Ryszard Grygiel,Eugeniusz Czarny
Jarocin, woj. kaliskie, St. 2, AZP
62-33/19
Informator Archeologiczny : badania 24, 98-99
98 Późne średniowiecze określić. Mało precyzyjne wyznaczniki pozyskane w trakcie b ad a ń archeologicznych stworzyły konieczność sz u k an ia przesłanek do określenia funkcji obiektów w archiw aliach 1 p u b lik a cjach związanych z Hrubieszowem. Dalsze prace n ad zagadnieniem będą tem u poświęcone.
Jon kow o D olne, gm. G niezno w o j. p o z n a ń s k ie S t . 2 1 AZP 4 9 - 3 9 /1 4 6 _____________
M uzeum Początków P a ń stw a Pol- sklego w Gnieźnie________________ B a d an ia prow adził m gr C zeslaw Strzyżew ski. F inansow ało MPPP w Gnieźnie. Pierwszy sezon badań. Osadnictwo wczesno- i późnośre dniowieczne oraz z czasów nowożytnych, w tym dwory — rycerski z XV w. i szlachecki z XVIII w.
Stanow isko, odkryte podczas b ad a n AZP w 1986 г., znajduje się 0.28 k m n a S-SE od szosy prowadzące) z G niezna do Torunia, 0,28 km n a SW od Wełny i 0,5 km n a W od Je z, Ja n k o w s kiego. Obiekty odkryto n a wysokim wzgórzu (107.42 m npmS, okolonym doliną (94,91 m npm) i Jaram i (97.68 m npm). którego kulm inacja zajmuje powierzchnię 35-40 (NW-SE) x 15-20 m.
Wykop długości 23 m (WWS-NNE) i szerokości 1 m założono lekko poniżej kulm inacji w chodząc w części w schodniej n a Jej skraj. Na odcinku 0-6,3 m wykop poszerzono z wkopam i do 7 m. a n a odcinku 14-23 m powiększono go do 1,5 m. Razem rozkopano powierzchnię 61,25 m3, eksplorując do 0,9 m głębokości w części zachodniej, a do 2 m w części w schodniej.
W części zachodniej stanow iska odsłonięto zarys fragm entu budynku usytuow anego n a osi NW-SE, zbudow anego w konstrukcji kam lenno-drew niano-ceglanej, z izbą, której podłogę s ta nowiła g ru b a w arstw a gliny. Przy ścianie NE pom ieszczenia odkryto rum ow isko gotyckiego pieca kaflowego, przykryte w arstw ą gruzu i gliny przem ieszanej z m ateriałem z czasów nowo żytnych. Piec zbudow ano z kafli płytowych wypełniających, fryzowych, gzymsowych, aż u ro wych i zw ieńczających oraz z kafli garnkow ych o otw orach kw adratowych i okrągłych, wyko rzystując również cegły i dachówki piecowe oraz kolisty pierścień wylotu ciągu grzewczego. D otychczas wyróżniono około 170 kafli, w tym 122 pokrytych polewami i 10 bez niej (ale ze śladam i bielenia) o bogatej ornam entyce. Wyróżniono 81 motywów, w tym I I o tem atyce religijnej (Adam i Ewa. Zwiastowanie. Pokłon Trzech Królów, Ukrzyżowanie, św. Jerzy, św. Marcin, św. M ałgorzata i inne). Przeważają kafle z herbam i, które w ystępują na 59 kaflach. W śród 34 herbów zn ajdują się: Orzeł, Pogoń, herby królów — hełm y z koronam i, głowy z koroną, królowej Jadwigi i Anny Cylejskiej, Zygm unta Luksem burskiego, Kapituły Gnieź nieńskiej. arcybiskupa gnieźnieńskiego J a n a ze Sprawy — Odrowąża (zmarł w 1464 r.J, herby rycerskie — Poraj, Dryja, Dzialosza?, Grzymała, Jastrzęb iec, Leszczyc, Lodzia, Nałęcz, Orla, Ogonczyk, Sulim a. Topór. Zarem ba i inne. Na 19 kaflach wyróżniono 14 scen rodzajowych z postaciam i, rycerzami, końmi, trębaczam i i polowaniami. Na 7 kallach s ą motywy a rc h ite k toniczne, a n a 20 kallach wyróżniono 14 widoków postaci i stworów fantastycznych i zwierząt. Na 10 kaflach s ą motywy geom etryczne — prostokąty, trójkąty, koła i plecionka. Wydzielono też 5-6 kafli bez ornam entyki i polewy. Wśród kafli garnkow ych wyróżniono po 4-5 egzem pla rzy z dwojakimi otworami. W piecu i glinie znaleziono ułam ki naczyń glinianych, przedmiotów żelaznych, kości zwierzęcych i drew na z okresu późnośredniowiecznego. Piec d aiu je się n a d ru g ą połowę XV w.
W wykopie n a odcinku 16,6-23 m odsłonięto rum owisko dworu z XVIII w., wzniesionego w konstrukcji szachulcowej, z fundam entem drew niano-kam ienno-ceglanym . B udynek był podpiwniczony, a jego spąg wystąpi! n a głębokości 1.52-1.9 m od pow ierzchni pola. Pożar, który zniszczył zabudowę dworską by! bardzo intensywny i nastąpił krotko po postawieniu pieca zbudowanego z kafli płytowych, m alowanych n a biało i niebiesko, zdobionych motywami ro ślin nymi i geom etrycznymi. Znaleziono liczny m aterial źródłowy datujący się do końca XVIII w.
W w arstw ach kulturow ych I przem ieszanych znaleziono również ułam ki ceram iki i kafli z XVI-XVII w,, kawałki płytek posadzkowych, szyb, przedmioty żelazne i szeląg J a n a Kazimierza.
Dwór Porajów z XV w. zapewne m a związek z inform acją z 1496 r, o m iejscu zwanym .grodziszcze’.
Badania będą kontynuowane.
Jarocin , woj. k alisk ie
S t. 2 AZP 6 2 - 3 3 /1 9 M uzeum Regionalne w Ja ro c in ie
B adania prowadzili doc. d r hab. Ryszard Grygiel i mgr E ugeniusz C zar ny. Finansował! WKZ w Kaliszu i M uzeum Regionalne w Jarocinie, Piąty sezon b ad ań . Rezydencja obronna Zarem bów z II poł. XIII-XIV/XV w., m urow ana wieża z XV-XVI1I w.
Uznając za dostatecznie w yjaśnioną problem atykę rezydencji obronnej (drewnianej wieży m ieszkalnej] Zarembów, przystąpiono do w yjaśnienia ch a rak te ru budowli Skarbczyka, który stanow i dziś pozostałość m urow anej w ieiy gotyckiej z cegły, wzniesionej praw dopodobnie n a
Informator Archeologiczny 1990 99 początku XV wieku, tu ż po stwierdzonym pożarze drewnianej siedziby Zarembów. Wykop o w ym iarach 3 x 6 ш założono wzdłuż ściany północnej, odsłaniając w pierwszej kolejności fun d am en t m urow anej wieży. F un d am en t ten złożony był z dużych i średnich (waga ok. 50 — 5 kg) kam ieni narzutow ych oraz fragmentów cegieł, których układ sięgaj do 2,75 m gl. Tylko do 1,20 m od powierzchni w arstwy kam ieni i cegieł spojone były zapraw ą m u rarsk ą . Przy okazji tych b ad a ń w całości odsłonięto wejście do podpiwniczenia, położone centralnie w s to su n k u do czworobocznej bryły wieży. D okonano przy okazji częściowej odkrywki tynku n ad łuldem wejścia, odsłaniając przynajm niej dw a różnorodne układy cegieł — najstarszy ch gotyckich i, ja k się n a obecnym etapie b ad a n wydaje, z II pol. XVII w, W tym drugim okresie, co zostało ju ż wcześniej w trakcie b ad a ń potwierdzone, dokonany został poważny rem ont gotyckiej arc h ite k tury wieży. Ś ciany boczne w ejścia zbudow ane zostały z kam ieni narzutow ych i cegły XVII- wiecznej. Piwnica w obecnym sta n ie została całkowicie zasypana po 1945 roku. Ze względu bezpieczeństw a zbiorów m uzealnych w Skarbczyku. zaniechano dalszej penetracji jej w nętrza. Z tegorocznych b ad a ń pochodzą nieliczne m ateriały ruchom e, głównie ceram iczne z okresu od XHI/XIV-XX w.
M ateriały z b ad a ń przechowywane są w zbiorach Muzeum Regionalnego w Jarocinie.
Badania będą kontynuowane.
Jawor, woj. le g n ic k ie zam ek AZP 8 1 -2 0
Wojewódzki K onserw ator Zabytków w Legnicy.
B adania prowadzili d r Jerzy Romanow i m gr R om uald Piwko. F inanso wał Jaw o rsk i O środek Kultury. Dwa sezony b ad a ń 1989/90. Zam ek średniowieczny.
Zam ek usytuow any Jest w południow o-zachodniej części m iaisla, n a wysokiej skarpie, w ykesponow anej n ad doliną rzeki Nysy Szalonej. O becnie je s t to trój skrzydłowa, m asyw na budow la z w ewnętrznym dziedzińcem. Kolejne przebudowy zam ku, a szczególnie XIX-wieczna. przystosow ująca obiekt do funkcji więzienia, skutecznie zatarty sta rsze fazy jego zabudowy. Do n aszych czasów z daw nych elementów zabudowy zam ku zachow ała się średniow ieczna piwni ca, usytuow ana w zachodniej części zam ku oraz renesansow a, kw adratow a wieża.
W latach 1989-1990 n a terenie zam ku przeprowadzono pełnozakresow e b ad a n ia archeolo- giczno-architektoniczne, których wynikiem było rozpoznanie najstarszy ch i kolejnych faz roz budowy zam ku.
Fazę I zam ku z połowy XIII w. stanow i kam ienna, p ro sto k ątn a w planie budow la o w ym ia rac h 7,5 x 8,0 m. Budowla ta — wieża m ieszkalna, otoczona była wadem drew niano-ziem nym 0 bliżej nieokreślonej konstrukcji. Pozostałością tego walu Jest g ru b a w arstw a drobnych kam ieni, żwiru i gliny, znajdująca się nad hum usem pierwotnym, n a terenie całego dziedzińca zamkowego.
F aza II — 2 połowa XIII w. Z tą fazą zw iązana je s t druga, także kam ienna, p ro sto k ątn a budow la wieżowa o w ym iarach 9 x I I m. Wyższe partie tego obiektu mogły być zbudow ane z cegieł. Również w tej fazie funkcjonował wał o konstrukcji drewniano-ziem nej. Wieża fazy 1 uległa rozbiórce.
F aza III — koniec XIII w. Dawny wal, funkcjonujący w fazach I i II zostaje rozebrany. W jego m iejsce powstaje kam ienny m u r kurtynow y o szerokości 2,20 m. W tym sam ym czasie również m iasto zostaje otoczone m urem o takiej sam ej konstrukcji.
Faza IV — XTV wiek. Likwidacji ulega wieża fazy П. Przy odcinku zachodnim m u ru k u rty nowego w ybudow any zostaje prostokątny, podpiwniczony budynek pałacowy. W tym sam ym czasie, lub nieco później, przy odcinku południowym kurtyny w ybudow ana zostaje kaplica zamkowa.
Faza V. R enesans, I połowa XVI w. Przy kurtynie w schodniej zam ku zbudow ane zostaje reprezentacyjne skrzydło pałacowe. Jednoprzestrzenne o sklepieniu krzyżowym, w spartym n a trzech filarach. W części południowo-zachodniej dziedzińca w zniesiona zostaje wieża oraz przylegająca do niej kaplica. Przy południow o-zachodnim narożu m urów kurtynow ych w ybu dowano wydłużoną, półcylindryczną basteję. W trakcie b ad a ń stwierdzono, że elewacje zam ku od strony dziedzińca dekorow ane były sqrafHtem.
Faza VI. D ruga połowa XVII wieku. Budowa skrzydła przy kurtynie południowej. Faza VII. D ruga potowa XIX w. Przebudowa zam ku n a więzienie.
D okum entacja znajduje się u Wojewódzkiego K onserw atora Zabytków w Legnicy.
Jawor, woj. legn ick ie AZP 8 1 -2 0
M uzeum Regionalne w Jaw orze B adania prowadzili d r Jerzy Romanow i m gr Rom uald Piwko. F in an so wało M uzeum Regionalne w Jaw orze, Zam knięty sezon b ad ań . S tu d n ia
