A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FOLIA OECONOMICA 26, 1983
A n d r z e j B orow icz*
PRACA W ŁA SN A M IESZKAŃCÓW W O PIN IA C H LOKATORÓW RSM „BAW EŁNA" W ŁODZI
I RSM PRZY ZAKŁADACH „H. CEGIELSKI" W PO ZN A N IU
S tały udział lo k ato ró w w w y k o n y w a n iu p ra c p o rząd k o w y ch w b u -d y n k u i o sie -d lu ma -dla spół-dzielczości m ieszk an io w ej isto tn e znacze-nie. W św ietle opinii C e n tra ln eg o Z w iązku Spółdzielni B udow nictw a M ieszkaniow ego p o w o d y tego są n a s tę p u ją c e 1:
1. R osnące w szybkim tem pie tru d n o ści ze znalezieniem na ry n k u p ra c y d o sta te cz n ej liczby k a n d y d a tó w goto w y ch podjąć p ra c ę w chara k te rz e g o sp o d arzy dom ów lub sprzątaczy. Tym czasem zap o trzeb o -w anie n a rea liz a cję ty ch p rac szybko -w zrasta z u-w agi n a dy n am iczn y p rzy ro st spółdzielczych zasobów m ieszkaniow ych. Z ajęcia te nie z n a jd u -ją w ielu chętnych, gdyż w y m a g a-ją w y d a tk o w a n ia zn acznego w y siłk u fizycznego, a zw łaszcza sy stem atyczności. W iele osób tra k tu je je po-nadto jak o „zajęcia w sty d liw e". N iezbyt w ysokie w y n a g ro d z en ie do-d atk o w o obniża k o n k u re n c y jn o ść tej p ra c y w sto su n k u do-d o licznych ofert zgłaszanych p rzez inne gałęzie gospodarki.
2. W y n a g ro d z e n ie płaco n e siłom n ajem nym w y k o n u jący m p ra c e sa- nitarn o p o rząd k o w e w pływ a w o k reślo n y m stopniu n a poziom o raz d y -n am ikę op łat czy-nszow ych.
3. K onieczność zapew nienia gospodarzom dom ów p rzy słu g u ją c y c h im m ieszkań fu n k cy jn y c h o rg an icza pulę m ieszkań do podziału pom ię-dzy o c z e k u ją cy c h na m ieszkania członków oraz k a n d y d a tó w spółdzielni. 4. P raca w y k o n y w a n a w spólnie przez lo k ato ró w sp rz y ja u m acnianiu więzi społecznych, a także w y tw a rz a n a w y k dbałości o p o rząd ek i e s te -ty k ę „sw ojego" b u d y n k u i jego otoczenia.
* Dr, adiunkt w Zakładzie Ekonomiki Budownictwa i Inw estycji Instytutu
Ekono-miki Produkcji UŁ.
1 R. L a s o c k a , T. S z y m a ń s k i , Sami sobie posprzątam y, „Domy Spółdzielcze" 1979, nr 5.
W d ra ż a n ie tej form y a k ty w n o ści lo k ato ró w p rz e b ie g a je d n a k w posz-czególnych sp ó łd zieln iach w sposób w y so ce zróżnicow any. B ardzo róż-n e są także końcow e efek ty .
C elem nin iejszeg o o p ra c o w a n ia je s t d o k o n an ie an alizy p o rów naw czej opinii w y ra ż a n y c h w obec te j k w estii (stałego u c zestn ictw a w w y k o n y -w a n iu p rac porządko-w ych) przez lo k ato ró -w RSM ,,B a-w ełna" -w Łodzi i RSM p rzy Z ak ład ach „H. C eg ielsk i" w Poznaniu. Dobór spółdzielni nie je s t p rzypadkow y. S półdzielnia z P oznania n a le ż y do jed n o ste k , k tó re w e w d ra ż an iu zasady sam odzielnego sp rz ą ta n ia o d n io sły p ełn y sukces. Spółdzielnia łódzka n ap o tk a ła w tym z ak resie na tru d n o ści. O bie sp ó ł-dzielnie d ziałają w śro d o w isk u w ielkom iejskim , a w ięc w w a ru n k a ch p o d pew n y m i w zględam i zbliżonych (co nie o zn acza jed n ak , iż m ożna zakładać pełn ą p o ró w n y w aln o ść w a ru n k ó w ich działania).
N in iejsze o p ra c o w a n ie p o w stało w o p a rc iu o p ra c ę w y k o n a n ą pod k ieru n k iem a u to ra w C en traln y m O śro d k u S tu d ialno-P rojektow ym G os-po d ark i M ieszkaniow ej „ In w e stp ro je k t" CZSBM w e w sp ó łp ra c y z U ni-w e rsy te te m Łódzkim 2.
C H A R A K T E R Y S T Y K A R S M „ B A W E Ł N A " W Ł O D Z I I R S M P R Z Y Z A K Ł A D A C H „ H . C E G I E L S K I " W P O Z N A N I U
RSM ,,B aw ełna" w Łodzi p o w stała 7 XII 1958 r. W ro k u 1960 rozpo-częto rea liz a cję p ierw szeg o o sie d la — Z ubardż. W lata ch 1962/1963 w w y n ik u re o rg a n iz a cji do RSM „B aw ełna” przy łączo n o spółdzielnię ,,W idzę w ian k a" o raz P rzy zak ład o w ą S półdzielnię M ieszkaniow ą p rzy Z ak ład ach P rzem y słu O dzieżow ego im. M. F o rn alsk iej. O d 1976 r. sp ó ł-dzieln ia p rzejm u je w e k sp lo a ta c ję b u d y n k i położone w jed n y m z n a j-w ię k szy c h łódzkich o sie d li — W idzej-w -W schód. W ielk o ść zasobój-w
spółdzielni w y n o si p o n ad 1011 tys. m2. Z am ieszkiw ało w nich 73 ty s. m ieszk ań có w 3.
RSM p rz y Z ak ład ach „H. C e g ie lsk i" w Poznaniu została utw o rzo n a w 1958 r. jak o p ierw sza w Polsce spółdzielnia przyzakładow a. O d 1969 r. sp ó łd zieln ia zo stała p rz e k sz ta łco n a w ogólno d o stęp n ą. O k res in te n -sy w n eg o p rz y ro s tu zasobów rozpoczął się w 1960 r. W la ta c h 1971— — 1974 po w stało o sied le H etm ań sk ie. W tym też o k resie spółdzielnia
* A . B o r o w i c z i i n . , A naliza w arunków sprzyjających rozw ojow i pracy w łasnej m ieszkańców p rzy utrzym aniu czystości i zieleni w osiedlu oraz ocena je j elektó w ekonom icznych i u ży tk o w y c h , Ł ó d ź 1 9 8 0 , m a s z y n o p i s w C O S P G M „ I n w e s t p r o j e k t " C Z S B M w Ł o d z i .
3 W s z y s t k i e d a n e d o t y c z ą c e w i e l k o ś c i s p ó ł d z i e l n i p o d a n o w e d ł u g s t a n u n a d z i e ń 31 X I I 1 9 7 9 r .
p rzejm o w ała zasoby innych jed n o ste k re a liz u jąc zasadę „ je d e n g o spodarz n a o siedlu". O becnie zasoby spółdzielni sk o n c e n tro w a n e są w o s ie -dlach: W ilda, D ębiec i H etm ańskie. Liczą one p o n a d 321 ty s. m2. Z am ieszkuje w nich ponad 22,5 tys. m ieszkańców .
Z a rzą d y b a d a n y ch spółdzielni w n a s tę p u ją c y sposób s c h a ra k te ry z o w a ły proces org an izo w an ia i w d ra ż an ia zasad y sam odzielnego sp rz ą ta -nia n a sw oim tere n ie .
O k o nieczności sam odzielnego w y k o n y w a n ia p ew n y ch p rac p o -rzą d k o w y ch lo k a to rz y RSM „B aw ełna" inform ow ani są podczas zeb rań p rzed m eld u n k o w y ch . P rz y o d b io rze k lu c z y przypom ina im się o tvm fakcie o raz p rze d k ład a do p o dpisu odpow iednią d e k la ra c ję . Z akres, często tliw o ść i k o lejn o ść w y k o n y w a n ia p rac obw ieszczają i re g u lu ją grafiki i h a rm o n o g ram y ro zw ieszo n e na k la tk a c h sch o d o w y ch b u d y n ków . U k ład an e są one przez a d m in istra cję osiedli w e w sp ó łp ra c y z o r -ganam i sam orządow ym i. P ra c a m ieszk ań có w k o n tro lo w a n a je s t przez p rzed staw icieli a d m in istracji o ra z sam o rząd u — rad osiedli i k o m ite -tó w dom ow ych. Rolę bodźców p o z y ty w n y c h sp e łn ia ją k o n k u rsy na n a jle p ie j u trzy m an ą k la tk ę schodow ą o ra z n a g ro d y p ieniężne p rz y z -n a w a -n e poszczegól-nym klatkom . P o d staw o w e tru d -n o ści w y -n ik a ją stąd, iż m ieszk ań cy osiedli, w k tó ry c h a k cja ta jest p ro w a d z o n a (zespół osiedli W idzew -W schód), płacą je d n e z n a jw y ż sz y c h w Łodzi o p ła ty czynszow e. Za tak w y so k ie o p łaty żcjdają od spółdzielni p ełn eg o w a c h -larza św iadczeń.
W RSM przy Z ak ład ach „H. C eg ielsk i" w P oznaniu od p o c z ątk u jej fu n k cjo n o w an ia w y k o n y w a n ie części p rac p o rząd k o w y ch n ale ż a ło do m ieszkańców . W po czątk o w y m o k re sie zakładano, iż szczegóły o rg a n izacji p rac y w łasn ej (zw łaszcza często tliw o ść i k o lejn o ść jej w y k o n y w a nia) u sta lą pom iędzy sobą w sposób z a d o w a lając y sam i lo k ato rzy . Z a -łożenie to je d n a k n ie sp raw d ziło się. Spółdzielnia zatem - sp re c y z o w a ła te k w e stie b a rd z iej jed noznacznie. U stalono, że okna, lam p erie, k o r y ta rz e i te re n y z e w n ętrzn e u trz y m y w a ć b ęd ą w czy stości dozorcy. P o -zostałe p o w ierzch n ie — lo k a to rz y . Za w y k o n y w a n e p rac e przy zn an a została lo katorom m iesięczna bonifikata od czynszu w yno sząca 15 g r/m 2 p. u. m ieszkania. K ontrolę nad stanem czystości sp ra w u ją sam i m iesz-k ańcy, gospodarze dom ów o raz iesz-kom isje złożone z p rzedstaw icieli rad y o sied la i adm in istracji (kontrole kw artaln e). W obec osób opieszałych stosow ane są up o m n ien ia i nagany. W p rzy p a d k a c h s k ra jn y c h sp ra w ę k ie ru je się do społecznej kom isji p o jed n a w cz ej. Do d o brej p ra c y zach ę-cać m ają lo k ato ró w k o n k u rsy n a n ajlep szą k la tk ę schodow ą. P onadto a g itu je się m łodzież aby p o m ag a ła w sp rz ą ta n iu osobom chorym i w po-deszłym w ieku. Poniew aż e fe k ty fu n k cjo n u jąceg o sy ste m u z arząd
spółdzielni o c e n ia ja k o b ardzo dobre, s tą d nie w idzi on p o trz eb y w p ro w a -dzania w tym system ie jak ic h k o lw ie k zm ian.
A N A L I Z A P O R Ó W N A W C Z A O P I N I I S P Ó Ł D Z I E L C Ó W Z Ł O D Z I I P O Z N A N I A
OGOLNA CHARAKTERYSTYKA BADANIA SOCJOLOGICZNEGO
W s to su n k u do in ic ja ty w spółdzielni m ieszk an io w y ch p ro p o n u ją c y ch sw oim członkom stałe w y k o n y w a n ie p e w n y c h p rac san itam o -p o rząd - k o w y ch p o w sta ją i są u p o w szech n ian e w g ru p ac h sąsiedzkich o raz w zbiorow ościach lo k ato ró w poszczególnych osiedli i spółdzielni o k r e -ślone opinie.
C elem z realizo w an eg o b a d a n ia so cjologicznego by ło p o zn an ie o p i-nii spó łd zielcó w n a tem a t z a sa d y sam odzielnego w y k o n y w a n ie p rac p o rząd k o w y ch . P o d staw o w e p ro b le m y badaw cze d o ty czy ły : o g ó ln ej o ce n y idei sam o dzielnego w y k o n y w a n ia przez lo k ato ró w p rac p o rz ą -dkow ych, opinii n a tem a t sposobu w d ra ż an ia i o rg an iz acji sta łej p ra c y sp ó łdzielców n a danym te re n ie , p rzeb ieg u p ra c san ita rn o -p o rz ą d k o w y c h w ro d zin ie re sp o n d e n ta oraz p o stu la tó w spółdzielców w z a k re sie sp o -sobu w d ra ż an ia i o rg an izacji sta łe j p ra c y w ła sn ej lo k ato ró w .
W tra k c ie b a d a n ia so cjo lo g iczn eg o w ypow iedzi a n k ie to w y c h u d z ie -liło 1049 osób z d w u n a stu spółdzielni. Spółdzielnie dob ran o w taki sposób, ab y re p re z e n to w a ły one jed n o stk i d ziałające w m iastach n a j-w ię k sz y c h (RSM „B aj-w ełna" j-w Łodzi, RSM „H. C eg ielsk i" j-w Poznaniu), duży ch (M łodzieżow a S półdzielnia M ieszkaniow a w T o runiu, S półdziel-n ia M ieszk apółdziel-n io w a „ U stro półdziel-n ie " w R adom iu), śred półdziel-n ich (O strow iecka S pół-dzieln ia M ieszkaniow a, S półpół-dzielnia M ieszkaniow a z N ow ego T argu, S półdzielnia M ieszkaniow a w Białej P o d lask iej o ra z S półdzielnia M ie-sz k an io w a w e W sch o w ie) i m ały c h (B ełchatow ska S półdzielnia M ieie-sz- iesz-kan io w a, S półdzielnia M iesziesz-kaniow a w B iałobrzegach, S półdzielnia M ieszkaniow a w R aw iczu, S półdzielnia M ieszkaniow a w e W ronkach).
W sześciu z n ich lo k a to rz y sp rz ą ta ją sam odzielnie od 80% do 100% po w ierzch n i w y m a g a ją c ej sp rz ą tan ia . S półdzielnie te odniosły sukces w e w d ra ż an iu sta łe j p ra c y w ła sn ej m ieszkańców . Są to spółdzielnie z P oznania, Radom ia, B iałej P o d lask iej, W sch o w y , R aw icza i W ro n e k . W sześciu p o z o sta ły ch lo k a to rz y s p rz ą ta ją je d y n ie o d 0,1% do 40% p o w ierzch n i e k sp lo a ta c y jn e j. S półdzielnie te m ia ły tru d n o ści z u p o -w sz ech n ien iem o m a-w ia n ej zasady. Są to spó łd zieln ie z Łodzi, T orunia, O stro w c a, N ow ego T argu, B ełchatow a i B iałobrzegów . Spółdzielnie z Łodzi i P ozn an ia n a le ż ą w ty m podziale do ró żn y c h grup.
W śró d 1049 osób o b jęty c h a n k ie ty z a c ją było: z RSM „B aw ełna" — 179 resp o n d e n tó w o raz z RSM przy Z ak ład ach ,,H. C eg ielsk i" — 177 resp o n d en tó w . O pinie spółdzielców z Łodzi i P oznania p o ddane zostaną w dalszej części a rty k u łu d o k ład n ej analizie.
OPINIE NA TEMAT ZASADY SAMODZIELNEGO W YKONYW ANIA PRZEZ LOKATOROW PRAC SANITARNO-PORZADKOW YCH
O ogólnym sto su n k u spółdzielców do idei sam o d zieln eg o sp rzątania w nio sk o w ać m ożna n a p o d staw ie ilości głosów p ro te stu jak ie w obec n iej zgłoszono. O tym , że n ie k ó rz y z lo k ato ró w p ro te sto w a li przeciw ko obow iązkow i stałeg o sp rz ą ta n ia w sp o m in a 49’/« b a d a n y ch z Łodzi i 32°/« b a d a n y ch z Poznania. Z asadnicze pow ody ty ch p ro te stó w b y ły n a s tę p u -jące: w Łodzi — „bo są b ardzo w y so k ie c z y n sz e ” , w Poznaniu — „bo pow inna to robić sp rz ą tac z k a ".
O ogólnym sto su n k u m ieszkańców do idei sam odzielnego sp rzątan ia św iadczyć m oże rów nież ii to, ja k w iele osób n a k tó re n ałożony został obo w iązek sam odzielnego sp rz ą ta n ia od m aw ia p o d p o rząd k o w an ia się m u uznając, iż spółdzielnia nie m a p ra w a ta k ie g o o bow iązku n akładać n a sw oich członków . U dział ty ch osób w całej p o p u lacji resp o n d e n tó w o d m aw iając y c h sp rz ą ta n ia w y nosił: w Łodzi 58°/», w P oznaniu 0'/#.
Pow szechność w y n ajm o w an ia siły n a jem nej, k tó ra w z a stęp stw ie lo k a to ra w y k o n u je p rzy p a d a ją c e n a n ieg o 'p ra c e, u zu pełnia ogólną c h a ra k te -ry sty k ę p o staw y , ja k ą w zględem b a d a n ej idei spółdzielczości m ieszka-nio w ej p rz y ję ły rzesze je j lo k ato ró w . W św ietle p rzep ro w ad zo n eg o badania an k ie to w e g o w y n ajm o w a n ie sprzątaczki (indyw idualnie lub w espół z sąsiadam i) n ie jest pow szechne, przy czym p o p ularność te g o rozw iązania różna jest w spółdzielniach, k tó re z pow odzeniem w d ro ż y -ły om aw ianą ideę o raz w spółdzielniach, k tó re m ają w tym z ak resie trudności. P rzy k ład Łodzi i Poznania n ie p o tw ierd z a je d n a k te g o u o g ó l-nien ia, bow iem o d setek osób w y n a jm u ją c y c h sp rz ą tac z k ę je s t tu zbli-żony i sto sunkow o niski. W y n o si on: w Łodzi — 1,68°/», w P oznaniu — 5 , 0 8 ° / o .
Lista p o d staw ow ych p rac san ita rn o p o rz ą d k o w y c h o b e jm u je 12 n a -stę p u ją c y c h o p eracji: zam iatan ie k o ry ta rz a , m ycie k o ry ta rz a , zam iatanie k la tk i sch o d o w ej, m ycie k la tk i sch odow ej, m ycie okien, m ycie lam perii, sp rz ą ta n ie piw nic, sp rz ą tan ie praln i, sp rz ą ta n ie suszarni, sp rz ą tan ie z s y pu, sp rzątan ie w indy, zam iatanie w okół bloku. P oparcie dla w y k o n y -w a n ia p rzez lo k ato ró -w poszczególnych p ra c p o rząd k o -w y ch d ek la ro -w a n e przez spółdzielców z Łodzi i z P oznania p rz e d sta w ia się n a stę p u jąc o :
u d z i a ł p r o c e n t o w y o s ó b a k c e p t u j ą c y c h s a m o d z i e l n e w y k o n y w a n i e p o s z c z e g ó l n y c h p r a c w ś r ó d r e s p o n d e n t ó w z : R S M „ B a w e ł n a " R S M „ H . C e g i e l s k i " z a m i a t a n i e k o r y t a r z a 6 8 ,1 5 5 1 ,9 7 m y c i e k o r y t a r z a 5 2 ,5 1 5 0 ,2 7 z a m i a t a n i e k l a t k i s c h o d o w e j 4 5 ,2 6 6 8 ,9 1 m y c i e k l a t k i s c h o d o w e j 3 5 ,1 9 6 6 ,3 4 m y c i e o k i e n 9 ,5 0 5 ,0 7 m y c i e l a m p e r i i 1 1 ,7 4 1 1 ,8 5 s p r z ą t a n i e p i w n i c 1 6 ,7 6 1 1 ,2 9 s p r z ą t a n i e p r a l n i y 5 5 ,3 2 4 8 ,0 2 s p r z ą t a n i e s u s z a r n i 5 1 ,9 6 3 1 ,0 7 s p r z ą t a n i e z s y p u 3 2 ,9 6 2,8 1 s p r z ą t a n i e w i n d y 2 4 ,0 4 2 ,8 2 z a m i a t a n i e w o k ó ł b l o k u 2 ,2 4 1 ,1 2 O pinie w y ra ż o n e przez resp o n d e n tó w z Ł odii i Poznania b y ły w w ię kszości p rzy k ład ó w zbliżone. Z naczna część osób ak c ep to w a ła sam o -dzielne w y k o n y w a n ie przez m ieszkańców tak ich prac, jak: m ycie i za-m iatan ie k o ry ta rz a , zaza-m iatanie i za-m ycie k la tk i sch o d o w ej, sp rz ą tan ie pralni i suszarni. N atom iast zd ecydow anie od rzu co n o m ożliw ość sam o-dzielnego w y k o n y w a n ia przez lo k ato ró w zam iatania w okół bloku, m ycia ok ien n a k la tk a c h sch o d o w y ch o raz sp rz ą ta n ia zsypu i w indy.
A naliza opinii n a tem at k a te g o rii m ieszkańców , k tó ry c h n a le ż y zw ol-nić z obo w iązk u sta łe g o sp rzątan ia pozw ala w nioskow ać jakim stopniem pow szechności — w św ietle p oglądów re sp o n d e n tó w — pow inna c h a ra -k te ry z o w a ć się o m aw iana zasada:
o d s e t e k b a d a n y c h o s ó b u z n a j ą c y c h z a - k a t e g o r l e o s ó b u p r a w n i o n y c h d o s a d n o ś ó z w a l n i a n i a z o b o w i ą z k u s p r z ą t a -z w o l n l e n i a n i a n i e k t ó r y c h l o k a t o r ó w : R S M „ B a w e ł n a " R S M ,, H . C e g i e l s k i " o b ł o ż n i e c h o r z y 7 1 ,5 1 8 0 ,7 9 r e n c i ś c i i e m e r y c i 2 2 ,9 1 2 6 ,7 0 d z i a ł a c z e p a r t y j n i i s a m o r z ą d o w i 2 ,2 3 2 ,8 2 o s o b y p r a c u j ą c e i w y c h o w u j ą c e d z i e c i d o l a t t r z e c h 1 8 ,9 9 6 ,7 8 o s o b y o p i e k u j ą c e s i ę c h o f y m i 1 4 ,5 3 9 ,0 4 p r z e d s t a w i c i e l e w o l n y c h z a w o d ó w 3 ,9 1 1 ,6 9 o s o b y s z c z e g ó l n i e z a s ł u ż o n e 2 ,7 9 3 ,3 9
N a p o d staw ie u z y sk a n y c h odpow iedzi m ożna stw ierdzić, iż z d e cy d o -w ana -w iększość spółdzielcó-w ta k z Łodzi, ja k i z Poznania jest za z-w al-nianiem o d sp rz ą ta n ia ty lk o jed n ej g ru p y lo katorów , to znaczy o sób ch o ry ch . Pogląd te n w y ra z iło 71,51°/» b a d a n y ch z Łodzi i 80,79°/» z P oz-nania,
Z a podsum ow anie opinii w y ra ż a n y c h przez resp o n d e n tó w n a tem at z a sa d y sam od zieln eg o w y k o n y w a n ia p ra c sa n ita rn o -p o rz ą d k o w y c h uw ażan e b y ć m ogą w yniki u m o ty w o w a n ej o ceny po ró w n aw czej n o w e -go sy ste m u w sto su n k u do tra d y c y jn e g o m o d elu -gosp o d arza domu. W y n ik i o c e n y p o ró w n aw czej sy stem u sam odzielnego sp rz ą tan ia w s to -su nku do tra d y c y jn e g o system u, w k tó ry m o p e ra c je te w y k o n y w a ł go sp odarz dom u, p rz e d sta w ia ją się n a stę p u ją c o : 21,53'/» resp o n d e n tó w z Łodzi o raz 31,64% z Poznania n ie m iało n a te n te m a t w y ro b io n eg o po glądu, n a to m ia st 6,18°/» resp o n d e n tó w z Łodzi i 6,78°/» z Poznania stw ierdziło, że b ra k jest isto tn iejszy ch różnic pom iędzy ro zp atry w an y m i system am i. J a k o zd ecy d o w an ie lepszy bądź lepszy u z n a w a n y je st sy s-tem sam odzielnego sp rz ą tan ia przez 8,99°/» b a d a n y ch z Łodzi i 39,55°/» z Poznania. 53,37% respondenltów z Łodzi i 17,51% z Poznania w y raziło pogląd, iż je st to m eto d a zd ecy d o w an ie gorsza b ądź gorsza.
O soby w y żej o c e n iają c e sy ste m n o w y o d tra d y c y jn e g o w u z a sa d n ie -niu sw o ich ocen p o d a w a ły n ajczęściej fak t w y stęp o w a n ia u lo k ato ró w sp rz ą tają c y c h sam odzielnie w y ższej dbałości o p o rz ą d e k o raz lepszy sta n s a n ita rn y bu d y n k ó w o b słu g iw an y ch sam odzielnie p rzez m ieszkańców. Z w olennicy w yższości tra d y c y jn e g o m odelu gospodarza dom u p o sługiw ali się w p rz e w a ż a ją c e j w iększości argum entem , iż poczucie o d -pow iedzialności za w spólne d o b ro jest u poszczególnych m ieszkańców w ysoce zróżnicow ane. O p in ie resp o n d e n tó w b ad an ia z o b u spółdzielni w tym w zględzie p o k ry w a ły się.
FAKTY I OPINIE NA TEMAT SPOSOBU W DRAŻANIA I ORGANIZACJI STAŁEJ PRACY W ŁASNEJ LOKATOROW
W SPÓŁDZIELNIACH OBJĘTYCH BADANIEM
P y tan ia po staw io n e w k w e stio n a riu sz u a n k ie ty d o ty czy ły n a s tę p u -ją c y c h ele m en tó w rozw iązania o rg an izacy jn eg o : form y i treści po w ia-dom ienia lo k ato ró w o obow iązkow ym sp rz ą tan iu pom ieszczeń w spólnie u ż y tk o w a n y ch o raz ro d zaju i skuteczn o ści u z a sad n ien ia teg o p o su n ię -cia, sposobu zabezpieczenia m ateriało w o -tech n iczn eg o p ra c y lokatorów , ek w iw a len tu p ien iężn eg o jak i spółdzielnia p rzy z n a ła sw oim członkom za w y k o n y w a n ą przez nich pracę, sp o sobu k o n tro li p ra c y lo k atorów o raz sankcji w obec osób opieszałych.
In form acja o konieczności sam odzielnego w y k o n y w an ia o k reślo n y c h p rac porząd k o w y ch była p rzek azy w an a respondentom , w św ietle udzie-lo n y ch przez nich odpow iedzi, najczęściej trzem a drogam i: przy odbio-rze klu czy (29,61% Łódź, 46,89% Poznań), popodbio-rzez o g ło sz e n ie n a klatce schodow ej (24,02% Łódź, 23,73% Poznań) o raz na z eb ra n iu in fo rm a c y j-nym (19,55% Łódź i 12,43% Poznań). Pozostałe m etody p rzek azy w an ia te j inform acji, a w ięc .pow iadam ianie indyw idualne, inform acje
uzyski-w a n e od sąsiad ó uzyski-w o raz inne uzyski-w a ria n ty m iały uzyski-w o b u p o ró uzyski-w n y uzyski-w a n y c h spółdzielniach, w edług w ypow iedzi lo katorów , znaczenie m niej istotne.
N a m arg in esie trzeba zaznaczyć, iż w yniki b ad an ia w sk azu ją na istnienie zależności pom iędzy sposobem p rze k a z y w a n ia inform acji oraz pow szechnością a k c ep ta cji idei sam odzielnego sp rz ą tan ia . N ajw yższy o d se te k o só b o p o w ia d ają c y ch się za tą ideą zanotow ano bow iem w g ru -pach resp o n d e n tó w poin fo rm o w an y ch o konieczności sam odzielnego sp rz ą tan ia na z eb ra n iu m ieszkańców i p rz y odbiorze kluczy. M niej efe k ty w n e m etody pow iadam iania to ogłoszenie w y w ieszo n e na klatce schodow ej o raz inform acja u z y sk an a o d in n y ch lokatorów .
A k cja in fo rm acyjna spółdzielni n ie o b jęła 19,00% b a d a n y ch w Ło-dzi i 10,17% w Poznaniu.
Z odpow iedzi na p y tan ie, czy spółdzielnia s ta ra ła się uzasadnić d laczego lo k ato rzy m ają sp rzątać sami w y n ik a, że spółdzielnia nie w y s u -n ęła w w iększości p rzy p a d k ó w jak iejk o lw ie k a rg u m e -n ta cji lu b że była o n a na ty le n iep rz ek o n y w u ją c a , iż n ie p o zo staw iła trw a łe g o ślad u w św iadom ości resp o n d en tó w . 75,42% b ad anych z Łodzi i 66,10% z Po-znania u trz y m u je bow iem , iż nic o jak im k o lw iek u zasad n ien iu nie w ie. K onieczność sam o dzielnego sp rz ą tan ia uzasad n io n a b yła n ajc z ę śc iej b r a kiem c h ę tn y c h do p o djęcia te j p racy . W RSM „B aw ełna" w Łodzi ró w nie często p rzy ta cz a n o a rg u m en t b ra k u śro d k ó w fin an so w y ch n a o p ła -cenie sił najem n y ch . N ato m iast a rg u m e n ta cja n a tu ry o g ó ln ej ty p u ,.każdy m ieszkaniec w spółgospodarzem o sied la", „m ieszkańcy sami p o w in -ni dbać o sw o je oto czen ie", znacz-nie częściej w y k o rz y sty w a n a b y ła w RSM ,,H. C eg ielsk i" w Poznaniu, podobnie ja k i a rg u m e n ta c ja o m o-żliw ości obniżki czynszu, o k tó re j nie w spom niał żaden z łódzkich spółdzielców . 6,15% resp o n d e n tó w z Łodzi i 21,47% z Poznania s tw ie rdziło, że a rg u m e n ta c ja p rzy toczona p rzez spółdzielnię b y ła p rz e k o n y -w ająca.
In form acja o tym , że lo k ato rzy m ają sam odzielnie w y k o n y w ać p ra -ce porządkow e n ie szła w Łodzi w p a rz e z dokładnym ok reślen iem , o jak ie p ra c e chodzi. Inaczej b y ło w Poznaniu. S pośród ogółu b a d a n y c h w Łodzi ty lk o 31,46% p rzy p o m in a sobie, iż dow iedzieli się je d n o -cześnie o tym , że m ają sp rzątać o raz o tym, jak ie k o n k re tn e p rac e m ają być przez nich w y k o n y w a n e. W P oznaniu an alogiczny o d s e te k w y -n ió sł 78,53%. I-nform acja o w y m a g a -n ej często tliw o ści p ra c y d o tarła do 28,09% b a d a n y c h w Łodzi i 87,57% w Poznaniu, natom iasit o k o lejności jej w y k o n y w a n ia — do 36,72% osób z Łodzi i 79,10% z Poznania.
P ra w ie w szy scy lo k ato rzy sam odzielnie sp rz ą ta ją c y pom ieszczenia w sp ó ln e k o rz y s ta ją z w łasn y ch narzęd zi (84,92% w Łodzi i 96,05% w Poznaniu). Istn ieją c a sy tu a c ja w św ietle opinii w y ra ż o n y ch przez
res-p o n d en tó w rozm ija się z ich oczekiw aniam i. 36,31% b a d a n y ch z Łodzi i 50,28% z Poznania o pow iedziało się bow iem w sw oich w ypo w ied ziach za takim rozw iązaniem , w k tó ry m spółdzielnie dostarczać będą sw oim lok ato ro m niezbędne do sp rzątan ia pom ieszczeń w spólnych środki i n a -rzędzia. Dla 37,99% osób z Łodzi zagadnienie to n ie je s t isto tn e (w Po-znaniu d la 8,47% osób).
B onifikata od czynszu jak o form a finansow a rek o m p e n saty za sp rz ą -tan ie pom ieszczeń w spólnego u ż y tk o w a n ia p raw ie w cale, w św ietle opinii b a d a n y ch osób, nie w y stęp u je . O naliczan iu czynszu w zm niej-szonym w ym iarze w zw iązku z w y k o n y w an y m i pracam i porządkow ym i w spom ina bow iem zaledw ie 0,56% osób z Łodzi i 7,34% z Poznania.
P o ró w n u jąc te w ypow iedzi z m ateriałam i nad esłan y m i przez z a rz ą -dy spółdzielni stw ierd zić należy, iż o pinie resp o n d e n tó w n ie o d d a ją p raw dopodobnie w tym z ak resie sta n u faktycznego. Lokatorom p rz y
-znana bow iem została bonifikata o d czynszu w form ie obniżki o p łaty czynszow ej zarów no w spółdzielni z Łodzi ja k i z Poznania.
J a k stw ie rd z iły o so b y an k ietow ane, ani w ład ze spółdzielni ani też sam orząd m ieszkańców nie in te re su ją się w p ra k ty c e tym , czy lo k ato rzy sp rz ą tają oraz jak a jest jakość tej p ra c y . O tym , że k o n tro le p rz e p ro w a d z ają eta to w i p rac o w n ic y spółdzielni w spom ina 2,80% resp o n d e n tów z Łodzi i 9,03% z Poznania. O k o n tro li p rzep ro w ad zan ej przez s a -m orząd -m ieszkańców w spo-m ina już zaledw ie 2,26% osób z Poznania
i ani jed n a o soba z Łodzi.
W w y pow iedziach lo k ato ró w o raz w m a te ria ła c h n ad e sła n y ch przez zarządy o b u b a d a n y ch spółdzielni m ożna zauw ażyć w y ra ź n ą sp rzecz-ność w om aw ianym przedm iocie.
Z daniem w iększości lo k ato ró w z o b u spółdzielni n ależy z a in te re -so w an y ch m ieszkańców pow iadom ić o konieczności w y k o n y w a n ia p rac 'porządkow ych podczas zeb ran ia inform acyjnego. W kw estii podm iotów u p raw n io n y c h do ro zstrz y g a n ia p o d staw o w y ch problem ów organ izacji p ra c y m ieszkańców tak ich ja k zakres, częstotliw ość i k o lejn o ść jej w y k o n y w an ia, respondenci badania w ypow iedzieli się n astęp u jąco :
POSTULATY RESPONDENTÓW W ZAKRESIE SPOSOBU WDRAŻANIA I O RGANIZACJI STAŁEJ PRACY W ŁASNEJ SPÓŁDZIELCÓW
podm ioty
ocena upraw nień poszczególnych pod-m iotów do regulow ania kw estii
organi-zacyjnych adm inistracja spółdzielni
sam orząd mieszkańców
Łódź 2 1 ,2 3 10,6 1 Poznań 8 7 ,0 1 2 0 ,2 5
l o k a t o r z y z d a n e j k l a t k i a d m i n i s t r a c j a p l u s s a m o r z ą d s a m o r z ą d p l u s l o k a t o r z y z d a n e j k l a t k i i n n y p o d m i o t b r a k z d a n i a 108,36 15,84 50,35 15,08 31,28 61,01 48,02 52,54 0,56 17,51 U w aga: O c e n ę u p ra w n ie ń w y ra ż o n o w p u n k tac h p ro ce n to w y c h . P u n k -ty o trz y m an o sum ując o d se te k głosów jak i resp o n d en ci przy zn aw ali poszczególnym podm iotom w kw estii u p ra w n ie ń do o k re śla n ia przez nie kolejno: zakresu, częstotliw ości i k o lejności w y k o n y w a n ia p ra c y przez m ieszkańców .
N a p y tanie: „czy w ysokość bo n ifik aty dla lo k ato ró w sp rz ą tają c y c h pom ieszczenia wsipólne pow inna być zróżnicow ana „tw ierdząco o d p o -w iedziało 51,96% resp o n d e n tó -w z Łodzi i 54,22% z Poznania. N ato m iast 25,70% o só b z Łodzi i 33,90% z P ozn an ia stw ierdziło, że n ie w idzi celow ości tak ie g o zróżnicow ania. P o dstaw ą różn ico w an ia w ysokości b o -n ifik a ty pow i-n -n y być przy tym w św ie tle w y pow iedzi a -n k ie to w y c h w pierw szy m rzędzie n a s tę p u ją c e czynniki: położenie m ieszkania na o k re ślo n e j k o n d y g n acji o ra z posiad an ie p s a lub kota. W tym z ak resie opinie spółdzielców z Łodzi i Poznania p o k ry w a ją się.
D la e ta to w e g o i sam o rząd o w eg o a k ty w u RSM „B aw ełna" w Łodzi szczególne znaczenie m ieć m oże u zyskanie, w o p a rc iu o rela cjo n o w a n e b ad ania, odpow iedzi na p y tan ie : dlaczego ich spółdzielnia n a p o tk a ła n a o p o ry ze stronty m ieszkańców w e w d ra ż an iu zasad y sam odzielnego sp rz ą tan ia o ra z co n ależy zrobić i ja k działać, a b y te o p o ry p rze z w y -ciężyć. O dpow iedź na to p y ta n ie m ieć m oże istotne znaczenie tak że dla in n y ch spółdzielni zrzeszonych w W o je w ó d zk iej Spółdzielni M ieszkan iow ej w Łodzi, ze w zględu ieszkan a podobieństw o w ie lu isto tieszkan y ch w a ru ieszkan -ków działania.
P o ró w n u jąc w a ru n k i działania RSM „B aw ełna" w Łodzi i RSM „H. C eg ielsk i" z Poznania w skazać m ożna n a n a s tę p u ją c e o b iek ty w n e p o w o d y u tru d n ie ń w e w d ra ż an iu om aw ian ej zasad y w Łodzi:
a) zróżnicow anie reg io n a ln e — szczególnie dobre w y niki w u p o w -szechnianiu u d z ia łu lo k ato ró w w p ra c a c h p o rzą d k o w y ch u z y sk an o ja k d o tą d w spółdzielniach m ieszk an io w y ch z te re n u W ielk o p o lsk i (woj. poznańskie i leszczyńskie);
b) w yso k a d y n am ik a w z ro stu zasobów RSM „B aw ełna" — rozw aża-nia teo rety czn e, potw ierd zo n e o b se rw acja m i z te re n u d w u n a stu spół-dzielni o b ję ty c h badaniem w sk a z u ją n a fakt, iż w spółspół-dzielniach
ko ro zw ijają c y c h się sto su n k o w o tru d n ie j w prow adzić je s t zasadą sa -m odzielnego sp rz ą tan ia niż w jed n o stk a ch ustabilizow anych;
c) w spółdzielni z Poznania lo k ato rzy sam i sprzątali pom ieszczenia wsipólnie u ży tk o w an e o d m om entu jej u tw orzenia, to jest od 1958 r.; w RSM „B aw ełna" sy tu a c ja była odm ienna — zespół osiedli W idzew - -W schód był bow iem jednym z pierw szy ch zespołów zabudow y, nie ty lk o w skali spółdzielni lecz całego m iasta, gdzie z d ecy d o w an o się n a w p row adzenie om aw ian ej zasady.
A n aliza opinii m ieszkańców z ap rezen to w an a w niniejszym o p ra c o -w an iu uzasadnia jed n a k tezę, iż działały p ra-w d o p o d o b n ie ró-w nież pe-w ne czynniki sub iek ty pe-w n e, to znaczy błęd y pe-w p o d e jśc iu RSM „Ba-w e łn a " do tego zagadnienia. W y d a je się, iż n a pier„Ba-w szy m m iejscu trzeba tu w ym ienić błędy, jak ie praw d o p o d o b n ie zo stały popełnione w założeniach i sposobie p rzep ro w ad zen ia ak cji inform acyjno-w droże- niow ej w śró d m ieszkańców . Za praw d o p o d o b ień stw em ich zaistnienia przem aw iają n a s tę p u ją c e fakty:
1. Z naczny o d se te k osób, k tó ry c h a k c ja in fo rm acyjna RSM „Baw eł-n a" w ogóle eł-nie o b ję ła (19%). W śró d każd y ch 10 resp o eł-n d eeł-n tó w zeł-najdo- znajdow ała się jed n a osoba, k tó ra stznajdow ierdzała, iż doznajdow iedziała się o o b o znajdow ią -zku sp rz ą tan ia o d in n y ch lo k ato ró w (a w ięc przy p ad k o w o ) oraz jed n a k tó ra tw ierdziła, iż dow iedziała s ię o tym obo w iązk u dopiero w y p e łn ia -jąc a n k ie tę badania. Z m ate ria łó w zarząd u RSM „B aw ełna" w y n ik a w praw dzie, że k ażdy lo k ato r p rz y odbiorze kluczy po d p isy w ał d e k la -rację, w k tó rej zobow iązyw ał się do u d ziału w p ra c a c h porządkow ych, jednakże tw ierdzenie ja k ie b y m ożna w zw iązku z tym postaw ić, iż o so b y k tó re u trz y m u ją iż o obow iązku sp rz ą tan ia nie zo stały p oinfor-m ow ane czynią to w y łącznie ze złej w oli, uznać n a le ż y za zb y t d ale-ko idące. Z .pewnością są i tak ie przy p ad k i. Z d ru g iej stro n y pam iętać jed n a k n ależy, iż w m om encie o d b io ru k lu cz y lo k ato r p o d p isu je w ie le ró żnych d okum entów i zn ajd u je s ię zw y k le pod działaniem s tre s u zw ią-zanego z faktem o trz y m an ia m ieszkania. T a k w ięc lo k a to r ten, o Ile d a n a k w estia nie zostanie m u w jak iś sposób przypom niana, m oże czę-sto n ie zdaw ać sobie sp ra w y z tego co p o d p isy w ał p rzy o d b io rze k lu-czy o raz do czego podpisem sw oim się zobow iązał.
2. Słabość lub b ra k arg u m en tó w u ży ty c h przez spółdzielnię na poparcie konieczności w d ra ż an ia sam odzielnego sp rzątan ia. Skoro 3/4 re s -p o n dentów RSM „B aw ełna" tw ierdzi, że s-półdzielnia n ie -p rzy to c zy ła żad n y ch arg u m e n tó w w sk a z u ją c y c h na konieczność w p ro w ad zen ia ta k ieg o rozw iązania, to ak cji u p ow szechniania nie m ożna ocen ić po zy -tyw nie.
3. S postrzeżenie w y ra ż o n e w p u n k c ie po p rzed n im p o tw ierd z a rów -nież znaczny o d s e te k lo k ato ró w RSM „B aw ełna", k tó rz y uw ażają, że
spółdzielnia nie ma praw a n arzu cać im obow iązku stałeg o w y k o n y w a nia p rac po rząd k o w y ch . O sób ty c h było w g ru p ie lok ato ró w o d rz u c a ją -cych m ożliw ość p a rty c y p a c ji w p ra c a c h p o rząd k o w y ch aż 58% w Łodzi, podczas g dy w P oznaniu — 0%. Pow odem ta k znacznej rozbieżności o p inii n a te n tem a t pom ięd zy spółdzielcam i z Łodzi i Poznania b y ło p ra w -dopodobnie n iew łaściw e p rzep ro w a d z en ie ak cji inform acyjno-w droże- n iow ej w spółdzielni łódzkiej.
O dpow iedź n a p y tan ie : ja k działać, a b y przezw yciężyć lub o g ra n i-czyć niech ęć lo k ato ró w RSM „B aw ełna" w obec o m aw ia n ej zasad y — je s t tru d n a . A naliza opinii w y ra ż o n y ch przez m ieszkańców w sk azu je, iż należy ro zp atrzeć celow ość .podjęcia n a stę p u ją c y c h działań:
1. S ta ra n n iejsze g o p rzy g o to w a n ia e ta to w e g o i sam orządow ego a k ty -w u spółdzielni do p rzep ro -w a d z en ia akcji in fo rm acyjno--w drożenio-w ej. 2. D okładniejszego p rz e a n a liz o w a n ia k w estii ek o n om icznej o p ła c a lności całego p rze d sięw z ię c ia n a tere n ie spółdzielni. R achunek p ro w a -dzony w skali całej spółdzielczości m ieszkaniow ej w Polsce w skazuje, iż u p o w szech n ien ie p ra c y lo k ato ró w je s t ze w szech m ia r celow e i — w skali k ra ju — d aje d o strz e g aln e e fe k ty ekonom iczne. Je d n a k ż e te n sam ra c h u n e k p ro w ad zo n y np. w RSM „B aw ełna" być m oże n ie da ta k jedn o zn aczn y ch rezultatów . W ą tp liw y w y n ik ra c h u n k u ekonom icznego p rzy jed n o czesn y m pow ażnym o p o rze m ieszkańców w obec z a sa d y s a m odzielnego sp rz ą ta n ia m oże być p rz e sła n k ą do rez y g n a cji z u p o w sz e -ch niania o m aw ia n ej zasad y w spółdzielni lub p rzy n ajm n iej zaw iesze-n ia te g o przed sięw zięcia iesze-na p e w ie iesze-n o k re s czasu.
3. A n alizu jąc ekon o m iczn y a sp e k t o m aw ianego zagadnienia n ależy zw rócić u w ag ę na:
— udział w y d a tk ó w n a u trz y m a n ie czystości w c ałk o w ity ch w y d a t-k ach na u trzy m an ie zasobów — jeżeli je s t o n znaczn y a u p o w szech n ie-nie p ra c y w łasn ej lo k ato ró w pozw oli na o dczuw alne jego zm ie-niejszeie-nie, n ależy d ążyć do u p o w szech n ien ia zasad y sam odzielnego sprzątania, jed n a k ż e w ów czas trzeba o ty m w sposób jed n o zn aczn y pow iadom ić z a -in te reso w an y c h m ieszkańców z jed noczesnym w skazaniem , w jakim stopniu sam odzielne sp rz ą tan ie pozw oli zm niejszyć p łacony przez nich czynsz,
— w trak cie a k c ji in fo rm acy jn o -w d ro żen io w ej trzeb a znacznie w ię-cej uw agi p ośw ięcić (niż to praw d o p o d o b n ie u c z y n io n o w RSM „Ba-w ełna") k„Ba-w estii „Ba-w ysokości i s tr u k tu ry czynszu; lo k ato rzy m uszą w ie -dzieć, że w yso k o ść p łaco n eg o przez n ich czynszu zależy głów nie o d czynników n iezależn y ch o d spółdzielni m ieszk an io w ej (koszty dostaw c ie p łe j w ody, k o szty c e n tra ln e g o o g rzew an ia, ko szty dźw igów osobo-w ych, koszty rem ontóosobo-w i k o n se rw acji b u d y n k ó w m ieszkalnych) i —
tym sam ym — nie m oże u p raw n iać spółdzielców , k tó rz y p łac ą w yższe czynsze (głów nie przecież z pow odu o d d z ia ły w a n ia ty c h czynników zew nętrznych) do oczekiw ania, iż n a le ż ą im się z teg o ty tu łu jak ieś szczególne usługi ze stro n y spółdzielczości m ieszkaniow ej; w n io se k te n je st szczególnie istotny, jak o że w RSM ,B e w ełn a " m o ty w ,,bo są w y sokie czynsze" b ył zasadniczym pow odem odm ow y lo k ato ró w w y k o -ny w an ia p rac porząd k o w y ch . P o tw ierd zają to rów nież m a te ria ły z arzą-du spółdzielni.
W św ietle p rzep ro w ad zo n eg o b ad an ia socjologicznego i an alizy po-rów n aw czej opinii lo k ato ró w z Łodzi i P oznania stw ierdzić należy, iż głów nym pow odem trudności n a jak ie n a p o tk a ła RSM „B aw ełna" w e w d ra ż an iu p ra c y w ła sn ej m ieszk ań có w było p raw d opodobnie, poza czynnikam i o b iek ty w n y m i, n ied o sta te c zn ie s ta ra n n e p rz ep ro w a d z en ie ak cji in fo rm acyjnow drożeniow ej, w tra k c ie k tó re j n ie w y ja śn io n o lo -k a to ro m p rze -k o n y w ają co -konieczności w d ro ż e n ia o m aw ian ej z a sa d y
oraz założeń, k tó re reg u lu ją w yso k o ść o p ła ty czynszow ej w chw ili ob ecn ej.
