Bernatowicz, Stanisław
Problematyka naukowa Zakładu
Gospodarki Jeziorowej IRS w Giżycku
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3, 345-354
KRONIKA NAUKOW A W O JE W Ó D Z T W A OLSZTYŃSKIEGO
S T A N IS Ł A W BER N A TO W IC Z
PR O B L E M A T Y K A N A U K O W A Z A K Ł A D U G O SPO D A R K I JEZIOROW EJ 1RS ■ W G IŻY C K U
D la zobrazow ania c a ło k szta łtu d zia ła ln o ści i p rob lem atyk i n au k ow ej Z a kładu G ospodarki J ezio r o w ej w G iżyck u sądzę, że celo w e b yłob y sch a ra k tery z o w a n ie teren u pracy i dróg rozw oju Zakładu.
N a jw ię k sz e sk u p isk o jezior w P o lsc e is tn ie je na P ojezierzu M azurskim , g d z ie łączna p ow ierzch n ia w ód w stosu n k u do p ow ierzch n i niektórych p o w ia tó w k sz ta łtu je się n astęp u jąco: p o w ia t w ęg o rzew sk i — 13,56%, g iży ck i — 10,71%, m rą g o w sk i — 15,15%, p isk i — 17,03%, przy czym n a jw ięk sze jeziora znajdują s ię w D o lin ie W ielk ich J ezior na p rzestrzen i od W ęgorzew a p op rzez G iżyck o, M ik ołajk i po P isz. O statn i lod ow iec u k szta łto w a ł k ap ryśn ie P o je z ier ze M azu rsk ie p agórk am i i zn aczn ym i w zn iesien iam i. Teren ten na w y m ienionej trasie od półn ocy na p ołu d n ie znacznie się obniża i poniżej 116 m npm . jest zalan y w od ą, tw orzącą jeziora. Są to w ła śn ie W ielk ie J e z io ra M a zu rsk ie o łącznej p o w ierzch n i 30.221 ha. Od W ęgorzew a po G iżycko, d a w n e L ee (Ł uczany), rozciąga się c a ły sy stem a t rozległych jezior, zw ią za n y ch ze sobą pod nazw ą M am r o łączn ej p ow ierzch n i 10.500 ha. N a p ołu d n ie od G iżyck a le ż y Jezioro N ieg o ciń sk ie — 2.498,83 ha; dalej z W ielk ich Jezior n a le ży w y m ie n ić jezioro Jagod n e — 731,70 ha, j. T a łty — 1.782,00 ha i n a jw ięk sze z jezior P o ls k i — S n ia rd w y — 12.832,80 ha (z zatokam i). W szy stk ie te w o d y zw iązan e są ze sobą siecią k an ałów żeglow n ych , sta n o w ią cy ch dogodną drogę w o d n ą i tę d y odbyw a się p rzen ik an ie roślin i zw ierząt z jednych jezior do d rugich: p lan k ton , ra k i (C am barus a ffin is), w ęgorz, su m ik am eryk ań sk i, płoć, leszcz i w ie le innych.
W ie lk ie Jeziora M a zu rsk ie n ie są głębokie. N a jg łęb sze z nich są T a łty — 51 m , M am ry P ó łn o cn e ty lk o w jed n ym m iejscu m ają 45 m, a p ozostałe j e ziora są zn aczn ie p ły tsze. S n ia rd w y co praw da m ają głęb oczek 25 m , a le jest on b ardzo m ało ro zle g ły i p rzeciętn a g łęb ok ość tego jeziora w aha się w g r a nicach 8 — 10 m. P od w zg lęd em lim n o lo g iczn y m jeziora m azu rsk ie są p rze w a ż n ie ty p o w y m i zb iorn ik am i n izin n ym i, o d alek o p osu n iętych procesach e u tr o fiz a c ji ’) i ty lk o n ieliczn e z nich m ożna jeszcze zaliczyć do m eso tro ficz- n y c h 2). W sk u tek dużej p o w ierzch n i i stosu n k ow o n ie w ie lk ie j głęb ok ości w ie le jezior w le c ie nie posiada s t r a ty fik a c ji3) term iczn ej i tle n o w e j (J. D obskie, j. S n ia rd w y i in.). Z a słu g u je p rzy ty m na p o d k reślen ie fa k t w y tw a rza n ia się przy d n ie dużych ilo śc i sia rk o w o d o ru w zn aczn ej części m ałych i śred n iej w ie lk o śc i jezior. C zęsto pułap teg o gazu sięga do 5 m pod pow ierzch n ią i u trzy m u je się przez c a ły rok z w y ją tk ie m k rótkich o k resów w y ró w n a n ia term iczn eg o w io sn ą i jesien ią . P o ja w ia n ie się H2S w okresach sta g n a c ji
') P roces eu tro fiza cji p olega na g rom ad zen iu się osad ów den n ych , za ra sta n iu i w y p ły c a n iu jezior.
2) Jeziora m ezo tro ficzn e — g łę b o k ie jeziora z m ałą ilo ścią osad ów d en n ych , W p rzy d en n y ch w a rstw a ch w o d y j p r z e z c a ły rok są zn aczn e ilo śc i tlenu.
3) S tra ty fik a cja term iczn a — różn ice tem p eratu r na różnych głęb ok ościach w ty m sam ym m iejscu zb iorn ik a w od n ego.
w przyd en n ych w a rstw a ch w od y n a w et w n iek tórych ro zle g ły ch jeziorach n ie jest tu tak że zja w isk iem zbyt rzadkim . F lora n aczy n io w a jezior jest bardzo bo g a ta i n a jliczn iej rep rezen to w a n a p rzez ra m ien ice (C harales) oraz trzcin ę p osp olitą (P hragm ites com m unis). Form en d em iczn ych flo r y n ie stw ierd zo n o , do rzadszych n ależy za liczy ć poryblin jeziorn y (Isoetes la cu stris) — jez. M ik o ła jk i, rzęsę garbatą (Lem na gibba) — M ala P op ów k a i k leć w ie c h o w a tą (C ladium m ariscus) — jez. P łociczn o. Jak o c iek a w o stk ę flo ry sty czn ą m ożna b y ło b y w y m ien ić w y stę p o w a n ie olszy szarej (A ln u s incana) nad kan ałem w o k o licy jez. T a łty i lilii zło to g łó w (L ililiu m m artagout) na W ysp ie D ęb ow ej. W ponad 50°/o jezior pod w zględ em p o w ierzch n io w y m w y stę p u je siela w a , przy czym w w ielu z nich, z pow odu m ałej liczebności, n ie posiad a znaczenia g o spodarczego. N iek tó re jeziora zam ieszk u je sieja.
G iżyck o, leżąc na p rzesm yk u m ięd zy M am ram i i N ieg o cin em , przez k tóry p rzech od zi K an ał Ł uczań sk i, łą czą cy oba te jeziora ze sobą i sta n o w ią c y część składow ą w ie lk ie g o szlak u żeg lo w n eg o na M azurach, posiada k lu c z o w e p o ło żen ie pod w zg lęd em rybackim i z tego w zg lęd u od daw na sta n o w iło cen tru m rybackie. Tu za c za só w n iem ieck ich m ia ł sw o ją sied zib ę O b erfisch m eister, tu p o w sta ł N e tzfo rsch u n g sin stitu t doktora v. B randta. Tu po w o jn ie m ie śc ił się Zarząd O k ręgow y PN Z , p óźn iej PG R sp ra w u ją ce w ła d zę a d m in i stra cy jn ą nad jezioram i, od la t tu b u d u je się w ielk ą i now oczesn ą p r zetw ó r n ię ryb. Tuż po w o jn ie uruchom iono w G iżyck u szk o łę rybacką w gm achu d a w n ej F isch ere isch u le, p rzek ształcon ą w T ech n ik u m R yb ack ie, tu m ia ł ta k że sw o ją sied zib ę Z espół R ybacki, ob ecn ie p rzek ształcon y w G osp od arstw o Rybne.
M ając na w zg lęd zie sk u p ien ie jezior, ich w ielk o ść, różnorodność, g ęstą sie ć k a n a łó w łączących różne, n ieraz bardzo o d leg łe od sie b ie jeziora w o k o licy G i życk a, a tak że biorąc pod u w agę p ołączen ia k o lejo w e i sie ć w sp a n ia ły c h dróg
k o ło w y ch zb iegających się w G iży ck u , m iejsco w o ść ta z n atu ry rzeczy w y d a w a ła się być p red y stv n o w a n a na u m ie jsc o w ie n ie p la c ó w k i n a u k o w ej z a j m u jącej się prob lem atyk ą jeziorow a. B ezpośrednio po w o jn ie, gd yż już na p o czątk u 1946 roku zabezpieczono tzw . im p regn iarn ię (N etzfo rsch u n g sin stitu t dr v . B randta) nad k an ałem , złożoną z 4 -p ok ojow ego lab oratoriu m , h a li im p regn acyjn ej z k otłam i, m ałej p rzyb u d ów k i m ieszk aln ej (pokój i k u ch n ia) oraz pod d asza do su szen ia za im p reg n o w a n y ch prób. Z ab ezp ieczon o tak że p o sesję, b yłą sied zib ę O b erfisch m eistra przy ul. M ick iew icza 13, złożoną z p iętrow ego b u d yn k u , garażu na 2 sam och od y i ogrodu. W szy stk ie w y m ien io n e b u d yn k i b y ły k o m p letn ie zd ew astow an e, n ie ty lk o n ie b yło żad n ych urządzeń, a le n a w e t szyb, k lam ek itp., a w lab oratoriu m im p reg n a cy jn y m w y d a rte b y ło
ce n tr a ln e ogrzew anie.
W op arciu o w y m ie n io n e p om ieszczen ia, jak już w sp o m n ia łem , w sty czn iu 1946 roku uruchom iono S ta cję Jeziorow ą w ram ach SG G W z jednym ty lk o e ta te m k ierow n ik a, bez żadnych środ k ów fin an sow ych na p row ad zen ie Stacji. N iem cy u ciekając przed zb liżającym się fron tem w y w ie ź li z G iżycka całe w y p o sa ż e n ie N etzfo rsch u n esm stitu tu łą czn ie z b ib l:oteka do S o lca K u ja w sk ie go. P o n iew a ż m ieniem tym sz częśliw y m zb iegiem ok oliczn ości o p iek o w a ł się p an A. W as^enko, ocalało ono i w ró ciło do G iżycka. D zięk i tem u m ożna b yło u ru ch om ić badania nad im pregnacją sieci. Spraw dzono m etod v n iem ieck ie, op racow an o szereg w ła sn y ch , i przystaD icno do prac badawmzych w tym za kresie. M iędzy innym i zbadano w a rto ść im pregnującą szeregu w ęglop och od - n y ch p rod u k tów k rajow ych , p rzew ażn ie sm ół p ogazow ych i suchej d estylacji d rew n a. P o p ew n ym c za sie u zysk an o jeden eta t asy sten ta tech n iczn ego z SGGW . R ozbudow ano im p regn iarn ię przez w y b u d o w a n ie drugiej hali im p reg n a cy jn ej z kotłam i do im p regn acji, dużego zbiornika na k arb olin ę, ogrom n ej h a li do su szen ia sieci i m a g a zy n ó w . In w e sty c je te n a leża ło k o n ieczn ie
p rzep ro w a d zić, p o n ie w a ż sta n o w iły one jed yn e źródło dochodów na u trzy m a n ie S ta c j i J e z io r o w e j. S ta cja w ty m cza sie b yła teren em dla p rak tyk stu d e n tó w sp ec ja liz u ją c y c h się w ry b a ctw ie. P o n iew a ż w ach larz za in teresow ań i prac S ta c ji J ezio r o w ej sta le w zra sta ł, została ona p rzem ian ow an a n a B io lo
giczn ą S ta c ję R ybacką. B y ła ona w ty m c za sie już na ty le urządzona, że m o g ła sta n o w ić bazę teren ow ą dla p r a co w n ik ó w nauki, grom adzących m a te r ia ły b a d a w cze. T u p rzeb y w a li i p ra co w a li w le c ie prof. L. P a w ło w sk i z a s y ste n ta m i, prof. Fr. S ta ff, prof. S t. S a k o w icz, prof. J. K ondracki, prof. M. G ie y sztor, p ro f. Fr. P lisz k a , p rof. К . T arw id , dr M. G ąsow sk a, doc. J. K ozicka i s z e reg in n y ch . W oparciu o S ta c ję zostało w y k o n a n y ch w ie le prac n a u k o w y ch i tu m ło d zież grom ad ziła m a teria ły do prac m a g istersk ich . B iologiczn a S ta cja R y b a ck a jed n a k sta le b oryk ała się z ogrom n ym i tru d n ościam i fin a n so w y m i i ty lk o za w d z ię c z a ją c zab iegom i staran iom prof. St. S ak ow icza w n ajbardziej k r y ty czn y ch m o m en ta ch o trzy m y w a ła d otacje z M in isterstw a R o ln ictw a , co p o zw a la ło p rzetrw a ć tru d n y okres.
Z c h w ilą p ow stan ia In stytu tu R yb actw a Śród ląd ow ego w 1951 r. B io lo - ,g:czna S tacja R ybacka została przejęta przez In stytu t, a później p rzem ian o w a n a na Z ak ład G ospodarki Jeziorow ej. Z c h w ilą przejęcia S tacji przez In sty tu t u z y sk a liśm y e ta ty i fu n d u sze na p row ad zen ie p laców k i i na prace n a u k o w e. N a szerok ą sk a lę prow adzona im pregnacja została w strzym an a, a u rząd zen ie p rzem y sło w e przekazano Z esp ołow i R ybackiem u. P rzep row ad zo no k a p ita ln y rem ont budynku przy ul. M ick iew icza pod kątem p rzy sto so w a nia do prac n au k ow ych , urządzono p o k o ;e go ścin n e i znaczn ie p ow ięk szon o
tabor p ły w a ją cy . O becnie Z akład posiada 9 budynków i pom ieszczeń o łącznej k u b atu rze 7.158 m 3. S k ład a się na to g łó w n y gm ach Z akładu przy ul. M ick ie w ic z a 13, zło żo n y z 22 pokoi, z k tórych w 7 znajdują się p racow n ie n au k ow e, w 1 b ib lio tek a , w 1 sek reta ria t, w 5 u rządzono pok oje gościn n e, przezn aczon e na c z a so w y p o b y t p ra co w n ik ó w n au k ow ych , p rzyjeżd żających zarów no z In sty tu tu R y b a ctw a Ś ród ląd ow ego, jak i spoza In sty tu tu . P on ad to m ieszk a tu 4 p ra co w
n ik ów . Obok zn ajd u je się garaż na 2 sam ochody. Za kanałem , w daw n ym N etzfo rsch u n g sin stitu t, jest dom, hala im p regn acyjn a, sk ład y i poddasze do su sz e n ia próbek im p regn acyjn ych i sieci. M ieszka tam p racow n ik Z akładu
i są 2 p ok oje gościnne.
D ie c e ló w e k sp ery m en ta ln y ch Z akład posiada 3 jeziorka o łączn ej p o w ierzch n i 147,88 ha. Jeziorka te są h y d rograficzn ie zw iązan e ze scbą, a le k a ż
de z n ich jest kon trastow o różne. J ezio ro D. D gał — 93,92 ha, m aks. głęb. 18,80 m , n a jm n iejsza p rzezroczystość w o d y 2,5 m, w okresach sta g n a cji tlen sięg a do dna, term o - i o k s y k lin a 4) w g łęb io n a . M ały D g a ł — 14,44 ha m a k s.
głęb. 16,80 m , n ajm n iejsza przezroczystość w o d y 1,1 m , pułap siarkow odoru w le c ie p odnosi się do 6 m pod p ow ierzch n ią w ody. Jezioro W arniak — 39,52 ha, m aks. głęb. 3,6 m , przezroczystość do dna. D no na ca łej p ow ierzch n i jeziora jest p ok ryte roślin n ością, która rozw ija się tu w y ją tk o w o b u jnie. W o stre i śn ieżn e zim y tlen ca łk o w icie znika z w o d y pow odując k a ta stro fy p ra w ie b io lo g iczn e, tzw . „p rzyd u ch y”.
Z u w a g i na rozległość jezior m azu rsk ich p osiad an ie odpow iedniego taboru p ły w a ją ceg o jest w aru n k iem kon ieczn ym do p row adzenia prac badaw czych w teren ie. O becnie Z akład posiada 12 jed n ostek p ły w a ją cy ch , z czego 4 je d n o stk i m ają stacjon arn e siln ik i o m ocy od 16 do 45 KM i 7 jednostek z s i l n ik am i p rzy czep n y m i o m ocy od 4,3 do 22 KM. Ł od zie te są p rzystosow an e rów n ież do w io sło w a n ia , a m n iejsze do transportu sam ochodow ego. Ponadto na jednej z jed n ostek jest w m on tow an a na sta łe echosonda. W iększe m o to
4) T erm o - i o k sy k lin a — n a jw ięk szy skok term iczn y i tle n o w y p rzy leg a ją cy ch do sie b ie w a r stw w o d y na p rzestrzen i od p o w ierzch n i do dna.
ró w k i przystosow an e są do pracy na w od zie bez w zg lęd u na pogodę i w y soką fa lę , służą także do holow an ia w io sło w y ch łodzi, z k tó ry ch się pobiera w ię k sz o ś ć prób. C ały tabor p ły w a ją cy stacjon u je w 2 d użych garażach w o d nych. Istn ieje także m ech an iczn a pracow nia ślu sarsk a n a sta w io n a na rem on t i k o n serw a cję siln ik ó w jed n ostek p ły w a ją cy ch oraz ap aratu ry lim n o lo g iczn ej. B u d u je się tu ró w n ież now ą aparaturę, jak k ołow roty do b a ty m e tr ii ■’), c h w y - tacze do roślin n ości, czerp acze p la n k to n u i inne. Z im ą p o b iera n ie prób na jeziorach często jest utru d n ion e z pow odu niskiej tem p eratu ry i zam ieci śn ie ż nych. D la rozw iązan ia teg o p rob lem u w yb u d o w a n o na san iach d om ek z p ie c y k ie m i z podnoszoną p odłogą, co u m ożliw ia p ob ieran ie prób w zim ie bez w z g lę d u na pogodę. P on ad to Z akład posiada sam ochód c ię ż a r o w y „L u b lin ” 0 n o śn o ści 2,5 ton.
O b ecn ie p erso n el Z akładu sk ład a się z 14 osób, tj. z 4 p ra co w n ik ó w n a u k o w y ch , 1 pracow n ik a n a u k o w o -tech n iczn eg o , 1 lab oran ta, 1 p ra co w n ik a a d m i n istracyjn ego, 2 stern ik ó w i jed n ocześn ie p racow n ik ów w a rszta to w y ch , 1 k ie ro w c y sam ochodow ego, 2' sprzątaczek (jedna z nich p ełn i ta k że fu n k cję p or tiera) i 2 strażn ik ów dla ochrony ob iek tów Zakładu.
P oszczególn i p racow n icy n au k ow i pracują nad n a stęp u ją cy m i zagad n ien iam i:
Doc. dr S ta n isła w B ern a to w icz — k ierow n ik Z akładu — flora n a czy n iow a, biologia sie la w y i a k lim atyzacja n ow ych g a tu n k ó w ryb (ripus — C oregonus albula in fr a sp e c ie s la d o fen sis P ra v d in , p e lu g a — C oregonus
p eled Gm el.).
Inż. Jerzy Z a ch w ieja — hydrochem ia, w ęd ró w k i ryb. Mgr Izabela P a je w sk a — m ięczak i, pokarm bentofagów . Mgr C ecylia S id o r-S o b cza k — ch ru ścik i, pokarm b en to fa g ó w .
A dam Ł a n iew sk i — p racow n ik n a u k o w o -tech n iczn y — batym etria przy p om ocy ech oson d y, w sp ó łu d zia ł w zn a k o w a n iu ryb, b iblioteka i sp raw y gospodarcze.
Z u w a g i na to, że cza s rozrodu różn ych gatu n k ów ryb jest m ierzon y d ata m i kalen d arza astronom icznego, k tó ry jest bardzo p ro b lem atyczn ym m iern i k iem , rozpoczęto grom ad zen ie ob serw acji nad zbieżnością rozrodu ryb i s t a d ió w rozw ojow ych n iek tó ry ch roślin n aczyn iow ych . O dnośnie sie la w y grom a d zono m ateriały d otyczące rozsied len ia tego gatunku na P o jezierzu S u w a lsk im 1 M azurskim . P row ad zon o tak że prace ek sp ery m en ta ln e nad rozw ojem sie la w y w m ałych zb iornikach w od n ych (hodow la a k w ariow a i sta w o w a ). W r a m a ch k o m p lek so w eg o op racow an ia jezior okolic W ęgorzew a Z akład G ospo d a rk i Jeziorow ej op racow ał p rob lem atyk ę flory n a czy n io w ej jezior z punktu w id zen ia gospodarki rybnej oraz p op u lację sie la w y na tle w aru n k ów środ ow isk a.
D otych czas p racow n icy Z akładu o głosili drukiem 15 prac n a u k o w y ch i 23 op racow an ia popularne.
O b ecn ie p rob lem atyk a bad aw cza Z akładu G ospodarki Jeziorow ej w g łó w nej m ierze sk on cen trow an a jest na opracow aniu p od staw p la n o w eg o zagospo d arow an ia w ie lk ic h jezior na p rzy k ła d zie kom pleksu M amr. C hodzi o to, by w oparciu o dorobek n au k o w y ich tiologii, lim n o lo g ii i n auk pokrew nych op racow ać proste m eto d y dla zbadania p o d staw ow ych e le m e n tó w w a ru n k u ją cy ch produkcję rybacką jezior i b y na tej p od staw ie ocenić a k tu a ln y poziom g o sp od ark i rybnej. U zy sk a n e dane m ają p osłużyć do op racow an ia p ersp ek ty w iczn eg o p lan u zagospodarow ania jeziora w oparciu o k on k retn e dane, a nie o d om niem ania, jak to o b ecn ie p rzew ażn ie byw a.
5) B atym etria — pom iary głęb ok ości.
Z ak ład Ich tio lo g ii In stytu tu R yb actw a Śród ląd ow ego pod k ieru n k iem dra J. Z a w isz y i p rzy w sp ó łd zia ła n iu Z akładu G ospodarki Jeziorow ej In s ty tu tu i szereg u in n y c h z a k ła d ó w spoza In sty tu tu przep row ad ził badania na 49 je z io
rach m a zu rsk ich w la ta ch 1953 — 1956. Są to jeziora różnej w ie lk o śc i — od tysią ca do paru ha p ow ierzch n i, na różnym stop n iu e u tro fiza cji — od w czesn ej e u tr o fii do d y stro f ii °). Na w szy stk ich tych jeziorach w yk on an o b a ty m etrię, p la n y ro zm ieszczen ia ro ślin n o ści n a czy n io w ej, p rzeprow adzono badania fiz y k o
ch em iczn e w od y, p lanktonu, częścio w o fau n y dennej i pokarm u ryb, tem pa p rzyrastan ia ryb ze szczególn ym u w zg lęd n ien iem stad iów m łod ocian ych . P rzep ro w a d zo n o tak że badania stanu zd row otnego ryb. W badaniach ty ch przyjęto, iż p o d n iesien ie produkcji rybackiej jest u zależn ion e przede w s z y s t kim od w zro stu liczeb n o ści różnych gatu n k ów ryb, a nie cd zw ięk szen ia tem pa przyrastan ia i p o p ra w y kondycji. Z najduje to u zasad n ien ie w tym , że ty lk o drobna część p ierw otn ej p rodukcji w zbiorniku w odnym jest zu żytk ow an a przez ryby. C hodzi oto, by w gospodarce jeziorow ej działaln ość gospodarcza c zło w ie k a m iała ch arak ter b iccen otyczn y 7). Jako n ajw ażn iejsze są to: r eg u la cja o d ło w ó w , ogran iczan ie m ało cen n y ch gatu n k ów ryb, zaryb ian ie, b u d ow a
sztu czn ych ta r lisk i in. Z abiegi te w w ięk szo ści w y p a d k ó w posiadają p otężn y w p ły w na b io cen o zę środow iska. Dla p raw id łow ego ich stosow an ia k o n ieczn a jest znajom ość a k tu aln ych w aru n k ów produkcji rybackiej w jeziorze z e k o logiczn ego p u n k tu w id zen ia, ch od zi tu o:
1. B ad an ia c zy n n ik ó w abiotycznych, 2. C h a ra k tery sty k ę p op u lacji ryb, 3. P o zn a n ie b iccen otyczn ych zależności.
Z ostała stw ierd zo n a duża sta b iln o ść tem pa p rzyrastan ia w ięk szo ści b a d a nych g a tu n k ó w ryb; to znaczy: norm alna zm ienność w aru n k ów a tm o sfery cz nych w różn ych latach , a tak że zm ienność liczeb n ości p ogłow ia nie zn ajd u je odbicia w szy b k o ści przyrastania opracow anego m etod am i statystyczn ym i. W yjątek pod ty m w zględ em sta n o w ią k ata stro fy w rodzaju p rzyd u ch ów zim ow ych . P on ad to stw ierd zon o, że każde jezioro posiada tak dużo cech sw o isty ch , że m usi być in d yw id u aln ie traktcw ane.
P rzy to czo n e badania jezior d otyczą ty lk o m ałych zb iorn ik ów o p ow ierzch n i od k ilk u do k ilk u se t ha. W P olsce istn ieje także znaczna ilo ść jezior o p o w ierzch n i p o w y ż e j tysią ca ha. O p racow an ie dla nich zasad p ra w id ło w eg o za gosp od arow an ia, w oparciu o p oznanie p o d sta w o w y ch p rocesów d e c y d u ją cych o p oziom ie p rod u k cji ryb ack iej, sta ło się k on ieczn e. .
W zw iązk u z tym Z akład G ospodarki Jeziorow ej In stytu tu R ybactw a Ś r ó d lą d o w eg o pod k ieru n k iem doc. dra S ta n isła w a B ern a to w icza prow adzi w ie lk ą
pracę zesp ołow ą na całym k om p lek sie jeziora M am ry o p ow ierzchni ponad 10 tys. ha. W pracy bierze ud ział około 30 p ra co w n ik ó w nau k ow ych z ró ż n ych sp e c ja ln o śc i jak: g eografia, b otanika, lim n ologia, ich tio lo g ia , p a ra zy to
logia, orn itologia i in.
S tojąc na sta n o w isk u , że pod n iesien ie prod u k cji ryb ack iej w tych je z io rach jest m o ż liw e drogą dokonania przesu n ięć w biocen ozie ryb — p o d cb n ie jak w m ałych jeziorach — w id zim y jed n ak , że w ie lk ie jeziora posiadają b a r dzo dużo cech sw o isty ch i odrębności. Z teg o w zg lęd u zaszła konieczność w y pracow ania in n ych m etod badań dla w ielk ich jezior, które często są d ia m e traln ie różne, niż dla jezior m ałych. Spośród sw o isto śc i w ie lk ic h jezior m ożna b yłob y w y m ien ić n astęp u jące cech y stref:
°) D y stro fia — ch arak ter jeziora w y ra ża ją cy się dużą ilo ścią osadów d e n nych z m ałą p rzeźro czy sto ścią w o d y o b arw ie brązow ej. W oda posiada od czyn k w a śn y , w y so k ie zaw a rto ści żelaza i m ało w a p n ia .
P é la g ia l w ie lk ic h jezior poza rozległością ch a ra k tery zu je s ię w g łę b io n ą term o - i o k sy k lin ą , w a rstw a tr o fo g e n ic z n a 8) jest zazw yczaj rozległa, W s t o su n k ow o p ły tk ich jeziorach m iesza ją ce działanie w ia tr u jest ta k duże, że sięga dna, co stw arza hom oterm ię, p ociągając za sobą zn an e sk u tk i i n a stę p stw a
0 zasad n iczym znaczeniu dla zbiornika w odnego. W g łęb szy ch jeziorach d z ia ła n ie fa l sięg a tylk o szczy tó w p ły cizn śród jeziornych, o m y w a ją c ich w ie r z ch ołki. S tą d zazw yczaj są one p okryte gru b ym żw irem i k a m ien ia m i. T w o rzące się osad y częścio w o u legają szyb k iej m in era liza cji, a c z ę śc io w o są o d n o szon e fa la m i i osadzają się na zboczach. Jak w y n ik a z n a szy ch o b serw a cji, p elagial jest sied lisk iem n ie ty lk o ryb p ela g ia ln y ch , a le ta k że w zn aczn ej m ierze i g a tu n k ó w p rzyb rzeżn ych (płoć i drobny okoń). H y p o lim n io n ") w ie lk ic h jezior z regu ły jest bardziej zasobny w tlen n iż jezior m a ły ch , w ię c 1 d eficy ty tle n o w e n ie ograniczają tu w tak im stopniu rozw oju fau n y. W z a sa d zie n ie istn ie je tu prob lem okresow o p ojaw iającego się siark ow od oru i z u p e łn ie je s t n iezn a n e zja w isk o tzw . p rzyduch jezior sk ra jn ie eu tro ficzn y ch
pow od u jących k ata stro fy biologiczne.
L ito r a l10) w ie lk ic h jezior ró w n ie ż bardzo siln ie odbiega od ogóln ie zn an ych pod tym w zg lęd em sta n d a rtó w jezior m ałych. P ow ierzch n ia lito ra lu jest z a z w y
czaj bardzo m ała w stosu n k u do p ow ierzch n i jeziora. W w ie lu m iejsca ch siln e d zia ła n ie w ia tr ó w tw o rzy p sam m olitoral p ow od u jąc o d su n ięcie się oczeretów od lin ii ląd u . W tak ich m iejsca ch jezioro jest p ozb aw ion e p ły tk ieg o lito ra lu , pok rytego roślin n ością, a i pas o czeretów jest p rzem y w a n y przez fale. B e z
pośrednio za oczeretam i od stron y jeziora c z ę sty ruch w o d y n ie p ozw ala na ro zw ó j ro ślin n o ści o liśc ia c h p ły w a ją c y c h i w bardzo siln y m sto p n iu o g r a n i
cza ro ślin y o liścia ch zanurzonych. D opiero w d oln ym p iętrze lito r a lu sp o ty k a m y bujną roślin n ość łą k p od w od nych, u tw orzonych p rzew a żn ie z ram ien ic (C harales). T am , g d zie o czerety są s iln ie rozw in ięte, dochodzą do sam ego b r z e gu , d zia ła n ie fa l p rzen ik a n iezb y t d a lek o do oczeretów , d alej w od a jest sta g n u -
jąca, a przy brzegu do złu d zen ia przypom ina stosu n k i p a n u jące w drobnych zb iorn ik ach (przem arzanie do dna, bogaty rozw ój różn ogatu n k ow ej flo ry n a c z y n io w e j, siln e zacienien ie, niska tem peratura, bardzo siln e u b ytk i tlen u , w y stę p o w a n ie siark ow od oru i m etanu).
W ym ien ion e sw o isto ści lito ra lu rozległych jezior zn ajd u ją od b icie w u k ła d a ch b io cen o ty czn y ch i w y w ie r a ją przem ożny w p ły w n a ich tio fa u n ę. W m ałych jeziorach ryby f it o f iln e n ) od b yw ają rozród w p ły tk im lito ra lu , ty m cza sem w w ielk ich jeziorach ty lk o część ryb rozm naża się przy brzegu, w ię k sz o ść gd zie indziej — p rzyp u szczaln ie w dolnych p artiach litoralu na głęb ok ości
2 — 6 m lu b na łąk ach p od w od nych p ły cizn śród jeziorn ych , przy czym z u p e łn ie n ieznane są e fe k ty rozrodu ryb w tych bądź co bądź bardzo sp e c y fic z n y ch w aru n k ach . N iezn a n y tam jest także o d setek str a t w y lę g u ryb. P ły cizn y śródjeziorne, p ok ryte roślin n ością i otoczone zew sząd profundalem , są zja w isk iem bardzo sw o isty m , jest to jakiś in n y litoral, k tó ry nauce jest z u p e ł n ie n iezn an y, pod w zględ em gospodarczym odgryw a jednak bardzo w ażn ą rolę a ry b a cy i w ęd k arze od daw n a w ied zą, że są to m iejsca k o n cen tra cji różnych g a tu n k ó w ryb.
s) W arstw a trofogen iczn a — górna w a rstw a g łęb ok ich w ód p rześw ietlo n a przez słoń ce, gd zie od b yw ają się p rocesy a sy m ila cji.
*) H y p o lim n io n — dolne w a r stw y w od y g łęb o k ich jezior, gd zie w a h a n ia tem p era tu ry w za leżn o ści od g łęb o k o ści są n ieduże.
10) L ito ra l — strefa p rzybrzeżna.
n ) R yb y fito filn e — sk ła d a ją ce ikrę na roślinach. 3 5 0
P o n a d to do sw o is to śc i w ie lk ic h jezior n ależy ok resow e sk u p ia n ie się p op u la c ji różn ych gatu n k ó w ryb (leszcz, płoć, u kleja, sie la w a i inne) na sto su n k o
w o n ied u żej p rzestrzen i (rozród, żerow an ie, zim ow an ie i inne).
D o tk n ęliśm y ty lk o n iek tórych cech w ie lk ic h jezior dla p o d k reślen ia róż n ic, ja k ie istn ieją m ięd zy nim i a m a ły m i i średniej w ie lk o śc i jezioram i.
M ając na w z g lę d z ie sp e c y fik ę w ie lk ic h jezior, g łó w n y k ieru n ek naszych k o m p lek so w y ch prac jest sk iero w a n y na poznanie:
1. W aru n k ów abiotycznych.
2. B iocen otycznych zależności ze szczególn ym u w zg lęd n ien iem r o li p elagialu i lito ra lu w produkcji ryb ack iej jeziora.
3. N a tu ra ln eg o rozrodu ryb, jego e fe k ty w n o śc i, rozw oju w y lęg u ryb i w y s o k o ści strat stad iów m łod ocian ych w różnych środow iskach.
4. P o p u la c ji ryb. 5. W ęd rów ek ryb.
D o ty ch cza s na M am rach zo sta ły w yk on an e n astęp u jące prace:
1. B a ty m e tr ia przy pom ocy ech o so n d y M am r P ółn ocn ych i jez. K isajn o. B a ty m e tr ia z lodu jeziorek a k tu a ln ie p ołączon ych z M am ram i: P n iew sk ie, K irsa jty , K a m io n k o w sk ie, W ojsak i W ielk a P op ów k a. M ateriały b a ty - m etry czn e zo sta ły opracow ane: w y k reślo n o p lan y, n an iesion o sia tk ę son d o- w a ń co 50 m , w y k reślo n o izob aty 1S) i w y k o n a n o ob liczen ia (p ow ierzchnia, d łu g o ść lin ii b rzegow ej i in.). P rzez Z akład G eografii F izyczn ej UW grom a dzon e są m a teria ły d oty czą ce m orfogen ezy M am r, ch arak teru ob rzeży i w ysp oraz sza ty ro ślin n ej teg o teren u .
2. O p racow ano rozm ieszczen ie roślin n ości n a czy n io w ej w n a stęp u jących częściach M am r: P n iew sk ie, M am ry Północne, K irsajty, K am ion k ow sk ie, D ob sk ie, K isajn o. Z w y ją tk ie m C harales ro ślin y oznaczono d o gatunku, n an iesion o na p lan y jezior, ob liczon o p o w ierzch n ię zajętą przez w ynurzoną i zanurzoną roślinność. Z Jeziora D obskiego pobrano próby ilo śc io w e flory n a czy n io w ej, opracow ano i oddano d o druku.
3 . W c y k lu rocznym w odstępach com iesięczn ych w 15 punktach kom p lek su M am r op racow an o próby hyd roch em iczn e: p rzezroczystość, t°,C h. P on ad to w różnych porach roku (lato, k on iec zim y i w iosn ą) oznaczono CaO, NazO, K2O, Fe, РЮ5, N H3, Cl, u tlen ia ln o ść i suchą pozostałość.
4. P rzep row ad zon o o b serw a cje nad rozrodem ryb. G rom adzono m a teria ły d o ty czą ce czasu i m iejsca tarła z u w zg lęd n ien iem substratu, zap łodnienia i c z ę śc io w o strat podczas inkubacji. U w zg lęd n io n o siela w ę, szczupaka, oko nia, płoć, leszcza i częściow o lina. O bserw acje nad rozrodem w szy stk ich w y m ie n io n y c h gatu n k ó w ryb, poza siela w ą , b y ły dok on yw ane p rzew ażn ie
przez Z akład Ich tio lo g ii In stytu tu .
5. W iosną 1958 roku zap oczątk ow an o badania ze zn ak ow an iem ryb . W o k re sie rozrodu w y zn a k o w a n o 570 szt. płoci i 1160 szt. leszcza.
P on ad to przy w sp ó łu d zia le Z ak ład u G ospodarki Jeziorow ej są p row a dzone k o m p lek so w e badania lito ra lu przez Z akład H yd rob iologii UW pod k ieru n k iem prof. M. G ieysztora. P o d sta w ę op racow an ia sta n o w ią zdjęcia fito so cjo lo g ic zn e 13) w y b ra n y ch p u n k tó w lito ra lu na tle p lan u m ik ro b a ty m e- trycznego. W yróżniono n a stęp u ją ce środ ow isk a: p sam m olitoral, sk rajn y l i toral, strefa przejściow a, trzcin a z p e r y fito n e m 14), trzcina bez p erifitonu, 12) Izobaty — lin ie łączące p u n k ty o jed n ak ow ych g łęb ok ościach na p la n ie g łęb o k o ścio w y m jeziora.
,3) Z d jęcie fito so cjo lo g ic zn e — krótka c h a ra k tery sty k a r o ślin n o ści osiad łej za pom ocą z e sta w ie n ia ta b elaryczn ego.
14) F erifito n — n arośla glon ów .
dno w śród trzcin y, p erifito n denny, roślinność p ły w a ją ca , łąki p odw odne. W ob ręb ie tych w szy stk ich środ ow isk pobierana je s t fa u n a za leż n ie od m o żliw o ści — ja k ościow o ty lk o lu b rów nież i ilo ścio w o . F auna jest p o bierana w cyk lu rocznym z trzech p ro filó w lito ra lu .
U w zględ n ion o n a stęp u ją ce grupy: T hecam obina, T u rb ellaria, R otatoria, C ladocera, C opepoda, M ollu sca (Zakład G ospodarki Jeziorow ej), O donata, H ydracarina, O stracoda, T endipedidae, T richoptera (Zakład G ospodarki J eziorow ej), A m phipoda, Isopoda, i C rustacea.
6. Z ebrano próby ilo śc io w e p lan k ton u sk oru p iak ow ego w cy k lu roczn ym ze sta ły ch p u n k tó w na M am rach i dostarczono do Z ak ład u Ic h tio lo g ii do
opracow ania.
7. Z akład Ich tio lo g ii In sty tu tu grom ad zi i o p racow u je m a teria ły d o ty czą ce rozrodu, rozm ieszczen ia n aryb k u w litoralu , tem p a p rzy ra sta n ia ryb z w y jątk iem sie la w y i pokarm u d rap ieżn ik ów (szczupak i okoń).
Po zak ończeniu prac teren o w y ch i an alityczn ych z o sta n ie opracow any sz c z e g ó ło w y plan ryb ack iego zagospodarow ania kom p lek su M am r, co ma n a stą p ić za k ilk a lat. D alszym etap em prac b ęd zie sp ra w d zen ie w y n ik ó w i słu szn o ści założeń teoretycznych.
Z akład G ospodarki Jeziorow ej w 1959 roku p la n u je n a stęp u ją ce prace: 1. D alsze op racow anie flo ry n a czy n io w ej k om p lek su M am r:
a) rozm ieszczenie ro ślin n o ści n aczyn iow ej w jeziorach Labab i D argin, b) badania ilo śc io w e roślin n ości n aczyn iow ej w jez. K isajno.
3. W ęd rów k i ryb w k om p lek sie M am r. W ok resie rozrodu p la n u je się w y zn ak ow ać od 1.500 — 2.000 sztu k p ło ci i ty leż le szczy (1. cor. od 20 — 27 cm).
3. B ad an ia nad biologią sie la w y w k om p lek sie M am r (jez. K isa jn o , jez. D o b - skie, jez. D argin i jez. M am ry P ółnocne). P łod n ość, czas tarła, ta rlisk a , an aliza p op u lacji, tem po p rzyrastan ia, ło w isk a , o d ło w y , zaryb ian ie, e fe k ty zaryb ian ia itp.
4. R ozm ieszczen ie m ięczak ów w lito ra lu jeziora K isajn o. P o b iera n ie prób z 12 stan ow isk na 3 p r o fila c h 15) co m iesiąc w stosu n k u rocznym . Praca jest częścią sk ład ow ą k o m p lek so w eg o opracow ania litoralu .
5. R o zm ieszczen ie ch ru ścik ó w w lito ra lu jeziora K isajn o. P o b iera n ie prób z 12 stan ow isk na 3 p rofilach co m iesią c w sto su n k u rocznym . P raca jest częścią skład ow ą k o m p lek sow ego opracow ania litoralu .
P on ad to poza planem w 1959 roku w yk on an e będą drobne prace, które n ie są zbyt czasochłonne, lu b stanow ią zap oczątk ow an ie w ięk szy ch prac. Są to:
1. D a lsze ob serw a cje nad zm ien n ością flo ry n a czy n io w ej w Jeziorze A rk lick im . 2. W p ływ niek tórych g atu n k ów roślin n aczy n io w y ch na w arunki fiz y k o c h e
m iczne środow iska.
3. W stępne hadania pokarm u b en tofagów kom p lek su M am r (płoć, leszcz, lin i jazgarz).
4. P en etra cy jn e badania chem izm u, flory n a czy n io w ej, fau n y i ic h tio fa u n y 3 jeziorek Z akładu (D gał W ielk i, W arniak i D gał M ały).
P race b ad aw cze Z akładu w p ersp ek ty w iczn y m rozw oju p rzed sta w ia ją s ię następująco:
1. U rządzenie gospodarki ryb ack iej na W ielkich Jeziorach M azurskich. 2. B adania p om ocnicze do prac u rządzeniow ych.
3. A k lim a ty za cja n ow ych g a tu n k ó w ryb.
4. B adania m a k ro fitó w w jeziorach z pu n k tu w id zen ia gospodarki rybnej. 15) P r o fil — przekrój.
ad. 1. S y stem a t W ielk ich Jezior M azurskich od W ęgorzew a po P isz pod w zględ em hydrograficzn ym i b iologiczn ym sta n o w i jedną w ie lk ą , siln ie zróżnicow aną całość. O pracow anie podstaw racjon aln ego zago spodarow ania pod w zględ em rybackim tego terenu teo rety czn ie i te c h n iczn ie jest rzeczą n iezm iern ie trudną. D la gospodarki ry b n ej b ad an ia te są jednak k o n ieczn e i n ieod zow n e. O siągnąć to m ożna rozk ład ając pracę na etap y. Po sporządzeniu w stęp n eg o planu zagospodarow ania dla całego kom p lek su M am r m ożna b ęd zie p rzystąp ić do opracow ania dalszego etapu, tj. Jeziora N ieg o ciń sk ieg o z Jagod ziń sk im , a później T a łt i Sniardw . P o zak oń czen iu e ta p o w eg o opracow ania u zy sk a n e m a teria ły p ozw olą na sp orząd zen ie szczegółow ego p lan u zagospoda r o w a n ia ryb ack iego ca łe g o k o m p lek su W ielk ich Jezior M azurskich. O b ecn ie jest rea lizo w a n y I etap tych prac, tj. op racow an ie kom p lek su M am r od W ęgorzew a po G iżycko. W trak cie w y k o n y w a n ia w y m ie n io n y ch prac zachodzi potrzeba w y św ie tle n ia szeregu p od staw ow ych zagad n ień d otyczących w ie lk ic h jezior, k tóre są n ieo d zo w n ie potrzebne dla sporządzenia operatu urząd zen iow ego. P race te ok reślam y m ianem badań pom ocniczych do prac u rząd zen iow ych .
ad. 2. Do w ięk szy ch badań pom ocn iczych do prac u rząd zen iow ych n ależy: a) r o la różnego ty p u lito ra lu w p rod u k cji ryb ack iej,
b) rozród ryb i rozw ój ich w czesn y ch stad iów (m iejsce, czas, su b stra t, straty),
c) ta r lisk a śród jeziorn e (efek tyw n ość),
d) ro la p elagialu w prod u k cji ryb ack iej (gatunki lito ra ln e i denne), e) w ę d r ó w k i ryb,
f) p okarm ryb na tle zasobności środow iska.
ad 3. D la lep szego w y k o rzy sta n ia zasobów pok arm ow ych jezior i p o w ię k sz e n ia p rod u k cji ry b a ck iej k on ieczn e jest p o d jęcie prac nad w p ro w a d ze n iem n ow ych g a tu n k ó w ryb do n aszych jezior. P la n u je się sp ro w a d z e n ie ze Z w iązk u R a d zieck ieg o C oregonus p eled G m el. d la za s ie d le n ia p ela g ia lu m eso - i eu tro ficzn y ch jezior. G atu n ek ten p la n u je s ię w p row ad zić p oczątk ow o do jeziora Z ak ład u W ielk i D g a ł cele m p rzep ro w a d zen ia o b serw a cji nad b iologią w n aszych jeziorach, a p óź n ie j e w e n tu a ln ie w p row ad zić do in n ych jezior.
ad 4. Ze w z g lę d u na w ie lk i, a jeszcze m ało p oznany w p ły w m a k ro fitó w na p ro d u k cję rybacką p la n u je się p row ad zić pod tym k ątem ro zle g le b a d a n ia flo r y sty c z n e w jeziorach. D o ty czy ć to b ęd zie tak ich z a g a d n ień jak:
a) zm ien n ość flo r y n aczyn iow ej z biegiem czasu (Jezioro A rk lick ie i jezioro W arniak),
b) badania ilo śc io w e m a k r o fitó w w w ie lk ic h jeziorach, c) w p ły w flory n a p od sta w o w ą p rodukcję,
d) stad ia rozw ojow e n iek tó ry ch m a k ro fitó w jako w sk a źn ik cza su ta rła ryb.
D la podjęcia i rozp racow an ia p o w y ższy ch p roblem ów Z akład G ospodarki Jeziorow ej w G iżyck u posiada p o m y śln e w aru n k i w p o , sta c i istn ie ją c y c h p racow n i n au k ow ych , środ k ów lok om ocji w o d n ej i lą d o w ej oraz p ołożen ia nad w od am i, n ie p o sia d a n a to m ia st d o sta teczn ej liczb y e ta tó w n au k ow ych . S zczeg ó ln ie d o tk liw ie odczu w am y brak dw u eta tó w n au k ow ych (zoolog — sp ecjaln ość plankton sk o ru
-2 K o m u n i k a t y
piak ow y i ich tio lo g — sp ecjaln ość rozród ryb i ich w c z e sn e stad ia rozw ojow e). P o n a d to n a leża ło b y u m ożliw ić szerszy d ostęp do b ie żącej zagran iczn ej litera tu r y n au k ow ej i dać m o żn o ść w y ja z d ó w za
granicę p racow n ik om n a u k ow ym w spraw ach n a u k o w y ch .
W n iem ałym tru d zie stw o rzy liśm y w G iżycku rybacką p la c ó w k ę n a u k o w ą , k tóra przechodziła różne k oleje, jednak chociaż p o w o li, a le sta le się rozw ija. C elem n a szy m jest n ie ty lk o tw órcza praca n au k ow a, ale ta k że d ążn ość do stw orzen ia w m iarę m ożności z Z akładu bazy teren ow ej ta k że i dla in n y ch p racow n ik ów n au k i spoza In stytu tu , pragnących p racow ać na w o d a ch m a zu r skich. M im o skrom nego w y p o sa żen ia Z akładu co roku g o ścim y u sie b ie w ie lu p racow n ik ów n au k i z kraju i z zagranicy. W 1957 roku zatrzym ało s:ę w Z ak ład zie 91 osób, pracując tu 719 osobodni. W 1958 roku p r z e w in ę ło się przez Z akład 189 osób p rzeb yw ając tu w sum ie 1.590 osobodni. W szy stk o to zdaje się w sk a zy w a ć, że lo k a liza cja Z akładu w G iżyck u b yła słu szn a i że tę tn o prac b adaw czych coraz bardziej w zrasta.
JERZY D OM U RA T, LU D W IK PEL C ZA R SK I
ŻYCIE NAUKOW E W Y Ż SZ E J SZKOŁY ROLNICZEJ W O LSZTY N IE
(W SR K O R TO W O )
( Dokończeni e) C. K A T E D R A I N Ż Y N I E R I I R Y B A C K I E J
Z a k ł a d Te c h n i k i P o ł o w ó w :
I. P r a c e o p u b l i k o w a n e :
1. J. T eresiń sk i, S ta tk i ry b a ck ie — podręcznik, W ydaw n. M orsk ie 1952.
Pr ace p r z y g o t o w a n e do d r u k u :
1. E. B ek iesza, O bserw acja nad zach ow an iem się ryb w p olu e le k trycznym .
2. S. R ichert, O cena narzędzi i sposobów p o ło w u ło s o si ta k la m i p rzez k u try in d y w id u a ln e i p a ń stw o w e.
II. Pr a c e w druku: 1. H. Jurczyk,
J. T eresiń sk i
2.
Z ałożenia tech n o-ek on om iczn e dla lu g ro -tra w lera . Z ałożenia tech n o -ek o n o m iczn e dla flo ty p rzetw ó rczej p o ła w ia ją cej ryb y dla celów p aszow ych .
3. J. T eresiń sk i, M. Z ięcik i J. T y lża n o w sk i, O p racow an ie p ro to ty p u tu n elu d ośw iad czaln ego dla b ad an ia n arzęd zi p o ło w ow ych .
- 4. J. T eresiń sk i, O p racow an ie m etod yk i badań b a sen o w y ch . 5. J. T eresiń sk i i R óżyck i, N arzęd zia — T echnika p o ło w ó w — skrypt.
Z a k ł a d P o r t ó w i Ba z Ry b a c k i c h :
I. Pr a c e o p u b l i k o w a n e :
1. M. Z ięcik, Z ałożen ia tech n olog.ek on om , b u d o w y h a li w y ła d u n -k o w o -m a n ip u la cy jn ej w e W ła d y sła w o w ie. P ro jek t w stę p n y b u d ow y H ali R yb n ej — W ła d y sła w o w o P . R. Proj. B ud. M orskiego, G dańsk 1951.
2. „ P ro jek t tech n o l.-ek o n o m , dla urząd zeń m e c h a n iz a c y j-n ych w y ła d u j-n k u i obróbki su row ca w H ali D2
