k o w s k a 1996a) i w yrobisku po węglu b ru n a tn y m (w o da lekko słonaw a) ( R a k o w s k a 1996b).

(12)

12. Navícula recens (Lange-Bertalot) Langc-Bcrtalot 1985 (tabl. II, 8). Syn. N . cari var. recens L ange-B ertalot 1980a.

Number of

długość szerokość prążków kresek

length width striae lineolae

w (in) /an w (in) nm

K r a m m e r , L a n g e - B e r t a l o t Obserwacje własne Own observations

16-40 24-41 6,5-9 6-9,5 11-14 10-13 35

O kryw y eliptyczno-lancetow ate d o podłu żnie-lancetow atych, k lino w ato zw ężające się ku biegunom , końce o stro zaok rąg lo ne. Pole p o d łu żn e b ard zo w ąskie, pole środkow e zm ienne, m niej lub bardziej zao krąglon e, k w ad rato w e lub poprzecznie p ro sto k ątn e. P rążk i także zm ienne od praw ie rów noległych d o m o cn o prom ienistych, przy biegunach konw ergentnych.

G a tu n e k łatw y do pom ylenia z N . tripunctata (O. F . M ü ller) Bory, N . cari E hr. i N. meniculus Schum . Przy o znaczan iu trz e b a wziąć pod uw agę u k ład i liczbę p rą żk ó w o ra z k ształt p o la śro d k o w e g o . W edług K r a m m e r a i L a n g e - B e r t a l o t a (1986) g atu nek zn an y do tychczas z E u ro p y , Azji Przedniej i Jam ajk i, spotykany w dużych rzekach, także w w odach słonaw ych z podw yższoną zaw artością elek trolitów , tolerujący zanieczyszczenia aż d o w artości krytycznych (/J-a-m ezosaprob). G a tu n e k nie n o to w an y w Polsce, znaleziony przez au to rk ę w bentosie rzeki R aw ki i rzeki K a m io n k i n a Pojezierzu Suw alskim ( R a k o w s k a 1996c).

13. Navícula rhychocephala Kützing 1844 (tabl. III, 4, 5). Cechy diagnostyczne według różnych autorów :

Number of długość length szerokość width prążków striae kresek lineolae

w (in) fan w (in) firn

G e r m a i n (1981) 50 8,5 9 K r a m m e r , L a n g e - B e r t a l o t (1986) _40-60 _8,5-10 _10-12 ₂₅ najczęściej najczęściej 45-60 9 Obserwacje własne 45-54 8-10 11-13 najczęściej najczęściej Own observations ₈ ₉

(13)

G a tu n e k p raw d o p o d o b n ie łączony z N . rhynchotella L ange-B ertalot. Rewizji g atu n k ó w d o k o n a ł L a n g e - B e r t a l o t (1993) op ierając się przede w szystkim n a w idocznych w elek tro n o w y m m ik ro sk o p ie skan in go w y m różnicach w budow ie środkow ych zakończeń szczeliny, w kształcie okryw y, ułożeniu i liczbie p rą żk ó w o ra z ekologii. W edłu g w łasnych o bserw acji N . rhynchocephala m a węższe okryw y (najczęściej 8 /a n ) niż N . rhynchotella (najczęściej 13 p m ) oraz posiada większą liczbę p rążk ów (najczęściej dziewięć) niż N. rhynchotella (najczęściej osiem).

O kryw y są w ydłużone, lancetow ate, z silnie w yciągniętym i, d zió bk ow a- tym i i zw ykle lekko głów kow atym i końcam i. Szczelina słab o lateraln a. P ole p o d łu żn e w ąskie, przy p o lu środk ow ym tro ch ę ro zszerzo n e. P ole środkow e przew ażnie zawsze eliptyczne d o m niej lub bardziej poprzecznie p ro sto k ą tn e g o . P rążk i w bliskości p o la śro d k o w eg o p ro m ien iste, dalej rów noległe i n a k o ń ca ch słabo k o n w erg en tn e, w ś ro d k u o d d a lo n e od siebie i rzadziej ustaw ione niż pozostałe, w yraźnie kreseczkow ane. W elek tro n o w y m m ik ro sk o p ie skaningow ym d o b rz e w idoczne ż e b ro , biegnące w zdłuż p o la podłużnego, po ry środkow e szczeliny m a ją k ształt kropli, nigdy nie h aczy k o w ate czy za krzyw ione ja k u N . rhynchotella L ange- B ertalot. K r a m m e r i L a n g e - B e r t a l o t (1993) o kreślają g atu n ek ja k o kosm opolityczny, dotychczas znany z wód słodkich, ze średn ią i niską z a w arto śc ią elek tro litó w . T o leru je w ody słab o z b u fo ro w a n e , n e u tra ln e , a także alkaliczne z u m iarkow anie w ysoką zaw arto ścią elektrolitów . Nie n o to w an y w w odach słonaw ych, w ybrzeżach m o rsk ich i słonych w odach śródlądow ych. H o f m a n n (1994) zalicza go do g atu n k ó w tolerancyjnych n a zanieczyszczenia d o /J-a-m ezosaprobii, w ystępujących n a terenie ro z p ro sz o n y m , w niew ielkiej liczbie o sobników . Z n alezio n y p rzez a u to rk ę w nie zanieczyszczonym odcink u źródłow ym i ujściowym rzeki R aw ki, gdzie w ystępow ał dość licznie.

14. N avícula rhynchotella L ange-B ertalot (tabl. III, 1-3). Syn. N . rhyn chocephala K iitzing; N. rhynchocephala K ü tzin g var. geniuna M a y e r 1913 sensu G erm ain 1981; N . rhynchocephala var. amphiceros (K iitzing) Cleve & G ru n o w 1880 sensu C leve-Euler 1953.

(14)

Okrywa Valve Liczba Number of Autor

Author długość_length szerokość_width prążków_striae

w (in) /an w (in) /im

H u s t e d t (1930) 35-60 10-13 10-12 C l e v e - E u l e r (1953) 30-60 9-15 6,5-12 w środku 8 25 P a t r i c k , R e i m e r (1966) 35-60 10-13 12 na końcach G e r m a i n (1981) K r a m m e r , L a n g e - B e r t a l o t 55 13 10 (1986) 35-60(80) najczęściej 60 10-16 najczęściej 13-14 8-11 20-25 Obserwacje własne Own observations 50-55 11-14 najczęściej 13 7-9 najczęściej 8

Jest to opisyw ana przez H u s t e d t a (1930) N . rhynchocephala K ü tz.; przez C l e v e - E u l e r (1953) N . rhynchocephala var. amphiceros (K ü tz.) Cl. & G ru n .; przez P a t r i c k i R e i m e r a (1966) N. rhynchocephala K ütz. var rhynchocephala i przez G e r m a i n a (1981) N. rhynchocephala K ü tz. var. genuina.

Okrywy szerokoeliptyczne z k ró tk o wyciągniętymi głów kow atym i końcam i. Szczelina lekko la te ra ln a . Pole p o d łu żn e d o ść w ąskie, liniow ate. P ole środkow e dość duże, koliste, poprzecznie rozszerzone. P rążki p rom ien iste w śro d k u okryw y, dalej rów noległe i konw ergentne n a k oń cach . W elek tronow ym m ikroskopie skaningowym pory centralne szczeliny są jedn ostron nie zakrzyw ione n a zew nątrz i m a ją kształt haczyków , nie są w kształcie kropli, ta k ja k u N . rhynchocephala.

W edług K r a m m e r a i L a n g e - B e r t a l o t a (1986) g atu n ek k o sm o polity czn y w ystępujący w w o d a ch słon aw ych , n a w yb rzeżach m o rsk ic h i w w odach śródlądow ych bog atych w elektrolity, rz ad k o w w o dach d o brze zbuforow anych, w alkalicznych w odach słodkich, w rzekach zaw ierających w apń. H o f m a n n (1994) zalicza go d o gatu n k ó w w ystępujących rzad k o , w niewielkiej liczbie osobników, w w odach /?-a-mezosaprobowych. Z najdow any p rz ez a u to rk ę w rz ek ac h o ró ż n y m s to p n iu zan ieczyszczenia: B zurze, M rodze, R aw ce, K am ionce n a Pojezierzu Suw alskim ( R a k o w s k a 1974, 1976a, b, 1984, 1990), w źró d ła ch lim no k ren iczn y ch k o ło T o m a sz o w a M azow ieckiego ( R a j k o w s k a 1996a), w w odzie lekko słonaw ej w K o n in ie ( R a k o w s k a 1996b), w słonym źródle śródlądow ym w Pełczyskach ( R a k o w s k a 1997).

(15)

15. Navicula stroem ii H u sted t 1931 (tabl. II, 10). Syn. N . subbacillum H ustedt 1937; N. vasta H ustedt 1937; N. rivularis H ustedt 1942; N. subcontenta K riger 1944 non H ustedt; N. venlraloides H u sted t 1945; N . aggerica R eichardt

1982. Autor Author Okrywa Valve Liczba prążków Number of striae długość length szerokość width

w (in) jim w (in) /im

H u s t e d t (1961-1966) 9-20 3-4,5 24-28

C l e v e - E u l e r (1953) 9-14 3-4 24-25

K r a m m e r , L a n g e - B e r t a l o t (1986) 7,8-24 3,2-5,1 23-28

Obserwacje własne Own observations 13 4 26

O kryw a w ydłużona z lekko w ypukłym i brzegam i i szerokim i, płasko zaokrąglony m i końcam i. Szczelina n itk o w ata, z nieco o d d alo n y m i p o ra m i środkow ym i, po o b u jej stro n ac h w idoczne podłużne bruzd y. P ole p od łu żne wąskie. Pole środkow e m ałe, zm ienne, lancetow ate d o poprzecznie ro z szerzonego. P rążki pom ieniste, w środ ku o ddalo n e od siebie.

W edług K r a m m e r a i L a n g e - B e r t a l o t a (1986) k o sm o p o lit, w y stępujący n a terenie rozproszonym , preferujący w ody zim ne, b og ate w elek trolity, znajdow any w całej E u ro p ie w źródłach , stru m ien iach, w o d o sp ad ach , przew ażnie w górach, aż d o A lp. H o f m a n n (1994) zalicza go d o gatu nk ów oligosaprobow ych, w ystępujących n a terenie ro zproszon ym , w um iarko w anej liczbie osobników .

N ie notow any dotychczas w Polsce, znaleziony przez a u to rk ę w bentosie rzeki K a m io n k i n a Pojezierzu Suwalskim ( R a k o w s k a 1966c).

16. N avicula suhminuscula M anguin (tabl. II, 9). Syn. N . luzonensis H u s te d t 1942; N . dem issa H u s te d t 1945; N . fr u g a lis H u s te d t 1957; N . vaucheriae Petersen sensu H u sted t 1961; N. perparva H u ste d t sensu C h o ln o k y 1968.

(16)

Okrywa Valve Liczba Number of Autor

Author długość_length szerokość_width prążków_striae

punktów puncta w (in) ¡m w (in) um H u s t e d t (1961-1966) około 10 4,5 20 w środku 30 na końcach P a t r i c k , R e i m e r (1966) 9-12 4, 4,5 20-24 25 G e r m a i n (1981) K r a m m e r , L a n g e - B e r t a l o t 8-10 3,5-4 20-24 (1986) 7-12,5 3,5-6 15-26(34) 30 W o ł o w s k i (1986-1987) 6,6-11,5 3,1-4,5 20,1-30 30-35

Obserwacje własne Own observations 11 5-6 20

O kryw y eliptyczne, rom bow ato-eliptyczne, elipty czno -lancetow ate z dość tępo zaok rąg lonym i końcam i. Szczelina n itk o w ata, przew ażnie słabo łu k o w ato wygięta. Pole podłużne um iarkow an ie w ąskie, liniow ate, z p rzebiega jącym w zdłuż żebrem środkow ym . P rążki b ard zo zm ienne, w śro d k u tro chę

odd alo n e, lekko prom ieniste, d elikatnie p u n k to w an e. U S i e m i ń s k i e j (1966) nie notow any. H u s t e d t (1959) opisuje o so b n o N . subminuscula M an g u in i N . vaucheriae Petersen. U P a t r i c k i R e i m e r a (1966) wy stępuje pod nazw ą N . fru g a lis H u st., ja k o w skaźnik zanieczyszczenia to k  sycznego i przem ysłow ego. W Polsce znaleziona p o raz pierw szy przez W o ł o w s k i e g o (1986-1987), w w odzie bogatej w zw iązki organiczne, na filtrach oczyszczalni ścieków w K rak ow ie. W edług K r a m m e r a i L a n - g e - B e r t a l o t a (1986) g atunek kosm opolityczny, preferujący w ody bog ate w elektrolity, lecz nie słonaw e, w ystępujący w silnie zanieczyszczonych rzekach aż d o strefy polisaprobow ej, tak że w ściekach przem ysłow ych. H o f m a n n (1994) zalicza go do g atu n k ó w tolerujących zanieczyszczenia aż d o polisaprobii, w ystępujących często m asow o lecz n a terenie ro z p ro szo nym . Z n alezio n y przez a u to rk ę w b en tosie rzeki R aw k i w K a m io n ie i K ęszycach w strefie /i-m ezosaprobow ej.

17. N eidium bisulcatum var. subam pliatum K ram m er 1985 (tabl. III, 6). C echy diagnostyczne w edług różnych autorów :

(17)

Okrywa Valve Liczba Number of Autor Author długość length szerokość width prążków striae kresek lineolae w (in) ym w (in) /¿m K r a m m e r , L a n g e - B e r t a l o t (1986) 28-82 7-12 18-23 20

Obserwacje własne Own observations 60-80 11 16

O kryw y w ydłużone z lekko wklęsłymi praw ie rów noległym i brzegam i, końce nie w yciągnięte, zaokrąg lo n e, lekko k linow ate lub k anciaste. Szczelina p ro sta , przy końcach okryw y rozw idlona, w p o lu środ ko w y m końce m o cn o zakrzyw ione, długie, sięgające 1/4 do 1/3 szerokości okryw y. Pole p od łu żne wąskie, liniow ate, tylko ku środkow i lancetow ato rozszerzone. Pole środkow e szerokoeliptyczne, sięgające często brzegów okryw y. P rążki w śro d k u praw ie rów noległe do lekko prom ienistych, n a k o ń cach słabo k o n w erg en tn e, g rub o p u n k to w an e , p u n k ty ustaw ione nieregularnie. G e r m a i n (1981) określa g atu n ek ja k o rzadk i, w ystępujący n a torfow iskach. W edług K r a m m e r a i L a n g e - B e r t a l o t a (1986) jest to kosm opolit, w ystępujący sporadycznie, n a obszarze północnoalpejskim , rz ad k o n a rów ninach , w torfo w isk ach , praw dopodobnie oligosaprob, w yróżnia w ody z m ałą zaw artością elektrolitów . H o f m a n n (1994) zalicza go także d o g atu n k ó w olig osap rob ow y ch, w y stępujących bardzo rzadko. G a tu n e k o znaczony p o ra z pierw szy w Polsce w bentosie Jez. C zarnego n a Pojezierzu Suw alskim ( R a k o w s k a 1996c).

18. Pinnularia ignobilis (K rasskc) Cleve-Euler 1955 (tabl. III, 8). Syn. Navicula ignobilis K rassk e 1938.

Number of długość length szerokość width prążków striae punktów puncta

w (in) ¿on w (in) pm

C l e v e - E u l e r (1953)

15-26 3,5-5 18-20

(1986) 14-32 4-6 18-24

(18)

O kryw y podłużne z lekko trójfalistym i brzegam i, koń ce tęp o zao k rąg lo n e i szeroko głów kow ate, główki ta k szerokie ja k środek okryw y. Szczelina p rosta, nitkow ata, z wyraźnym i poram i środkow ym i i zakończeniam i w kształ cie py tajnika. Pole podłużne różne, najczęściej przy k o ń cach w ąskie, ku środko w i lancetow ate, rozszerzające się w duże pole środkow e. P rążki w śro d k u prom ieniste, ku końcom lekko konw ergentne. W edług C l e v e - E u l e r (1953), K r a m m e r a i L a n g e - B e r t a l o t a (1986) g atu n ek o b szarów północnych, znaleziony w F inlandii, L aponii, Islandii, p o d aw an y także z Alp. Preferuje w ody ubogie w elektrolity, częsty w śród m chów . P raw d o p o d o b n ie m ylony z Pinnularia krockii (G ru n .) Cl. O b y d w a g atun ki różnią się pod względem ekologicznym i m orfologicznym . P. krockii występuje w w odach z w ysoką zaw artością elektrolitów , najczęściej zn a jd o w an a w m o rzach i wybrzeżach m orskich. Jeżeli chodzi o różnice m orfologiczne, P. krockii m a okryw y eliptyczne z w ypukłym i brzegam i, a głów kow ate zak o ń czen ia są węższe niż środek. P. ignobilis m a okryw y liniow ate, trójfaliste z głów kam i rów nie szerokim i ja k środek, czasam i środek jest niewiele od nich szerszy. G a tu n e k nie znaleziony d o tąd w Polsce, o d k ry ty przez a u to rk ę w źród łach rzeki R aw ki.

19. Pinnularia stom atophora (Grunow) Cleve 1891 (tabl. III, 7). Syn. N avícula stom atophora G ru n o w 1876; P. stom atophora var. triundulata F o n te ll 1917; P. substom atophora H u ste d t (1934; 1935); P. stom atophoroides A. M ay e r 1940.

w (in) um w (in) /im C l e v e - E u l e r (1953) (P. stomatophora (Grun.) Cl.) 48-130 9-14 12-14 (P. bogotensis (Grun.) Cl.) 100-135 13-17 11-13 P a t r i c k , R e i m e r (1966) (P. stomatophora (Grun.) Cl.) 59-110 9-11 12-14 (P . bogotensis (Grun.) Cl.) 100-110 11-13 12-14 G e r m a i n (1981) 60-110 9-11 -K r a m m e r , L a n g e - B e r t a l o t (1986) 55-115 8-16 10-14

(19)

O kryw y w ydłużone, z rów noległym i słabo w ypukłym i, czasam i lekko trójfalistym i brzegam i, końce szeroko zao krąglon e, często tępe lub klin ow ato zaokrąglone. Szczelina w obrębie śro d k a okryw y rozszerzon a, biegunow e jej końce m ają k ształt „b a g n etó w ” . Pole p odłużne, u m iark o w an ie szerokie (zajm uje 1/4 do 1/3 szerokości okryw y), rozszerza się ku p olu środ ko w em u , k tó re je st dość szerokie, eliptycznie w ydłużone, sięgające d o brzegów okryw y. W polu środkow ym po obu stro n ach węzłów m o g ą w ystępow ać księżycow atego k ształtu znaczki. P rążki w śro d k u silnie p ro m ieniste, przy k o ń cach konw ergentne. O znaczony przez a u to rk ę ro dzaj Pinnularia (tab. III, 7) w edług C l e v e - E u l e r (1953), P a t r i c k i R e i m e r a (1966) należy d o g atu n k u bogotensis (G ru n .) C l., K r a m m e r i L a n g e - B e r t a l o t (1986) nie w yodrębniają tego g atu n k u , zaliczając go d o P. stom atophora (G ru n .) Cl., ze względu n a p o d obień stw o ob u g atu n k ó w ob jaw iające się kształtem okryw , b udow ą szczeliny, kształtem z szerokością po la podłużn ego i środkow ego o raz ułożeniem prążków ; ró żn ica u w id aczn ia się jedynie brakiem księżycow atych znaczków położonych po o b u b o k ac h p o la śro d kow ego. W edług K r a m m e r a i L a n g e - B e r t a l o t a (1986) ko sm o p o lit, preferujący w ody ubogie w elektrolity, w ystępujący n a ró w n in ach i w górach (p ó łn o cn e A lpy), szczególnie częsty w śród w ilgo tny ch m ch ó w . W edług P a t r i c k i R e i m e r a (1986) obecny w nieco kw aśnych środow iskach (sta w a c h to rfo w isk o w y c h ), w w o d a c h z n isk ą z a w a rto ś c ią m in e ra łó w . A u to rk a znalazła go w rzece R aw ce ( R a k o w s k a 1984).

20. Stauroneis lauenburgiana H u sted t 1950 (tab. III, 9). Syn. Stauroneis alabamae var. m inuta H eiden 1905.

C echy diagnostyczne według różnych autorów :

Author długość_length szerokość_width prążków_striae punktów_puncta

w (in) /an w (in) um

H u s t e d t (1930)

32-40 10-11 18-21

(1986) 30-48 9-11 18-22 8-10

Obserwacje własne Own observations 44 11 18

O kryw y podłużnie-lancetow ate d o podłużnie-eliptycznych, z lekko w yp uk łymi praw ie rów noległym i bokam i, końce w yraźnie w yciągnięte głów kow ate, tęp o zaokrąglone. N a biegunach k ró tk ie przegródki. Pole p o d łu żn e wąskie, liniow ate, pole środkow e um iarkow an ie szerokie, ró w n o w ąsk ie (czasam i

(20)

niesym etryczne) sięgające do bokó w okryw y (stauros). P rążk i w śro d k u prawie równoległe lub słabo promieniste, grubo punktow ane. P unkty ustawione nieregularnie, w okół szczeliny tw o rzą linię falistą. K r a m m e r , L a n g e - B e r t a l o t (1986) podają, że gatunek d o tej pory znaleziony został w rejonach północn ych (p ółnocne N iem cy, B ornholm , F in lan d ia), w w o d ach stojących i płynących. G a tu n e k oznaczony po raz pierw szy w Polsce w bentosie Jez io ra C zarnego n a Pojezierzu Suw alskim ( R a k o w s k a 1966c). N o to w an y w p ra cac h o ok rzem k ach kopalnych ( K a c z m a r s k a 1977, 1985).

21. Stauroneis wislouchii P orctzky & Anisimowa 1933 (tab l. III, 10). C echy diagnostyczne według różnych autorów :

Author długość_length szerokość

width

punktów puncta

w (in) /an w (in) /im

(1986) 20-38 5-9 22-24

Obserwacje własne Own observations 30-35 5-9

w środku 28 na końcach

21-22

Okryw y eliptyczno-lancetowate d o lancetow atych z um iarkow anie wypukły m i brzegam i, k ró tk o wyciągniętymi, tępo zaokrąglonym i końcam i. P rzegródki n a szczycie okryw y nieobecne. Szczelina p ro sta, n itk o w ata, p o ry cen tralne zbliżone i m ocne, końce szczeliny w kształcie pytajnika. Pole podłużne wąskie, liniowate, na końcu okrywy rozszerzone w m ałe pole końcowe. Pole środkow e um iarko w an ie szerokie, sięgające do brzegów okryw y, często z pojedynczym kró tk im prążkiem przy kraw ędzi. Prążki lekko prom ieniste, b ard zo d elikatnie p u n k to w an e . W edług K r a m m e r a i L a n g e - B e r t a l o t a (1986) g atu n ek w ystępuje w słonych w odach śródlądow ych, noto w an y w E u ro p ie w schodniej i Azji środkow ej, w słonym jeziorze w R osji, n a p o łu dn ie od L en in grad u, w Tybecie o raz w słonych źró dłach w B urgundii. O gólnie rozpow szechnienie g a tu n k u m ało poznane. G a tu n e k p o d o b n y do S t. tackeii (H u st.) K ra m m e r & L ange-B ertalot i S t. salina W. Sm., od k tórych różni się przede wszystkim liczbą i stru k tu rą p rążków o ra z w ym iaram i. G a tu n e k znaleziony po raz pierwszy w Polsce w słonym źródle w Pełczyskach koło O zo rk ow a (zaw artość soli 2,7%o), gdzie w ystępow ał dość licznie ( R a k o w s k a 1997).

(21)

1 - Amphora montana Krasske, 2 - Caloñéis alpestris (Grun.) CI., 3 - C. latiuscula (Kütz.)Cl., 4 - C. molaris (Grun.) Krammer, 5, 6 - Navícula erifuga Lange-Bertalot, 7 - N. goeppertiana

(22)

1 - Navicula libonensis Schoeman, 2, 3, 4 - N . oppugnata Hust., 5, 6, 7 - N . novaesiberica Lange-Bertalot, 8 - N . recens (Lange-Bertalot) Lange-Bertalot, 9 - N . subminuscula Manguin,

(23)

1, 2, 3 - Navícula rhynchotella Lange-Bertalot, 4, 5 - N. rhynchocephala Kiitz., 6 - Neidium bisulcatum var. subampliatum Krammer, 7 - Pinnularia stomatophora (Grun.) Cl., 8 - P. ignobilis (Krasske) Cleve-Euler, 9 - Stauroneis lauenburgiana Hust., 10 - St. wislouchii

(24)

4. PIŚMIENNICTWO

C l e v e - E u l e r A. 1953. Die Diatomeen von Schweden und Finnland. 4/5. Kungl. Svenska Vet. Akad. Handl., Stokholm: 1-225.

C l e v e - E u l e r A. 1955. Die Diatomeen von Schweden und Finnland. 5/4. Kungl. Svenska Vet. Akad. Handl., Stokholm: 1-232.

G e r m a i n H. 1981. Flore des diatomées. Soc. Nouvelle des Éditions Boubée, Paris: 1-394. H o f m a n n G. 1994. Aufwuchs-Diatomeen in Seen und ihre Eignung als Indikatoren der

Trophie. Bibi. Diatomol. 30. J. Cramer, Berlin-Stuttgart: 1-241.

H u s t e d t F. 1930. Bacillariophyta. D ie Süsswasser flora von Mitteleuropa. 10. Ed. A. Pascher. G. Fischer Verl., Jena: 1-466.

H u s t e d t F. 1961-1966. Die Kieselalgen Deutschlands, Österreichs und der Schweiz. Rabenhorst Kryptogamen - Flora. TI 3. Leipzig: 1-816.

K a c z m a r s k a I. 1977. Uwagi do flory okrzemek ( Bacillariophyceae) z emskich słodkowodnych

osadów z Imbrowic kolo Wrocławia. Acta Paleob., 18, 2: 35-60.

K a c z m a r s k a I. 1985. The Diatom flora o f Miocene lacustrine diatomites from the Harper

Basin, Oregon, USA. Acta Paleob., 25. 1, 2: 33-100.

K r a m m e r K., L a n g e - B e r t a l o t H. 1986. Bacillariophyceae. 2/1. Naviculaceae. Siisswasser- flora von Mitteleuropa. VEB, G. Fischer Verl., Jena: 1-876.

L a n g e - B e r t a l o t H. 1993. 85 neue Taxa und über 100 weitere neu definierte Taxa

ergänzend zur Süsswasserflora von Mitteleuropa. Bibi. Diatomol., 27, J. Cramer, Ber

lin-Stuttgart: 1-452.

P a t r i c k R., R e i m e r C. W. 1966. The diatoms o f the United Stales. 1. Fragilariaceae,

Eunotiaceae, Achnanthaceae, Naviculaceae. Monogr. Acad. Nat. Sd. Philadelphia: 1-688.

R a k o w s k a B. 1976a. Glony rzeki Bzury na odcinku Łowicz-Sochaczew. Acta Univ. Lodz., Zesz. Nauk. Uniw. Łódz., ser. II, 8 : 241-254.

R a k o w s k a B. 1976b. Glony rzeki Bzury pod Wyszogrodem. Acta Univ. Lodz., Zesz. Nauk. Uniw. Łódz., ser. II, 8: 109-118.

R a k o w s k a B. 1984. Glony rzeki Rawki. Acta Univ. Lodz., Folia bot., 3: 283-320. R a k o w s k a B. 1990. Diatom communities in the microbenthos o f the River Rawka (central

Poland). Acta Hydrobiol., 32: 363-375.

R a k o w s k a B. 1992. Uwagi o taksonomii i ekologii niektórych gatunków okrzemek z rodzaju

Navicula Bory. Acta Univ. Lodz., Folia bot., 9: 105-125.

R a k o w s k a B. 1996. Uwagi o taksonomii i ekologii kilkunastu gatunków okrzemek. Acta Univ. Lodz., Folia bot., 11: 127-146.

R a k o w s k a B. 1996a. Diatom communities occurring in Niebieskie Źródła near Tomaszów

Mazowiecki, Central Poland (1963-1990). Fragm. Flor. Geobot., 41(2): 639-655.

R a k o w s k a B. 1996b. The benthic diatom community o f a reservoir after the exploitation o f

brown coal in Konin (central Poland). Algolog. Stud., 82: 103-116.

R a k o w s k a B. 1996c. Wstępne opracowanie zbiorowisk okrzemek występujących w bentosie

rzeki Kamionki i Jeziora Czarnego na Pojezierzu Suwalskim (1993-1994). Fragm. Flor.

G eobot., Ser. Polonica, 3: 221-238.

R a k o w s k a B. 1997. Diatom communities in a salt spring at Pelczyska (Central Poland). Biologia 52/4, Bratislava: 489-493.

S i e m i ń s k a J. 1965. Chrysophyta II. Bacillariophyceae - Okrzemki. Flora słodkowodna Polski. 6. PWN, Warszawa: 1-610.

W o ł o w s k i K. 1986-1987. Navicula frugalis Hust. (Bacillariophyceae) a new species in the

Polish flora. Navicula frugalis Hust. ( Bacillariophyceae) nowy gatunek dla flory Polski.

(25)

5. SUMMARY

While investigating bcnthic diatoms communities occurring in various biotopes, the species that either had not been recorded or belong to rare ones in the Polish and world floras were recorded. Literature diagnoses were complemented with own observations and new localities o f occurrence were given. Investigations were carried out on samples originating from:

- rivers o f various degree o f pollution: the Bzura, Mroga and Rawka Rivers ( R a k o w s k a 1974, 1976a, b, 1984, 1990),

- from limnocrenic springs (Blue Springs) in the town of Tomaszów Mazowiecki ( R a k o  w s k a 1996a),

- from a brown coal post-excavation pit pond in the town o f Konin (slightly brackish water, chlorides content o f 130 mg Cl/1, pH = 7.2) ( R a k o w s k a 1996b),

- from the Kamionka River (unpolluted) and Lake Czarne (/¡-mesotrophic) in the Suwałki Lakeland ( R a k o w s k a 1996c),

- from a salt spring at Pełczyska in the vicinities o f Ozorków (chlorides content 2.700 mg Cl/1, pH = 7.5) ( R a k o w s k a 1997).

The taxonomic and ecological analysis o f the following 21 diatom species was carried out: Amphora montana Krasske, Caloneis alpestris (Grun.) Cl., C. latiuscula (Kiitz.) Cl,

C. molaris (Grun.) Krammer, Navicula erifuga Lange-Bertalot, N. goeppertiana (Bleisch) Sm., N .jouhaudii Germain, N. lalerosiraia Hust., N. lihonensis Schoeman, N. oppugnata Hustedt, N. novaesiberica Lange-Bertalot, N. recens (Lange-Bertalot) Lange-Bertalot, N. rhynchocephala

Kiitz., N. rhynchotella Lange-Bertalot, N. stroemii Hustedt, N. subminuscula Manguin, Neidium

bbiulcatum var. subampliatum Krammer, Pinnularia ignobilis (Krasske) Cleve-Euler, Stauroneis lauenburgiana Hustedt, St. wislouchii Poretzky & Anisimowa.

Dr Barbara Rakowska Wpłynęło do Redakcji

Katedra Botaniki Folia botanica

Uniwersytetu Łódzkiego 12.05.1998