http://dx.doi.org/10.18778/1505-9057.32.12
Jolanta Bogdańska*
Między prasą a cyberprzestrzenią. Analiza porównawcza
gazety i serwisu www na przykładzie
„Dziennika Łódzkiego”
Utrzymujący się spadek sprzedaży i czytelnictwa prasy zmusza wydawców do intensyfikowania obecności gazet w internecie. Migracja z druku do cyber-przestrzeni jest podążaniem za czytelnikami (ponad jedna trzecia dorosłych Po-laków czyta już prasę on-line1) i reklamodawcami (nieprzerwanie od 2009 roku maleje rynek reklam w polskiej prasie codziennej, rośnie w Sieci2).
Prasa odnajduje się w wirtualnej przestrzeni pod różną postacią. Większość tytułów ma serwisy internetowe i e-wydania, będące wiernym (tyle że elektro-nicznym) odpowiednikiem wersji papierowej lub wzbogaconym o materiały multimedialne3. Wraz z rozwojem nowoczesnych technologii wydania cyfrowe zostały przystosowane do czytania na różnych nośnikach: komputerach, table-tach, smartfonach i e-czytnikach. Treści udostępniane są również w aplikacjach mobilnych i newsletterach, a znakiem czasu stała się komunikacja z czytelnikami w mediach społecznościowych.
Gazety i ich rozmaite byty wirtualne wzajemnie się przenikają, co jest prze-jawem konwergencji mediów4. Nie pozostaje to bez wpływu na organizację pracy * Mgr, e-mail: j.bogdanska@abilita.pl; Abilita Communications, ul. Bruska 26, 94-223 Łódź.
1 CBOS: jedna trzecia Polaków czyta prasę w Internecie, http://biznes.pl/magazyny/media/ cbos-jedna-trzecia-polakow-czyta-prase-w-internecie/fw8hch [dostęp: 15.11.2015].
2 SMG Starlink: rynek reklamy w Polsce w I kw. wzrósł o 2,5%, http://o-m.pl/informacje_pra-sowe/633/smg-starlink-rynek-reklamy-w-polsce-w-i-kw-wzrosl-o-2-5-infografika.html [dostęp: 15.11.2015].
3 Np. tygodnik „Polityka” oferuje w ramach abonamentu dziesięć artykułów miesięcznie w wersji audio.
4 W medioznawstwie jest wiele definicji terminu „konwergencja” (od łacińskiego słowa conver-gere ‘zbierać się, upodabniać się’). Autorem jednej z nich jest Henry Jenkins, który definiuje to
zjawisko jako „przepływ treści pomiędzy różnymi platformami medialnymi, współpracę różnych przemysłów medialnych oraz migracyjne zachowania odbiorców mediów” (H. Jenkins, Kultura
konwergencji. Zderzenie starych i nowych mediów, tłum. M. Bernatowicz, M. Filiciak,
redakcji oraz dziennikarzy, którzy na ogół przygotowują materiały i do wydania drukowanego, i do Sieci, bo „jedynie nieliczne media mogą sobie pozwolić na rozdzielenie newsroomu na część wytwarzającą tradycyjny przekaz i część in-ternetową”5.
Czym różni się gazeta od swojej witryny www – oprócz tego, co wynika ze specyfiki Sieci? W jakim zakresie dziennik jest źródłem wiadomości dla netu i odwrotnie? Jakimi wiadomościami wydanie papierowe zasila serwis inter-netowy, jakie zaś pozostają w nim na wyłączność (i vice versa)? Odpowiedzi na te pytania szukałam, porównując drukowane wydania „Dziennika Łódzkiego” i serwis internetowy www.dzienniklodzki.pl. Wybór tego właśnie tytułu jest nie-przypadkowy – „DŁ” to największa gazeta regionalna w Łódzkiem, a zarazem jedyna o takim zasięgu.
Analizie porównawczej poddałam łódzką mutację gazety i jej witrynę in-ternetową w okresie od 2 do 14 listopada 2015 roku (11 edycji papierowych i 12 wirtualnych6). Porównałam dziennikarskie przekazy w druku i on-line, gatunki prasowe oraz hierarchię ważności tekstów.
Materiał badawczy stanowiły całe wydania gazety oraz cały serwis www, z wy-łączeniem stron ogłoszeniowych w gazecie i Sieci oraz treści płatnych w witrynie.
Analiza ilościowa (porównanie zakresu migracji treści z gazety do Sieci i odwrotnie) ostatecznie nie miała ograniczeń czasowych. Początkowo zakłada-łam nieuwzględnianie tekstów, które pojawiają się w serwisie po oddaniu gazety do druku. Wstępna kwerenda wykazała jednak, że po godz. 227 w internecie uka-zują się również wiadomości niebędące newsami, które następnego dnia znajdują się w gazecie, nocne wydarzenia trafiają zaś na łamy kolejnych wydań. Ta część badań objęła pięć sekcji tematycznych serwisu: Wiadomości, Sport, Kultura, Pol-ska i Świat oraz odpowiadające im tematycznie strony gazety.
Gazeta drukowana
„Dziennik Łódzki” ukazuje się od 1884 roku8. Należy do koncernu me-dialnego Polska Press Grupa. Wydawca charakteryzuje go jako: „gazetę o cha-rakterze publicystyczno -informacyjnym, która stawia na praktyczność przeka-5 Z. Bauer, Gatunki dziennikarskie w sieci. Co się zmieniło i jak bardzo, [w:] E-gatunki. Dzien-nikarz w nowej przestrzeni komunikowania, red. W. Godzic, Z. Bauer, Poltex, Warszawa 2015, s. 85.
6 Z powodu Święta Niepodległości 10 listopada gazeta ukazała się na dwa dni.
7 Godziny oddawania gazety do druku są różne, w zależności od dnia tygodnia, np. w czwart-ki jest to 2000, w piątki – 2300. Informacje pochodzą od wydawcy.
8 J. Mikosz, „Polska Dziennik Łódzki. The Times” – projekt a zyski, [w:] Łódzkie media daw-niej i dziś, red. B. Bogołębska, J. Mikosz, Wydawnictwo Primum Verbum, Łódź 2012, s. 116.
zywanych informacji”9. Pod względem poziomu czytelnictwa (16,39%) zajmuje drugie, po „Expressie Ilustrowanym” (18,04%), miejsce w województwie i znacz-nie wyprzedza „Gazetę Wyborczą Łódź” (7,03%)10.
Średnia miesięczna sprzedaż w trzech kwartałach 2015 roku to 22 766 eg-zemplarzy11. Utrzymuje się tendencja spadkowa.
Tabela 1. Średnia miesięczna sprzedaż „Dziennika Łódzkiego”
Rok 2010 2011 2012 2013 2014
Sprzedaż 39 278 35 910 32 185 29 100 25 322
Źródło: oprac. własne na podstawie danych serwisu www.press.pl.
Pismo ukazuje się od poniedziałku do soboty, w piątki czytelnicy otrzymują wydanie magazynowe. Oprócz mutacji łódzkiej (m.in. dla Łodzi, Pabianic, Zgie-rza i Brzezin), ma trzy terenowe, obejmujące pozostałą część regionu łódzkiego12. Wydania lokalne oraz dziewięć zależnych tygodników przygotowują dziennika-rze z jedenastu redakcji terenowych.
Objętość grzbietu głównego wynosi od 24 do 32 stron, a stałych dodatków tematycznych 4–12. Cena jednego egzemplarza wydania codziennego wynosi 2,40 zł13, magazynowego zaś 2,90 zł (mutacji terenowych – 2,70). Gazeta ukazuje się w formacie 289 x 350 mm. Redaktorem naczelnym jest Robert Sakowski. Oprócz siedmioosobowego kierownictwa (naczelny, zastępca, sekretarz i czworo wydawców) w redakcji łódzkiej pracuje trzydziestu jeden dziennikarzy14.
Warto odnotować powołanie w 2014 roku redakcji internetowej (szef Jaro-sław Kosmatka i troje wydawców) oraz utworzenie stanowiska zastępcy redakto-ra naczelnego ds. serwisów internetowych (Marta Roszkowska)15.
9 http://polskapress.pl/pl/portfolio/prasa/dzienniki/polska-dziennik-lodzki [dostęp: 19.11.2015]. 10 Czytelnictwo dzienników w województwach: nowi liderzy w sześciu regionach, http://www. wirtualnemedia.pl/artykul/czytelnictwo-dziennikow-w-wojewodztwach-nowi-liderzy-w-szesciu-regionach [dostęp: 16.11.2015].
11 Wszystkie dzienniki regionalne ze spadkami sprzedaży w trzech kwartałach. Najwięcej stra-cił „Kurier Poranny”,
http://www.wirtualnemedia.pl/artykul/wszystkie-dzienniki-regionalne-ze--spadkami-sprzedazy-w-trzech-kwartalach-najwiecej-stracil-kurier-poranny [dostęp: 16.11.2015]. 12 Z analizy serwisu www.prasa24.pl wynika, że w grudniu 2015 r. wydawca wprowadził jedną mutację wydań codziennych, wspólną dla całego regionu.
13 W kwietniu 2016 r. wydawca zróżnicował ceny wydań codziennych: we wtorki, w czwartki i soboty gazeta kosztuje 2,40 zł, a w poniedziałki i środy – 2,50 zł. Zob. http://www.prasa24.pl/ gazeta/dziennik-lodzki/ [dostęp: 11.08.2016].
14 http://www.dzienniklodzki.pl/artykul/11779,redakcja-dziennika-lodzkiego,id,t.html [dostęp: 16.11.2015].
Dziennik w Sieci
Czytelnik zainteresowany „DŁ” w cyberprzestrzeni ma do wyboru: ser-wis internetowy www.dzienniklodzki.pl (z kanałem RSS16), wydania cyfrowe, aplikacje mobilne na iPhone’a, iPada i telefony z systemem Android, a posia-dacze aparatów starszego typu – wersję lite (pod adresem m.dzienniklodzki. pl). Gazeta prowadzi też swoje strony w mediach społecznościowych (Face-book, Twitter i Google+), ponadto chętni otrzymują newsletter, wysyłany na adres e-mail.
W lipcu 2015 roku serwis internetowy „DŁ” powitał internautów nową, zmienioną po trzech latach szatą graficzną. Odświeżony layout (taki sam dla osiemnastu serwisów regionalnych dzienników i tygodników należących do Pol-ska Press Grupy17) eksponuje na stronie głównej wiadomości lokalne, zdjęcia i wideo, na ciemnym tle wyraźnie wyodrębniono treści płatne (Premium). W tej sekcji bezpłatnie internauci mogą przeczytać tylko fragmenty materiałów, całość zaś abonenci systemu Piano18.
Zwraca uwagę szeroki zakres tematyczny serwisu – trzynaście podstron w menu głównym wzbogacają liczne zakładki z treściami o charakterze użyt-kowym. Trzy podstrony (Biznes, Agro, Ogłoszenia) prowadzą do ogólnopolskich serwisów wydawcy (www.strefaagro.pl, www.strefabiznesu.pl, www.gratka.pl) i są utrzymane w ich layoutach.
Nowy serwis „DŁ” został zbudowany w technologii responsywnej, co ozna-cza, że układ i treści automatycznie dostosowują się do ekranów urządzeń mo-bilnych. Ma 383 143 realnych użytkowników, a czytelnictwo wynosi 407 57819 (dla porównania – serwis „Expressu Ilustrowanego” odpowiednio 345 368 i 352 936)20.
16 RSS to – w uproszczeniu – format serwisu informacyjnego, który umożliwia dystrybucję wybranych treści do zainteresowanych odbiorców (za: W. Gogołek, Technologie informacyjne
me-diów, wyd. 2 zm., Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2006, s. 221).
17 Serwisy różnią się tematyką podstron w menu głównym, wynikającą ze specyfiki gazet, np. „Dziennik Bałtycki” ma podstronę Po drugie: Wisła, a „Gazeta Krakowska” – Lekarz Małopolski. 18 Piano to system umożliwiający – w ramach jednej prenumeraty – odpłatny dostęp do wy-branych treści w serwisach internetowych tytułów prasowych różnych wydawców (m.in. Agora, Ringier Axel Springer Polska i Polska Press Grupa). W Polsce, po okresie próbnym, został wpro-wadzony 3.09.2012 r. (zob. https://www.pianomedia.pl/57/rusza-system-patnoci-za-dostp-do-wartociowych-treci-w-polskim-internecie [dostęp: 16.11.2015]). W czerwcu 2016 r. spółka Piano Media zapowiedziała zakończenie działalności na polskim rynku z dniem 31 sierpnia. W czasie oddawania artykułu do druku nie był jeszcze znany nowy model dostępu do płatnych treści w ser-wisie www „Dziennika Łódzkiego”. Zob. https://www.pianomedia.pl/121/zakoczenie-dziaalnoci--serwisu-piano-w-polsce [dostęp: 11.08.2016].
19 http://polskapress.pl/pl/portfolio/internet/informacyjne/dziennik-lodzki [dostęp: 16.11.2015]. 20 http://polskapress.pl/pl/portfolio/internet/informacyjne/express-ilustrowany [dostęp: 16.11.2015].
Na stronie głównej redakcja zachęca do zakupu e-wydań. Po kliknięciu w elektroniczną miniaturkę pierwszej strony użytkownik zostaje przeniesiony do kiosku internetowego pod adresem www.prasa24.pl. Znajduje tam aktual-ne wydanie cyfrowe oraz archiwalaktual-ne (od 2009 roku). Po wysłaniu SMS-a pliki w formacie pdf pobiera się na pulpit komputera. Zawartość wersji elektronicznej i papierowej jest taka sama, ale e-gazeta kosztuje więcej niż drukowana21 (z wy-jątkiem magazynu): pojedyncze wydanie to wydatek 2,46 zł.
Wraz z grzbietem głównym nabywca wydania cyfrowego dostaje bieżące dodatki oraz lokalne tygodniki z danego dnia, w piątki zaś dziewięć tygodników z całego tygodnia.
Sprzedaż e-wydań „DŁ” to niespełna 0,5% poziomu sprzedaży gazety pa-pierowej. I, podobnie jak wydanie drukowane, wykazuje tendencję malejącą: w trzech pierwszych kwartałach 2015 roku średnia miesięczna sprzedaż e-gazet to 116 egzemplarzy22, w 2014 – 136, a w 2013 – 18723. Należy jednak zauwa-żyć, że z problemem spadającej popularności e-wydań borykają się też redakcje innych dzienników, w tym „Expressu Ilustrowanego” (tegoroczna średnia mie-sięczna wyniosła zaledwie 46 egzemplarzy, ubiegłoroczna – 6924).
Większym zainteresowaniem niż e-wydania cieszą się aplikacje mobilne (płatne w wersji bez reklam), zwłaszcza do telefonów z Androidem – pobrało je około 10 tys. osób25.
W serwisach społecznościowych największą aktywność redakcja wyka-zuje na Facebooku – zamieszcza tam przeciętnie kilkanaście postów dziennie w postaci krótkich treści i linków do serwisu www. Strona zgromadziła 23 019 użytkowników (dla porównania „Expressu Ilustrowanego” – 35 334, a „Gazety Wyborczej Łódź” – 13 068)26.
Newslettery (podobnie jak aplikacje mobilne) zawierają wybrane treści z ser-wisu internetowego, lecz wysyłane są nieregularnie.
Gazeta informuje na łamach o swojej obecności w przestrzeni wirtualnej – na każdej paginie jest adres witryny, na pierwszej kolumnie zaś także adres strony na Facebooku.
21 Po zróżnicowaniu w kwietniu 2016 r. cen wydań codziennych „DŁ” droższe od wersji druko-wanych są e-wydania wtorkowe, czwartkowe i sobotnie (zob. przypis 13).
22 „Rzeczpospolita” wyprzedziła „Gazetę Prawną”. Dane sprzedaży e-wydań dzienników po trzech kwartałach,
http://www.wirtualnemedia.pl/artykul/rzeczpospolita-wyprzedzila-gazete-prawna-dane-sprzedazy-e-wydan-dziennikow-po-trzech-kwartalach [dostęp: 17.11.2015]. 23 „Dziennik Gazeta Prawna” na czele e-wydań w 2014 roku. „Gazeta Wyborcza” poza po-dium,
http://www.wirtualnemedia.pl/artykul/dziennik-gazeta-prawna-na-czele-e-wydan-w-2014-roku-gazeta-wyborcza-poza-podium [dostęp: 17.11.2015]. 24 Tamże.
25 Dane ze sklepu https://play.google.com. [dostęp: 17.11.2015]. 26 Dane z 10.11.2015.
Z wydania papierowego do witryny i odwrotnie
Poranne publikacje zaczynają ukazywać się w serwisie zazwyczaj tuż po godz. 6. Na powitanie internauci otrzymują horoskop dnia, a kolejne wiadomo-ści pojawiają się przeważnie z częstotliwowiadomo-ścią od kilku minut do około godziny. Nowe treści przeplatane są pochodzącymi z gazety – bieżącej lub wczorajszej (sporadycznie sprzed dwóch lub kilku dni), np. 4 listopada 2015 roku były to:
6.25 Horoskop na 4 listopada [NOWA PUBLIKACJA]
7.00 Dworzec Łódź Widzew. Dach przecieka nad peronem […] [Z WCZORAJSZEJ GAZETY]
8.00 Nowe tramwaje w Łodzi […] [NOWA PUBLIKACJA]
8.15 Ukradli granitowy nagrobek z cmentarza na Dołach [Z WCZORAJSZEJ GA-ZETY]
9.30 Czy łodzianie wejdą do rządu Beaty Szydło? [Z WCZORAJSZEJ GAZETY] 10.18 Pacjent napadł na lekarza i pobił kierownika poradni […] [NOWA PUBLIKA-CJA]
10.36 Ariel Jakubowski może być trenerem ŁKS Łódź [Z BIEŻĄCEJ GAZETY] Taki rytm utrzymuje się mniej więcej do północy, gdy z reguły ukazują się ostatnie publikacje danego dnia27. Redakcja dyżuruje jednak przez całą dobę. Na przykład, gdy nocą z 7 na 8 listopada wybuchł w Łodzi groźny pożar, wiadomość pt. Śmiertelny pożar na Romana w Łodzi. W drewnianej przybudówce zginął męż-czyzna pojawiła się w serwisie o godz. 310.
Codziennie w witrynie ukazuje się 35–50 publikacji: nowych i pochodzą-cych z gazety. Dziennik w większym stopniu zasila witrynę niż odwrotnie.
52% materiałów, które trafiają z dziennika do Sieci, pochodzi z bieżącego wydania gazety, a 48% z wczorajszego (rzadko z wcześniejszego).
Tylko w przestrzeni wirtualnej pozostają wiadomości różnego typu. Czy-telnicy gazety nie dowiedzieli się np., że Filip Chajzer sprawdzał, czy Łódź to miasto meneli28. Na łamy z reguły nie trafiają też mało spektakularne informacje kryminalne, np. 18-letni seryjny złodziej skuterów zatrzymany w Łodzi29. Z kolei wyłącznie czytelników gazety papierowej redakcja poinformowała np., że ZUS będzie otwarty również w sobotę30. Wszystkie najważniejsze wiadomości (w tym czołówki) ze stron Wydarzenia zasilają jednak Sieć.
27 Północ jest uśrednioną porą – np. 8 listopada 2015 r. była to godz. 2215, a 12/13 listopada godz. 0124.
28 Serwis 3.11.2015. 29 Serwis 9.11.2015. 30 „DŁ” 5.11.2014, s. 6.
Wykres 1. Proporcje publikacji, które trafiają z gazety do witryny i odwrotnie
vs. liczba nowych publikacji w witrynie i pozostałych w gazecie
Źródło: oprac. własne.
Pod względem tematyki31 najwięcej publikacji transferowanych w obu kie-runkach stanowią wiadomości/wydarzenia. To informacje z różnych dziedzin życia Łodzi i regionu, dotyczące m.in. komunikacji, lokalnych samorządów, oświaty, służby zdrowia czy sądownictwa, np. Trasa WZ. Stawiają stojaki dla rowerów32 (z serwisu do gazety) czy Władze Łodzi sprzedały miejskie nierucho-mości za rekordową kwotę (z gazety do serwisu)33.
Publikacje o tematyce kulturalnej, z Polski i ze świata stanowią niewielki odsetek wzajemnie przekazywanych, co wynika z proporcji stron w gazecie – Wydarzenia zajmują w niej 6–10 kolumn, Kultura 1–3, a Polska i Świat po 1–2. Biorąc pod uwagę liczbę stron Sport w dzienniku (codziennie 3–5 plus 12-stro-nicowy dodatek w poniedziałki), informacje sportowe w serwisie są wyraźnie marginalizowane (np. z dwunastu tekstów, które ukazały się w druku 4 listopada, ani jeden nie trafił do Sieci).
31 Terminu „tematyka” używam zgodnie z podziałem w menu serwisu www (Wiadomości) i nazewnictwem stron na paginach gazety (Wydarzenia).
32 Serwis 5.11.2015, „DŁ” 6.11.2015, s. 4. 33 „DŁ” 5.11.2015, s. 5, serwis 6.11.2015.
Wykres 2. Proporcje publikacji transferowanych z serwisu do gazety i odwrotnie – pod względem tematycznym
Źródło: oprac. własne.
Warto zauważyć, że – mimo dominacji w serwisie tekstów dotyczących Łodzi i aglomeracji łódzkiej – witryna akcentuje regionalny charakter. Z miast w województwie pochodzą wyselekcjonowane informacje, mogące też zaintere-sować łódzkich czytelników, np. Pracownicy urzędu gminy podpisują się odci-skami palca34 czy Piotrkowski sędzia mówił do prawników „ty debilu”35.
Hierarchia ważności
Czytelnik „Dziennika Łódzkiego” nie powinien mieć wątpliwości, które tek-sty są najważniejsze w danym wydaniu gazety i na poszczególnych stronach. Zaj-mują wyraźnie największą powierzchnię, są najwyżej usytuowane, mają najwięk-sze i w większości pogrubione tytuły. W redakcyjnej terminologii najważniejszy tekst na stronie to czołówka.
Materiał czołówkowy w witrynie wyróżniają nie tylko położenie (najwyżej, po lewej stronie), dominujące zdjęcie i wyraźnie większy od innych tytuł, ale także usytuowanie tytułu – nad ilustracją (wszystkie pozostałe są poniżej
ilu-34 Serwis 9.11.2015. 35 Serwis 14.11.2015.
stracji)36. W górnej części strony głównej materiały hierarchizują trzy wielkości zdjęć i nagłówków37, a w ulokowanych niżej pozostałych sekcjach tematycznych – dwie.
Czołówki w serwisie zmieniają się z reguły 2–4 razy w ciągu dnia. Zwalnia-jąc miejsce dla kolejnej wiadomości, informacje czołówkowe trafiają na prawą stronę, gdzie zdjęcie i nagłówek są znacząco pomniejszone. W miarę przybywa-nia materiałów, spadają w hierarchii ważności, do sekcji Informacje. Ich ekspozy-cja na stronie głównej ogranicza się do tytułu i godziny publikacji.
Czołówki w witrynie i na pierwszej stronie dziennika są jednak niemal za-wsze różne. I tak np. 3 listopada w Sieci były nimi dwie wiadomości: Są już chętni na fotel prezesa lotniska i Nowy model transportowy w Łodzi: autobusy na osiedla, ulice nie dla aut, tramwaje częściej38, gazeta zaś informowała czytel-ników na czołówce pierwszej kolumny, że Ukradli granitowy nagrobek z cmen-tarza na Dołach39.
Widoczne podobieństwo w hierarchii ważności materiałów dotyczy serwi-su i stron wewnętrznych gazety (głównie z paginą Wydarzenia). Teksty czołów-kowe, którymi dziennik zasila Sieć, są często również czołówkami w witrynie, np. Łódzki NFZ zbada, czy pacjenci są zadowoleni z przychodni POZ40. I od-wrotnie: najważniejsze wiadomości w serwisie trafiają do dziennika najczę-ściej jako czołówki stron, np. Ratowniczka medyczna zaatakowana przez pijaną 29-latkę41.
Podobne miejsce w hierarchii ważności w witrynie i gazecie zajmują na ogół materiały uznane przez obie redakcje (internetową i dziennika) za drugorzędne, np. wiadomość pt. Konferencja „Niepełnosprawni na rynku pracy” w Łodzi42 na stronie głównej witryny znalazła się tylko w sekcji Informacje (w postaci tytułu i godziny publikacji), w druku zaś ukazała się jako wzmianka w rubryce W skrócie.
36 Dotyczy to serwisu przeglądanego na ekranie komputera. W urządzeniach mobilnych treści ukazują się jedna pod drugą – czołówka znajduje się na pierwszym miejscu i jest opatrzona naj-większym zdjęciem.
37 Przyjmuję, że pojęcia „nagłówek” i „tytuł” są tożsame. Jak pisze Maria Wojtak: „Relacje między nazwami tytuł i nagłówek nie są w literaturze prasoznawczej precyzyjnie ustalone. Termin nagłówek może oznaczać tytuł główny” (M. Wojtak, Analiza gatunków prasowych. Podręcznik dla
studentów dziennikarstwa i kierunków pokrewnych, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2010, s. 17). 38 Serwis 3.11.2015.
39 „DŁ” 3.11.2015, s. 1.
40 Serwis 7.11.2015, „DŁ” 6.11.2015, s. 4. 41 Serwis 5.11.2015, „DŁ” 6.11.2015, s. 9. 42 Serwis 6.11.2015, „DŁ” 7/8.11.2015, s. 7.
Między gatunkiem a e-gatunkiem
Czy istnieją internetowe gatunki dziennikarskie? Leszek Olszański wymie-nia: news gorący (wstępna wersja), news agencyjny (wersja pośrednia), news pra-sowy (wersja ostateczna), raport big picture i relację na żywo43.
Powyższa typologia doczekała się licznych polemik. Sam autor poniekąd podaje ją w wątpliwość, pisząc: „można opublikować w internecie artykuł na-pisany w dowolnym gatunku, typowym dla tradycyjnej prasy”44. W literaturze przedmiotu częsta jest opinia, którą prezentuje Zbigniew Bauer: „Gatunki praso-we opublikowane w Internecie różnią się od tradycyjnych wykorzystaniem tech-nologii multimedialnych”45. Zauważa on również zacieranie się granic między gatunkami46.
Wprowadzony przez Olszańskiego trójpodział newsa Bauer zastępuje po-jęciem „artykułu/materiału aktualizowanego”47. Z kolei autorzy publikacji Ga-tunki dziennikarskie. Teoria, praktyka, język dychotomiczny podział na rodzaj informacyjny i publicystyczny uzupełniają o gatunki pograniczne, do których zaliczają m.in. czat i hipertekst48. Według Bauera, hipertekst nie jest odrębnym gatunkiem, tylko „narzędziem zapisu komunikatu”49.
W artykule przyjmuję klasyczny podział na gatunki występujące w obrębie rodzajów informacyjnego i publicystycznego. Celem analizy było ustalenie:
a) jak zmieniają się w serwisie www dziennika tradycyjne gatunki prasowe; b) o jakie gatunki jest bogatsza witryna w porównaniu z gazetą.
W serwisie internetowym „DŁ” odnajdujemy wszystkie podstawowe gatun-ki prasowe, choć dominują – informacyjne.
Większość wiadomości w witrynie jest zapisana w formie hipertekstu. Hi-perlinki dzielą teksty na 2–4 fragmenty, odsyłając internautów do wcześniejszych publikacji na ten sam lub podobny temat, np.:
Tytuł wiadomości:
Nie ma zagrożenia, że Widzewowi zabraknie pieniędzy50
43 L. Olszański, Media i dziennikarstwo internetowe, Poltex, Warszawa 2012, s. 125–141. 44 L. Olszański, Dziennikarstwo internetowe, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2006, s. 78.
45 Z. Bauer, Gatunki dziennikarskie w Sieci…, s. 100.
46 Z. Bauer, Gatunki dziennikarskie, [w:] Dziennikarstwo i świat mediów, red. Z. Bauer, E. Chu-dziński, wyd. 4 zm., uzup., rozszerz., Universitas, Kraków 2008, s. 255.
47 Tamże, s. 90.
48 K. Wolny-Zmorzyński, A. Kaliszewski, W. Furman, Gatunki dziennikarskie. Teoria, prakty-ka, język, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2006, s. 34–35.
49 Z. Bauer, Gatunki dziennikarskie…, s. 87. 50 Serwis 5.11.2015, „DŁ” 5.11.2015, s. 22.
Hiperlinki:
Grzegorz Waranecki odchodzi z Widzewa. Złożył już rezygnację
Widzew Łódź zimą zmniejszy kadrę i ma zamiar znacząco poprawić jej jakość Prace na stadionie Widzewa będą trwały także zimą
Treść wiadomości nierzadko dzieli też reklama (tzw. śródtekstowa) w postaci banera.
Newsy w Sieci niejednokrotnie zmieniają przynależność gatunkową w miarę uzupełniania treści przez dziennikarzy: najpierw pojawiają się jako wzmianki, następnie jako notatki, by na koniec stać się wiadomością. Informują o tym napi-sy na zdjęciach: Pilne lub Z ostatniej chwili w początkowej wersji i Aktualizacja – w późniejszej.
Typowy dla Sieci hipertekstowy sposób zapisu wiadomości nie jest jednak regułą. I tak np. wirtualny tekst Uczniowie nie mogą pełnić dyżurów ani nosić dziennika51 został opublikowany w zwartej formie i składał się z tych samych (oraz identycznych pod względem treści) elementów, co w wersji drukowanej – przekazu głównego i uzupełniających (wyróżniony ramką komentarz oraz zdję-cie).
Bez dzielących treść hiperlinków pojawiają się na ogół wzmianki, notatki,
sylwetki i sprawozdania.
Prawie wszystkim publikacjom w witrynie, bez względu na gatunek, towa-rzyszą hiperłącza obrazkowe, wcięte z lewej strony tekstu. To małe zdjęcia z ty-tułami, odsyłające do innych publikacji z danej kategorii tematycznej.
Relacje w Sieci występują też w wersji live. Zazwyczaj dotyczą wydarzeń
sportowych, jak np. mecz Boruta Zgierz – RTS Widzew Łódź52. Dziennikarz za-pisuje na bieżąco kolejne zdarzenia na boisku, posługując się minutą meczu jako jednostką czasu. Na przykład w pierwszej minucie „Piłkarze wychodzą na bo-isko”, w 95. – „Koniec meczu! Widzew remisuje z Borutą Zgierz 1:1”.
Nietypową formę – galerii skanów fragmentów stron gazet – przyjął
prze-gląd prasy pt. Zamachy w Paryżu: Francuskie gazety o zamachu53.
Wirtualne zapowiedzi to zdjęcia z tytułami na stronie głównej. W gazecie do całego tekstu kieruje odsyłacz (np. Więcej str. 5 lub tylko str. 5), w Sieci – hi-perłącze.
Towarzyszący wielu tekstom nośnik informacji stanowią filmy wideo i
gale-rie zdjęć, które w wydaniu publicystycznym tworzą fotoreportaże. Są też info-grafiki (zwykle takie same jak w druku).
51 Serwis 13.11.2015, „DŁ”12.11.2015, s. 5. 52 Serwis 11.11.2015.
Publicystyki jest w serwisie zdecydowanie mniej niż informacji. Recenzje,
felietony, sylwetki, reportaże, wywiady i komentarze pochodzą w
większo-ści z gazety. Część materiałów publicystycznych przybiera formę hipertekstów (np. treść rozmowy Dla nastolatków wszystko jest białe albo czarne, nie ma in-nych kolorów54 dzielił odsyłacz do informacji o uciekinierach z domów dziecka), wszystkim towarzyszą wcięte z lewej strony hiperlinki. Dostęp do pełnych treści niektórych tekstów (zróżnicowanych pod względem gatunkowym) mają tylko subskrybenci.
Wśród gatunków publicystycznych odnajdujemy ciekawy przykład
repor-tażu interaktywnego Pokłady pamięci, zawierającego teksty, zdjęcia i wideo.
Internauta nie tylko decyduje o tym, co chce w danej chwili obejrzeć, ale ma też możliwość zadania pytania bohaterowi.
Biorąc udział w sondzie on-line, można się dowiedzieć, że na pytanie „Jak oceniasz nowy model transportowy dla Łodzi?” 66% internautów wybrało odpo-wiedź „Do niczego”.
SLD ratując Szuflandię, wychodzi na durnia. Ale pożytecznego – tak tytułuje Marcin Darda wpis na swoim blogu, jedynym w serwisie dziennika55. Należy za-uważyć, że wpisy na blogu są odpowiednikami klasycznych felietonów – różnią się od nich jedynie interaktywnością (możliwość komentowania przez internau-tów).
W bogatym repertuarze, w większości zarezerwowanym dla Sieci, występu-ją teksty użytkowe; to np. prognoza pogody (w formie wideo i mapy z aktualną temperaturą w dwunastu miastach regionu), horoskopy i program TV. Dla porów-nania: prognoza w gazecie to niewielki element na paginie drugiej strony.
Posługuję się w mojej pracy Tarotem, Runami, numerologią oraz wibracja-mi anielskiwibracja-mi – tak wróżka Sybilla zachęca do skorzystania z jej usług. Kontakt z wróżką jest też możliwy na chacie. Szukający rozrywki internauta może zajrzeć do sennika, imiennika, astroczytelni lub wziąć udział w konkursie.
Z wideoporady użytkownik serwisu dowiaduje się np. Jak zrobić świątecz-ną skarpetę na prezent. Szeroki wybór porad prawnych, o tematyce zdrowotnej czy ogrodniczej prezentuje podstrona Porady. Redakcja zachęca też do zasięga-nia porad on-line.
Promocjami kusi księgarnia internetowa – z podstrony Biznes można pobrać rozmaite formularze, m.in. podatkowe i pracownicze, oraz sprawdzić na niej ak-tualne kursy walut.
54 Tamże 11.11.2015.
55 http://blogi.dzienniklodzki.pl/standardy/2015/10/09/sld-ratuje-szuflandie-i-wychodzi-na-durnia-ale-pozytecznego/ [dostęp: 10.11.2015].
Publikacja tradycyjna a e-publikacja
„W dramatycznym przemówieniu Andrzej Pęczak oznajmił, że jest zrujno-wany, nie ma za co żyć i nachodzą go czarne myśli o samobójstwie” – to lid wia-domości, która pojawiła się w serwisie56. Taki sam został opublikowany w gaze-cie, identyczne były też korpusy w obu wersjach. Tekst w Sieci nosił tytuł Koniec procesu Andrzeja Pęczaka. Prokurator zażądała 3,5 roku więzienia dla byłego posła SLD, a w gazecie Pęczak: – Stałem się trędowatym i dziadem. Nie widzę sensu życia. Zdjęcie on-line przedstawiało fragment sali sądowej: na pierwszym planie widać siedzącego prawnika w todze, w następnej ławie – oskarżonego. Dla gazety zdjęcie zostało wykadrowane – było portretem Pęczaka. W gazecie podpis pod zdjęciem brzmiał: Andrzej Pęczak nie ukrywał w sądzie, że jego interesy nie wypaliły, popadł w długi i nawet nie ma za co naprawić pieca, w Sieci nie było podpisu.
Przykład tej publikacji odzwierciedla prawidłowość: lidy i korpusy tych sa-mych tekstów, ukazujących się na papierze i on-line, zazwyczaj się nie różnią, inne są na ogół zdjęcia, podpisy pod nimi i tytuły57.
Wszystkie publikacje internetowe są zilustrowane przynajmniej jednym zdjęciem, co w gazecie nie jest regułą. W Sieci to niejednokrotnie galeria zdjęć, np. tekst Groźny wypadek na trasie W-Z. Są ranni58 ilustrowało dwadzieścia osiem fotografii, w druku – jedna (wybrana z galerii).
Zdjęcia w internecie i dzienniku niekiedy różnią się tylko kadrem, czasem są takie same, bywa też, że tej samej publikacji w jednym i drugim medium towa-rzyszy fotografia w bardzo podobnym stylu, ale nie ta sama, np. informację Jim Carrey kręci w Polsce z łódzkim studiem Opus Film59 ilustrowały inne zdjęcia – portrety głównego bohatera.
Co ciekawe, newsom w serwisie wielokrotnie towarzyszą zdjęcia symbolicz-ne lub archiwalsymbolicz-ne. Wydaje się jednak, że nie jest to przyjęta zasada doboru foto-grafii, tylko po prostu „fotoreportera przy tym nie było”.
Podpisy pod zdjęciami w witrynie i na papierze są często różne, ale ani dziennik, ani serwis nie mają charakterystycznego dla siebie stylu redagowania podpisów.
56 Serwis 6.11.2015, „DŁ” 7–8.11.2015, s. 4.
57 Zróżnicowanie tytułów dotyczy głównie gatunków informacyjnych. Materiały publicystycz-ne w serwisie i gazecie są na ogół tak samo tytułowapublicystycz-ne.
58 Serwis 13.11.2015, „DŁ” 14.11.2015, s. 7. 59 Serwis 4.11.2015, „DŁ” 4.11.2015, s. 19.
Tabela 2. Porównanie podpisów pod zdjęciami
Podpisy w serwisie www Podpisy w gazecie
Gianluigi Nuzzi – włoski pisarz i dziennikarz, autor głośnej książki o finansach Watykanu. Wynika z niej m.in., że Ojciec Święty nie panował nad
finansami Watykanu
Papież Franciszek, choć wstrząśnięty publikacją, zapowiada, że wciąż będzie
reformował finanse Watykanu
Karolina Korzuszek jest ratownikiem od 10 lat. Wielokrotnie była wyzywana, ale pierwszy raz spotkała się z taką agresją
– Pracuję jako ratownik od 10 lat. Wielo-krotnie byliśmy wyzywani i atakowani. Ale pierwszy raz spotkałam się z taką
agresją – mówi Karolina Korzuszek Znany dotąd z ról komediowych
kana-dyjski aktor Jim Carrey zagra tym razem główną rolę w mrocznym kryminale
Jim Carrey zagra główną rolę w filmie True Crimes
Joanna Barczykowska-Tchorzewska, rzeczniczka OIL w Łodzi mówi, że tak dramatycznego zdarzenia, jak na
Bału-tach, nie było od dawna
Pacjent jednej z bałuckich poradni rzucił się na lekarza
Rafał Cverna nie będzie mógł zagrać
w sobotę Rafał Ulatowski musi przemeblować obronę PGE na mecz z Rozwojem Źródło: oprac. własne.
Podstawowa różnica między gazetą i witryną polega na tym, że w tej drugiej wiele zdjęć nie ma podpisów, a pod fotografiami podane jest tylko źródło.
W serwisie dominują tytuły informacyjne, streszczające istotę zdarzenia, zwykle pozbawione zabarwienia emocjonalnego i elementów perswazyjnych. Po ich przeczytaniu internauta wie, o czym jest tekst. Czytelnik dziennika w tytule tego samego tekstu nie otrzymuje jednoznacznego komunikatu: w jednych poja-wiają się metafory, w innych gry słowne, w wielu – niedopowiedzenia. Gazeta często intryguje tytułem, zatrzymuje uwagę, zachęca do lektury.
Tabela 3. Porównanie tytułów tych samych informacji w serwisie www i gazecie
Tytuły w serwisie www Tytuły w gazecie
Miss Model Of The World 2015. Ka- Ka-sia Włodarek zdobyła tytuł Model Of
The Best Skin
Piękna cera wielunianki
Koszykarki Widzewa Łódź rozpoczęły
szósty sezon w ekstraklasie Widzewska piramida oparta o Gimnazjum 34 Jerzy Bralczyk, Jacek Dehnel i Muniek
Staszczyk na 5. edycji Salonu Ciekawej Książki w Łodzi
Pisarze i ludzie druku spotkają obrazki wychodzące z okładek
Szpital Gameta w Rzgowie świętował
pierwsze urodziny 456 chłopczyków i 456 dziewczynek Nowy wojewoda łódzki: Marek
Michalik, Jerzy Kropiwnicki lub Helena Pietraszkiewicz
Kto nowym wojewodą łódzkim? Są trzy nazwiska, jedno zaskakujące Źródło: oprac. własne.
Podsumowanie
Gazeta i jej serwis internetowy z jednej strony pozostają w zależności, z dru-giej – zachowują sporą autonomię. Co oczywiste, dziennik i witryna wzajemnie zasilają się publikacjami, przy czym więcej treści przekazywanych jest z wydania papierowego do internetu niż odwrotnie. Obustronny transfer materiałów wyraź-nie akcentuje lokalny i (w mwyraź-niejszym stopniu) regionalny charakter obu mediów. Podobna jest hierarchia ważności tekstów zamieszczanych w Sieci i drukowa-nych (co w gazecie dotyczy zwłaszcza stron z paginą Wydarzenia). W serwisie występuje większość tradycyjnych gatunków prasowych (z wyraźną przewagą informacyjnych), tyle że w „internetowym przebraniu”60: wiadomości (rzadziej też inne gatunki) są często w formie hipertekstów, relacje bywają publikowa-ne w wersji live, pojawił się pierwszy reportaż interaktywny. Zespół interpublikowa-neto- interneto-wy w pełni korzysta z możliwości Sieci, wzbogacając przekazy o multimedia, aktualizując publikowane treści i zapewniając interaktywność (sondy on-line, 60 Określenie Wiesławy Woźniak (Gatunek w sieci, [w:] Internetowe gatunki dziennikarskie, red. K. Wolny -Zmorzyński, W. Furman, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2010, s. 55).
czaty, komentarze). Treść dziennikarskich przekazów, transferowanych z gazety do internetu i odwrotnie, podlega nieznacznym modyfikacjom: zazwyczaj inne są tytuły, zdjęcia i podpisy.
Mimo koegzystencji jednego i drugiego medium, zauważalna jest ich od-rębność – znaczącą część publikacji (zróżnicowanych tematycznie i gatunkowo) zachowują na wyłączność. W Sieci to np. liczne teksty użytkowe (głównie roz-rywkowe i poradnikowe), w dzienniku zaś przede wszystkim materiały publi-cystyczne (np. z dodatków Forum Łódź, 50+ i Times); także wybrane bieżące publikacje i serwis, i gazeta pozostawiają tylko dla siebie.
Nowoczesnym layoutem, lżejszym niż gazeta charakterem serwisu i bogat-szą, jak się wydaje, ofertą wydawca zabiega o młode pokolenie czytelników – in-ternautów, a w ślad za nimi – reklamodawców. Podobnie jak dla innych współcze-snych tułów prasowych, dla „DŁ” jest to konieczność.
Bibliografia
Bauer Z., Gatunki dziennikarskie w sieci. Co się zmieniło i jak bardzo, [w:] E-gatunki. Dziennikarz
w nowej przestrzeni komunikowania, red. W. Godzic, Z. Bauer, Poltex, Warszawa 2015.
Bauer Z., Gatunki dziennikarskie, [w:] Dziennikarstwo i świat mediów, red. Z. Bauer, E. Chudziń-ski, wyd. 4 zm., uzup., rozszerz., Universitas, Kraków 2008.
CBOS: jedna trzecia Polaków czyta prasę w Internecie,
http://biznes.pl/magazyny/media/cbos-jedna-trzecia-polakow-czyta-prase-w-internecie/fw8hch [dostęp: 15.11.2015].
Czytelnictwo dzienników w województwach: nowi liderzy w sześciu regionach,
http://www.wirtu- alnemedia.pl/artykul/czytelnictwo-dziennikow-w-wojewodztwach-nowi-liderzy-w-szesciu-regionach [dostęp: 16.11.2015].
„Dziennik Gazeta Prawna” na czele e-wydań w 2014 roku. „Gazeta Wyborcza” poza podium,
http://www.wirtualnemedia.pl/artykul/dziennik-gazeta-prawna-na-czele-e-wydan-w-2014-roku-gazeta-wyborcza-poza-podium [dostęp: 17.11.2015].
Gogołek W., Technologie informacyjne mediów, wyd. 2 zm., Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2006.
Jenkins H., Kultura konwergencji. Zderzenie starych i nowych mediów, tłum. M. Bernatowicz, M. Filiciak, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2006.
Mikosz J., „Polska Dziennik Łódzki. The Times” – projekt a zyski, [w:] Łódzkie media dawniej
i dziś, red. B. Bogołębska, J. Mikosz, Wydawnictwo Primum Verbum, Łódź 2012.
Olszański L., Dziennikarstwo internetowe, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warsza-wa 2006.
Olszański L., Media i dziennikarstwo internetowe, Poltex, Warszawa 2012.
„Rzeczpospolita” wyprzedziła „Gazetę Prawną”. Dane sprzedaży e-wydań dzienników po trzech kwartałach,
http://www.wirtualnemedia.pl/artykul/rzeczpospolita-wyprzedzila-gazete-prawna-dane-sprzedazy-e-wydan-dziennikow-po-trzech-kwartalach [dostęp: 17.11.2015].
SMG Starlink: rynek reklamy w Polsce w I kw. wzrósł o 2,5%,
http://o-m.pl/informacje_praso-we/633/smg-starlink-rynek-reklamy-w-polsce-w-i-kw-wzrosl-o-2-5-infografika.html [dostęp: 15.11.2015].
Wojtak M., Analiza gatunków prasowych. Podręcznik dla studentów dziennikarstwa i kierunków
pokrewnych, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2010.
Wolny-Zmorzyński K., Kaliszewski A., Furman A., Gatunki dziennikarskie. Teoria, praktyka,
język, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2006.
Woźniak W., Gatunek w sieci, [w:] Internetowe gatunki dziennikarskie, red. K. Wolny-Zmorzyń-ski, W. Furman, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2010.
Wszystkie dzienniki regionalne ze spadkami sprzedaży w trzech kwartałach. Najwięcej stracił „Ku-rier Poranny”,
http://www.wirtualnemedia.pl/artykul/wszystkie-dzienniki-regionalne-ze-spa-dkami-sprzedazy-w-trzech-kwartalach-najwiecej-stracil-kurier-poranny [dostęp: 16.11.2015]. http://blogi.dzienniklodzki.pl/standardy/2015/10/09/sld-ratuje-szuflandie-i-wychodzi-na-durnia-ale-pozytecznego/ [dostęp: 10.11.2015]. http://polskapress.pl/pl/portfolio/internet/informacyjne/dziennik-lodzki [dostęp: 16.11.2015]. http://polskapress.pl/pl/portfolio/internet/informacyjne/express-ilustrowany [dostęp: 16.11.2015]. http://polskapress.pl/pl/portfolio/prasa/dzienniki/polska-dziennik-lodzki [dostęp: 19.11.2015]. http://www.dzienniklodzki.pl/artykul/11779,redakcja-dziennika-lodzkiego,id,t.html [dostęp: 16.11.2015]. https://www.pianomedia.pl/121/zakoczenie-dziaalnoci-serwisu-piano-w-polsce [dostęp: 11.08.2016]. https://www.pianomedia.pl/57/rusza-system-patnoci-za-dostp-do-wartociowych-treci-w-polskim-internecie [dostęp: 16.11.2015]. Jolanta Bogdańska
Between press and cyberspace. A comparative analysis of a newspaper and website, as exemplified by “Dziennik Łódzki”
(Summary)
The article presents the results of a comparative analysis of the regional newspaper “Dzien-nik Łódzki” (the oldest in the Łódź region) and its website www.dzien“Dzien-niklodzki.pl. The analysis concerned the scope of content exchange between the printed edition and the website, similarities and differences in journalistic publications both in traditional form and online, as well as a com-parison of the hierarchy of importance of publications and a comcom-parison of press genres – online and in the newspaper.
