Łacińska terminologia prawnicza
Zajęcia 3. Łacińska terminologia w procesie i prawie cywilnym (kontynuacja poprzednich zajęć).
Łacińska terminologia w procesie i prawie karnym.
mgr Jędrzej Jachira Zakład Prawa Rzymskiego
PRIOR TEMPORE POTIOR IURE
Kto lepszy co do czasu, ten lepszy co do prawa.
- zasada wyrażona w Konstytucji cesarza Karakalli, znajdująca zastosowanie głównie do hipoteki,
- hipoteka w prawie rzymskim znajdowała zastosowanie do rzeczy ruchomych i nieruchomości, a później jedynie do rzeczy ruchomych
art. 249 k.c.
§ 1. Jeżeli kilka ograniczonych praw rzeczowych obciąża tę samą rzecz, prawo powstałe później nie może być wykonywane z uszczerbkiem dla prawa powstałego wcześniej (pierwszeństwo).
art. 244 k.c.
§ 1. Ograniczonymi prawami rzeczowymi są: użytkowanie, służebność, zastaw, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu oraz hipoteka.
od tej zasady zdarzają się wyjątki:
art. 310 k.c.
Jeżeli w chwili ustanowienia zastawu rzecz jest już obciążona innym prawem rzeczowym, zastaw powstały później ma pierwszeństwo przed prawem powstałym wcześniej, chyba że zastawnik działał w złej wierze.
REBUS SIC STANTIBUS OMNIS PROMISSIO INTELLEGITUR
Każde przyrzeczenie pojmowane jest jako obowiązujące w oznaczonych warunkach.
- zasada wywodzi się z pism Seneki
- odnosi się do możliwości modyfikacji świadczenia ze względu na nadzwyczajną zmianę stosunków (warunków)
art. 357 1 k.c.
Jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeb orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzednim.
Warunki zastosowania tego przepisu:
1) zobowiązanie na podstawie umowy
2) nastąpienie nadzwyczajnej zmiany stosunków
3) wystąpienie zmiany powodującej nadmierną trudność spełnienia świadczenia lub grożącej jednej ze stron rażącą stratą
4) nieprzewidzenie zmiany przez strony w momencie zawarcia umowy
wyrok SN z 15.11.1991 r. (III CZP 115/91):
„Klauzula rebus sic stantibus jest instytucją o charakterze wyjątkowym. Obok wystąpienia nadzwyczajnych zmian, które muszą powodować określone skutki, wymaga ona, aby strony przy zawarciu umowy nie przewidywały tych skutków, tj.
nadmiernych trudności w spełnieniu świadczenia lub rażącej straty w wyniku spełnienia świadczenia.”
„Stwierdzenie nadzwyczajnej zmiany okoliczności wymaga porównania warunków, w jakich zawierano umowę z warunkami, w jakich przyszło ją wykonywać. Jeżeli strony zawierały umowę w anormalnych warunkach, licząc na ustabilizowanie stosunków w czasie
wykonywania umowy, a do oczekiwanego ustabilizowania stosunków nie doszło, nie można powołać się na art. 357 1 k.c.”
SUPERFICIES SOLO CEDIT
To, co znajduje się na gruncie, przypada gruntowi
(to, co jest na powierzchni, przypada gruntowi).
- stara zasada prawa rzymskiego, zakładająca, że właścicielem rzeczy położonych na terenie danej nieruchomości, staje się właściciel tej nieruchomości
art. 48 k.c.
Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do części składowych gruntu należą w szczególności budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane, jak również drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania.
art. 191 k.c.
Własność nieruchomości rozciąga się na rzecz ruchomą, która została połączona z nieruchomością w taki sposób, że stała się jej częścią składową.
Wyjątek:
art. 235 k.c.
§ 1. Budynki i inne urządzenia wzniesione na gruncie Skarbu Państwa lub gruncie należącym do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków przez wieczystego użytkownika stanowią jego własność. To samo dotyczy budynków i innych urządzeń, które wieczysty użytkownik nabył zgodnie z właściwymi przepisami przy zawarciu umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste.
Prawo karne (kodeks karny oraz kodeks postępowania karnego).
ACCUSARE NEMO SE DEBET
Nikt nie musi oskarżać samego siebie.
art. 74 k.p.k.
§ 1. Oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności ani obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść.
Połączenie z zasadą:
Actori incumbit onus probandi (na powodzie spoczywa ciężar dowodu) oraz
Nemo tenetur armare adverarium contra se (nikt nie jest zobowiązany do dostarczania przeciwnikowi broni przeciw sobie).
- w postępowaniu karnym obowiązek udowodnienia spoczywa na oskarżycielu
art. 175 k.p.k.
§ 1. Oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia; może jednak bez podania powodów odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania lub odmówić składania wyjaśnień. O prawie tym należy go pouczyć.
- powyższe wiąże się nawet z prawem do kłamstwa oskarżonego, albowiem kodeks karny nie typizuje przestępstwa składania fałszywych wyjaśnień, lecz zeznań (dot. świadka)
art. 233 k.k.
§ 1. Kto, składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
Z tego względu nie obowiązuje dawna zasada:
Silentium videtur confessio (milczenie jest przyznaniem)
CONFESSIO PRO IUDICA EST
Ten, kto się przyznał, uważany jest za
zasądzonego.
- zasada pozwalająca na skorzystanie z konsensualnych form zakończenia postępowania karnego
art. 335 k.p.k. (skazanie bez rozprawy)
§ 1. Prokurator może umieścić w akcie oskarżenia wniosek o wydanie wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kary lub środka karnego (…) bez przeprowadzenia rozprawy, jeżeli okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości, a postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte.
art. 387 k.p.k. (dobrowolne poddanie się odpowiedzialności karnej)
§ 1. Do chwili zakończenia pierwszego przesłuchania wszystkich oskarżonych na rozprawie głównej oskarżony, któremu zarzucono występek może złożyć wniosek o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie mu określonej kary lub środka karnego bez przeprowadzania postępowania dowodowego (…).
art. 388 k.p.k. (postępowanie częściowe)
Za zgodą obecnych stron sąd może przeprowadzić postępowanie dowodowe tylko częściowo, jeżeli wyjaśnienia oskarżonego przyznającego się do winy nie budzą wątpliwości.
- w ostatnim wariancie sąd praktycznie może zrezygnować z przeprowadzenia postępowania dowodowego
- wyjaśnienia muszą jednak zawierać element przyznania się do określonego czynu
IN DUBIO….
W razie wątpliwości
- pro reo (na korzyść oskarżonego) - minus (należy zasądzić mniej)
- pars mitior sequenda (należy podążyć za rozwiązaniem łagodniejszym) - pro libertate (na korzyść wolności)
- In dubiis benigniora (bardziej życzliwie)
art. 5 k.p.k.
§ 1. Oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki wina jego nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem (praesumptio boni viri).
§ 2. Nie dające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego.
NEMO IUDEX IN SUA CAUSA
Nikt nie jest sędzią w swojej sprawie.
art. 40 k.p.k. (iudex inhabilis)
§ 1. Sędzia jest z mocy prawa wyłączony od udziału w sprawie, jeżeli:
1) sprawa dotyczy tego sędziego bezpośrednio,
2) jest małżonkiem strony lub pokrzywdzonego albo ich obrońcy, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego albo pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną z tych osób,
3) jest krewnym lub powinowatym w linii prostej, a w linii bocznej aż do stopnia pomiędzy dziećmi rodzeństwa osób wymienionych w pkt 2 albo jest powiązany z jedną z tych osób węzłem przysposobienia, opieki lub kurateli,
4) był świadkiem czynu, o który sprawa się toczy, albo w tej samej sprawie był przesłuchany w charakterze świadka lub występował jako biegły,
5) brał udział w sprawie jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy strony, albo prowadził postępowanie przygotowawcze,
6) brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia lub wydał zaskarżone zarządzenie, 7) brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone,
8) prowadził mediacę.
- tutaj wyłączenie ex lege
art. 41 k.p.k. (iudes suspectus)
§ 1. Sędzia ulega wyłączeniu, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie.
- tutaj wyłączenie wniosku strony
- powyższa zasada wiąże się z dyrektywą gwarancji bezstronności organów postępowania
NULLA POENA SINE CULPA
Nie ma kary bez winy.
art. 1 k.k.
§ 3. Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu.
- przestępstwem może być tylko czy zawiniony
- koncepcja winy w prawie karnym jest skomplikowana - istnieją przesłanki ją wyłączające oraz stopniujące
NULLUM CRIMEN SINE LEGE
Nie ma przestępstwa bez ustawy.
art. 1 k.k.
§ 1. Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.
Jaka dokładnie powinna być ustawa?
- lege scripta (forma spisana, ustawowa) - lege certa (pewnej, precyzyjnej)
- stricta (zakazująca stosowania analogii i wykładni rozszerzającej)
- praevia (wstecznej, tj. musi dany czyn musi być przestępstwem w chwili jego popełnienia)
art. 42 Konstytucji RP:
Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.
Lex severior poenalis retro non agit
– ustawa karna surowsza nie działa wstecz
NULLUM CRIMEN SINE POENA
Nie ma przestępstwa bez kary.
art. 2 k.p.k.
§ 1. Przepisy niniejszego kodeksu mają na celu takie ukształtowanie postępowania karnego, aby:
1) sprawca przestępstwa został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności karnej, a osoba niewinna nie poniosła tej odpowiedzialności.
- zasada zakłada sankcyjność przestępstw - czy działa ona w praktyce?
NULLA POENA SINE LEGE
Kara za czyn musi być określona w ustawie
NULLUM CRIMEN SINE PERICULO SOCIALI
Nie ma przestępstwa bez społecznego
niebezpieczeństwa czynu.
art. 1 k.k.
§ 2. Nie stanowi przestępstwa czyn, którego społeczna szkodliwość jest znikoma.
art. 17 k.p.k.
§ 1. Nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy:
3) społeczna szkodliwość czynu jest znikoma.
REFORMATIO IN PEIUS IUDICI APPELATIO NON LICET
Sądowi apelacyjnemu nie wolno zmieniać wyroku na
niekorzyść zasądzonego (skazanego).
art. 434 k.p.k.
§ 1. Sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść oskarżonego tylko wtedy, gdy wniesiono na jego niekorzyść środek odwoławczy, a także tylko w graniach zaskarżenia, chyba że ustawa stanowi inaczej. Jeżeli środek odwoławczy pochodzi od oskarżyciela publicznego lub pełnomocnika, sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść oskarżonego ponadto tylko w razie stwierdzenia uchybień podniesionych w środku odwoławczym lub podlegających uwzględnieniu z urzędu.
- powyższa zasada oznacza zakaz orzekania na niekorzyść oskarżonego, jeżeli orzeczenie nie zostało na jego niekorzyść zaskarżone
- jeżeli oskarżony wniesie apelację na swoją korzyść, to sąd nie może orzec na niekorzyść, jeśli oskarżyciel nie wniósł na jego niekorzyść
- szczególny rygor w przypadku pełnomocnika / oskarżyciela publicznego
NEMO PROHIBITUR PLURIBUS DEFENSIONIBUS UTI Nikomu nie zakazuje się posługiwania wieloma
środkami obrony.
art. 6 k.p.k.
Oskarżonemu przysługuje prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy, o czym należy go pouczyć.
- jest to zasada prawa do obrony
- wynika ono ponadto z Konstytucji RP (art. 42, EKPC)
Z tej zasady wynika m.in. prawo do:
- udziału w czynnościach procesowych - składania wyjaśnień
- zaskarżania orzeczeń
