RECENZJE 178
All in all this is a unique book on the Polish market as it is a mind-blowing eye-opener for all those who have till now seen China as an exporter of labor-consuming goods only.
Jarosaw Zawadzki Department of Sinology on Faculty of Humanities at John Paul II Catholic University of Lublin
Konfucjanizm i jego wspóczesne interpretacje, red. ROMAN S AWI SKI, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe AKSON, 2013, ss. 96. ISBN: 978-83-7452-069-0.
W rzeczywistoci azjatyckiej niezwykle trudno zrozumie wspóczesne realia bez zrozumienia przeszoci. Taki pogld wydaje si przywieca Twórcom monografii
Konfucjanizm i jego wspóczesne interpretacje pod redakcj wybitnego polskiego
sinologa prof. Romana Sawiskiego. Wród szeciu Autorów opracowania znaleli si pracownicy Instytutu Kultur ródziemnomorskich i Orientalnych Polskiej Aka-demii Nauk (Roman Sawiski, Karin Tomala, Nikolas Levi, Olga Barbasiewicz) oraz Katedry Sinologii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego im. Jana Pawa II (Kata-rzyna Pejda, Andrzej Haas).
Publikacja w zwizy i przejrzysty sposób prezentuje wspóczesny, nowy kon-fucjanizm, róda jego rozwoju, jak te mechanizmy su ce jego adaptacji w rzeczy-wistoci wschodnioazjatyckiej. Tradycja konfucjaska, do której wspóczenie od-wouj si spoecznoci regionu, staje si istotnym kryterium w okrelaniu wasnej to samoci. Wa n czci monografii jest uwzgldnienie dowiadcze Japonii, Korei i Tajwanu w zakresie wykorzystywaniu spoecznych funkcji nowego konfucjanizmu. Skania to Autorów do postawienia jak e aktualnego dzisiaj pytania, w jakim zakresie mog one sta si równie udziaem Chin.
Jak nale y traktowa doktryn konfucjask – jako system filozoficzny czy raczej religijny? To pytanie pojawia si ju na pocztku ksi ki. Skaniajc si ku pierwszej opcji, nale aoby odpowiedzie, e nie bdc religi konfucjanizm w istocie zaj jej miejsce, wypeniajc t przestrze, która w innych kulturach bya i jest zarezer-wowana dla religii. Nale y zwróci uwag, e sam termin „konfucjanizm” wprowadza wiele nieporozumie, gdy to nie do koca waciwa nazwa tradycji upowszechnionej wród pastw Azji Wschodniej. Szesnastowieczni jezuici wdro yli ów termin, który nieco zaw a pole widzenia. Waciwa tradycja Ru zaczyna ksztatowa si bowiem kilka stuleci przed narodzeniem samego Konfucjusza (551-479 p.n.e.) i siga swoimi korzeniami do pocztków panowania chiskiej dynastii Zhou (XI-III wiek p.n.e.). ROCZNIKI HUMANISTYCZNE 62 : 2014 z. 9 (Sinologia)
RECENZJE 179
Chiskie terminy ruxue (nauka), rujia (szkoa) oraz rujiao (wiara) obrazuj wielo-wymiarowo samej doktryny.
Konfucjanizm jako system filozoficzny okrela miejsce czowieka w strukturze spoecznej. Takie elementy jak kolektywny model funkcjonowania i podejmowania decyzji, hierarchiczne stosunki, podporzdkowanie ojcu jako najstarszemu w rodzie, widoczne na poziomie rodziny, automatycznie przenoszone s na wy sze szczeble spoecznej integracji. Struktura hierarchiczna, w której zao eniem jest posuszestwo i szacunek wobec wadzy, dostrzegalna jest równie w sferze publicznej. W rodzinie, traktowanej jak podstawowa komórka spoeczna, ka dy czowiek ma jasno okrelone miejsce i przypisany zakres obowizków. Prawodawstwo zawsze stao po stronie gowy rodziny. Szacunek wzgldem ojca by wyrazem pobo noci ka dego Chi-czyka. Rodzina ponosia kolektywn odpowiedzialno za czyny swoich czonków, zarówno w pozytywnym jak i negatywnym tego sowa znaczeniu. Status spoeczny okrela powinnoci i obowizki czonka ka dej wspólnoty, wyznacza jego miejsce w strukturze spoecznej, jak równie wskazywa, w jaki sposób budowa relacje z in-nymi ludmi. Pastwo stawao si wspólnym przedsiwziciem, gdzie obywatele dziel si owocami swojej pracy. Majc to na uwadze, atwo zrozumie, dlaczego w Azji Wschodniej wystpuje wiksze ani eli na Zachodzie zaufanie do instytucji publicznych oraz wikszy szacunek wobec osób sprawujcych wadz.
Rzdzca w Chinach partia komunistyczna instrumentalnie siga dzisiaj po roz-wizania konfucjaskie. Tradycyjnie wadza bya zobowizana zarówno do utrzy-mania porzdku spoecznego poprzez respektowanie waciwych norm moralnych, jak i zaspokojenie potrzeb materialnych wasnych obywateli. W sytuacjach, kiedy rz-dzcy o tym zapominali, realizujc partykularne interesy, lud uzyskiwa moralne uza-sadnienie dokonania buntu, obalenia zego wadcy i zastpienia go innym. Partia komunistyczna stara si przesun punkt ci koci na paszczyzn gospodarcz. Uwy-pukla znaczenie harmonii i zachowania równowagi spoecznej. Podkrela wag sta-bilnoci wewntrz pastwa, jak i pokojowego otoczenia poza jego granicami dla po-mylnej realizacji polityki rozwojowej. Rewitalizacja konfucjanizmu, odbywajca si dzisiaj w poczeniu z pozyskiwaniem przydatnych elementów kultury zachodniej, stanowi wa ny element dokonujcego si procesu modernizacji w Pastwie rodka.
Rola i znaczenie doktryny konfucjaskiej bardzo silnie zaznacza si w paszczynie gospodarczej. Szybki rozwój gospodarczy Chin od koca lat 70. ubiegego stulecia, a tak e dowiadczenia Japonii oraz azjatyckich tygrysów ka uwa niej spojrze na mechanizmy rzdzce regionalnymi strukturami gospodarczymi i dostrzec ich wyrane powizanie z miejscow tradycj i kultur. Rozpatrujc zale noci midzy konfucjaniz-mem a rozwojem gospodarczym, nale y uwypukli przede wszystkim aspekt kolektyw-ny, skorelowany ze wiadomoci powinnoci, nakazujcy wszystkim obywatelom w-czenie si do budowy potgi pastwa. Familizm, bdcy odzwierciedleniem zasad wy-stpujcych w rodzinie, zauwa alny jest równie w organizacji i sposobach zarzdzania w urzdach publicznych, przedsibiorstwach pastwowych czy instytucjach
banko-RECENZJE 180
wych. Kolektywny sposób podejmowania decyzji, sposoby zarzdzania w strukturze hierarchicznej, wysoki poziom oszczdnoci, poszanowanie dla wasnoci publicznej, dyscyplina w pracy czy silnie wyksztacona wiadomo przynale nych obowizków – to tylko wybrane elementy charakterystyczne dla tego modelu.
Oddana do rk czytelników ksi ka stanowi pionierskie opracowanie na temat wspóczesnego konfucjanizmu. Skada si z szeciu tematycznie powizanych ze sob rozdziaów, które kompleksowo przybli aj czytelnikowi istotne zagadnienia, nie-zbdne dla zrozumienia przemian spoecznych w pastwach krgu konfucjaskiego. W rozdziale pierwszym, pt. Spoeczna funkcja „wspóczesnego, nowego
kon-fucjanizmu”, autorstwa prof. Romana Sawiskiego, zarysowano ewolucj samego
pojcia nowego konfucjanizmu, wpywu na innych doktryn, jak równie skutków wykorzystania wybranych elementów tej doktryny w pastwach Azji Wschodniej. Rozwa ania te stanowi niejako wprowadzenie do tematyki poruszanej w caej ksi ce. Wa ne pytanie postawione w tym rozdziale koncentruje si wokó mo liwej adaptacji konfucjanizmu we wspóczesnych Chinach. Interpretacja tego zagadnienia odbywa si z uwzgldnieniem sposobu interpretacji podstawowych poj konfuc-jaskich z przeszoci (humanitarno, sprawiedliwo, lojalno i szczero), efek-tów japoskich dowiadcze, pora ki ortodoksyjnego maoizmu i zwycistwa sektora prywatnego nad kolektywnym, jak równie popularnoci idei zachodnich. Odrbny, niezwykle interesujcy fragment rozdziau stanowi opis dysput wokó wspóczesnego konfucjanizmu prowadzonych wród chiskich filozofów.
Rozdzia drugi, pt. Rozwój spoeczestwa obywatelskiego w Chinach, autorstwa prof. Karin Tomali, przedstawia zo ony proces ksztatowania si i rozwoju spoe-czestwa obywatelskiego w Chinach. Podkrelono, e pluralizm w Chinach przejawia si w ró nych formach. S to choby zachty do rozwijania bardziej niezale nej dzia-alnoci gospodarczej. Nowa strategia rozwoju nakrelona przez parti komuni-styczn, jak równie pogarszajca si sytuacja spoeczna i ekologiczna w kraju wy-tworzyy warunki dla wyksztacenia si okrelonych form spoeczestwa obywatel-skiego w postaci ró norodnych organizacji pozarzdowych. Zasadnicze pytanie do-tyczy zakresu i jakoci ich wspódziaania z instytucjami wadzy centralnej i lokalnej. Biorc pod uwag fakt, e wadza i spoeczestwo zawsze byy ze sob powizane, dziaalno indywidualna nie miaa uzasadnienia. W sytuacjach kryzysowych pastwo autorytarne zmuszone jest jednak wykorzystywa zaanga owanie spoeczne do roz-wizywania palcych problemów.
Kolejny rozdzia, zatytuowany Konfucjanizm na Pówyspie Koreaskim –
wy-brane aspekty, autorstwa Nicolasa Leviego, obrazuje histori konfucjanizmu w Korei,
poczwszy od VI wieku a po czasy wspóczesne. Istotne spostrze enie uwypukla znaczenie silnych zwizków konfucjanizmu z szamanizmem, bdcym wa nym ele-mentem wierze ludowych, jak równie z religiami, które pojawiy si i rozwiny na pówyspie na przestrzeni ostatniego pówiecza.
RECENZJE 181
W rozdziale czwartym, pt. Reinterpretacja najwaniejszych poj „Dialogów
konfucjaskich”. Klasterowy koncept „ren” Katarzyna Pejda w nowatorski sposób
przedstawia zo ony z wielu poj koncept ren, umiejscawiajc go w modelu bd-cym wielowymiarow relacj.
W rozdziale pitym publikacji, zatytuowanym Jan Pawe II wobec dziaalnoci
misjonarzy w Chinach oraz zagadnie konfucjanizmu, Andrzej Haas kreli schemat
adaptacji chrzecijastwa w Chinach w perspektywie historycznej. Wiele miejsca powica sytuacji chrzecijan w Chinach i postrzeganiu konfucjanizmu w okresie pontyfikatu papie a Jana Pawa II.
Ostatni rozdzia, pt. Konfucjanizm w Japonii – teoria a praktyka we wspóczesnym
spoeczestwie, autorstwa Olgi Barbasiewicz, przedstawia krótk histori adaptacji
konfucjanizmu w warunkach pastwa japoskiego. Wa n cz stanowi odwoania do wspóczesnych realiów uwypuklajce silne zwizki konfucjanizmu z rodzim gos-podark, edukacj oraz kultur.
Publikacja stanowi niezwykle rzetelne opracowanie naukowe na temat roli kon-fucjanizmi w pastwach Azji Wschodniej. Przygotowano j wedle standardowego ukadu prac badawczych, z szerokim uwzgldnieniem wasnych bada oraz przy wy-korzystaniu cennych materiaów ródowych. Z penym przekonaniem ksi k mo na poleci nie tylko nauczycielom akademickim oraz studentom zgbiajcym tajniki obcych kultur, ale równie przedstawicielom rodowisk politycznych i gospodarczych decydujcych o ksztacie polityki zagranicznej i gospodarczej Polski, szczególnie w odniesieniu do regionu Azji Wschodniej.
\ukasz Gacek Instytut Bliskiego i Dalekiego Wschodu Uniwersytetu Jagielloskiego
