Kasy oszczędności dziatwy i młodzieży

KASY OSZCZĘDNOŚCI

DZIATWY I MŁODZIEŻY

- ' N

LW Ó W ■ i i H i i i i i i i n i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i n i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i 1930

KASY OSZCZĘDNOŚCI

DZIATWY I MŁODZIEŻY

L W Ó W " " "m i... im... ni... ... i.... umil... miii.... i... i.... i... 1 9 3 0 NAKŁADEM PA TR O N A TU S P Ó Ł D Z IE L N I RO LN ICZY CH W E LW O W IE

SPIS T R E Ś C I

W stęp.

I. O spółdzielczości i Szkolnych K asach Oszczędności (referat n a zebranie n a u c z y c ie li)... 7 II. Dzień oszczędności w s z k o l e ... ... 13

P o g a d a n k a z uczniami o Szkolnej Kasie O szczęd­ ności ... ... 15 III. O rganizacja Szkolnej Kasy O sz c z ę d n o śc i...19

O Kasach Oszczędności M ło d z ie ż y ... 23 IV. System y prow adzenia Szkolnych Kas Oszczędności

1. Uwagi o różnych s y s t e m a c h ...25 2. P row adzenie Szkolnej Kasy Oszczędności sposobem

g o t ó w k o w y m ...i . 27 3. P row adzenie Szkolnej Kasy Oszczędności sposobem

znaczkow ym ...35 4. Prow adzenie Szkolnej Kasy Oszczędności sposobem

mieszanym ... 39

Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu

Broszura niniejsza m a spełniać zadanie podręcznika dla na­ uczycieli, chcących popierać czynem i słowem ruch spółdziełczo- rolniczy, przedew szystkiem wśród powierzonej sobie dziatwy szkolnej, a pozatem w gronach nauczycielskich i wśród ogółu inteligencji, bardzo słabo obznajomionej z ty m ruchem.

W ty m celu rozpoczynamy broszurę referatem, przeznaczo­ n y m na zebranie dorosłych (przedewszystkiem nauczycieli), a resztę jej poświęcamy tej najniższej, a tak ważnej komórce spółdzielczości — jaką jest Szkolna Kasa Oszczędności. Praca w niej, to pierwszy stopień spółdzielczej pracy nauczyciela, któ ry na w y ższych szczeblach rozwija ją w postaci kra m ikó w szkolnych, pracy spółdziełczo-oświatowej wśród dorosłych, a wreszcie jako członek organów kierowniczych spółdzielni. Bez tej spółdziełczo-wychowawczej ptaęy < nauczycielstwa ruch nasz nie może mieć podstaw trwałych, zakorzenionych w duszach szerokich warstw ludności rolniczej.

Praca ta jest umożliwiona przez nadzwyczaj życzliwe po­ parcie władz szkolnych. Dla ułatwienia ty m władzom orjentacji w zadaniach i ustroju Szkolnych Kas -Oszczędności, rozdział trzeci przedstawia zasady organizacji tych Kas i ich stosunek do Kas Stefczyka.

Rozdział czwarty stanowi szczegółowy opis praktyczny pro­ wadzenia Szkolnych Kas Oszczędności różnemi sposobami, sto- sowanemi przez nauczycielstwo, współpracujące z naszą organi­ zacją. W przeglądzie t y m pominęliśmy sposób prowadzenia w szkole pełnej instytucji oszczędnościowej, doliczającej samo­ dzielnie odsetki, mającej własne koszty administracyjne i sporzą­ dzającej zamknięcia rachunkowe, gdyż system ten uw ażam y za

£

zb y t obciążający nauczycielstwo, i mogący prowadzić łatwo, przy małych choćby om yłkach i zaniedbaniach do wielkich zawikłań i nieładu:

Dla możności korzystania z zawartego w rozdziale czwartym opisu różnych sposobów prowadzenia Szkolnej Kasy Oszczędno­ ści konieczne jest równoczesne obejrzenie formularzy potrzeb­ nych do prowadzenia pracy odnośnym systemem. Do systemu gotówkowego potrzebne są cztery formularze: 1) Karta oszczęd­ ności, 2) dziennik wkładek (mający n adruk identyczny z kartą), 3) w yka z miesięczny w kładek klasy, 4-) w y k a z miesięczny w k ła ­ dek szkoły. Ceną kom pletu tych czterech form ularzy w jedn y m egzemplarzu wynosi 30 groszy. — Do systemu znaczkowego po­ trzebnych jest pięć formularzy: 1) zeszyt ewidencyjny znaczków i 2) książeczka rachunku w kładek — oba dla rozrachunku m iędzy kierownikiem a Kasą Stefczyka, 3) ewidencja sprzedaży znacz­ ków, dla rozrachunku między kierownikiem a nauczycielami, 4) w yka z kart oszczędności dla ewidencji nauczyciela i 5) karta oszczędności do wklejania znaczków. Cena łączna tych pięciu formularzy, wraz z znaczkam i okazowemi wynosi 30 groszy. — Formularzy nie zamieszczamy w broszurze, gdyż, ze względu na jej m ały form at niektóre z nich musiałyby być podane w znacz- nem zmniejszeniu, co nie dałoby należytego ich obrazu, a nawet prawie uniemożliwiłoby odczytanie nagłówków poszczególnych rubryk.

Broszura niniejsza nie zawiera żadnych wskazówek dła Kas Stefczyka, dła których w yda jem y odrębne wskazówki o popie­ raniu Szkolnych Kas Oszczędności.

Patronat Spółdzielni Rolniczych

we Lwowie

O S P Ó Ł D Z I E L C Z O Ś C I

I S Z K O L N Y C H K A S A C H

O S Z C Z Ę D N O Ś C I

(referat na zebranie nauczycieli)

I, Stanowisko spółdzielczości w życiu społecznem.

Cechą wspóliią całej ludzkości jest dążenie do czegoś lep ­ szego, a w yrazem takich dążeń życia społecznego w dziedzinie gospodarczej jest ruch spółdzielczy.

Cóż lepszego m a stanowić spółdzielnia od przedsiębiorstwa pryw atnego? Różnica polega na tem, że w przedsiębiorstwie pry- w atnem inni ludzie są właścicielami, a inni klientam i przedsię­ biorstw a, a W s p ó ł d z i e l n i s a m i k l i e n c i s ą w ł a ś c i ­ c i e l a m i . Z tej zasadniczej cechy spółdzielni w ynikają dalsze. Niema w spółdzielni przeciw ieństwa interesów przedsiębiorcy i klienta, a przez to r o z p o w s z e c h n i a n i e s p ó ł d z i e l n i ł a g o d ź i* w a 1 k i s p o ł e c z n e. W szyscy klienci jako w łaści­ ciele m uszą mieć rów ne w arunki korzystania z przedsiębiorstwa, przez co znów r o z p o w s z e c h n i e n i e s p ó ł d z i e l n i w y ­ r ó w n u j e r a ż ą c e r ó ż n i c e s p o ł e c z n e (jeden członek, jeden głos). W obec tego, że klienci sam i są przedsiębiorcam i, stają się zbędni odrębni przedsiębiorcy, pośredniczący między w ytw órcą a spożywcą, a przez to s p ó ł d z i e l n i e u s u w a j ą p o ś r e d n i c t w o , więc podnoszą dobrobyt i w ytw órcy i sp o ­ żywcy. Szerokie w arstw y ludności są spożywcami i wytwórcam i, a pośrednicy są nieliczni, s p ó ł d z i e l n i e p o d n o s z ą więc d o b r o b y t s z e r o k i c h w a r s t w s p o ł e c z n y c h . Te szerokie Warstwy jeżeli nie są zorganizowane, przez to właśnie, że są liczne, są w obrotach handlow ych zawsze słabsze gospodar­ czo od przedsiębiorców, którzy jako m niej liczni m ogą wybierać

8

m iędzy liczną klientelą. Otóż s p ó ł d z i e l n i e o r g a n i z u j ą w a r s t w y g o s p o d a r c z o s ł a b s z e dla wzm ocnienia ich położenia gospodarczego przez załatw ianie za nich, a na ich wspólny rachunek pew nych czynności gospodarczych.

Aby jednak spółdzielnia m ogła pow stać i rozw ijać się, m uszą członkowie zgodzić się ograniczyć swoje czynności gospodarcze, odstępując je do załatw ienia spółdzielni, m uszą rozumieć, że wspólnem i siłam i osiągną lepsze korzyści i każdy z nich m usi godzić się osiągnąć tylko takie korzyści, jak wszyscy inni, a nie być uprzyw ilejow anym , czyli chcieć i um ieć w spółdziałać w pracy z bliźnim i. I nie tylko członkowie

ale m uszą zapew nić spółdzielni poparcie m aterjalne i m oralne przez dobrą opinję, aby ona m ogła rozpocząć owocną pracę.

W ym agając od członków takich cech, ru ch spółdzielczy może rozw inąć się tylko tam , gdzie długa p raca k u ltu ralna narodu roz­ winęła w śród ludności odpowiednie właściwości.

W łaściwości te w ypływ ają z pięciu czynników kultury n a ­ rodu. Czynniki te są:

1) Religja jak ą n aró d przyjął, stw arzająca podstaw y jego właściwości cyw ilizacyjnych;

2) i 3) W łasna twórczość n aro d u i w pływ y sąsiednich ludów wykształcające w szczegółach właściwości kulturalne;

4) i 5) W aru n k i geograficzne i właściwości rasy u tru d n ia­ jące lub ułatw iające rozw inięcie pew nych cech.

Cywilizacja zachodnio-europejska n a podstaw ie rej,igji c h rze­ ścijańskiej rozw inęła stosowanie miłości bliźniego jako miłości wszystkich, a przez to um ożliw iła w spółdziałanie szerokich w arstw , a na tem w spółdziałaniu oparł się ru ch spółdzielczy.

Również n a podstaw ie chrześcijaństw a rozw inęła cywilizacja zachodnio-europejska poczucie odpowiedzialności za przyszłość w łasną i swego otoczenia i uznanie wstrzem ięźliwości za cnotę, zaś z cywilizacji rzym skiej przyjęła celowość pracy. Z tych to trzech cech rozw inęła się w życiu gospodarczem Europy oszczędność, bez której spółdzielczość nie może się obyć.

II. Gospodarcze i praw ne zasady p rac y spółdzielni. Z powyższych właściwości społecznych spółdzielni w ynikają następujące jej zasady pracy:

9

W obec tego, że członkowie m ają być klientam i i n a odwrót, spółdzielriik m usi oprzeć swój obrót głównie n a członkach, a z nie- człónkami pracow ać tylko ubocznie. Z tego samego powodu nie może spółdzielnia nic zyskać na zafałszow aniu gatunku, m iary lub wagi tow aru, oraz na podnoszeniu ceny. Zysk członka jako właściciela będzie bowiem równocześnie jego stratą jako klienta.

W yrównując, rażące różnice społeczne między członkami, daje spółdzielnia każdem u jeden głos bez względu na ilość p o ­ siadanych udziałów, ogranicza dywidendę płaconą od udziałów i grom adzi (z zysków) fundusz zasobowy, stanow iący m ajątek spółdzielni, nie m ogący być rozdzielonym m iędzy członków. M ając podnosić dobrobyt szerokich w arstw , udostępnia im spół­ dzielnia korzystanie z jej urządzeń przez nieograniczanie liczby członków i nieograniczanie wysokości kapitału udziałowego.

W yrósłszy z poczucia odpowiedzialności, m uszą spółdzielnie opierać się o w łasne kapitały i mieć kierow nictw o w ybrane wy łącznie z pośród członków.

W iększość z tych cech ujm uje polska ustaw a o spółdziel niach.

W ym agając od członków chęci i um iejętności współdziała nia, m usi spółdzielnia dbać nieustannie o uśw iadam ianie człon ków- o sposobach tej wspólnej pracy, o tem co członkowie m o ral­ nie i m aterjalnie m uszą świadczyć spółdzielni, aby ona m ogła dać im odpowiednie korzyści. Muszą więc spółdzielnie stale p r a ­ cować nad m oralnem i m aterjalnem podnoszeniem członków.

III. Rodzaje spółdzielni.

Cel m oralnego i m aterjalnego podnoszenia członków w ystę­ puje najw yraźniej w spółdzielniach działających n a m ałym tere­ nie i m ających najprostsze obroty t. j. obracających tylko pie­ niądzem (nie tow arem ). Spółdzielniami takiem i są Kasy Stef- czyka. Kasy te przez w zajem ną osobistą znajom ość wszystkich członków zm uszają każdego do d bania o dobrą opinję w śród współobywateli, aby m ógł korzystać z usług spółdzielni. P rz y ­ zw yczajają też do słowności, punktualności i dokładności. Sam o­ dzielność Kasy Stefczyka zależna jest od oszczędności, a przez to działalność jej kształci i tę właściwość.

1.0

W spółdzielniach obracających tow arem , widoczniejsze jest m aterjalne podnoszenie członków. W śród spółdzielni to w a ro ­ w ych rolniczych najbardziej rozpow szechnione i najw ażniejsze są spółdzielnie m leczarskie, oddające drobnem u rolnikow i b a r­ dzo znaczne korzyści z nabiału.

Spółdzielnie rolniczo-handlow e dość tru dn e do prow adzenia, obejm ują działalnością zazwyczaj cały powiąt. Spółdzielnie te m ają n a celu dostarczanie rolnikom tow arów potrzebnych im do gospodarki i zbywanie tow arów przez nich w yprodukow anych. M ają one w arun ki tylko tam , gdzie już Kasy i m leczarnie przygo tow ały ludzi n a członków.

Istn ieją również inne typy spółdzielni rolniczych n. p. ce­ gielnie, betoniarnie, piekarnie, spółdzielnie lniarskie i inne. Przy ich tw orzeniu należy zawsze pam iętać, że łatw iejsze są spółdziei nie o m ałym okręgu niż o wielkim.

IV. Rola inteligencji wiejskiej.

Spółdzielnie opierają sw ą działalność n a w yrobionych sp o ­ łecznie członkach i pracow nikach. Przygotow yw anie jednych i drugich stanow i podstaw ow ą rolę inteligencji wiejskiej w pracy spółdzielni rolniczych. Inteligencja ta p racując przedewszystkiem w charakterze członków ra d nadzorczych spółdzielni przez ciągłe kontrolow anie i pouczanie przytem pracow ników niew ykształ conych, w yrobi swych następców i zapew ni utrzym anie pracy spółdzielni po swem ustąpieniu. Inteligencja pow inna też u ła t­ wiać sam okształcenie się członków przez uprzystępnianie im środków oświatowych, jak pism a i broszury, skierowyw anie na kursy, zjazdy i konferencje.

V. Szkolne Kasy Oszczędności.

W yrabianie cnoty oszczędności i przygotow anie do pracy spół­ dzielczej m usi rozpoczynać się już w śród dziatw y i młodzieży. Kształcenie to nie może n astąpić przez nauczanie, lecz przez sam ow ychow anie t. j. przez odpowiednie pokierow anie pracą uczniów.

11

Tem u celowi służą spółdzielnie uczniowskie, w śród których podstaw owem i i najłatw iejszem i są Szkolne Kasy Oszczędności. Ale Kasy te tylko w takim razie nie m ijają się ze swym celem, o ile przez w łasną w spólną pracę uczniów ćwiczą ich we w spół­ działaniu. Oszczędność aby m iała bezpośrednie znaczenie w ycho­ w ania społecznego, m usi być trakto w an a jako środek do rozw i­ nięcia w spółdziałania, a Kasa, która kształci tylko oszczędność bez w spółdziałania, nie w ychow uje spółdzielców, lecz raczej może wychow ać skąpców. To też Szkolna Kasa Oszczędności, aby nie m ijać się ze sw ym celem, m usi opierać się n a w spólnej pracy uczniów, pod bardzo ścisłem okiem nauczyciela. System Kasy m usi więc być taki, aby w ym agać pracy szeregu uczniów. System naklejania znaczków bez jakichkolw iek zapisków i r a ­ chunków , nie spełnia tego zadania, natom iast spełnia je system gotówkowy.

Zorganizowanie pracy Szkolnych Kas Oszczędności wym aga w spółdziałania szkoły z Kasami Stefczyka i z P atronatem Spół dzielni Rolniczych (Lwów, Mickiewicza 26/1 p.). W m yśl tej w spółpracy w skazanem jest, by Kierownictwa szkół pozostawały w stałej łączności z P atronatem i udzielały m u wiadomości z końcem roku szkolnego o stanie Szkolnej Kasy Oszczędności. Tych zaś panów kierow ników i nauczycieli, którzy jako in stru k ­ torzy S. K. O. u rządzają kursy powiatowe, uprasza P atro n at o nadsyłanie inform acyj o każdym odbytym kursie, z uwzględ­ nieniem liczby uczestników.

D Z I E Ń O S Z C Z Ę D N O Ś C I

W S Z K O L E

W spółdziałanie instytucyj państw ow ych z inicjatyw ą społe­ czeństwa rozw ija się w Polsce coraz silniej. Najkonieczniejsze jest ono w dziedzinie w ychow ania przyszłych obywateli i pracow ni­ ków społecznych. Państw o dba o ogólne przysposobienie m ło ­ dzieży do życia obywatelskiego i zawodowego. Te zaś p rądy spo łeczne, których byt i rozw ój opiera się n a licznych rzeszach w y ­ robionych członków, w spom agają państw o w jego pracy w ycho­ wawczej; W śród prądów tych w pierw szym szeregu stoi ruch spółdzielczy, przygotow ujący ulepszenie gospodarki i podniesie­ nie dobrobytu ogółu, co może być trw ale osiągnięte i utrzym ane nie drogą wielkich wysiłków jednostek, lecz jedynie drogą co­ dziennej świadomej i celowej pracy tysięcy członków i p ra ­ cowników.

I od tych tysięcy ludzi ru ch spółdzielczy w ym aga Cnót takich, jak oszczędność, wytrwałość, karność organizacyjna i czułość na potrzeby bliźnich. Cnoty te m ogą istnieć w śród szerokich w arstw tylko w takim razie, jeżeli są kształcone w śród dziatwy. To też dla ru chu spółdzielczego jest koniecznem staranie o to, aby już w śród dziatw y były w yrabiane w spom niane cechy charakteru, potrzebne przyszłym spółdzielcom. W yrabianie to m usi iść dwiem a drogam i: przez działanie n a uczucia i przez działanie n a wolę.

Na uczucia w pływ ają obchody i uroczystości, n a wolę p r o ­ wadzenie odpowiednich przedsięwzięć dziatw y i młodzieży, jak Szkolne Kasy Oszczędności i spółdzielnie szkolne prow adzące kram ik. Te przedsięwzięcia stanow ią w ychow ywanie przez w ła sny czyn w ychow anków , które jest tak bardzo cenione .w now o­ czesnej pedagogji.

14

Dwa wym ienione sposoby wychowania, .przyszłych obywa:- teli spółdzielców należy łączyć ze sobą; używ ając obchodu Dnia Spółdzielczości, lub Dnia Oszczędności, dla tw orzenia jednego z w spom nianych przedsięwzięć uczniów, luft dla przem iany sp o ­ sobu ich prow adzenia. W tym celu obchód m usi składać się z dw u części: pierw sza to obchód szkolny połączony z puszczeniem w ru ch jednego z przedsięwzięć uczniow skich, druga tó udział uczniów w ogólnym m iejscow ym obchodzie Dnia Spółdzielczości lub D nia Oszczędności.

W ładze państw ow e popierają swemi rozporządzeniam i u rzą ­ dzanie w szkołach D nia Oszczędności 31. października, gdyż dzień ten został w yznaczony przez pgólno-europejskie. zjazdy instytu- cyj oszczędnościow ych,. w celu propagandy oszczędności, która stanow i jedyną drogę do uzyskania samodzielności gospodarczej Państw a Polskiego.

Najlepszym obchodem Dnia Oszczędności będzie u r u c h o ­ m i e n i e s p ó ł d z i e l c z e j i n s t y t u c j i u c z n i o w s k i e j , l u b p, o s u n i ę c i e j e j n a w y ż s z y s z c z e b e l r o z ­ w o j u .

N ajłatwiejszem przedsięwzięciem spółdzielczem dziatwy szkolnej jest Szkolna Kasa Oszczędności oparta n a zabawie zbie­ ran ia znaczków. Sposób ten zapraw ia tylko do oszczędności, na - tom iast przedsięwzięcie dalej idące stanow i Szkolna Kasa Oszczęd­ ności, prow adzona sposobem gotówkowym. Przy tem już dziatwa baw i się zbiorowo w prow adzenie w spólnych rachunków . A n a j­ bardziej rozw iniętą form ę tej pracy stanow i szkolna spółdzielnia sprzedająca tow ary (przybory szkolne), opisana w książce Jana W olskiego: „Czy to bajka, czy nie b a jk a “.

Tam , gdzi« jest już Szkolna Kasa Oszczędności prow adzona sposobem znaczkowym , m ożna przy sposobności obchodu Dnia Oszczędności zam ienić ją n a kasę gotówkową.

Obchód ten należy przygotować, aby mieć możność uroz­ m aicenia go deklam acjam i o oszczędności, które otrzym ują Kasy Stefczyka z m aterjałam i n a Dzień Spółdzielczości, oraz śpiewem n. p. H ym nu Spółdzielczego. Sala pow inna być przystrojona.

Prócz chorągiew ek narodow ych m ożna w yklejać chorągiew ki spółdzielcze o barw ach tęczy, z czerw oną u góry a fiołkową u dołu.

'¡Nie należy urżądzać obchodu w każdej klasie oddzielnie, lecz albo dla w szystkich uczniów razem , lub też w dw u grupach dla m łodszych i starszych.

Podstaw ow ą część obchodu będzie stanow iła pogadanka, m a ­ jąca n a celu uruchom ienie Szkolnej Kasy Oszczędności, lub za­ m ianę system u znaczkowego ń a gotówkowy i związane z tem organizowanie pomocy uczniów w prow adzeniu kasy.

Nauczyciel zorjentuje się łatwo w sposobie prow adzenia p o ­ gadanki dla obudzenia zainteresow ania czy to przez wskazanie m yśli o przyszłości, czy m yśli o pomocy rodzicom, czy też przed­ stawienie kasy jako pierwszej w łasnej w spólnej instytucji ucz­ niów. P rzykład takiej pogadanki um ieszczam y poniżej.

W w yjątkow o korzystnych okolicznościach m ożna połączyć obchód i pogadankę z wycieczką dó lasu.

N azajutrz po obchodzie pow inna rozpocząć czynności om ó­ wiona w pogadance Szkolna Kasa Oszczędności. A nie należy tego odkładać, aby w um ysłach uczniów działalność kasy w ystą­ piła jako dalszy ciąg obchodu i przyzw yczajała, że czyn m a n a ­ stępować bezpośrednio po słowach.

Pogadanka z uczniami o Szkolnej Kasie

Oszczędności.

Zebrałem was tu w szystkich razem : starszych z młodszymi, aby pomówić o przyszłości. Niejeden z was m iałby zapewne ochotę zapytać: „jakto p a n profesor chce n am wróżyć przyszłość, może jak cyganka z ręki, albo z k a rt!“ Uspokójcie się, nie wróżyć w am będę, a tylko zastanaw iać z wam i, jakby to zrobić, abyście już dzisiaj pracow ali n a d tem, by kiedyś, za kilka lat, gdy już będziecie starsi i rozpoczynać będziecie w łasną gospodarkę, m ie­ liście pomoc w gotówce, któ rą dziś już zaczniecie odkładać.

Słyszycie nieraz, jak ojciec z m atk ą n arad zają się nad tem, że trzebaby czy to narzędzie gospodarskie, czy krow inę dokupić i postanaw iają w tedy n a ten w ydatek oszczędzać. Co to znaczy? To znaczy, że będą starali się tak gospodarować, aby z dochodów jakie m ają, została im gotówka na zakupno tej potrzebnej rzeczy. Ale że to nie odrazu m ożna tyle nazbierać, aby wystarczyło.

16

a w dom u niebezpiecznie trzym ać, bo i złodziej może się dobrać i Boże broń pożar,w ięc skwapliw ie odnoszą każdy grosz zaoszczę­ dzony do Kasy. T aką kasą dla starszych jest Kasa Stefczyka. 0 której już nieraz musieliście słyszeć, bo ojciec czy m atka nie­ jednego z Was jest je j członkiem i pracuje w niej. A może nawet byliście w tej Kasie i widzieli, jak to tam kasjer zapisuje do różnych książek, od jednych odbiera gotówkę zaoszczędzoną 1 w ydaje książeczkę oszczędności, drugiem u udziela znów go­ tówkę jako pożyczkę n a zakupno potrzebnych narzędzi gospodar skich czy krowy.

T aką kasę dla przyjm ow ania oszczędności założymy i my w Szkole, a nazyw ać się będzie ona Szkolną Kasą Oszczędności. Każdy z was będzie m ógł składać w niej najm niejsze naw et oszczędności. Może złożyć i jeden grosz.

Musimy się teraz zastanowić, skąd m acie wziąć te grosze, kiedyście jeszcze m ali i nie m acie w łasnych pieniędzy. Zdarza się, że ojciec czy m atk a dadzą w am 5 czy 10 groszy, lub krew ny przy sposobności odwiedzin da w am w upom inku drobną jakąś kwotę, a wreszcie możecie czasem za wiedzą rodziców zarobić sobie parę groszy. Cóż robiliście z tem i pieniędzm i dotychczas? Z pewnością wydaliście je n a cukierki, albo n a inne niepotrzebne łakocie i dzisiaj nic w am nie zostało — ani pieniędzy, ani łakoci. Teraz kiedy już będziecie mieli gdzie składać wasze grosze, będzie­ cie m usieli zrozumieć, że aby mieć pomoc w przyszłości, trzeba odm ówić sobie niejednej przyjem ności już obecnie, czyli jak to się mówi: trzeba być wstrzem ięźliwym . Ale nietylko nauczycie się' oszczędzać. Przez to, że będziecie sam i pracow ali w tej Szkolnej Kasie Oszczędności, a ja będę w am tylko pokazyw ał i patrzał, wszyscy jednakow o będziecie dbali o to, by rozw ijała się ona jak najlepiej i aby wszyscy w niej składali. Tak przez to wspólne za­ interesow anie, przez w spólną pracę zżyjecie i zaprzyjaźnicie się jeszcze więcej ze sobą, a to przyjazne koleżeństwo przetrw a różne ciężkie chwile, może i czas chodzenia do szkoły i spotkacie się kiedyś znów jako starzy znajom i-koledzy przy w spólnej pracy w Kasie Stefczyka.

Jakże ta p raca wasza w Szkolnej Kasie Oszczędności będzie w yglądała? W spom inałem już wam , że w Kasie Stefczyka jest k a ­ sjer, który zapisuje i prow adzi rachu n ki oszczędzanych pienię­

17

dzy. Takim , kasjerem w waszej klasie będzie po koleji każdy z was, który nauczy się dobrze pisać i rachow ać. A ze dla jednego byłoby może za dużo dó pisania, Więc równocześnie będzie dwócłi kasjerów..

W yobraźm y sobie teraz urzędow anie w tej Kasie, Grosze składane przez was w rzucim y do skarbonki, a w y dostaniecie potwierdzenie w książeczkach, które nazyw ają się k artam i oszczędności. W idzicie tu są dwie takie k arty : jedna m a w ew nątrz kratki, w które ci z najniższych klas będą naklejali znaczki, jakie otrzym ają za złożone pieniądze, a więc za 5 g ro ­ szy jeden znaczek, lub za 10 groszy. Ci ż w yższych klas, którzy już nie bawią, się naklejaniem znaczków, dostaną tę drugą ksią żeężkę z takim oto ślicznym obrazkiem barw nym na w ierzchu

(pokazać). Ta znowu wew nątrz jest podzielona na 10 miesięcy roku szkolnego, a każdy miesiąc ha 30 względnie 31 diii. W tych kratk ach będzie kasjer zapisywał, ile którego dnia każdy z was złożył. Tak ci m łodsi, ja k starsi, zabiorą sobie te karty do dom u, pokażą rodzicom i do czasu następnego składania starannie je przechow ają. Abyśmy w szkolę wiedzieli, ile i jak gorliwie każdy z was składał, m uszą być też w szkole zapisane te wszystkie grosze. Kiedy więc jeden kasjer zapisze do k a rty oszczędności, równocżeśnie drugi wpisze tę sam ą kwotę do dziennika w kładek, pozostającego w szkole. Ci, którzy będą kasjeram i, będą m ieli jeszcze dalszą robotę, ale o tem to już im sam powiem.

Pragnę w am jeszcze wspomnieć, gdzie pójdą te wasze wspólne oszczędności i co one dobrego zdziałają, zanim po latach w rócą do was.

Słyszeliście o naszej ukochanej rzece W iśle — jak to ona w ypływ a m ałem źródełkiem , a w m iarę jak płynie, zbiera po drodze różne strum yki i rzeki, tak przybyw a coraz więcej wody, coraz jest większa, aż w pada do m orza jako potężna rzeka, po k tó rej m ogą pływ ać naw et duże okręty z cennem i ładunkam i. Tak samo jest z waszemi oszczędnościami. Nasza Szkolna Kasa Oszczędności będzie tak im m alutkim strum ykiem spływ ającym do rzeczki, która nazyw a się Kasą Stefczyka. Rzeczka ta w zbo­ gacona przez inne jeszcze okoliczne Szkolne Kasy Oszczędności, odpływ a dalej , w świat, łączy się z innem i rzeczkam i-K asam i Stefczyka — aż pow staje wielka potężna instytucja: Centralna

Kasa Spółek Rolniczych — jakby głów na rzeka, k tóra nietylko zbiera pieniądze ze w szystkich Kas, ale też daje im gotówkę, W form ie pożyczek udzielanych członkom , czy to n a odbudowę spalonego dom u, czy n a dokupienie krow y, lub inne potrzeby gospodarcze. Bo w oda w rzekach płynie tylko w dół do m orza, ale pieniądze pły ną i tam i z powrotem , tak, jak ludziom potrzeba.

A jak ta wielka rzeka potężnieje przez dopływ rzeczek i stru myków, tak i oszczędności wasze z biegiem lat powiększą się p procenta czyli odsetki doliczane w am przez Kasę Śtefczyka. A gdy k tó ry z was będzie gorliwie, stale składał to i prem ję d o ­ pisze w am jeszcze Kasa w nagrodę za tę gorliwość.

Inne dzieci w naszym k ra ju złożyły już razem kilkaset tysięcy złotych. M ożnaby już za to całą m ałą wioskę kupić, więc i W y składajcie do W aszej Szkolnej Kasy Oszczędności, a "będzie to dobre, dla W as, dla rodziców i dla całej Polski.

O R G A N 1 Z A C I A S ZKOLNEJ

KASY OS Z C Z Ę D N OŚ C I

I. € e l.

Szkolne Kasy Oszczędności m ają spełnić \v w ychow aniu cel podw ójny: 1) w yrobić zam iłow anie do oszczędności i odm aw ia­ nia sobie niepotrzebnych w ydatków , 2) w praw iać uczniów do pracy zbiorowej, jako pierwsza w łasna, dobrow olna placówka ich pracy, łącząca ich z całością życia społecznego.

II. Stosunek do Kasy Stefczyka.

Przed założeniem Szkolnej Kasy Oszczędności, porozum iewa się kierow nik szkoły z organam i pobliskiej Kasy Stefczyką w spraw ie lokow ania w niej w kładek oszczędności.

Kasa Stefczyka zobowiązuje się wobec Szkolnej Kasy Oszczędności: 1) dostarczać bezpłatnie form ularzy potrzebnych dó prow adzenia Szkolnej Kasy Oszczędności, a w ydanych przez P a tro n a t Spiółdzielni Rolniczych, (Lwów, ul. Mickiewicza 26), 2) przyjm ow ać w kładki, 3) w ystaw iać książeczki oszczędno­ ściowe, 4) dopisyw ać raz w ro k u procent do w kładek według stopy obowiązującej w Kasie Stefczyka, 5) udzielać inform acy j o zakładaniu i prow adzeniu Szkolnej Kasy Oszczędności, 6) n a j ­ m niej raz w rok u przeprow adzać wspólnie z kierow nikiem Szkol­ nej Kasy Oszczędności spraw dzanie jej .rachunków , 7) popierać wszelkiemi sposobam i rozw ój Szkolnych Kas Oszczędności w swym okręgu działania.

Szkolna Kasa Oszczędności zobowiązuje się w stosunku do Kasy Stefczyka: 1) w płacać wyłącznie do niej" wszystkie uzbie­ rane pieniądze raz w m iesiącu, lub w innych term inach z góry

20

um ów ionych, 2) przy końcu ro k u szkolnego przedłożyć odpis sp ra ­ wozdania Szkolnej: Kasy Oszczędności i dokładny wykaz imienny uczniów i kwot poniżej złotego przypadających n a każdego z nich, a pozostawionych w dn. 30/VI na zbiorowej książeczce szkolnej. 3) przedkładać zarządow i Kasy Stefczyka rach un ki w celu współ nego przeprow adzania kontroli.

III. O książeczkach wkładkowych.

Książeczki w kładkow e wydane przez Kasę Stefczyka, będą zaopatrzone następ u jącą klauzulą: „Oszczędności m ogą być w y­ płacone zasadniczo dopiero po ukończeniu w szystkich lat nau ki szkolnej ucznia, prócz tego zaś tylko w w yjątkow ych w ypadkach zą poprzedniem zawiadom ieniem kierow nika ' Szkolnej Kasy Oszczędności i za jego zgodą, oraz za zgodą rodziców lub opie­ kunów “. W tym celu o ile w ypłata m a n astąpić do rąk rodziców, kierow nik Szkolnej Kasy Oszczędności n a m arginesie książeczki w ypisuje swą zgodę n a w ypłatę z w ym ienieniem sum y i podpisuje. W razie w ypłaty do rąk nauczyciela m uszą rodzice stwierdzić sw ą zgodę. Nigdy w ypłata nie może nastąpić do rąk ucznia.

W ypłata do rą k nauczyciela może n astąpić za zgodą ucznia i rodziców n a w spólne wycieczki krajoznaw cze uczniów, lub inne ich przedsięw zięcia, podejm ow ane pod kierow nictw em n a ­ uczycieli, przy tern kWota podjęta z książeczki ucznia może być użyta przez kierow ników przedsięwzięcia tylko n a użytek tego ucznia, nie zaś jego kolegów, nie może też być wręczona uczniowi na jego osobiste przyjem ności przy sposobności wycieczki.

Na w ypadek zgubienia, lub zniszczenia książeczki w kładko­ wej Kasy Stefczyka, w ydanie duplik atu może nastąpić tylko na podstawie sądowej am ortyzacji. Ponieważ sądowa am ortyzacja pociąga za sobą znaczne koszta n a stem ple i sądowe ogłoszenie, należy m łodzieży zwrócić uwagę, ażeby książeczek nie gubiła.

IV. Zasady pracy.

D la ’ łatwego i korzystnego, spełniania przez Szkolną Kasę Oszczędności swych zadań, obowiązuje przestrzeganie następ u ­ jących zasad:

21 1) O ile S. K. O. prow adzona jest sposobem gotówkowym.

należy przyjm ow ać od uczniów naw et najdrobniejsze w kłady,

choćby po jed n am groszu. O ile znaczkowym, w kłady te n ie mogą być m niejsze niż 5 gr. t. j. tyle ile kosztuje najtańszy znaczek.

2) W kłady m ożna przyjm ow ać od uczniów i uczenie szkoły, oraz od młodzieży, któ ra ukończyła już n au k ę szkolną, a jest znana osobiście kierow nikow i Szkolnej Kasy Oszczędności. Oszczędności tej m łodzieży m ogą być w ypłacane jej do rąk, jednak za podaniem przez podejm ującego, celu,

na

3) Należy składać w Kasie Stefczyka n a osobną książeczkę w kłady każdego ucznia, wynoszące ponad 1 zł.

4) Nie należy przechowj^wać zbyt długo w szkolnej kasie pieniędzy, lecz w kłady drobniejsze niż 1 zł. składać okresowo w Kasie Stefczyka n a jednej zbiorowej książeczce Szkolnej Kasy Oszczędności, a z niej stopniowo przenosić n a książeczki uczniów.

5) Należy jak najm niej obciążać Kasę Stefczyka kosztam i m aterjałów dla Szkolnej Kasy Oszczędności. Z tych względów wskazane jest prowadzenie S. K- O. jedynie tylko sposobem gotówkowym.

6) Należy skupić kierownictw o Szkolnej Kasy w rękach kie­ row nika szkoły, lub jednego nauczyciela, lecz w szkołach w ięk­ szych, konieczne jest w spółdziałanie z n im innych osób z grona nauczycielskiego, tak aby jeden nauczyciel nie m iał do czynienia więcej niż z pięćdziesięciorgiem dziatw y szkolnej.

Pełnienie czynności zw iązanych ze Szkolną Kasą Oszczęd­ ności m usi być bezpłatne, jako zasługa obywatelska.

Każdy nauczyciel i kierow nik odpow iada za przechow yw aną w skarbonce gotówkę i za otrzym ane książeczki w kładkow e do czasu otrzym ania n a nie pokwitowania.

7) Nie należy prow adzić żadnych czynności przez nauczy­ cieli bezpośrednio, lecz każdy nauczyciel niech weźmie sobie je d ­ nego lub dw u uczniów, którzy będą zapisywali, ale wyłącznie w obecności nauczyciela. Uczniów tych m ożna dla zachęty nazw ać „K asjeram i Szkolnej Kasy Oszczędności“ i należy zm ie­ niać ich co parę miesięcy. Sposób ten jest uciążliwszy aniżeli prow adzenią Kasy bezpośrednio przez nauczyciela, ale tylko* w ten

sposób spełni Kasa swe zadanie w praw iania dziatw y szkolnej do pracy zbiorowej.

V. Fundusz własny Szkolnej Kasy Oszczędności.

F undusz w łasny Szkolnej Kasy Oszczędności pow staje. I) z procentu, k tó ry Kasa Stefczyka dopisuje n a zbigrowej k sią­ żeczce w kładkow ej Szkolnej Kasy Oszczędności, 2) z datków d o ­ brow olnych od gm in, instytucyj publicznych,: osób pryw atnych i z innych źródeł.

F undusz Szkolnej Kasy Oszczędności może być użyty; 1.) n a pokryw anie ew entualnych drobnych w ydatków np. za druki, p o rto rja i t. p., 2) w razie odpowiedniego w zrostu n a prem je oszczędności zapisyw ane n a książeczki w kładkow e uczniów, 3) na, wspólne przedsięwzięcia szkolne.

O użyciu tego funduszu orzeka kierow nik Szkolnej Kasy Oszczędności z tj'm i członkam i grona nauczycielskiego, którzy prow adzą pracę w Szkolnej Kasie Oszczędności, po przeprow a­ dzeniu z uczniam i pogadanki w tym kierunku.

W razie zaprzestania pracy Szkolnej Kasy Oszczędności i nieprow adzenia jej przez rok, o użyciu funduszu rozstrzyga Zarząd Kasy Stefczyka, W której fundusz jest ulokowany, u ż y ­ w ając go n a cel zw iązany ż dobrem młodzieży.

VI. Władze nadzorcze.

Przedstawiciele powiatow ych i okręgow ych władz szkol­ ny ch i lustratorow ie P a tro n a tu Spółdzielni Rolniczych we Lwowie

m ogą przeglądać wszelkie rach u n k i i spraw ozdania Szkolnej Kasy Oszczędności, żądać w yjaśnień i w razie uznanej przez siebie potrzeby, w strzym ać czynności Szkolnej Kasy Oszczędności.

P atro n at Spółdzielni Rolniczych jest in sty tu cją skupiającą cały ruch S. K. O. n a wsi w Małopolsce i 4 pow iatach woj. Kie­ leckiego. Dla um ożliw ienia m u jak najdokładniejszej kontroli i ewidencji, osoby kierujące Ś. K. O. są obow iązane nadsyłać z końcem roku szkolnego odpis spraw ozdania szkoły, identycz­ nego ze spraw ozdaniem przedkładanem Kasie Stefczyka.

23

Zm iana niniejszych przepisów o organizacji Szkolnych Kas Oszczędności może nastąpić jedynie za zgodą P atro n atu Spół­ dzielni Rolniczych we Lwowie (ul. Mickiewicza 26), k tóry też do­ starcza kierow nikom Szkolnych Kas Oszczędności wszelkich po ­ trzebnych w yjaśnień w spraw ie prow adzenia tych kas.

O kasach oszczędności młodzieży.

Aby owoce pracy Szkolnej Kasy Oszczędności nie poszły na m arne, z chw ilą ukończenia szkoły przez dziatwę, należy skupiać ją w w ieku pozaszkolnym w stow arzyszeniach, które między innym i m iałyby za cel prow adzenie organizacji zbliżonej do Szkolnej Kasy Oszczędności. T ak ą organizacją będą Kasy Oszczędności Młodzieży. W ychodząc z założenia, że m ają być one dalszą placów ką przygotow ującą spółdzielców-obywateli — o rga­ nizacja ich będzie oparta n a tych sam ych zasadach i przepisach ćo Szkolne Kasy Oszczędności, a więc n a w spółpracy młodzieży z patronem czy patro n k ą stowarzyszenia.

Podobnie jak w S. K. O. tak i w Kasie Oszczędności Mło­ dzieży, młodzież będzie sam a prow adziła całą m anipulację, w y ­ bierając do tego ze swego grona k asjera czy kasjerów. Czynności opiekuna ograniczą się do kontroli tej m anipulacji i do p rzy jm o ­ w ania i przechow yw ania w skarbonkach gotówki składanej.

Ponieważ młodzież w w ieku pozaszkolnym stanow i już do pewnego stopnia elem ent samodzielny, choćby dlatego, że znaczna ich część posiada' własne pieniądze uzyskane z pracy zarobkowej, nie m ożna wobec niej stosować tak bezwzględnego zakazu zwrotu oszczędności, jak wobec dziatw y szkolnej. O graniczać go raczej trzeba do w yw ierania w pływ u m oralnego przez zachętę do jak najw iększej rozwagi. Zwrot w kładek m łodzieży niem ającej lat ośm nastu, podlega ograniczeniu takiem u, jakie podane jęgt po­ w yżej dla uczniów, którzy ukończyli szkołę. W kładki starszej młodzieży nie podlegają ograniczeniom.

O ile w danej miescowości jest szkoła gospodarstw a w iej­ skiego dla dziewcząt, lub niższa szkoła rolnicza dla chłopców, to opiekunem Kasy Oszczędności Młodzieży może być nauczyciel czy nauczycielka takiej szkoły. Można w tedy skupiać w takiej

24

Kasie nietylko uczniów szkoły, ale w ogólności młodzież poza szkolną zn ajdującą się w danej wsi. Gdzie niem a szkoły dla m ło ­ dzieży, tam na p atro n a ¿ a s y trzeba w ybrać kogoś z dorosłych godnego zaufania, znanego Kasie Stefczyka.

Decyzje co do kwestji, czy m ają być dwie odrębne Kasy — dla młodzieży żeńskiej i m ęskiej — czy też wspólnie prowadzone, zostawia się do uznania osobie kierującej Kasą.

Poza tem i paru odchyleniam i, organizacja Kas Oszczędności Młodzieży jest tak a sam a, jak organizacja Szkolnych Kas Oszczędności.

S YS TEMY P R O W A D Z E N I A

S Z K O L N Y C H

K A S

OS Z C Z Ę D N OŚ C I

Uwagi d różnych systemach.

Aby w Dniu Oszczędności rozpocząć lub przekształcić pracę Szkolnej Kasy Oszczędności należy wpierw rozstrzygnąć, jaki będzie właściwy sposób jej prowadzenia.

Sposób znaczkowy prow adzenia Szkolnej Kasy Oszczędności polega n a kupnie przez uczniów 5-cio i 10-cio groszowych znacz ków oszczędnościowych i w klejaniu tychże w posiadane przez nich karty.

Przy sposobie gotówkowym oszczędności uczniów zapisuje się im cyfram i do k a rt oszczędności, co pozwala, na dalsze w pi­ sywanie sum ogólnych do wykazów całych klas i całej szkoły. Sposób znaczkowy m a tę dobrą stronę, że łatw iej jest po­ czątkowo zainteresować dziatwę znaczkam i. Sposób ten m a jednak szereg braków :

1) Przedew szystkiem nie daje on sposobności do pracy ucz­ niów w prow adzeniu spisów, stanow iących widom y objaw istnie­ nia wspólnej instytucji uczniowskiej, ćwiczy więc uczniów tylko w oszczędności, natom iast sposób gotówkowy, dając sposobność do w spólnej pracy dziatwy, uczy też w spółdziałania.

2) Przy sposobie znaczkow ym nie m ożna z końcem roku szkolnego zam knąć rachunków , gdyż zawsze część znaczków p o ­ zostaje u uczniów n a k a rta ch niezaklejonych w całości.

3) W razie zgubienia przez ucznia k a rty ze znaczkami, nie jest możliwe w ydanie m u duplikatu, gdyż nie m ożna stwierdzić ile znaczków było n a karcie.

26

4) Za znaczek m usi uczeń złożyć jednorazow o n ajm n iej 5 gr,, przy sposobie gotówkowym może dać naw et 1 grosz.

5) P rzy sposobie znaczkow ym koszt na znaczki, k arty i ze­ szyciki- w zrasta w tym sam ym stosunku, co wzrost wkładów dziatwy. P rzy sposobie, gotówkowym w zrost oszczędności nie powiększa kosztów druku.

N ajkorzystniejsze dla uczniów jest zastosowanie łącznie obu systemów — znaczkowego i gotówkowego w tak i sposób, aby uczniowie w klejali znaczki n a k arty znaczkowe, lecz by rów no­ cześnie w pisyw ać ich w kładki w „D zienniku w kładek“ i następ­ nie w dalszych form ularzach system u gotówkowego. Ten sposób prow adzenia usunie w ady zarów no system u znaczkowego, jak gotówkowego z w yjątkiem dwu: 1) uniem ożliwi składanie przez jednego ucznia jednorazow o m niej niż 5 gr. i 2) będzie dla Kasy Stefczyka najkosztow niejszy, gdyż prócz form ularzy wym aga użycia znaczków i k a rt znaczkowych.

Można stosować go tam , gdzie Kasa Stefczyka jest dość silna, a nie m a bardzo w ielu w kładek szkolnych. Można też stosować go częściowo w ten sposób w szkołach o większej liczbie klas, że dla całej szkoły uczniowie pod kierunkiem nauczyciela będą p ro ­ wadzili form ularze takie, jakie są dla system u gotówkowego, ale w najniższych klasach uczniowie otrzym ają k arty oszczędności dla w klejania znaczków, a w wyższych klasach k arty do w pisy­ w ania w kładek5cyfram i. P rzy większej sumie w kładek zaoszczę­ dziłoby to znacznie Kasie Stefczyka kosztów na znaczki, gdyż właśnie w wyższych klasach uczniowie składają najw ięcej w k ła ­ dek oszczędności.

Każdy z w ym ienionych sposobów uw zględnia przyuczanie dziatw y do współpracy. Prow adzenie Szkolnej Kasy Oszczędności wyłącznie pracą nauczyciela bez w spółudziału dziatwy, uw ażam y za m ało celowe, poniew aż Szkolna Kasa Oszczędności m a nietylko przyuczać dziatwę do oszczędności, ale i do współdziałania.

Zainteresowanie uczniów jednym lub drugim sposobem p ro ­ w adzenia Kasy zależy w zupełności od sposobu przedstaw ienia im tej rzeczy. Nauczyciel, który prow adząc pierwotnie system znaczkowy, następnie wskaże system gotówkowy jako nowość oryginalną, z łatw ością zainteresuje ich tym systemem.

27

Prowadzenie Szkolnej Kasy Oszczędności

systemem gotówkowym»

I. W stępne czynności.

Kierownik szkoły albo obejm uje osobiście kierownictw o Szkolnej Kasy Oszczędności, lub n a konferencji ustala, kto zajm ie się tą spraw ą. Kierow nik Szkolnej Kasy Oszczędności; porozu­ m iewa się z zawiadow cą m iejscowej lub sąsiedniej. Kasy Stef- czyka n a podstaw ie ustępu II. załączonej „O rganizacji Szkolnej Kasy Oszczędności“ i sprow adza za pośrednictw em Kasy Stef­ czyka lub bezpośrednio z P atro n atu Spółdzielni Rolniczych for­ m ularze i skarbonki. Prow adzenie Szkolnej Kasy Oszczędności bez skarbonek zam kniętych n a kłódki, lub plom bow anych; nie jest dopuszczalne. Kluczyki od kłódek względnie przyrząd do plom bow ania, w razie prow adzenia Kasy w szkole jednoklasow ej zn ajdu ją się w Kasie Stefczyka, a w razie prow adzenia Kasy w szkole kilkoklasow ej, kluczyki od skarbonek, w których zbiera się w kładki w poszczególnych klasach, zn ajd u ją się u kierow ­ nika Szkolnej Kasy Oszczędności, a kluczyk od skarbonki ogól­ nej całej szkoły, znajd u je się w Kasie Stefczyka.

W e wszyskich klasach przy sposobności jakiejś uroczy­ stości, najlepiej przy obchodzie „Dnia Spółdzielczości“ każdy z nauczycieli przeprow adza w swej klasie pogadankę o założe­ n iu szkolnej kasy oszczędności, lub o jej przem ianie z kasy znaczkowej n a gotówkową (według załączonego przykładu poga­ danki). Z pośród uczniów zgłaszających chęć oszczędzania należy wyznaczyć, lub w ybrać w inny sposób jednego, lub lepiej dwóch jako „kasjerów “ klasow ych, oraz należy w yznaczyć dzień rozpo­ częcia zbierania w kładek. Dla najniższej klasy kasjerem m uszą być uczniowie innej klasy um iejący już p isać i rachow ać do stu.

II. Komplet druków.

Komplet druków dla szkoły jednoklasow ej obejm ującej 50 uczniów składa się z 50 k a rt oszczędności, jednego „Dziennika w kładek“ i jednego „W ykazu miesięcznego w kładek“ klasy i całej szkoły i z jednej skarbonki. Dla szkół o kilku klasach potrzebne

28

są „Miesięczne w ykazy w kładek“ dla poszczególnych klas i dla każdej klasy po jednej skarbonce. Cena kom pletu dla szkoły jednoklasow ej ^bez przesyłki) wynosi 4 zł. 50 gr., dla każdej^ dalszej klasy o 50-ciu uczniach 3 zł. 50 gr. więcej. Są to ceny w raz ze skarbonkam i, same form ularze bez skarbonek kosztują dla szkoły o 50-ciu uczniach 3 zł. 50 gr., dla każdej dalszej klasy 0 50-ciu uczniach 2 zł. 50 gr. Zbędne jest przed rozpoczęciem pracy kasy czytanie całego opisu prow adzenia rachunkow ości kasy, w ystarczy przejrzenie form ularzy, a tylko w razie, n ie ­ pewności, w czasie pauzy należy odczytać odnośne miejsce.

Kierownik Szkolnej Kasy Oszczędności rozdaje druki i sk a r­ bonki nauczycielom m ającym prow adzić kasę w poszczególnych klasach zachow ując sobie tylko „m iesięczny wykaz w kładek“ całej szkoły.

Przed dniem rozpoczęcia zbierania w kładek poleca się kasjerom klasow ym “ w pisanie im ion i nazw isk wszystkich ko ­ legów na górze każdej strony w „dzienniku w kładek“ i w po ­ szczególnych w ierszach „miesięcznego w ykazu w kładek klasy“ 1 zaopatrzenie każdego nazw iska n um erem porządkow ym , przy- czem należy zw racać uwagę, aby nazw iska były w pisane w tym sam ym porządku w dzienniku i wykazie. Najlepiej dyktować nązw iska obu równocześnie.

W „Karcie oszczędności“ w ypisuje się n a stronie zewnętrznej nazw ę szkoły, rok szkolny, klasę, im ię i nazw isko ucznia i jego n um er w „Dzienriiku w kładek“ i nauczyciel ją podpisuje. K arta ta w ew nątrz m a n a początku każdego w iersza w ydrukow aną nazw ę miesiąca, a przy niej 31 k ratek n a grosze wpłacone k aż­ dego dnia. Kwotę oszczędności złożoną w jednym dniu wpisuje się w j e d n e j kratce w groszach. „Dziennik w kładek“ m a każdą stronę identyczną z w ew nętrzną stroną „K arty oszczędności“ . W pisuje się w nim w kładki równocześnie z wpisywaniem w karcie.

W w ypadku zatracenia karty oszczędności, w ydanej przez Szkolną Kasę Oszczędności, w ystaw i gospodarz klasy drugą k a rtę w kładkow ą i n a górnej jej części zaznaczy „duplikat“ . W ydanie duplik atu zanotuje też gospodarz klasy u siebie w dzien­ nik u w kładkow ym w uw adze pod nazw iskiem ucznia. W

dupli-29

kacie karty oszczędności należy wypisać wpłacone oszczędności według dziennika wkładek.

Na w ypadek zatracenia książeczki w kładkow ej Kasy Stef- czyka, w ydanie duplikatu może nastąpić tylko n a podstaw ie są ­ dowej am ortyzacji. Ponieważ sądowa am ortyzacja pociąga za sobą znaczne koszta n a stemple i sądowe ogłoszenie, należy ucz­ niom zwrócić uwagę, żeby książeczek nie gubili.

III. W pisywanie w pierwszym miesiącu.

W czasie zbierania nauczycięl siada po środku, z dwóch stron „kasjerzy klasow i“. Lepiej piszący z nich otrzym uje „K arty oszczędności“, drugi „Dziennik w kładek“ z w pisanem i już n a ­ zwiskami. Uczeń oszczędzający pokazuje grosze przyniesione, nauczyciel w ym ienia głośno jego nazwisko i ilość groszy, oraz w rzuca w łasnoręcznie grosze do skarbonki. Jeden z kasjerów wpisuje do k a rty nazw isko i ilość groszy, drugi w dzienniku w kładek ilość groszy pod odnośną datą n a stronie przeznaczonej dla tego ucznia. Nauczyciel potw ierdza w karcie w pisaną kwotę przez postawienie w tej sam ej kratce pod cyfrą swej litery i w rę­ cza oszczędzającem u kartę. K arta zostaje w posiadaniu ucznia przez cały rok i zgłasza się on z nią za każdym razem przy w kładaniu nowej w kładki oszczędnościowej, dla w pisania m u jej. Nauczyciel powinien za każdym razem dokładnie stwierdzić, że w karcie i dzienniku w kładek w pisano tę sam ą kwotę.

IV. Czynności z końcem miesiąca.

Z końcem miesiąca sum uje się w kładki Wpisane w jed ­ nym wierszu i wpisuje się w rubryce „razem “. Jeżeli sum a ta jest większa niż jeden złoty, wpisuje się ją równocześnie w r u ­ bryce „do Kasy Stefczyka“. Jeżeli jest m niejsza niż 1 zł., pozo­ staje tylko w rubryce „razem “.

Gdy w następnym m iesiącu uczeń przyjdzie z kartą, w pisuje się m u w karcie w rubryce „razem “ i w rubryce „do Kasy Stef­ czyka“ te sumy, które są wpisane w dzienniku.

Po zesum ow aniu z końcem m iesiąca miesięcznych w kładek każdego ucznia w dzienniku, przepisuje się do „miesięcznego

wy-30

kazu w kładek klasy“ przy nazw isku każdego ucznia, sumę z ru b ry k i „razem “ dziennika w ru b ryce tegoż m iesiąca pod n a ­ główkiem „oszczędności w m iesiącu“ i te sam e sum y przepisuje się n a zew nętrznej stronie miesięcznego w ykazu cyfrą i słowami, a z ru b ry k i dziennika do „Kasy Stefczyka“ przepisuje się do m ie­ sięcznego w ykazu w kładek klasy, w rubryce tegoż m iesiąca pod nagłów kiem „Przeniesiono do Kasy Stefczyka n a książeczki uczniów “.

Po w pisaniu z dziennika kw ot w szystkich uczniów dodaje się obie ru b ry k i w wykazie miesięcznym.

Nauczyciel z w ypełnionem i w ten sposób- rubry kam i w m iesięcznych wykazach, ze skarbonkam i i ze swoimi „kasje­ ram i klasow ym i“ schodzą się u kierow nika Szkolnej Kasy Oszczędności.

Poprzednio ju ż kierow nik w ybiera jednego z kasjerów k la ­ sowych, k tó ry dobrze pełnił swe czynności n a „kasjera szkol­ nego“ i poleca m u w pisać w „miesięcznym wykazie w kładek szkoły“ nazw y poszczególnych klas względnie oddziałów i poka­ zuje gdzie będzie m iał w pisać sum y z poszczególnych klas. Jest to bardzo łatwe, gdyż wykaz w kładek szkoły jest tak samo po- rubrykow any, jak wykaz w kładek klasy i tylko w miejsce n a ­ zwiska będzie zaw ierał nazw y klas, w miejsce kw ot złożonych przez poszczególnych uczniów kw oty złożone przez całe klasy.

Po zejściu się nauczycieli u kierow nika następuje otw arcie _ każdej skarbonki, przeliczenie zaw artych w niej pieniędzy i po­ rów nanie z sum ą w rubryce pod nagłów kiem „oszczędności w m iesiącu“. Jeżeli sum a nie zgadza się z gotówką, należy raz jeszcze zsum ow ać rubry k ę i porów nać z dziennikiem . Kierownik odebraw szy gotówkę i wrzuciw szy do swojej skarbonki, po ­ tw ierdza jej odbiór przez postaw ienie swego ^podpisu i kwoty podanej n a zew nętrznej stronie w ykazu w kładek klasy.

Po odebraniu pieniędzy ze w szystkich klas, kierow nik za­ trzym uje wykazy miesięczne klas, a nauczyciele zabierają sk a r­ bonki n a nowo zamknięte. K asjer szkolny dodaje w obu ru b ry ­ k ach kw oty dotyczące poszczególnych klas, kierow nik spraw dza sum y i „kasjer“ w pisuje je n a zew nętrznej stronie miesięcznego w ykazu szkoły w ru b ry k ach 2) i 3), a różnicę m iędzy tem i su ­ m am i wpisuje w rubryce 5), zaś w ru b r. 4) pisze się „w płacono“ ,

31

0 ile kw ota w pisaną w ru b r. 2) jest większa niż w rubr. 3). O ile jest przeciwnie, to w ru b r. 4) pisze się „podjęto“ .

V. Złożenie gotówki w Kasie Stefczyka.

Kierownik z „kasjerem szkoły“ ze skarbonką kierownika 1 z w ykazam i m iesięcznymi klas i. całej szkoły idą do Kasy Stef­ czyka. Zawiadowcy Kasy Stefczyka otw ierają skarbonkę, odbie­ ra ją gotówkę i w ystaw iają n a nazw iska uczniów „książeczki w kładkow e“ n a kw oty powyżej złotego t. j. n a te, które były w pi­ sane w w ykazach kas pod nagłów kiem „Przeniesiono do Kasy Stefczyka w m iesiącu“. Na kwotę w pisaną n a okładce miesięcz­ nego w ykazu szkoły w rubryce 5) w ystaw iają zawiadowcy Kasy Stełczyka osobną książeczkę oszczędnościową „Szkolnej Kasy

Oszczędności“.

W czasie pierwszego składania oszczędności w Kasie Stef­ czyka w ypisuje się według księgi w kładek Kasy Stefczyka kwoty, które każdy uczeń m a na książeczkach oszczędności z początkiem rok u szkolnego. Kwoty te wpisuje się odrazu w m iesięcznych w y­ kazach klas obok nazw isk uczniów w rubryce „m iał n a ksią­ żeczce na początku roku szkolnego“ (rubr. 27). Sumę otrzym aną z dodania tej ru bry k i dla całej szkoły w ypisuje się n a okładce miesięcznego w ykazu szkoły w rubryce 3, w lin ji oznaczonej 3). Kwotę zapisaną w Kasie Stefczyka n a książeczce w kładkow ej Szkolnej Kasy Oszczędności w pisuje się również n a okładce m ie­ sięcznego wykazu szkoły w rubryce 5, w linji 3).

Następnie kierow nik zw raca poszczególnym nauczycielom wykazy miesięczne klas w raz z książeczkam i wkładkow em i wy- danem i przez Kasę Stefczyka. Każdy z nauczycieli spraw dza, czy kw oty w książeczkach w kładkow ych zgadzają się z kwotam i w wykazie miesięcznym klasy w rubryce „przeniesiono do Kasy Stefczyka“ i otrzym ując od kierow nika książeczki, staw ia swój podpis w rubryce odnośnego m iesiąca w wykazie miesięcznym w kładek szkoły n a wysokości napisu „potw ierdzenie odbioru książeczek“, przez co kw ituje kierow nika z kw oty włożonej przez tegoż do Kasy Stefczyka. Książeczki rozdają uczniom z w yraź - nem przypom nieniem o dobrem przechow yw aniu i o kosztach jakie pociąga zgubienie książeczki.

32

Przed końcetti dalszych miesięcy nauczyciele zapow iadają, aby uczniowie m ający już książeczki w kładkow e Kasy Stefczyka i złożyli w danym m iesiącu więcej niż 1 zł. przynieśli te książeczki dla dopisania w nich kwot złożonych w tym miesiącu. W tym celu oddają książeczki kierownikowi. Zawiadowcy Kasy Stef­ czyka zapisują w księgach Kasy w kładki wszystkich uczniów podanych w miesięcznym wykazie w rubryce ■„przeniesiono do Kasy Stefczyka“, zaś w książeczkach w kładkow ych w pisują tylko tym uczniom, którzy je dostarczyli, ci zaś, którzy nie dali k sią­ żeczek, m uszą chcąc otrzym ać wpis, pójść każdy oddzielnie do Kasy Stefczyka, lub też czekać do końca następującego miesiąca.

VI. O wkładkach poniżej złotego.

Przy sum ow aniu dziennika w kładek w dalszych m iesią­ cach tym uczniom, którzy poprzednio nie mieli całego złotego wkładek, ale razem do końca danego m iesiąca złożyli już więcej niż 1 zł. w rubryce „przeniesiono do Kasy Stefczyka“ wpisuje się im w danym m iesiącu całą kwotę. W obec tego przy zesumowa- n iu dla całej szkoły może wypaść, że w niektórych m iesiącach w rubryce „przeniesiono do Kasy Stefczyka“ będzie większa kw ota niż w rubryce „oszczędności w m iesiącu“. W ówczas przy składaniu oszczędności z tego m iesiąca w Kasie Stefczyka trzeba będzie te brakujące kw oty podjąć z książeczki „Szkolnej Kasy Oszczędności“ , a n a okładce miesięcznego w ykazu w kładek szkoły w tych m iesiącach odejm ie się sum ę w pisaną w rubryce 2), od sum y w pisanej w rubryce 3), i różnicę m iędzy tem i su ­ m am i po w pisaniu w rubryce 5), odejm ie się od stanu tej rub ry ki w poprzednim miesiącu. W ten sposób ta ru b ry k a 5) będzie przedstaw iać rach u nek książeczki oszczędnościowej w ydanej przez Kasę Stefczyka dla Szkolnej Kasy Oszczędności.

VII. W ypłata Oszczędności.

W ypłata uczniom w kładek przez nich złożonych może następow ać tylko w yjątkow o w w ypadkach i w sposób opisany w ustępie III. ^O rganizacji Szkolnej Kasy Oszczędności“ . W y­

33

płata w kładek tem u sam em u uczniowi po raz drugi w tym sa­ m ym ro k u szkolnym nie pow inna nastąpić praw ie nigdy, to też w dzienniku w kładek (rubr. zwrot wkładki) i w w ykazach m ie­ sięcznych (rubr. 29) jest tylko jed n a ru b ry k a do w pisyw ania w y­ płaty w kładek. Gdyby w yjątkow o którem uś uczniow i wypłacono po raz drugi, należy kwotę w pisaną za pierw szym razem skreślić i n a d nią wpisać sum ę obu wypłat. W m iesięcznym wykazie klasy obok ru b ry k i 29. należy podaw ać powód wypłaty.

VIII. O dsetki.

Po zakończeniu ro ku kalendarzow ego t. j. w styczniu. Kasa Stefczyka dopisuje odsetki we w szystkich książeczkach wkładkow ych. Odsetki te należy odpisać z książeczek do m ie­ sięcznych wykazów klas w rubryce „odsetki“ (rubr.26), a następ­ nie do miesięcznego wykazu szkoły. Sumę ogólną tych odsetek dla całej szkoły otrzymaną z sumowania wewnątrz wykazu m ie­ sięcznego szkofy wpisuje się n a okładce tegoż wykazu w rubryce 3), Obok słowa odsetki (linja 2), a odsetki dopisane przez Kasę Stefczyka w książeczce Szkolnej Kasy Oszczędności, wpisuje się w rubr. 5) (linji 2).

IX. Zam knięcie rac h u n k ó w S. K. O.

Najpóźniej na tydzień przed końcem roku szkolnego należy zakończyć przyjm ow anie od uczniów wkładek. Następnie w obecności nauczyciela jeden z „kasjerów “ klasow ych sum uje w dzieniku w kładek w kładki z ostatniego m iesiąca, drugi prze­ pisuje ję do miesięcznego w ykazu w kładek i sum uje w tym w y­ kazie kwoty w szystkich miesięcy, w pisując w ru b ryk ach „razem w ro k u szkolnym “ (rubr. 13 i ru b r. 25).

Groszowe oszczędności tych uczniów, którzy przez cały rok nie Złożyli całego jednego złotego, lub którzy w ostatnim m ie­ siącu nie m ają całego złotego do w pisania pod nagłówkiem „przeniesiono do Kasy Stefczyka“, w pisuje się w rubryce 14.

Sumę w pisaną w rubryce „Razem w rok u szkolnym “ (rubr. 25) kwotę w rubryce odsetek (rubr. 26) i kwotę z ru bryk i „m iał

34

na ksią.żeęzce;z początkiem ro k u szkolnego (rubr. 27) dodaje się rązem i w pisuję w rubryce; „Razem “ (rubr. 28) , a od niej odej­ m uje się k ^ o ^ w pisaną 1 w rubryce ,¡wypłacono z książeczki“

(rubr. 29) i. różnicę w pisuje się w ru b ry k ę „Pozostało na ksią­ żeczce z końcem roku szkolnego (rubr. 30),

Po w ypełnieniu w szystkich ru b ry k dla wszystkich uczniów sumuje, się każdą ru b ryk ę dla eałęj klasy, ą n a końcu spraw dza się czy sum y ru b ry k z góry n a dół zgadzają się przy sum ow aniu i odejm ow aniu wzdłuż linji.

Następnie poraź ostatni w ro ku szkolnym schodzą się n a ­ uczyciele i kasjerzy klasowi u kierownika. Kierownik odbiera od nauczyciela w kładki z ostatniego m iesiąca jak zwykle.

Przed żłożeniem w Kasie Stefczyka w kładek z czerwca „K a­ sjer szkolny“ pod okiem kierow nika sum uje i odejm uje rub ryk i t a k 1 jak poprzednio „kasjerzy“ w poszczególnych klasach.

Pó źesum ow aniu ru b ry k i spraw dzeniu sum i różnic wzdłuż liriji dotyczącej kwot dla całej szkoły wpisuje się te kwoty na

Okładce w ykazu z rubry ki 13 do ru b ry k i 2, na okładce w linji-

oznaczonej 1), z ru b ry k i 14 w rubryce 5) w linji 1, z ru b ry k i 25 w rubryce 3) w linji 1), z ru b ry k i 26 w linji 2, z ru b ry k i 27 w linji 3, Ir ru b ry k i 28 w linji 4, z ru b ry k i 29 w linji 5, z rubr. 30 w linji 6, będzie to suma, która pozostała w Kasie Stefczyka na książeczkach w szystkich uczniów.

Należy również dodać kwoty różnych przychodów i rozcho­ dów kasy wpisane w ru b ry k ach miesięcy w kasie na dole i sumę przychodów z ru b ry k i 13‘w pisać n a okładce w rubryce 5 w linji 4, a sumę rozehodów z ru b ry k i 25 do ru b ry k i 5 w linji 6. Kwoty w pisane w rubryce 5 n a okładce w linjach 1), 2), 3), 4), należy dodać i od sum y w pisanej w linji 5) odjąć kwotę w linji 6), a różnica w pisana w linji 7) będzie to kwota, która pozostanie w Kasie Stefczyka n a książeczce Szkolnej Kasy Oszczędności.

X. Odpis zamknięcia rachunków.

Po zam knięciu w ten sposób całych rachunków Szkolnej Kasy Oszczędności „kasjer szkoły“ odpisuję w dwu egzem pla­ rzach wszystkie cyfry z okładki „w ykazu szkoły“ na osobne druczki zatytułow ane: „Odpis zam knięcia rachu nk ów “, a poru

brykow ąne tak samo jak okładka wykazu, .¡(eden z tych odpisów sk ład a sio w Kasie Stefczyka, drugi odsyła się przed zakończę^ uiein rp k u ; szkolnego do P atro n atu Spółdzielni Rolniczych (Lwów. ul, Mickiewicza 26, 1 p.),

XI. Czynności końcowe.

Po zakończeniu rachunków składa się w Kasie Stefczyka w kjądki z czerwca i odpis zam knięcia rachunków , oraz wykaz uczniów i kwot poniżej złotego, n a nich przypadających, a pozo­ staw ionych n ą książeczce szkolnej, następnie kierow nik rozdaję nauczycielom, a nauczyciele uczniom książeczki.

Przy w płacaniu w kładek z czerwca do, Kasy Stefczyka, kie­ row nik spraw dza czy sum y wyprow adzone w ostatniej (30) r u ­ bryce wykazów m iesięcznych klas są zgodne z sum am i wkładów poszczególnych uczniów zapisanem i w księdze w kładek Kasy Stefczyka.

Przed zakończeniem roku szkolnego nauczyciele oddają kierownikowi dzienniki w kładek i wykazy miesięczne w kładek klas do przechow ania w archiw um szkolnem.

Prowadzenie Szkolnej Kasy Oszczędności

sposobem znaczkowym.

I, Czynności wstępne.

Kierownictwo szkoły organizujące S. K. O. sposobem znacz­ kowym , porozum iew a się z najbliższą Kasą Stefczyka, w której będzie lokowało oszczędności szkoły. Kasa ta zaopatruje szkołę w odpowiednią ilość skarbonek, druków , k a rt oszczędności i znaczków do w klejania w karty. Te ostatnie przedstaw iają pew ną, nom inalną wartość, k tó rą kierow nik uiszcza dopiero w m iarę sprzedaży ich dzieciom.

II. Rozrachunki z Kasą Stefczyka.

Kąsa Stefczyka w ydając kierownikowi znaczki, obciąża jego konto odnośną w artością i w ystaw ia t. zw. księżeczkę rachu nk u

36

w kładek sprzedaży znaczków oszczędności. W książeczce tej jest po lewej stronie „rachunek znaczków “, gdzie uw idoczniona jest każdorazow a ilość w ydanych znaczków i ich w artość nom inalna. Po praw ej stronie jest rachunek w kładek. Co pewien um ów iony okres czasu kierow nik szkoły przedkłada Kasie Stefczyka zakle­ jone k arty oszczędności i gotówkę — zebrane przez nauczycieli w poszczególnych klasach. Kwotę gotówkową wpisuje Kasa Stef­ czyka jako „w kładkę“ na rachunek w kładek i równocześnie jako „rozchód znaczków przez lokację gotów ki“, gdyż faktycznie o tyle zm niejsza się obciążenie kierow nictw a szkoły za pobrane znaczki. Sumę w artości znaczków w zaklejonych k artach oszczędności w pisuje się tylko n a rachunek w kładek kierow nictw a jako „zw rot jednej, dwu, trzech, lub więcej k a rt“ , a sum ę w artości znaczków n a każdej karcie wpisuje się odnośnem u uczniowi do jego ksią­ żeczki oszczędności.

Odbiór znaczków potw ierdza kierow nik w łasnoręcznym pod­ pisem Kasie Stefczyka w jej zeszycie ew idencyjnym i on jedynie odpow iada za nie wobec Kasy bez względu n a to, czy sam p ro ­ wadzi S. K. O., czy też przy większej ilości dzieci podzielił ją n a grupy.

III. Ewidencja sprzedaży znaczków.

Kierownictwo prow adzi n a specjalnych form ularzach „E w i­ dencję sprzedaży znaczków “ poszczególnym klasom . Ew idencja ta jest podzielona na dwie kolum ny: „O trzym ano“ i „Sprzedano“. Kierownik rozdziela m iędzy nauczycieli prow adzących S. K. O. w klasach znaczki otrzym ane z Kasy Stefczyka, kasjer szkolny wpisuje to do „Ew idencji sprzedaży znaczków “ jako przychód t. j. po stronie „O trzym ano“, a nauczyciel potw ierdza odbiór przez umieszczenie podpisu w rubryce 7. a

Z chw ilą odebrania przez nauczyciela znaczków dla klasy, kasjer szkolny w pisuje datę do ru b r. 1., ich ilość do ru b ry k 2., 3., 4., 5., oraz ogólną ich w artość n o m inalną do rubr. 6. Gdy nauczy­ ciel zgłasza się po odbiór now ych znaczków, względnie przy spo­ sobności zw rotu gotówki za sprzedane znaczki, zbiera się po­ zostałe u nauczyciela znaczki a ń a podstaw ie tej ilości znaczków otrzym anych, oblicza się ilość sprzedanych znaczków każdego