View of Roman Tokarczyk. Komparatystyka prawnicza

R

E

C

E

N

Z

J

E

T o m X , z esz y t 1______ - ______2 0 0 0

R om an T o k a r c z y k , K o m p a ra tystyka p r a w n ic za , W a rs z a w a 1999

ss. 264, K antor W ydaw niczy Zakam ycze.

W procesie glo balizacji, ja k i d o k onuje się w X X w. w dość g a l o p u ją c y m te m p ie w raz z ro z w o je m k o m u n ik a cji m ię dzy lu d ź m i i n aro d a m i, w z r a s ta z a in te re s o w a n ie k o m p a ra ty sty k ą praw niczą. Z ja w is k o to w id o c z n e j e s t ró w n i e ż w P o lsce , z w ła s z c z a w o sta tn im d ziesięciolec iu. W s z cz eg ó ln o śc i św ia d cz y o tym z a in te re s o w a n ie , z ja k im spotka ła się prof. R o m a n a T o k a rc z y k a Kom p ar aty styka praw nicza. W s k a z u je n a to fakt, iż w ciągu trzynastu lat, ja k ie u p ły n ę ły od je j p ie rw s z e g o w y d a n ia w 1986 r., ukazało się ju ż piąte w ydanie.

Całość tej publika cji zawiera: S ło w o w stę p n e do pięciu k o le jn y c h w y d a ń , p r z e d ­ m ow ę, dziesięć ro zd z iałó w za sa d n icz ej treści, b ib lio g ra fię i in de ks n az w isk .

W sło w ie w stę p n y m A utor in fo rm u je o rozw oju k o m p a ra ty s tk i, p o trze b ie jej u p ra w n ia oraz innow ac ja ch, w p ro w a d z o n y c h do k o le jn y ch w y d a ń . N a to m ia s t w p r z e d m o w ie - prof. W ie ń c z y sła w W a g n e r, w ieloletni p r o f e s o r na wielu u n iw e r ­ sytetach z a g ran ic zn y c h , w y bitny zna w cy p ro b le m a ty k i p r a w a p o r ó w n a w c z e g o , o m a ­ w ia rn.in. za sto so w a n ie ko m p a ra ty stk i w są d o w n ic tw ie a m e r y k a ń sk im .

O ce niając p o w y ż s z ą p u blika cję pod w z g lę d e m m e ry t o ry c z n y m , n a le ż y za u w a ż y ć , iż za w iera b a rd z o b o g a tą treść, w y ło ż o n ą w sposób o d z n a c z a ją c y się n ie z w y k łą klarow nością. W nin ie jszej prezentacji z w r ó c ę u w a g ę na je j g łó w n e w ątki te m a ­ tyczne.

W ro zdziale p ie rw sz y m z a ty tu ło w a n y m „ Z a ło ż e n ia te o re ty cz n e k o m p a ra ty s ty k i p r a w n ic z e j” , A u to r p o d ejm u je p o d s ta w o w y p roblem : czy k o m p a ra ty sty k a j e s t o d d z i e l­ n ą d y sc y p lin ą praw nic zą, czy tylko m e t o d ą p o z n a w a n ia zjaw isk p ra w n y c h ? Z p r z e d ­ sta w ionych w tym rozdziale analiz r óżnyc h o d p o w ie d z i n a te p y ta n ia w y n ik a , iż k o m p a ra ty sty k a w ykaz uje p o k re w ie ń stw o za r ó w n o z d o g m a t y k ą p ra w a , ja k r ó w n ie ż z te o rią p raw a i ak s jo lo g ią praw a. W y p o w ie d z i R. T o k a rc z y k a św ia d c z ą , iż o p o w ia d a się on za u p raw ia n iem k o m p a ra ty sty k i j a k o d y sc y p lin y w ie lo z a d a n io w e j.

W ro zdziale d rugim , z a ty ło w a n y m „ K sz ta łto w a n ie się k o m p a ry ty s ty k i p r a w n ic z e j” , A utor u kazuje rozw ój tej dysc y p lin y od sta roż ytnośc i g r e c k o -rz y m s k ie j, p rz e z ś r e d ­ niow ie cz e, o d ro d ze n ie i o św ie ce nie, aż d o c h w ili obec nej. D e k o m p o z y c j a b l o k u k o m u n i s t y c z n e g o , ja k a w o sta tnic h latach n a s tą p iła w naszej części E uropy - zda nie m A u to ra - s p rzy ja r o z w o jo w i k o m p a ra ty s ty k i w Polsce.

W rozdziale trzecim , z a ty tu ło w a n y m „Z a k re s p r z e d m io tu k o m p a ra ty s ty k i p r a w n i ­ c z e j” , A utor w y k az u je, na cz y m po le g a w ie l o z a d a n io w o ś ć k o m p a ra ty s ty k i. O d p o w i e d ­ nio do tych za dań w y ró ż n io n e zostały takie k o n c e p c je u p r a w ia n ia k o m p a ra ty s ty k i,

jak: k o m p a r a ty s ty k a p r a w n o h is to r y c z n a , p ra w n o w s p ó łc z e s n a . p r a w n o za g ra n icz n a, te o re ty c z n a , p r a k ty c z n a , p o lit y c z n a i w re szc ie k o m p a ra ty s ty k a ideologiczna. Ze w z g lę d u na za k res k o m p a ra ty sty k i p raw n ic zej w y ró ż n io n a została k o m p a ra ty sty k a p o le g a ją c a na p o ró w n y w a n iu : n orm s p o łe cz n y ch , ele m e n tó w norm y praw n ej, modeli s to s o w a n ia p ra w a , k o m p a ra ty s ty k a gałęzi p ra w a , sy ste m ó w praw a, różnych rodzin i ty p ó w p r a w a itp.

W ro zd z iale c z w a r ty m A u to r p re z e n tu je różne „H ip o tez y k o m p a ra ty s ty c z n e ” , w k tó r y c h p rz e z p r y z m a t s p ra w ie d liw o śc i ja k o w artośc i p r a w a p r z e ja w ia ją się różne s p o so b y u k a z y w a n ia p ra w a , jak: o p iso w e , o ce n ia jąc e, inte rpre tac yjne i postulatyw ne. P re z e n tu ją c r ó ż n e w ersje u p r a w ia n ia k o m p a ra ty sty k i A u to r p r z y c h y la się do hip otezy u p r a w ia n ia k o m p a ra ty s ty k i re sp e k tu ją c e j istnienie o b ie k ty w n y c h w artości, w y r a ­ ż a n y c h f u n d a m e n t a l n y m i p r a w a m i c z ł o w i e k a .

B a rd z o in te resu ją cy j e s t r o zd z iał piąty za ty tu ło w a n y „ K o m p a r a ty s t y k a głó w nych k u ltu r ś w ia ta ” , w k tó r y m A u to r w skazuje: k ryteria w y o d rę b n ie n ia różnyc h kultur p r a w n y c h , zw ią zk i m ię d z y k u ltu rą a r e lig ią i m o raln o ścią , w y ró ż n ia kulturę p raw n ą ju d a iz m u , c h r z e ś c ija ń s tw a , islam u, k o n fu c jo n iz m u , h in d u iz m u , b u d d y z m u ; w yróż nia za sa d y c h a ra k te ry s ty c z n e d la system u p ra w a p r e c e d e n s o w e g o - common law i sy s­ tem u p r a w a k o n ty n e n ta ln e g o .

W ro zd z iale sz óstym z a ty tu ł o w a n y m „ K o m p a r a ty s t y k a p r a w n ic z a a te orety czne nau k i p r a w n e ” A u to r p rez en tu je relacje m ię d z y k o m p a ra ty s ty k ą p r a w n ic z ą a filozofią p r a w a (filo z o f ią p r a w a p o z y t y w n e g o i p r a w a n a tu ra ln e g o ), m ię d zy k o m p a ra ty s ty k ą a ju ry s p r u d e n c ją , m ię d z y k o m p a r a ty s ty k ą a te o rią praw a, k o m p a ra ty s ty k ą a soc jologią p r a w a itp.

R o z d z ia ł sió d m y , z a ty tu ło w a n y „O m e to d a c h k o m p a ra ty sty k i p ra w n ic z e j” , ukazuje n a jp ie rw zw ią zk i m ię d zy m e to d o lo g ią o g ó ln ą nauk a m e to d o lo g ią ko m p a ra ty sty k i p r a w n ic z e j, a n as tęp n ie różne m o d e le i m e to d y u p r a w ia n ia ko m p a ra ty sty k i p r a w n i­ czej.

R o z d z ia ł ó sm y , z a ty tu ło w a n y „ K o m p a r a ty s t y k a edukacji p ra w n ic z e j” , zaw iera o m ó w ie n ie ró żn y c h s y s te m ó w ed u k a cji pr a w n ic z e j z a ró w n o w E u ro p ie, ja k i w S ta ­ n ac h Z je d n o c z o n y c h oraz m odeli u p ra w ia n ia stu diów p r a w n ic z y c h w P olsce w ró ż ­ nych o k r e sa c h h isto ry c zn y c h .

W ro zd z iale d z ie w ią ty m - „ P o d s ta w o w e fu n k cje k o m p a ra ty sty k i p ra w n ic z e j” - an a liz u je ta k ie fu n k cje k o m p a ra ty s ty k i . jak: p o z n a w c z e , d y d a k ty c z n e , p raw o tw ó rc ze , in te r p re ta c y jn e , u n if ik a c y jn e i id e o lo g ic zn e .

W r ozdz iale d z ie sią ty m - „A sp e k ty m ię d z y n a ro d o w e j unifik acji p r a w a ” - A utor o m a w i a p o d s ta w o w e z a g a d n i e n ia d o ty c z ą c e unifik acji praw a, d o k o n y w a n e przed ró żn e p o d m io ty i w ró ż n y c h f o rm a c h , ja k: u n if ik a c ja p r a w a różnych p aństw , całego k o n ty n e n tu , h a r m o n i z a c ja p ra w a , d o s to s o w a n ie p r a w a k ra jo w e g o do w s p ó ln e g o w z o r ­ c a itp. A n a liz u je także c z y n n ik i w p ły w a ją c e na unifika cję praw a, ja k im i są: interesy e k o n o m ic z n e , p o lity c z n e , k u ltu ro w e i ak sjo lo g ic z n e , o r a z p r z e d s ta w ia rodzaje u n ifik a­ cji p r a w a w skali m ię d z y n a r o d o w e j i krajow e j. S z c z e g ó ln ą u w ag ę z w rac a na u n ifik a­ cję p r a w a e u r o p e js k ie g o , w k tó ry m d e c y d u ją c ą rolę spe łn ia ją o rg an iz ac ję m ię d z y ­ n a ro d o w e po w sta łe po II w o jn ie św ia to w ej, ja k im i są R a d a E u ro p e jsk a , W s pólnoty E u ro p e js k ie P a ń s tw , U n ia E u ro p e jsk a . J e d n a k ż e w ydaje się, że w ta kim ujęciu p r o c e ­ sów w s p ó łc z e s n e j unifikacji p r a w a sto s u n k o w o za m a ło m ie jsc a p o ś w ię c a aktualnym

pro b lem o m zw ią z a n y m z d o s to s o w a n ie m p r a w a po lsk ieg o do p ra w a Unii E u ro p e j­ skiej. N ale ży o c z e k iw a ć , iż szerze j tę p r o b le m a ty k ę o m ów i A u to r w następ n y m wydaniu swej publikacji.

R easum ując p o w y ż s z ą ch a ra k te ry sty k ę Kompa.ra.tystyki p raw niczej prof. R. T o ­ karczyka. stw ie rdz am , że je s t to p u b lik a c j a r z e c z y w iś c ie g o d n a p o le c e n ia w szy s tk im studiującym p raw o oraz o d p o w ie d z ia ln y m za tw o rz e n ie i sto s o w a n ie praw a. N ie w ą t­ pliw ie j e s t to zn a k o m ite k o m p e n d iu m w sp ó łc z e sn e j w ie d z y na te m a t ró ż n y c h k o n ­ cepcji u p raw ia n ia k o m p a ra ty sty k i, które sp e łn ia b a rd z o po ż y te c z n e fu n k cje na o b e c ­ nym etapie p r z e b u d o w y ca łe go system u p r a w a polskiego.

Ks. J ó z e f K rukow ski

Stanisław R u d n i c k i , P raw o do grobu. Z a g a d n ien ia c y w ilis ty c z n e , W a r ­

szawa 1999, ss. 283, K antor W ydaw n iczy Zakam ycze.

N ak ła d em K an to ru W y d a w n ic z e g o Z a k a m y c z e uk a z a ła się k s ią ż k a a u to rstw a d ługole tnie go sę d z ie g o Sądu N a jw y ż s z e g o - S ta n is ła w a R u d n ic k ie g o . O p ra c o w a n ie zostało p o d zielo n e na 6 rozdziałó w :

W ro zdziale p ie rw sz y m , z a ty tu ł o w a n y m „ P o ję c ia p o d s t a w o w e ” A u to r stara się prze dstaw ić d efinicję d o b r a oso b isteg o . P rz y jm u je przy tym s ta n o w is k o o b ie k ty w is- tyczne, w ed łu g k tó re g o przy w y jaś n ian iu istoty d o b r a o so b is te g o n a le ż y m ie ć na uwadze nie tylko su b ie k ty w n e od cz u cie o so b y ż ą d ając ej o c h r o n y p ra w n e j, ale także o b ie k ty w n ą reakcję w opinii s p o łe cz eń stw a . K u lt p am ięc i po z m arłej bliskiej osobie jest p o w sze ch n ie a k c ep to w a n y . P a m ię ć o z m a r ły c h j e s t e l e m e n te m ś w ia d o m o ś c i k aż d eg o c z ło w ie k a, a je j k u lty w o w a n ie s p r a w ą k u ltu ry i cy w iliza cji. S ta n is ła w R u d ­ nicki w yjaśnia, że w p rzy p a d k u te go d o b ra m a m y do c z y n ie n ia z o k r e ś lo n y m , p r z y r o ­ dzo n y m i n ie z b y w a ln y m , ściśle o so b is ty m p r a w e m cz ło w ie k a , z w ią z a n y m z je g o osobow ością. N astęp n ie u kazuje, ja k od c h w ili k o d y fik ac ji p r a w a p o ls k i e g o po p i e r w ­ szej wojn ie św ia tow ej do u c h w a le n ia w roku 1997 k o n sty tu cji k s z ta ł to w a ła się o c h r o ­ na dóbr osobistych w p o lsk im pr a w o d a w stw ie .

W ro zdziale d r u g im „ K u lt p am ięc i o so b y z m arłej j a k o d o b r o o s o b is te ” p r z e a n a l i­ zowane zostały art. 23 i 2 4 k.c., z któ ry ch w y n ik a , że p r z e d m io te m o c h ro n y ze strony p raw a c y w iln e g o są w szy s tk ie d o b ra o sobiste, których ilość j e s t n ie o g r a n ic z o ­ na. Nauce i orz e c z n ic tw u są d o w e m u p o z o s ta w io n o ro z str z y g a n ie o ty m , czy i kiedy m a m y do c z y n ie n ia z d o b re m o s o b is ty m , które p o d le g a o c h r o n ie p raw n ej. P ra w u p olskiem u o b c a j e s t k o n str u k c ja o g ó ln e g o p r a w a p o d m io t o w e g o ja k o p r a w a o s o b i s ­ tego. C e ch ą praw oso b is ty ch j e s t ich n ie m a ją tk o w y c h a r a k te r i ścisłe zw ią z a n ie z o s o b ą i o s o b o w o ś c ią ich p o d m io tu , o zn a c z a ją c e n ie p rz e n o s z a l n o ś ć tych p r a w w drodze sukcesji sin g u larn ej i uniw ersalnej.

W kręgu kultury c h rz eśc ija ń sk iej kult pa m ię c i o z m a r ły c h j e s t g łę b o k o z a k o ­ rzeniony, u z n a w a n y p o w sz e c h n ie , nie za leż nie od w y z n a w a n e g o ś w ia to p o g lą d u czy