Kultura i Edukacja 2009, nr 2 (76) ISSN 1230-266X
RECENZJE–SPRAWOZDANIA
Agnieszka Uniewska: Sprawozdanie z ogólnopolskiej konferencji naukowej Ukryty program edukacji nauczycieli W dniach 12 i 13 stycznia 2010 roku na Wy-dziale Nauk Pedagogicznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu odbyła się ogólnopolska konferencja naukowa na temat
Ukrytego programu edukacji nauczycieli.
Dr hab. Mariola Chomczyńska-Rubacha, prof. UMK, była główną inicjatorką i kierow-niczką Komitetu Organizacyjnego tego to-ruńskiego spotkania blisko pięćdziesięciu przedstawicieli różnych dyscyplin nauko-wych, m.in. z Uniwersytetu Kazimierza Wiel-kiego w Bydgoszczy, Uniwersytetu Warszaw-skiego, Uniwersytetu JagiellońWarszaw-skiego, Uni-wersytetu Gdańskiego, UniUni-wersytetu Łódz-kiego, Uniwersytetu WrocławsŁódz-kiego, Uniwer-sytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Dolnośląskiej Szkoły Wyższej we Wrocławiu i Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toru-niu oraz ośrodków kształcenia i doskonale-nia nauczycieli z całego kraju. Do udziału w obradach i uczestnictwa w dyskusjach za-proszono też zainteresowanych studentów, nauczycieli i wychowawców.
Płaszczyzną konferencji uczyniono dys-kusję o edukacji nauczycieli w perspektywie krytycznej, która – jako przyjęty
paradyg-mat analizy – wymaga szczególnej postawy badawczej, kwestionującej oczywistość i nieproblematyczność podstaw teoretycz-nych i dominujących praktyk przygotowa-nia i dokształcaprzygotowa-nia zawodowego nauczycie-li, ale też otwartości wobec alternatywnych koncepcji i praktyk.
Prodziekan WNP, dr hab. Beata Przybo-rowska, prof. UMK, witając uczestników konferencji, nakreśliła główne tendencje i kierunki kształcenia nauczycieli w toruń-skiej uczelni. Otwierająca obrady dr hab. Mariola Chomczyńska-Rubacha, prof. UMK, podkreśliła, że głównym celem kon-ferencji jest zidentyfikowanie tego, co w edukacji nauczycieli niewidzialne i nie-oczywiste, a co „produkuje” efekty inne od deklarowanych czy zakładanych, skutkując nierzadko fasadowością podejmowanych w tym obszarze działań.
Program konferencji obejmował niemal trzydzieści prezentacji, referatów i komuni-katów z badań, przyporządkowanych sze-ściu kolejnym sesjom tematycznym. Podsu-mowaniem obrad każdej sesji były dyskusje i polemiki.
Obrady pierwszej sesji rozpoczął dr hab. Janusz Gęsicki, prof. APS, który w swoim wystąpieniu obnażył swoiste paradoksy kształcenia nauczycieli i pedagogów w
Pol-207 RECENZJE–SPRAWOZDANIA
sce. Problematykę tę podjęła w swoim wy-stąpieniu także dr Dorota Pauluk. Poszuku-jąc odpowiedzi na pytanie o to, czego w trakcie studiów uczą się przyszli pedago-dzy i nauczyciele, skoncentrowała się głów-nie na głów-nieakademickich efektach kształce-nia i ich analizie z perspektywy różnych stanowisk socjopedagogicznych.
Czynni zawodowo nauczyciele byli głów-nymi bohaterami prezentacji dr. hab. Krzysz-tofa J. Szmidta, prof. UŁ, i referatu dr Izy De-sperak. Krzysztof J. Szmidt treścią swojego wystąpienia uczynił opis postaw nauczycieli w procesie dokształcania się, które zwykle mają charakter niejawny, nierzadko nie-uświadomiony, ale stanowią istotną barierę autentycznego rozwoju zawodowego.
Iza Desperak scharakteryzowała zaś zja-wisko nauczycielskiej dwuetatowości, które określiła mianem nowej defi nicji tego zawo-du. Przedstawiając motywacje i orientacje nauczycieli przekonanych o konieczności dorabiania do podstawowej pensji, nakreśli-ła obraz świata, w którym praca na dwa i więcej etatów jest normą oraz wskazała wynikające z tego konsekwencje dla ich startu zawodowego.
Nieco przewrotnie zatytułowane wystą-pienie dr. hab. Piotra Petrykowskiego, prof. UMK i prodziekana WNP – Nic nie jest
ukryte – otwierało obrady drugiej sesji. Jego
autor przekonywał, iż ukryty program jako taki nie istnieje, bowiem jego „ukrytość” jest wynikiem zgody na niepoznawanie te-go, co jest w zasięgu poznania.
Ukryte wzory profesjonalnego kształce-nia nauczycieli zdominowanego przez my-ślenie kompetencyjne przedstawiła dr
Han-na Kędzierska. Odwołując się do wyników badań, zaprezentowała wzory orientacji do-tyczących roli zawodowej nauczyciela. Wskazała też, jak edukacja nauczycieli przy-czynia się do tworzenia i podtrzymywania kolektywnych wizji rzeczywistości, przez co nie tylko nie spełnia pokładanych w niej oczekiwań, ale de facto blokuje proces zmian w tym zakresie.
Dr Rafał Włodarczyk podjął próbę scha-rakteryzowania zjawiska „naturalizacji” władzy w edukacji nauczycieli, której symp-tomów upatrywał m.in. w instytucjonalnym usztywnieniu pozycji nauczyciela i ucznia w zakresie władzy i autorytetu. Podkreślił, że możliwość przedefi niowywania sytuacji przez podmioty edukacji jest zasadniczym warunkiem podmiotowego udziału w edu-kacji i wykazał, że z tej perspektywy pro-blem „naturalizacji” władzy uznać można za ważny element ukrytego programu edu-kacji nauczycieli.
Ukrytego programu kształcenia nauczy-cieli szkół dla reprezentantów mniejszości w północnych obszarach Rosji dotyczył re-ferat dr. Tomasza Gmerka. Analiza wybra-nego zagadnienia przez pryzmat polityki rządowej, zmierzającej do akulturacji mniej-szość w nurt własnej kultury, pozwoliła na konstatację, iż wbrew oficjalnym założe-niom edukacja w szkołach dla mniejszości etnicznych nie służy poznawaniu i interna-lizowaniu własnej kultury etnicznej, bo-wiem deprecjonuje jej znaczenie, sprowa-dzając do rangi peryferyjnych sfer działal-ności zawodowej nauczyciela.
Dr Wiktor Żłobicki, sytuując swoje po-szukiwania badawcze w perspektywie teorii
208 RECENZJE–SPRAWOZDANIA Gestalt postawił pytania o to, czego
napraw-dę uczą się przyszli nauczyciele i jakie kom-petencje zdobywają w ramach zajęć przewi-dzianych programem studiów.
Wystąpienie mgr. Eryka Derzy miało na celu ukazanie, że ukryty program nie tylko funkcjonuje w przestrzeni uniwersyteckiej, ale jest wzmacniany, a jego działanie utrwa-lane, m.in. przez quasi-tradycyjny model edukacji profesjonalnej nauczycieli.
Dr hab. Dorota Klus-Stańska, prof. UG, poddała analizie stereotyp nauczycielek wczesnej edukacji. Identyfikując go jako opresyjnie infantylny, udowodniła, że racjo-nalizacja ich profesjonalizmu sprzyja niepo-kojącemu swoistemu udziecinnianiu tej roli zawodowej.
Dr hab. Roman Leppert, prof. UKW, analizował przyczyny zidentyfikowanego w swoich badaniach regresu w rozwoju mo-ralnym studentów pedagogiki.
W nurcie teorii krytycznej ulokowane było wystąpienie dr Ryszardy Cierzniew-skiej, która przyjrzała się problemowi nie-uświadomionej przemocy symbolicznej w kształceniu pedagogów.
Kształceniu pedagogów poświęcone by-ło również wystąpienie dr Renaty Szczepa-nik, która poszukując odpowiedzi na pyta-nie o płeć resocjalizacji, odkryła i zdefi nio-wała typ narracji w kształceniu przyszłych specjalistów w zakresie pedagogiki resocja-lizacyjnej.
Mgr Anita Karyń i mgr Agata Chilmon--Procyk, identyfi kując elementy ukrytego programu w kształceniu studentów kierun-ków pedagogicznych, zwróciły uwagę na zjawisko wprowadzania i podkreślania
róż-nic między wykładowcami i studentami w różnych wymiarach codziennego życia akademickiego.
Roli i funkcjom wiedzy potocznej w kształ ceniu pedagogów poświęciła swój referat mgr Kamila Dębińska. Traktując wie-dzę potoczną jako podstawowy układ od-niesienia w rozumieniu świata, referentka podjęła próbę ukazania negatywnych konse-kwencji, jakie pociąga za sobą deprecjono-wanie tego rodzaju wiedzy w kształceniu pedagogów.
Mgr Aneta Grygiel przeanalizowała na-uczycielskie przekazy dotyczące płci i uka-zała, jak często nauczyciele zamiast promo-wać postawy emancypacyjne, powielają stereotypowe wzorce ról płciowych w swo-ich zachowaniach.
W drugim dniu konferencji obrady otworzyła dr hab. Małgorzata Żytko. Odwo-łując się do wyników badań prowadzonych w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej od 2006 roku nad umiejętnościami podstawo-wymi uczniów klas trzecich szkoły podsta-wowej, kontekstem ich szkolnych osiągnięć oraz nauczycielami klas I–III, wskazała obszary szkolnej rzeczywistości tworzące swoisty ukryty program edukacji elemen-tarnej.
Prof. zw. dr hab. Zbigniew Kwieciński dokonał krytycznej diagnozy realiów współczesnego kształcenia nauczycieli w Polsce. Przywołując warunki uznane przez Johna L. Goodlada za konieczne dla efektywnego kształcenia nowoczesnych na-uczycieli zauważył, że brak troski o teorię i praktykę edukacji nauczycieli musi w re-zultacie doprowadzić do zjawiska, które
209 RECENZJE–SPRAWOZDANIA
określił mianem „pedagogicznego samo-bójstwa”.
Nauczycielskie problemy (i ich źródła) w szkolnej pracy z uczniem z ADHD stano-wiły oś rozważań dr Wandy Baranowskiej. Autorka podkreśliła, że szkolne funkcjo-nowanie uczniów z ADHD w dużym stop-niu zależy od nauczyciela, od jego kompe-tencji zawodowych, osobistych i od przeko-nań, kształtowanych w toku kształcenia i dos konalenia zawodowego. Zwróciła uwa-gę, że chociaż uczniów z ADHD przybywa, treści kształcenia nauczycieli pozostają nie-zmienne.
Obrady ostatniej sesji zapoczątkowała dr Katarzyna Stankiewicz. W swoim refera-cie przedstawiła wyniki analiz ukrytego programu kształcenia lektorów języka pol-skiego jako obcego, przede wszystkim w kontekście nauczania treści kulturowych i rozwijania kompetencji międzykulturo-wych. Zbliżone tematycznie było wystąpie-nie mgr Sabiny Czajkowskiej-Prokop, doty-czące ukrytego programu kształcenia na-uczycieli języka niemieckiego w kolegiach nauczycielskich.
Dr Joanna Sikorska zaprezentowała wy-niki badań diagnostycznych, którymi zosta-li objęci studenci pedagogiki. Anazosta-lizowała obowiązujące zasady naboru do tego zawo-du, kontrastując wysoki stopień jego trud-ności z wysokim stopniem dostęptrud-ności.
Próbę charakterystyki współczesnego, młodego nauczyciela, obnażającą pewne absurdy związane z początkiem pracy w za-wodzie, podjęła mgr Tatiana Grabowska, a mgr Anna Jurewicz poddała analizie źró-dła powstawania ukrytego programu
edu-kacji nauczycieli z perspektywy założeń teorii poziomów neuropsychologicznych Roberta Diltsa.
Obrady konferencji zamknął referat mgr Pauliny Broży, poświęcony analizie barier sukcesu edukacyjnego uczniów ze środo-wisk ubóstwa i biedy.
Agnieszka Uniewska
Izabela Tomala-Kaźmierczak (rec.): An-thony Pratkanis, Elliot Aronson, Wiek Propagandy. Używanie i nadużywane per-swazji na co dzień, Wydawnictwo Nauko-we PWN, Warszawa 2008, ss. 347.
Pomimo tego, iż perswazja i propaganda są dziś dość powszechnymi w użyciu poję-ciami, to jednak siłę zjawisk, które się za tymi terminami kryją, mało kto jest sobie w stanie uświadomić. A szkoda, bo być mo-że ta wiedza uchroniłaby nas niejednokrot-nie przed popadnięciem w ich niejednokrot-niewidzialne sidła. Jak sądzę, powodem, który skłonił autorów do podzielenia się swoimi niezwy-kle trafnymi przemyśleniami, była próba uświadomienia czytelnikom faktu, że wszel-kie przekazy medialne i wszelwszel-kie zjawiska społeczne mogą być propagandą zakłamu-jącą bądź kreuzakłamu-jącą rzeczywistość na swój własny, zazwyczaj fi nansowy lub polityczny użytek. W takich sterowanych sytuacjach, jak zaznaczają autorzy w przedmowie: „Przegranymi są ci z nas, którzy szanują de-mokrację […] Słabość do rozrywki ma swoją cenę: informacje potrzebne do tego, by uczestniczyć w demokracji zastępuje trywialna rozrywka. Utrudnia to coraz
