Balke, Barbara
Badania sondażowe na grodzisku
pruskim w Węgielsztynie w pow.
węgorzewskim w 1970 r.
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 656-658
« 5 6 K R O N I K A N A U K O W A
H yc. 5. B a r to łty W ie lk ie , p o w . o ls z ty ń sk i. W id o k n a st. 2 o d s tr o n y p o łu d n io w e j.
F o t . J . D ą b r o w s k i
•duje w sw y c h p la n a c h b a d a w c z y c h p rz e p ro w a d z e n ie b a d a ń k o n tr o ln y c h ta k ż e w te j p a r t i i s ta n o w is k a .
S ta n o w is k o 2 (ryc. 5) z lo k a liz o w a n e p rz e z F r o m m a n a d u ż e j w y n io s ło śc i z n a j d u je się w o d leg ło ści około 1 k m n a p ó łn o c od w si, p rz y d ro d z e do R am so w a . W ed łu g te g o b a d a c z a p o je d n e j s tro n ie zbocza m ia ło się z n a jd o w a ć c m e n ta r z y s k o c ia ło p a ln e z o k re s u rz y m s k ie g o , a n a p rz e c iw le g ły m s to k u o s a d a z te g o ż o k r e s u 5. J e d n a k ż e p r a c e so n d aż o w e p rz e p ro w a d z o n e t u z a ró w n o w sezo n ie 1969 r. (trz y so n d a ż e n a w sc h o d n im s to k u k u lm in a c ji) j a k i w ro k u b ie ż ą c y m (4 so n d aż e n a s to k u w sc h o d n im i p o łu d n io w y m ) n ie n a p ro w a d z iły n a ż a d n e śla d y o b ie k tó w a n i w a r s t w y k u ltu r o w e j.
B A R B A R A B A L K E
BADANIA SONDAŻOWE NA GRODZISKU PRUSKIM
W WĘGIELSZTYNIE W POW. WĘGORZEWSKIM W 1970 R.
Z in ic ja ty w y K a te d r y A rc h e o lo g ii P ra d z ie jo w e j i W c z e sn o śre d n io w ie c z n e j U n i w e r s y t e t u W a rsz a w sk ie g o p rz e p ro w a d z o n e z o sta ły w p a ź d z ie rn ik u 1970 r. b a d a n ia s o n d a ż o w e n a k ilk u g ro d z is k a c h w w o j. o ls z ty ń sk im . P r a c e te z a p o c z ą tk o w a ły sze rz e j z a k ro jo n ą a k c ję b a d a ń n a d g ro d o w y m o s a d n ic tw e m p ru s k im . J e d n y m z s o n d o w a n y c h s ta n o w is k b y ło z n a n e od d a w n a , s to su n k o w o d o b rz e z a c h o w a n e g ro d z isk o k ra w ę d z io w e p o ło ż o n e p o d m ie jsc o w o śc ią W ę g ie lsz ty n . G ro d z isk o w z n o si s ię stro m o p o n a d d ro g ą p ro w a d z ą c ą z k ie ru n k u p o łu d n io w e g o do W ę g ie lsz ty n a w od leg ło ści -około 1 k m od te j m ie jsco w o śc i. O b ie k t u lo k o w a n y je s t n a je d n y m ze w z n ie s ie ń p a s m a m o re n o w e g o o n a tu r a l n i e s tro m y c h k ra w ę d z ia c h , szczeg ó ln ie tru d n o d o stę p n y c h .od s tr o n y z a c h o d n ie j i p o łu d n io w e j. O b ro n n y c h a r a k t e r m ie js c a p o tę g o w a ł z n ac z
B A D A N I A A R C H E O L O G I C Z N E W W O J E W Ó D Z T W I E O L S Z T Y Ń S K I M 657
n ie w a ł z a p o ro w y o k o n s tr u k c ji d re w n ia n o -z ie m n e j, k tó r y z a c h o w a ł się szc z eg ó l n ie d o b rz e w e w s c h o d n ie j i p o łu d n io w e j p a r t i i g ro d z is k a . O d p ó łn o c n e g o w sc h o d u w z n ie s ie n ia zbocze je s t s to su n k o w o n a jła tw ie j d o s tę p n e i b y ć m o że w ła śn ie tu z n a j d o w a ł się w ja z d do g ro d u i e w e n tu a ln ie o s a d a p o d g ro d o w a . J e d y n ie p ó łn o c n a p a r tia o b ie k tu u le g ła dość z n a c z n y m u szk o d z e n io m w w y n ik u p o w a ż n e j n iw e la c ji te j części w z n ie s ie n ia d o k o n a n e j w celu i c z a sa c h b liż e j n ie z n a n y c h , j e d n a k n ie w ą tp liw ie ju ż po o s ta te c z n y m z n isz c z en iu g ro d u , k tó r e n a s tą p iło n a jp ra w d o p o d o b n ie j w X I I I w ie k u w tra k c ie lic z n y c h n a ja z d ó w k rz y ż a c k ic h .
O m a w ia n e g ro d z isk o p o s ia d a d z ię k i s to su n k o w o d o b re m u s ta n o w i z a c h o w a n ia w ie lk ie w a lo ry p o z n aw c z e ty m w ię c e j, że n a le ż y ono do k o m p le k s u je d n e g o z k ilk u s k u p ie ń p ru s k ic h g ro d ó w o b ro n n y c h p ra w ie z u p e łn ie n ie b a d a n y c h (s y ste m a ty c z n e b a d a n ia p ro w a d z o n o je d y n ie w J e z io rk u , i d o w. g iż y c k i i w P a sy m iu ). P o n a d to is tn ie ją c a łk o w ic ie r e a ln e s u p o zy c je , iż p r z y n a jm n ie j z n a c z n a część ty c h o b ie k tó w u ż y tk o w a n a b y ła ju ż od czasó w p ra h is to ry c z n y c h . O b e cn e b a d a n ia s o n d a ż o w e n a g r o d z is k u w W ę g ie ls z ty n ie p o tw ie rd z a ją tę h ip o te z ę ró w n ie ż w s to s u n k u do teg o w ła ś n ie s ta n o w is k a . P ie rw s z e p o m ia ry i w s tę p n ie s p o rz ą d z o n y p ro w iz o ry c z n y p la n g ro d z is k a o rie n t u j ą o je g o n ie w ie lk ic h s to su n k o w o w y m ia ra c h i p la n ie z a ło ż e n ia , k tó r y m u s ia ł b y ć p ie r w o tn ie le k k o o w a ln y ^ w y d łu ż o n y p o osi p ó łn o c n y w sc h ó d — p o łu d n io w y zach ó d . D łu g o ść szc z y tu g ro d z is k a w y n o si o b e cn ie ok o ło 70 m , w ty m d łu g o ść m a jd a n u o k o ło 58 m ; sze ro k o ść o b e c n a o k o ło 40 m w r a z z w a łe m z ac h o w a n y m po k ró ts z e j osi g ro d z is k a je d y n ie od s tro n y p o łu d n io w e j, z aś sze ro k o ść sam e g o m a jd a n u ty lk o 28— 30 m . J e d n a k p o m ia ry s ze ro k o śc i g ro d z is k a n ie są a d e k w a tn e do je g o p ie r w o t n y c h w ie lk o śc i z p o w o d u ścię c ia z n a c z n e j p a r t i i o b ie k tu od s tr o n y p ó łn o c n e j, o czym w s p o m n ia n o ju ż w y żej.
W y k o p s o n d aż o w y o w y m ia ra c h 2 X 6 m p o p ro w a d z o n y w z d łu ż osi N S w p o łu d n io w o -z a c h o d n ie j p a r t i i g ro d z is k a o b e jm o w a ł częściow o m a jd a n i z ac h o d z ił n a p ó łn o c n e ro z s y p isk o zb o cza w a łu . W y k o p u ja w n ił is tn ie n ie około 1 m g ru b o ś c i w a r s tw y k u ltu r o w e j od s tro n y w n ę tr z a g ro d u . W y s tą p iła o n a tu ż p o d w a r s t e w k ą w s p ó ł c ze sn ej d a r n i i z a le g a ła w s w e j o p ty c z n ie n ie z m ie n io n e j p o s ta c i co n a jm n ie j do g łę b o k o ści 0,90 m, a p rz y sto p ie w a lu do 1,50 m od p o w ie rz c h n i o b ecn ej. W a r s tw a ta z b u d o w a n a b y ła z c ie m n o b ru n a tn e j, t łu s te j z iem i z a w ie r a ją c e j lic z n e e le m e n ty k u l tu r o w e w p o s ta c i d ro b n y c h w k ła d e k ro z ło ż o n e j p o le p y , s p o ra d y c z n ie w y s tę p u ją c y c h w ęgli d rz e w n y c h , k o ści z w ierzę c y ch i c e ra m ik i. Z n a le z io n o tu ta k ż e s k o ro d o w a n e f r a g m e n ty p rz e d m io tó w ż elaz n y c h , w ty m p ra w d o p o d o b n ie g ro c ik s trz a ły z tu le jk ą . M a te ria ł c era m ic z n y , w p ra w d z ie m o c n o z n iszczo n y i r o z d ro b n io n y d a je je d n ą k o g ó l n e w sk a z ó w k i o d n o śn ie do c h ro n o lo g ii o b ie k tu , in fo r m u ją c je d n o c z e ś n ie o w tó r n y m c h a r a k t e r z e e k s p lo ro w a n e j w a r s tw y . W y s tę p u je t u m ia n o w ic ie w id e a ln y m p rz e m ie s z a n iu z aró w n o c e r a m ik a z w c z e s n e j e p o k i żelaz a , re p r e z e n to w a n a j a k się w y d a je s to su n k o w o n a jlic z n ie j, n a s tę p n ie t r a f i a j ą s ię s k o r u p y z p ie rw s z y c h w ie k ó w n.e. o ra z c e ra m ik a w c ze sn o śre d n io w ie c zn a rę c z n ie le p io n a , ja k i n ie lic z n a to czo n a i o b ta c z a n a . N a sp o d zie o m ó w io n e j w a rs t w y o d sło n ię to p o k ła d b r u k u k a m ie n n e g o w u k ła d z ie z w a rty m od s tro n y m a jd a n u , a ro z lu ź n ia ją c y m się w k i e r u n k u sto p y w a łu . B r u k z a le g a ł je d n y m p o zio m em k a m ie n i n a g łę b o k o śc ia c h 0,90 — 1,10 m ju ż n ie m a l n a g lin ie c a lc o w e j. J a k się w y d a je , b r u k te n n a le ż y łą c zy ć z w c z e s n o śre d n io w ie cz n ą fa z ą z a s ie d la n ia g ro d u , je d n a k p e w n e d a to w a n ie je g o w c h w ili o b e c n e j je s t p rz e d w c z e sn e . M a te ria ł c e ra m ic z n y b o w ie m o c h a r a k t e r z e p rz e m ie sz a n y m z b a rd z o n ie lic z n y m i w tr ę ta m i p e w n e j c e ra m ik i z o k re s u w c ze sn eg o śre d n io w ie c z a w y s tę p o w a ł m n ie j w ię c e j do g ó rn e g o p o zio m u b ru k u . N a to m ia s t n ie c o g łę b ie j, tzn . n a d o ln y m p o z io m ie k a m ie n i i p o d n im i, ju ż n a c a lc u re p re z e n to w a n a b y ła w y łą c z n ie c e ra m ik a 42. K o m u n i k a t y
658 K R O N I K A N A U K O \V A
sta rsz a , g łó w n ie z o k re s u m ło d s z e j ep o k i ż e la z a (np. tz w . „ p la c k i” z k a rb o w a n y m b rz e g ie m , c h a r a k t e r y s ty c z n e n a c z y n ia z z a g ię ty m do w n ę tr z a w y le w e m o p o w ie rz c h n i z e w n ę trz n e j s c h ro p o w a c o n e j c zęsto aż p o k ra w ę d ź n a c z y n ia i in n e ). D a lsz e b a d a n ia g ro d z is k a w y k a ż ą , czy p o d w a r s t w ą b r u k u z a c h o w a ły się r e s z tk i n a js t a r s z e j, w c ze s- n o ż elaz n e j w a r s t w y o s a d n ic z e j. O ile w a r s t w a t a k a is tn ia ła n a g ro d z is k u , a w s z y stk o n a to w s k a z u je , to m u s ia ła o n a u le c w o k re s ie w c z e s n o śre d n io w ie c z n y m s iln e j n iw e la c ji, o czy m św ia d c z y ła b y z n a c z n a ró ż n ic a p o z io m ó w z a le g a n ia c a lc a n a m a j d a n ie i p o d w a łe m , g d z ie w y s t ę p u je o n a około 1 m w y ż e j w s to s u n k u do m a jd a n u .
W ię ce j ś w ia tła n a p o szc z eg ó ln e fa z y u ż y tk o w a n ia g ro d u w W ę g ie ls z ty n ie rz u c a u k ła d w a rs t w o b s e rw o w a n y w s o n d o w a n e j p a r t i i ro z s y p isk a w a łu . U k ła d te n p rz e d s ta w ia się n a s tę p u ją c o : N a g łę b o k o śc i ca 1,10 — 1,25 m od p o w ie rz c h n i o b e c n e j w a łu o d sło n ię to p o k ła d zw ęg lo n e g o d re w n a z w y ra ź n ie c z y te ln y m i, p o d łu ż n y m i b ie rw io n a m i. W a r s tw a t a z a le g a ła b e z p o ś re d n io n a g lin ie c a lc o w e j i je s t n ie w ą tp liw ie p o zo s ta ło śc ią n a js ta r s z y c h , d re w n ia n y c h u m o c n ie ń w a ło w y c h g ro d z is k a . K ilk a d z ie s ią t f r a g m e n tó w c e r a m ik i p o c h o d zą c y c h z te g o p o z io m u o sad n ic z e g o d a tu je go dość je d n o z n a c z n ie n a o k re s w c z e s n e j e p o k i żelaz a . W y s tę p u ją t u t a k c h a r a k t e r y s ty c z n e d la te g o o k re s u fo rm y j a k w sp o m n ia n e w y ż e j „ p la c k i” , n a s tę p n ie n a c z y n ia z o tw o r k a m i p o n iż e j k ra w ę d z i (sitk a ? ), n a c z y n k a z k u lis ty m i d n a m i, ty p o w e c z a rk i in n e .
P o n a d w a r s t w ą s p a le n iz n y z a le g a ł g ru b y (od 20 do 70 cm b liż e j ś ro d k a w a łu ) p o k ła d z ie m i o n ie je d n o lity m c h a r a k t e r z e z lic z n y m i w k ła d k a m i s u ro w e j, sp iesz cz o n e j g lin y , z g ru d a m i p o le p y i w ę g li d rz e w n y c h i n ie z b y t lic z n ą c e ra m ik ą , r e p r e z e n tu ją c ą z a ró w n o e p o k ę ż elaz a ja k i o k re s w c ze sn eg o ś re d n io w ie c z a . J e s t to n a j p r a w d o p o d o b n ie j ro z s y p isk o w a łu w c ze sn o śre d n io w ie c zn e g o . R ó w n ie ż z ty m n ie w ą tp liw ie o k re se m w ią z a ć n a le ż y w a r s t w ę c ze rw o n e j, s iln ie p rz e p a lo n e j p o le p y z a le g a ją c ą b e z p o ś re d n io p o n a d ty m z w a lisk ie m g lin ia n o z ie m n y m . W a r s tw a p o le p y św ia d c z y o p o n o w n y m p o ż a rz e g ro d u . P o n a d ty m i d w o m a p o k ła d a m i, s ta n o w ią c y m i g łó w n e ją d ro w a łu z a le g a ła jeszcze n ie z b y t g ru b a w a r s t w a ziem i z g lin ą , p o le p ą i k a m ie n ia m i, k tó r a z a c h o w a ła się ty lk o n a zboczu w a łu , n ie s ię g a ją c jeg o w ie rz c h o łk a . O b ecn o ść te j w a rs t w y tłu m a c z y ć m o ż n a c h y b a jesz c z e je d n ą p ró b ą o d b u d o w y u m o c n ie ń g ro d u , je d n a k b r a k p o d s ta w do sp re c y z o w a n ia c h ro n o lo g ii te g o f a k tu . G ó rn y p o z io m w a łu s ta n o w i w sp ó łc z e sn a w a r s t w a h u m u s u .
W p o d s u m o w a n iu w y n ik ó w b a d a ń s o n d a ż o w y c h n a g ro d z is k u w W ę g ie lsz ty n ie n a le ż y jesz c z e ra z p o d k re ś lić je g o w y b itn e w a lo ry p o z n aw c z e, u m o ż liw ia ją c e d ro g ą p o stu lo w a n y c h n in ie js z y m sze rsz y ch b a d a ń a rc h eo lo g icz n y c h n a ty m o b ie k c ie, s k o n fr o n to w a n ie z n a n y c h z ja w is k h is to ry c z n y c h z m a te ria łe m w y k o p a lisk o w y m .
I W O N A D Ą B R O W S K A R Y T A K O Z Ł O W S K A
BADANIA SONDAŻOWE GRODZISKA W JANOWIE
W POW. MRĄGOWSKIM W 1970 R.
W r a m a c h a k c ji w e ry fik a c y jn e j g ro d z isk w c z e ś n io śre d n io w ie c z n y c h w w o je w ó d z tw ie o ls z ty ń sk im , a u to r k i p o d k ie ru n k ie m d o k to ra J e r z e g o O k u l i c z a p ro w a d z iły w p a ź d z ie rn ik u 1970 r . b a d a n ia w y k o p a lisk o w e n a g ro d z is k u w J a n o w ie , w p o w . m rą g o w s k im . A k c ja t a z o sta ła p o d ję ta w z w ią z k u z z a p la n o w a n y m p rz e z I n s t y t u t H is to rii K u ltu r y M a te ria ln e j P A N te m a te m e tn o g e n e z y S ło w ia n , je d n y m z k lu c z o w y c h p ro b le m ó w b a d a w c z y c h a rc h e o lo g ii p o ls k ie j. B a d a n ia fin a n s o w a ła K a te d r a A rc h e o lo g ii P ra d z ie jo w e j i W cz e sn o śre d n io w ie cz n e j U n iw e r s y te tu W arsz a w sk ie g o .
