K. Kozłowska,J. Ćwikła
Racibórz-Stare miasto, kościół
dominikanek, gm. loco, woj.
katowickie, AZP 101-40, 102-40
Informator Archeologiczny : badania 27, 97-98
Inform ator Archeologiczny 97
B adania będą kontynuow ane.
R a c i b ó r z - S t a r e M i a s t o , k o - M uzeum w R aciborzu ś c ió ł d o m i n i k a n e k
gm . lo c o , w oj. k a to w ic k ie
A Z P 101 -4 0 /— lu b 1 0 2 -4 0 /—
Badania prowadzili m gr mgr K rystyna Kozłowska i Ja n u sz Ćwikła (autor spraw ozdania). Finansow ane przez M uzeum w Raciborzu. Dawna kaplica św. Dominika (obecnie te re n muzeum).
Kościół dom inikanek p. w, Św, Ducha (obecnie M uzeum w Raciborzu) wybudowany został w 1. 1317-1334. Dokładnej daty budowy kaplicy św, D om inika niestety nie znamy. Wiemy natom iast, że w krypcie pod tą kaplicą pochowana była księżniczka piastow ska Eufem ia (znana również jako Ofka), k tóra zm arła 17 stycznia 1359 r. W zw iązku z tym m ożna przypuszczać, że budowla ufundow ana została przez Eufem ię i pow stała prawdopo dobnie w 1. 1334-1359 (rok pierwszy je st datą konsekracji nowo zbudowanego kościoła dom inikanek, rok drugi — d a tą złożenia do grobu ciała Eufem ii w istniejącej ju ż kaplicy św Dominika). Założenie, że budowla ta przylegała do północnej ściany kościoła klasztor nego potw ierdzają ślady łuków sklepiennych widocznych na jego północnej elewacji w ra mach dwóch zachodnich (ostatnich) przęseł. Kaplica św. Dominika przez cały okres istnie n ia s ta n o w iła sw eg o r o d z a ju m a u z o le u m , w k tó r y m g r z e b a n i b y li k s ią ż ę ta raciborsko-opaw scy oraz inni dobroczyńcy K lasztoru ss. Dom inikanek, K aplicę-m auzo- leum zburzyli dopiero raciborscy protestanci podczas przebudow y kościoła na zbór ew an gelicki w 1. 1829-1830, Prace wykopaliskowe w 1993 r. ograniczone zostały z powodu zm iennych w arunków atm osferycznych do odsłonięcia północnego i- zachodniego m uru fundam entow ego kaplicy. W czasie prac terenow ych udało się odkopać jeden pochówek ludzki położony między ścianą północną krypty a północnym mu rem fundam entow ym kaplicy św. Dominika.
Podczas eksploracji w arstw zasypiskowych znaleziono dużą ilość fragm. ceram iki, kafli piecowych, gwoździ żelaznych, różnych przedm iotów metalowych, fragm. szkła oraz kości zwierzęcych. Do cenniejszych znalezisk można zaliczyć kam ienne detale architektoniczne i średniowieczny klucz.
R a c i b ó r z - S t a r e M i a s t o , k o - M uzeum w Raciborzu ś c ió ł d o m i n i k a n e k
g m . lo c o , w o j. k a to w ic k ie A Z P 1 0 1 -4 0 , 10 2 -4 0
B adania prowadzili m gr m gr K. Kozłowska (au to r spraw ozdania) i J. Ćwikła, Finansow ane przez M uzeum w Raciborzu. Drugi sezon badań. Prezbiterium — podziemie z grobami.
B adania prowadzono od kw ietnia do listopada 1993 r. Objęto nim i 2/3 powierzchni prezbiterium (całość — ok. 70 m2). Pod obecną posadzką m arm urow ą do głębokości 75 cm wystąpiły w arstw y zasypiskowe z XIX i XX w. Pod nim i natrafiono na wylewkę w apienną z negatywam i p łyt kam iennych, reprezentujących poziom barokowy tego pomieszczenia. Płyty kam ienne m iały wym iary 40 x 40 cm. Pod wyłewką odkryto sześć grobów z cegły palcówki, oznaczonych kolejnymi num eram i 4-9.
Groby n r 4, 5, 8, 9 miały zniszczone sklepienia, a ich w n ętrza były w ypełnione b ru n a t nym hum usem zmieszanym z gruzem ceglanym, zapraw ą w apienną i różnego rodzaju przedm iotam i (fragm. ceramiki, kafli, trum ien drew nianych, szkła matowego i
przeźroczy-98 Późne średniowiecze
stego, przedm iotam i z żelaza i metali) oraz kośćmi ludzkimi i zwierzęcymi, węglem drzew nym i polepą. Groby były usytuow ane w kierunku wschód-zachód, tylko grób n r 7 miał sklepienie w kierunku pólnoc-poludnie. W grobach n r 4 i 5 znajdowały się szczątki ludzkie (w grobie 6 naw et podwójne), lecz nie zostały one jeszcze wyeksp loro wane. W grobie n r 5 znaleziono pęk srebrnych nici (ok. 15 sztuk) o długości ok. 4 cm. W yeksplorowano nato m iast groby 8 i 9, w których nie znaleziono pochówków, lecz tylko nieliczne pojedyncze kości. W górnej części grobu n r 9 znaleziono praw ie cały kubeczek gliniany pokryty żółtą glazurą. Groby n r 8 i 9 miały prawdopodobnie jedno sklepienie, którego ślady widoczne są na wschodniej ścianie szczytowej.
P rzy ścianie północnej, pomiędzy grobam i n r 2, 4, 5, 6 odkryto klepisko o grubości 7-10 cm, na głębokości ok. 113-138 cm, k tóre wystąpiło także w wykopie z poprzedniego roku, również na głębokości ok. 135 cm. Być może był to pierwszy poziom kościoła. Przy grobie n r 5, na wschód od niego, znajdował się prawdopodobnie piec do ogrzew ania chóru (prezbiterium ) o wym iarach 30 x 52 cm, na głębokości 145 cm. Na południe od niego znąjdowała się w arstw a popiołu. N ad tym, w sypkim, b ru n atn y m hum usie przem ieszanym z piaskiem , znajdowało się wyjątkowo dużo fragm. ceram iki, przew ażnie średniowiecznej, w tym grafitowej, paciorek szklany oraz fragm. łańcucha i gwoździe żelazne.
Badania będą kontynuow ane.
R u d y U n iw ersy tet Łódzki K ated ra Archeo-g m . K u ź n ia R a c i b o r s k a , w o j, logii
k a to w ic k ie A Z P 9 2 -4 2 /—
Badania prowadzili m gr A leksander Andrzejewski, d r Tadeusz G ra barczyk, prof, d r hab. Leszek Kąjzer (au to r spraw ozdania) i mgr Jan u sz Pietrzak. Finansow ane przez C entrum Dziedzictwa K ulturo wego Górnego Śląska. D rugi sezon badań. Zespól opactw a cysterskie go, od XIX w. pałac książąt raciborskich.
Celem badań w 1993 r. było poznanie średniowiecznego „claustrum ", silnie przebudo wanego i częściowo rozebranego w trakcie przebudow y barokowej i XIX-wiecznej. Zakoń czono eksplorację wykopu I, badanego w 1992 г., oraz wyeksplorowano wykopy X-LIII. Łączna pow ierzchnia wykopów badawczych w 1993 r. wyniosła ok. 380 m 2, zaś ich orien tacyjna k u b a tu ra ok. 730 m3. Zgromadzono późnośredniowieczny, nowożytny i współczes ny m ateriał ruchom y (łącznie ok. 600 zabytków), który ujęto w 373 pozycje inw entarzow e. Dokonano licznych obserwacji architektonicznych i wykonano odpowiednią dokum entację rysunkow ą, pom iarow ą i fotograficzną.
44 wykopy ulokowano w kilku rejonach badanego obiektu -— były to: skrzydło wschod nie (21 wykopów, w tym w kapitularzu), skrzydło zachodnie (10 wykopów), skrzydło pół nocne (5 wykopów), w irydarz (3 wykopy), okolice zespołu (5 wykopów).
Stwierdzono, że m urow ane, trój skrzydłowe, wczesnogotyckie i gotyckie „clau stru m ” zostało w znacznej części rozebrane w trak cie barokowej przebudowy klasztoru, dokona nej z inicjatywy opata A ndrzeja E m anuela Pospela w 2. pol. XVII w, przez nyskiego m i s trz a M elchiora W ernera. P race przekształcające zespół cysterski prowadzono do 1. 90. XVIII w., a w 1. 40. XIX w. budowla barokow a została gruntow nie przekształcona w nowo czesną rezydencję książąt raciborskich. Pałac był także modernizowany u schyłku XIX w. i w 1. 30. XX w. Te okoliczności sprawiły, że gotyckie m ury „clau stru m ” zachowały się w stanie całkowicie wyrywkowym, co u tru d n ia nie tylko badania, ale naw et ich elem en tar ne poznanie (brak je s t np, pozostałości skrzydła północnego, gdyż n a jego miejscu powstały znacznie niżej zagłębione w g ru n t piwnice skrzydła wzniesionego w 2. pol. XVII w,), Po znania obiektu nie ułatw iły także skrom na ilość ruchom ych m ateriałów zabytkowych (w trakcie kolejnych przebudów były one w yrzucane na zew nątrz) oraz zniszczenie pier w otnych układów stratygraficznych. Miąższość obserwowanych naw arstw ień kulturow ych
