C Z Y N Y NIEDOZWOLONE
W PRAWIE POLSKIM
I PRAWIE
PORÓWNAWCZYM
MATERIAŁY IV OGÓLNOPOLSKIEGO
ZJAZDU CYWILISTÓW
T O R U Ń 24-25 C Z E R W C A 2011 R.
redakcja naukowa
Mirosław Nesterowicz
0 . LEX
Wydawca
Izabella Małecka
Redaktor prowadzący
Joanna Maź
Opracowanie redakcyjne
„Littera" Maria Beata Wawrzyńczak-Jędryka
tamanie
Kamila Tomecka
Układ typograficzny
Marta Baranowska
© Copyright by
Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., 2012
ISBN 978-83-264-0735-2 ISSN 1897-4392
Wydane przez:
Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o.
Redakcja Książek
01-231 Warszawa, ul. Płocka 5a tel. 22 535 82 00, fax 22 535 81 35 e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl www.wolterskluwer.pl
Sprawozdanie z IV Ogólnopolskiego Zjazdu
Cywilistów, Toruń 24-25 czerwca 2011 r.
Tradycja naukowych spotkań poświęconych a k t u a l n y m zagadnie-niem prawa cywilnego jest k o n t y n u o w a n a od dłuższego czasu. Tym razem w Toruniu obradował Ogólnopolski Zjazd Cywilistów. Podsta-wowe k i e r u n k i debaty IV Zjazdu zostały odzwierciedlone w dwóch podtytułach: „Nowy kodeks cywilny. Czyny niedozwolone w prawie polskim i prawie porównawczym". Podniesiona tematyka wzbudziła zainteresowanie przedstawicieli n a u k i prawa cywilnego wszystkich k r a j o w y c h i k i l k u zagranicznych o ś r o d k ó w a k a d e m i c k i c h . Prezen-tacja poszczególnych zagadnień merytorycznych została z założenia p o ł ą c z o n a z dyskusją naukową, której podczas IV Zjazdu poświęcono w y j ą t k o w o d u ż o miejsca.Gości IV Zjazdu w imieniu organizatorów powitała Prof. M. Dra-g u n - G e r t n e r (UMK), P r z e w o d n i c z ą c a Komitetu O r Dra-g a n i z a c y j n e Dra-g o . Następnie Prof. D. Janicka, Prorektor Uniwersytetu Mikołaja Koper-n i k a w ToruKoper-niu uroczyście otworzyła obrady. List PrezydeKoper-nta Rzeczy-pospolitej Polskiej Bronisława Komorowskiego został odczytany przez Prof. T. Justyńskiego (UMK). Głos zabrał w imieniu Patronów H o n o -rowych IV Zjazdu M. Zaleski, Prezydent Miasta Torunia, M. Smoczyk, Sekretarz W o j e w ó d z t w a K u j a w s k o - P o m o r s k i e g o (pod nieobecność P. Całbeckiego, Marszałka Województwa), w imieniu Krajowej Rady N o t a r i a l n e j wystąpiła Not. B. Dembowska, a w imieniu organizato-rów Prof. A. Sokala, Dziekan Wydziału Prawa i Administracji U M K w Toruniu.
O b r a d y IV Z j a z d u z o s t a ł y z a p o c z ą t k o w a n e sesją p l e n a r n ą pt. „Nowy kodeks cywilny", p o d p r z e w o d n i c t w e m Prof. B. Lewasz-kiewicz-Petrykowskiej (UŁ), która już na wstępie p r z y p o m n i a ł a o tym,
że d y s k u s j a n a d koniecznością z m i a n p r a w a p r y w a t n e g o p r z e t o c z y ł a się p r z e z całą E u r o p ę n a p r z e ł o m i e X X i XXI wieku. S p o w o d o w a ł y ją zjawiska p o w s z e c h n i e z n a n e , a m i a n o w i c i e inflacja przepisów, inge-rencja p a ń s t w a w s t o s u n k i c y w i l n o p r a w n e oraz a k t y w n o ś ć j u r y d y c z n a U n i i Europejskiej. W t r a k c i e tej dyskusji r o z w a ż a n o cały szereg p y t a ń o z n a c z e n i u p o d s t a w o w y m , m . i n . czy z a c h o w a ć w i e r n o ś ć m o d e l o w i k l a s y c z n e m u r e p r e z e n t o w a n e m u p r z e z k o d e k s y d o t y c h c z a s o w e , czy m o ż e raczej w y m y ś l e ć z u p e ł n i e n o w y r o d z a j kodyfikacji. O p e r o w a n o s ł y n n y m i r o z r ó ż n i e n i a m i „ k o d y f i k a c j a - m o d y f i k a c j a " o r a z „kodyfikacja kompilacja". W r a m a c h p i e r w s z e g o m o d e l u r o z w a ż a n o p r o -g r e s y w n e z m i a n y istniejących k o d e k s ó w a l b o z a s t ą p i e n i e k o d e k s ó w o b e c n y c h k o d e k s a m i n o w y m i , co u d a ł o się t y l k o w H o l a n d i i w 1998 r. Nie b u d z i p r z y t y m wątpliwości, że f e n o m e n kodyfikacji jest refleksem d ą ż e n i a d o p e w n o ś c i p r a w a i b e z p i e c z e ń s t w a p r a w n e g o , co p r o w o k u j e d o p o s t a w i e n i a p o d s t a w o w y c h p y t a ń o rolę sędziego, czy k o d e k s m a być z r o z u m i a ł y dla w s z y s t k i c h , czy tylko dla specjalistów, czy m a to być k o d e k s wielkich zasad, czy też m a być o b a r c z o n y szczegółami. Rea-lizacja takiej czy i n n e j koncepcji w y m a g a d o k o n a n i a u p r z e d n i o b a r d z o jasnych w y b o r ó w w zakresie p r o b l e m ó w p o d s t a w o w y c h . W istocie swej k o d e k s nigdy nie jest u k o ń c z o n y , p o n i e w a ż p r z e w i d y w a l n o ś ć legisla-t o r a jeslegisla-t o g r a n i c z o n a i dalsze z m i a n y są ciągle k o n i e c z n e .
N a s t ę p n i e P r o f . B. L e w a s z k i e w i c z - P e t r y k o w s k a p o p r o s i ł a Prof. Z. R a d w a ń s k i e g o ( U A M , Komisja K o d y f i k a c y j n a P r a w a Cywil-nego) o z a b r a n i e głosu i w p r o w a d z e n i e d o dyskusji. P r o f e s o r Z. Rad-w a ń s k i p r z e d s t a Rad-w i ł z a r y s p r a c n a d Rad-w p r o Rad-w a d z e n i e m n o Rad-w e g o k o d e k s u c y w i l n e g o , p r o w a d z o n y c h p r z e z K o m i s j ę K o d y f i k a c y j n ą P r a w a Cy-w i l n e g o d z i a ł a j ą c ą p r z y M i n i s t r z e S p r a Cy-w i e d l i Cy-w o ś c i . P o d o b n e p r a c e p o d j ę ł y w s z y s t k i e k r a j e b y ł y c h d e m o k r a c j i l u d o w y c h , o d r z u c a j ą c swoje k o d e k s y c y w i l n e p o c h o d z ą c e z c z a s ó w r a d z i e c k i e j d o m i n a c j i . W szczególności k o d e k s c y w i l n y N R D został z a s t ą p i o n y p r z e z k o d e k s c y w i l n y n i e m i e c k i z 1896 r., R u m u n i a , C z e c h y i W ę g r y o p r a c o w a ł y n o w e k o d e k s y c y w i l n e , a n a Słowacji t r w a j ą z a a w a n s o w a n e p r a c e n a d p r o j e k t e m . K r y t y c y k o n c e p c j i n o w e g o k o d e k s u c y w i l n e g o p o w o ł u j ą się n a d o ś w i a d c z e n i a k r a j ó w z a c h o d n i c h , k t ó r e nie p o r z u c a j ą c klasycz-n e j k o d y f i k a c j i , k o d e k s y j e d y klasycz-n i e m o d y f i k u j ą . A r g u m e klasycz-n t t e klasycz-n j e d klasycz-n a k nie p r z e k o n u j e . Z a g r a n i c z n e k o d e k s y c y w i l n e m a j ą b o w i e m n a ogół i n n ą g e n e z ę p r a w n ą , b ę d ą c t w o r e m s p o ł e c z e ń s t w a d e m o k r a t y c z n e -go, k t ó r e g o g o s p o d a r k a o p a r t a była n a własności p r y w a t n e j . P r o f e s o r Z. R a d w a ń s k i n a p r z y k ł a d z i e k o d e k s u c y w i l n e g o f r a n c u s k i e g o
przy-toczył n a s t ę p n i e konsekwencje, d o jakich d o p r o w a d z i ł a owa stabilność k o d y f i k a c y j n a , n a w i ą z u j ą c d o słów Prof. K. SójkiZielińskiej. A n a l i z u -j ą c o b e c n y s t a n p r a w n y k o d y f i k a c -j i f r a n c u s k i e -j z okaz-ji d w u s t u l e c i a , z a u w a ż y ł a O n a , że bez z m i a n zachowała się j e d y n i e s t r u k t u r a , syste-m a t y k a o r a z n u syste-m e r a c j a a r t y k u ł ó w . D o n a j w a ż n i e j s z y c h p r o b l e syste-m ó w dzisiejszej d o b y należy k o n i e c z n o ś ć a k t u a l i z a c j i p r z e p i s ó w k o d e k s o -w y c h -w s t o s u n k u d o o t a c z a j ą c e j go z z e -w n ą t r z m a s y r ó ż n o r o d n e g o m a t e r i a ł u n o r m a t y w n e g o , w postaci u s t a w szczególnych w całości albo w części o d n o s z ą c y c h się d o p r a w a cywilnego, k t ó r e noszą nawet n a -zwy k o d e k s ó w - k o d e k s własności intelektualnej, k o d e k s ubezpieczeń, k o d e k s k o n s u m e n t a , k o d e k s rolny. O b e c n i e Code Civil stracił już cha-r a k t e cha-r j e d n o l i t e j i u s y s t e m a t y z o w a n e j kodyfikacji, a pcha-roces integcha-racji z p r a w e m w s p ó l n o t o w y m l a m i e w e w n ę t r z n ą spoistość n a p o l e o ń s k i e g o dzieła.
T r z y p r z e d e w s z y s t k i m zjawiska wskazują n a p o t r z e b ę t w o r z e n i a nowej k o d y f i k a c j i i z a r a z e m d e t e r m i n u j ą k i e r u n e k prac. Po pierwsze, z m i a n a u s t r o j u p a ń s t w a n a t y p p a ń s t w a d e m o k r a t y c z n e g o . D r u g i m z j a w i s k i e m jest n i e s p o t y k a n y w dziejach ludzkości r o z w ó j n a u k i i p o -stęp technologiczny, zwłaszcza w zakresie p r o d u k c j i , t r a n s p o r t u o r a z k o m u n i k a c j i e l e k t r o n i c z n e j . S y n t e t y c z n a a n a l i z a socjologiczna tych zjawisk stała się u d z i a ł e m Prof. Z. B a u m a n a , a s k u t k i n a o b s z a r z e p r a w a c y w i l n e g o z a d e m o n s t r o w a ł Prof. P. M a c h n i k o w s k i w swojej ostatniej m o n o g r a f i i . Trzecim, a k t u a l n i e n a j d o n i o ś l e j s z y m zjawiskiem jest p r a w o U n i i Europejskiej. Te trzy zjawiska n a l e ż y t r a k t o w a ć j a k o łącznie współdziałającą całość, n a d którą u n o s i się ideologia p r a w czło-wieka i jego g o d n o ś c i .
N o w y k o d e k s c y w i l n y p o w i n i e n o b e j m o w a ć p r z y n a j m n i e j p o d -stawowe i n s t y t u c j e p r a w a p r y w a t n e g o . W szczególności d o t y c z y to p r a w a r o d z i n n e g o , z g o d n i e z k l a s y c z n y m i k o n c e p c j a m i k o d y f i k a -c y j n y m i świata z a -c h o d n i e g o , a wszystkie t w o r z o n e w były-ch k r a j a -c h d e m o k r a c j i l u d o w e j k o d e k s y c y w i l n e o b j ę ł y s w y m z a k r e s e m p r a w o r o d z i n n e . N i e j e d n o l i t e s t a n o w i s k o z a j m u j ą w s p ó ł c z e s n e k o d y f i k a c j e p r a w a c y w i l n e g o w z g l ę d e m p r a w a p r y w a t n e g o m i ę d z y n a r o d o w e g o i p r a w a własności przemysłowej. Komisja K o d y f i k a c y j n a p r z y j ę ł a k o n -cepcję o d r ę b n e g o u r e g u l o w a n i a , m a j ą c n a względzie silne p o w i ą z a n i a tych dziedzin z p r a w e m p u b l i c z n y m . Komisja K o d y f i k a c y j n a o p o w i a d a się też za objęciem k o d e k s e m c y w i l n y m regulacji s t o s u n k ó w p o m i ę d z y w s z y s t k i m i o s o b a m i . P o w i n n y znaleźć się t a m n o r m y r e g u l u j ą c e sto-s u n k i p r a w n e m i ę d z y p r z e d sto-s i ę b i o r c a m i oraz m i ę d z y p r z e d sto-s i ę b i o r c a m i
i k o n s u m e n t a m i . Już w p o c z ą t k o w e j fazie prac została o d r z u c o n a k o n -cepcja t w o r z e n i a o d r ę b n e g o k o d e k s u h a n d l o w e g o i o d r ę b n e g o k o d e k s u k o n s u m e n c k i e g o . Koncepcji tej nie ł a m i e k o d e k s spółek h a n d l o w y c h . N i e p o k ó j b u d z i zaś a k t u a l n a t e n d e n c j a l e g i s l a c y j n a z m i e r z a j ą c a d o t w o r z e n i a p o n a d k o d e k s e m c y w i l n y m tzw. u s t a w k o m p l e k s o w y c h , p r z y b i e r a j ą c y c h n i e k i e d y p o s t a ć q u a s i - k o d e k s o w ą , co p r o w a d z i d o d e k o d y f i k a c j i s y s t e m u p r a w a p r y w a t n e g o . M i e s z a j ą o n e r e g u l a c j e p r a w a p r y w a t n e g o z regulacją p u b l i c z n o p r a w n ą , w t a p i a j ą c s t o s u n k i p r y w a t n o p r a w n e w więzi p r a w a a d m i n i s t r a c y j n e g o i finansowego. N a n e g a t y w n ą ocenę zasługują i n i c j a t y w y z m i e r z a j ą c e d o stworzenia p o z a k o d e k s e m c y w i l n y m o d r ę b n y c h k o d y f i k a c j i dla u b e z p i e c z e ń g o s p o -darczych, p r a w a h a n d l o w e g o , p r a w a rolnego, c z y n n o ś c i b a n k o w y c h lub p r a w a b u d o w l a n e g o .
Intencją Komisji K o d y f i k a c y j n e j jest z a c h o w a n i e ciągłości polskiej d o k t r y n y cywilistycznej. U t r z y m a n o p a n d e k t o w y m o d e l p r o j e k t o w a -nego k o d e k s u , ale z p e w n y m i z m i a n a m i . Polegają o n e n a p r z y j ę c i u i n n e j kolejności k s i ą g - p o części ogólnej n a s t ę p u j e księga p o ś w i ę c o n a p r a w u z o b o w i ą z a ń , k t ó r a p o z o s t a j e w n a j b l i ż s z y m z w i ą z k u z p o d s t a -wową instytucją części ogólnej, a m i a n o w i c i e c z y n n o ś c i a m i p r a w n y m . P o d o b n i e p o s t ą p i ł u s t a w o d a w c a niemiecki. P o n a d t o p r o b l e m a t y k a za-w i e r a n i a u m ó za-w m a z o s t a ć u r e g u l o za-w a n a za-właśnie za-w k s i ę d z e d r u g i e j , n i e zaś w części o g ó l n e j . Po z o b o w i ą z a n i a c h n a s t ę p o w a ł a b y księga p o ś w i ę c o n a p r a w u r z e c z o w e m u . N a s t ę p n a księga m i a ł a b y r e g u l o w a ć p r a w o r o d z i n n e w ł ą c z o n e d o k o d e k s u c y w i l n e g o , a za nią u r e g u l o -w a n e z o s t a ł o b y p r a -w o spadko-we, -w z n a c z n e j m i e r z e o p i e r a j ą c e się n a i n s t y t u c j a c h p r a w a r o d z i n n e g o . O s t a t n i a , szósta księga r e g u l o w a ł a b y p r a w o m i ę d z y c z a s o w e , k t ó r e m u o b e c n i e p o ś w i ę c o n o j e d y n i e p r z e p i s art. 3 k o d e k s u cywilnego, a p r a k t y c z n a d o n i o s ł o ś ć tej p r o b l e m a t y k i jest o g r o m n a . P r o f e s o r Z. R a d w a ń s k i z a k o ń c z y ł swoje w y s t ą p i e n i e s p r a w o z d a w c z y m p r z y b l i ż e n i e m a k t u a l n e g o s t a n u p r a c Komisji Ko-d y f i k a c y j n e j n a Ko-d p r o j e k t e m n o w e g o k o Ko-d e k s u cywilnego.
Po k r ó t k i e j p r z e r w i e r o z p o c z ę t o p o d p r z e w o d n i c t w e m Prof. M . P a z d a n a (UŚ) dyskusję n a d t e z a m i w y s t ą p i e n i a Prof. Z. Rad-w a ń s k i e g o .
Jako p i e r w s z a głos w d y s k u s j i z a b r a ł a Prof. B. L e w a s z k i e w i c z -P e t r y k o w s k a i z a o p o n o w a ł a p r z e c i w k o u c h w a l a n i u n o w e g o k o d e k s u cywilnego. Przemawiają za t y m w p i e r w s z y m rzędzie względy e m o c j o -n a l -n e i s z a c u -n e k dla przedstawicieli polskiej -n a u k i p r a w a cywil-nego, k t ó r z y o p r a c o w a l i k o d e k s c y w i l n y w y r ó ż n i a j ą c y się n a tle k o d e k s ó w
i n n y c h k r a j ó w d e m o k r a c j i ludowej. N a w i ą z a n i a w dyskusji n a d n o -w y m k o d e k s e m c y -w i l n y m d o o k r e s u u c h -w a l a n i a o b e c n e g o k o d e k s u c y w i l n e g o są k r z y w d z ą c e . Ze względu n a siłę polskiej tradycji p r a w a c y w i l n e g o n o w y k o d e k s c y w i l n y nie p o w i n i e n zostać p r z y j ę t y w wy-n i k u zabiegu prostego wy-n a ś l a d o w wy-n i c t w a r o z w i ą z a ń z a g r a wy-n i c z wy-n y c h . Nie p r z e k o n u j e też a r g u m e n t u n o w o c z e ś n i e n i a k o d e k s u . O b e c n y k o d e k s s p r a w d z a się b o w i e m w p r a k t y c e i nie m a p o t r z e b y w z o r o w a n i a się n a r o z w i ą z a n i a c h z a g r a n i c z n y c h , m . i n . h o l e n d e r s k i c h . N i e o z n a c z a t o b r a k u p o t r z e b y c z y n i e n i a z m i a n . Nie p r z e m a w i a j e d n a k p o d n o s z o n a w dyskusji k o n i e c z n o ś ć i m p l e m e n t a c j i p r a w a europejskiego, p o n i e w a ż p r a w o e u r o p e j s k i e nie jest jeszcze d o k o ń c a u k s z t a ł t o w a n e . K o d e k s c y w i l n y j a k o swego r o d z a j u k o n s t y t u c j a p r a w a p r y w a t n e g o p o w i n i e n być wszelako k o d e k s e m wielkich zasad, nie zaś e n u m e r a t y w n y c h wy-liczanek.
W p o d o b n y m t o n i e w y p o w i e d z i a ł się P r o f . K. P i e t r z y k o w s k i (UW, Sędzia SN), k t ó r y p r z e d s t a w i ł s t a n o w i s k o Izby C y w i l n e j Sądu N a j w y ż s z e g o n a t e m a t p r a c n a d p r o j e k t e m n o w e g o k o d e k s u c y w i l n e -go. N a w i ą z a ł d o k o n s u l t a c j i p r o p o n o w a n y c h r o z w i ą z a ń z S ę d z i a m i Izby C y w i l n e j Sądu N a j w y ż s z e g o . Izba C y w i l n a n e g a t y w n i e o c e n i ł a p o t r z e b ę o p r a c o w a n i a i u c h w a l e n i a n o w e g o k o d e k s u cywilnego, p o d n o s z ą c c z t e r y p o d s t a w o w e a r g u m e n t y : p o t r z e b a u n i f i k a c j i nie u z a -s a d n i a k o d y f i k a c j i , a k t u a l n y k o d e k -s p o c h o d z i w p r a w d z i e z c z a -s ó w socjalistycznych, ale pozostaje w p e ł n i nowoczesny, obecny k o d e k s jest d o s t o s o w a n y d o p o t r z e b p r a k t y k i , a p o n a d t o z a d a n i e m u s t a w o d a w c y nie jest r o z s t r z y g a n i e w ą t p l i w o ś c i teoretycznych, lecz p r o b l e m ó w ży-cia s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z e g o . W t r a k c i e p o n a d r o k t r w a j ą c e j dyskusji Sędziowie Izby C y w i l n e j debatowali n a d poszczególnymi f r a g m e n t a m i ogłoszonej księgi pierwszej p r o j e k t u nowego k o d e k s u cywilnego. Prze-ważają oceny krytyczne. Sędziowie doszli d o j e d n o z n a c z n e g o w n i o s k u , że n o w e g o k o d e k s u c y w i l n e g o u c h w a l a ć nie należy.
Prof. A. C a ł u s (SGH) w y s t ą p i ł w d u c h u o b u p o p r z e d z a j ą c y c h wypowiedzi, k ł a d ą c akcent na p ł a s z c z y z n ę p r a w n o p o r ó w n a w c z ą . Z w r ó -cił u w a g ę n a p a n u j ą c ą w skali e u r o p e j s k i e j t e n d e n c j ę p o l e g a j ą c ą n a m o d e r n i z a c j i kodyfikacji, nie zaś z a s t ę p o w a n i a d a w n y c h kodyfikacji k o d y f i k a c j a m i n o w y m i . Nie m a też p o t r z e b y w y p e ł n i a n i a luk w ko-dyfikacjach, p o n i e w a ż p e w n e i n s t y t u c j e tkwią w istocie p r a w a cywil-nego, n a p r z y k ł a d s w o b o d a u m ó w , n i e u r e g u l o w a n a a n i we Francji, ani w N i e m c z e c h . S t r u k t u r y s t a r s z y c h niż p o l s k i k o d e k s ó w c y w i l -nych n a d a l p o z o s t a j ą n i e z a c h w i a n e . BGB został w p r a w d z i e o s t a t n i o
z m o d e r n i z o w a n y , ale j u ż o b e c n i e toczy się d y s k u s j a n a d celowością w p r o w a d z o n y c h z m i a n , na p r z y k ł a d w zakresie culpa in contrahendo. Prof. A. C a ł u s obawia się, że liczne r o z w i ą z a n i a dzisiejszego k o d e k s u c y w i l n e g o o p r a c o w a n e na m i a r ę e u r o p e j s k ą p o g ł ę b o k i c h z m i a n a c h a k t u a l n i e d y s k u t o w a n y c h staną się m n i e j przejrzyste, n a co wiele o s ó b z w r a c a uwagę. Komisja K o d y f i k a c y j n a p o c z ą t k o w o stała n a s t a n o w i -sku, że t r z e b a wiele z m i e n i ć , co o d n o s i ł o się m . i n . d o k l a u z u l i zasad w s p ó ł ż y c i a s p o ł e c z n e g o , k t ó r a o b e c n i e chyba j u ż p r z e s t a ł a razić, co p o d d a j e w w ą t p l i w o ś ć p o t r z e b ę z a s t ą p i e n i a tej k l a u z u l i i n n ą k l a u z u l ą . W k o n k l u z j i Prof. A. C a ł u s w y s o k o ocenił dotychczasowe prace Komi-sji K o d y f i k a c y j n e j i p o d k r e ś l i ł , że nie będzie źle, jeżeli p r o j e k t n o w e g o k o d e k s u c y w i l n e g o zostanie p r z y g o t o w a n y do k o ń c a i w m i a r ę p o t r z e b w y k o r z y s t a n y j a k o wzorzec.
N a p o c z ą t k u swojego w y s t ą p i e n i a t a k ż e Prof. W.J. K a t n e r (UŁ, Sę-dzia SN) w y r a z i ł u z n a n i e dla p r a c Komisji K o d y f i k a c y j n e j , o p a t r u j ą c swoje s t a n o w i s k o o b s e r w a c j ą na t e m a t w y s o k i e g o s t o p n i a s k o m p l i -k o w a n i a m a t e r i i d y s -k u t o w a n e j w t r a -k c i e p o s z c z e g ó l n y c h p o s i e d z e ń . Z a o p o n o w a ł j e d n a k p r z e c i w k o p r o w a d z e n i u w p o ś p i e c h u p r a c n a d n o w y m k o d e k s e m c y w i l n y m . Z a u w a ż y ł też, że o p r ó c z d e b a t y w śro-d o w i s k u Sęśro-dziów Izby C y w i l n e j S ą śro-d u N a j w y ż s z e g o o r a z nielicznych publikacji p o ś w i ę c o n y c h księdze pierwszej p r o j e k t u n o w e g o k o d e k s u c y w i l n e g o , w ł a ś n i e p o d c z a s t r w a j ą c e g o I V Z j a z d u z o s t a ł a w y w o ł a -na o g ó l n i e j s z a d y s k u s j a n a t e m a t p r o p o z y c j i j u ż w y a r t y k u ł o w a n y c h w o g ł o s z o n y c h f r a g m e n t a c h p r o j e k t o w a n e g o k o d e k s u c y w i l n e g o . W p o z y t y w n y c h s ł o w a c h o d n i ó s ł się d o z a p a t r y w a ń Prof. Z. R a d -wańskiego, k t ó r y o p o w i a d a się za z a c h o w a n i e m m a k s y m a l n e j stabil-ności p r z e p i s ó w p r a w a c y w i l n e g o i w p r o w a d z a n i u tylko k o n i e c z n y c h z m i a n , z u w z g l ę d n i e n i e m b o g a t e g o d o r o b k u w y p r a c o w a n e g o w dokt r y n i e i o r z e c z n i c dokt w i e . O r z e c z n i c dokt w o p r z e z k i l k a d z i e s i ą dokt ladokt r o z dokt r z ą -sając poszczególne kwestie, n i e k i e d y niezwykle s p o r n e , d o c h o d z i d o k o m p r o m i s o w y c h r o z s t r z y g n i ę ć , a p r o b o w a n y c h , a p r z e d e w s z y s t k i m p r z e w i d y w a l n y c h dla a d r e s a t ó w n o r m p r a w a p r y w a t n e g o , k t ó r y m i są wszyscy obywatele w p a ń s t w i e . K r y t y c z n i e więc w z w i ą z k u z t y m Prof. W.J. Katner o d n i ó s ł się d o n i e k t ó r y c h propozycji ogłoszonego p r o j e k t u pierwszej księgi k o d e k s u cywilnego, k t ó r a d o z n a ł a w p e w n y c h kwe-stiach rewolucji. Jako wręcz szkodliwą ocenił pracę n a d k o l e j n y m i już, w p r o w a d z a n y m i Jego z d a n i e m n a siłę p o n o w n y m i z m i a n a m i w k o -deksie spółek h a n d l o w y c h , m i m o że z m i a n y z 2008 r. nie z a s ł u ż y ł y na środowiskową aprobatę. P r z y tej okazji z z a d o w o l e n i e m o d n i ó s ł się do
r e p r e z e n t o w a n e j p r z e z Komisję K o d y f i k a c y j n ą t e n d e n c j i o p o w i a d a j ą cej się za j e d n o ś c i ą p r a w a c y w i l n e g o i h a n d l o w e g o , i w t y m k o n t e k -ście s u r o w o s k r y t y k o w a ł różnice treściowe p o d s t a w o w y c h pojęć p r a w a p r y w a t n e g o , m . i n . pojęcie przedsiębiorcy, r ó ż n i e - z n i e z r o z u m i a ł y c h w z g l ę d ó w - d e f i n i o w a n e w p r a w i e p u b l i c z n y m i p r a w i e p r y w a t n y m . Prace p o w i n n y z m i e r z a ć d o u j e d n o l i c e n i a , p o n i e w a ż obywatel p o w i -n i e -n w i e d z i e ć , czy jest p r z e d s i ę b i o r c ą , czy też -nie - i jest dla -n i e g o o b o j ę t n e , k t ó r a g a ł ą ź p r a w a k s z t a ł t u j e jego status. N a u w a g i n e g a t y w -n e zasłużyła też p r o p o z y c j a u r e g u l o w a -n i a d r o b -n e g o przedsiębiorcy, j a k o n i e s p ó j n a n a w e t z r e g u l a c j a m i u n i j n y m i . P o z y t y w n ą oceną Prof. W.J. K a t n e r o p a t r z y ł n a t o m i a s t p r o p o n o w a n e ujęcie k o n s u m e n t a , p o p o w s z e c h n i e s k r y t y k o w a n y m w d o k t r y n i e u j ę c i u p r z e w i d z i a n y m w a r t . 221 k o d e k s u cywilnego. N a z a k o ń c z e n i e p o d k r e ś l i ł , że n a d p r o
-p o z y c j a m i z m i a n -p r a w a należy d y s k u t o w a ć .
Prof. P. M a c h n i k o w s k i (UWr), z g a d z a j ą c się z p o g l ą d a m i w y e k s -p o n o w a n y m i we wcześniej -p o d n i e s i o n y c h w ą t k a c h dyskusji, z w r ó c i ł u w a g ę p r z e d e w s z y s t k i m n a rolę p r a w n i k ó w - n a u k o w c ó w w procesie l e g i s l a c y j n y m , d o k t ó r y c h nie n a l e ż y p o d j ę c i e decyzji o u c h w a l e n i u n o w e g o k o d e k s u cywilnego. C z ł o n k o w i e Komisji K o d y f i k a c y j n e j peł-nią f u n k c j ę d o r a d c y M i n i s t r a Sprawiedliwości. T y m c z a s e m d e c y z j a o u c h w a l e n i u n o w e g o k o d e k s u c y w i l n e g o n a l e ż y d o w ł a d z y u s t a w o -d a w c z e j , m a o l b r z y m i e z n a c z e n i e p r a k t y c z n e i jest u w a r u n k o w a n a ideologicznie. N i e k t ó r y c h kwestii n a u k o w c y nie p o w i n n i p r z e s ą d z a ć , n a p r z y k ł a d o c h r o n y m a ł y c h przedsiębiorców. Z w r ó c i ł też uwagę n a to, że nie da się o d p o w i e d z i e ć na p y t a n i e , czy n o w y k o d e k s c y w i l n y p o w i n i e n zostać uchwalony, d o p ó k i jego p r o j e k t nie z o s t a n i e ogłoszo-n y w całości. Jakkolwiek r y z y k o p o w o d z e ogłoszo-n i a p r o c e s u legislacyjogłoszo-nego jest d u ż e , t o p r a c e n a d n o w y m k o d e k s e m c y w i l n y m t r z e b a k o n t y n u o -wać, p o n i e w a ż o b e c n y k o d e k s stracił swoją p i e r w o t n ą spójność, t a k ż e j ę z y k o w ą , co s t w a r z a p r o b l e m y w fazie s t o s o w a n i a , a p o w i n i e n być przecież z r o z u m i a ł y dla obywateli. Podkreślił, że weryfikacji w y m a -gają n a p r z y k ł a d d ł u g o ś c i t e r m i n ó w p r z e d a w n i e n i a p o s z c z e g ó l n y c h roszczeń, kwestia o b e c n e g o u ż y t k o w a n i a , e w e n t u a l n e g o i n n e g o s p o -sobu o d d a n i a d o d ł u g o t r w a ł e g o u ż y t k o w a n i a g r u n t ó w i n w e s t o r o m , kwestia o d p o w i e d z i a l n o ś c i k o n t r a k t o w e j , u m o w y o r o b o t y b u d o w l a n e czy u m o w y deweloperskiej. W tych p u n k t a c h obecny k o d e k s nie czyni z a d o ś ć w y m o g o m p r a k t y k i .
P r o f . P. M a c h n i k o w s k i z a r y s o w a ł też m o ż l i w e a l t e r n a t y w y dla o b e c n e g o k o d e k s u c y w i l n e g o . P i e r w s z a a l t e r n a t y w a t o c z ę ś c i o w e 2 3
nowelizacje, k t ó r e pogłębią j e d n a k istniejące n i e s p ó j n o ś c i , a uczest-nicy o b r o t u p r a w n e g o j u ż m a j ą p r o b l e m z n a d ą ż a n i e m za k o l e j n y m i z m i a n a m i . I d ą c tą d r o g ą , n a l e ż a ł o b y p o ż e g n a ć się z ideą s t a b i l n e g o k o d e k s u . D r u g a a l t e r n a t y w a to r o z w i j a n i e istniejącego k o d e k s u p r z e z o r z e c z n i c t w o . P r z y tej okazji o d p o w i e d z i a ł się za m o d e l e m w y c z e r p u -jącej regulacji s t o s u n k ó w p r a w n y c h w przepisach, k t ó r e j przeciwstawił m o d e l p r a w a rozwijanego przez orzecznictwo. P r z e m a w i a za t y m m.in. k o n c e p c j a t r ó j p o d z i a ł u władz. O p r ó c z tego k o d e k s nie jest p i s a n y dla sądów, lecz dla obywateli. W k o n k l u z j i Prof. P. M a c h n i k o w s k i o d n i ó s ł się jeszcze do m e t o d y t w o r z e n i a nowego k o d e k s u , k t ó r a m a swoje ogra-niczenia, g ł ó w n i e w postaci k o l e k t y w n e g o p r o j e k t o w a n i a poszczegól-nych przepisów. Komisja Kodyfikacyjna, k t ó r a tworzyła obecny k o d e k s c y w i l n y p r a c o w a ł a w z u p e ł n i e i n n y c h realiach. Ó w c z e ś n i p r a w n i c y m o g l i w całości poświęcić się s w e m u z a d a n i u , czego obecnie z a b r a k ł o i co p o w o d u j e , że p r a c a niesie ze sobą liczne t r u d n o ś c i .
Prof. A. M ą c z y ń s k i (UJ) j u ż n a wstępie p o d k r e ś l i ł , że z g a d z a się w całej p e ł n i z opinią Prof. B. Lewaszkiewicz-Petrykowskiej. M e t o d a z a s t o s o w a n a w N i e m c z e c h p r z y nowelizacji z o b o w i ą z a ń p o w i n n a być w z o r e m d o w y k o r z y s t a n i a w Polsce. Także a u s t r i a c k i ABGB m ó g ł b y służyć p r z y k ł a d e m . N a p r z e s t r z e n i d w u s t u lat był w p r a w d z i e n o w e -lizowany, lecz r z a d z i e j n i ż p o l s k i k o d e k s c y w i l n y n a p r z e s t r z e n i lat bez m a ł a sześćdziesięciu. D y s k u s j a w A u s t r i i o b e j m u j e z m i a n y p o szczególnych r o z w i ą z a ń , nie zaś z a s t ą p i e n i e A B G B n o w y m k o d e k -sem, chociaż p o w s t a ł on jeszcze w systemie f e u d a l n y m . Zauważył, że m i e r n i k i e m j a k o ś c i k o d e k s u jest o r z e c z n i c t w o . Jeżeli o r z e c z n i c t w o p o t r a f i r o z w i ą z y w a ć p r o b l e m y p r a k t y c z n e , t a k ż e takie, k t ó r e nie ist-n i a ł y w m o m e ist-n c i e t w o r z e ist-n i a k o d e k s u , to k o d e k s jest dobry. W y d a j e się, że m o ż n a t o powiedzieć o n a s z y m kodeksie. Również o r z e c z n i c t w o T r y b u n a ł u K o n s t y t u c y j n e g o nie d o s t a r c z a a r g u m e n t ó w p r z e c i w k o o b e c n e m u k o d e k s o w i . Prof. A. M ą c z y ń s k i o d n i ó s ł się też d o m e t o -dy p r a c y n a d k o d e k s e m i n a w i ą z a ł d o p r a c K o m i s j i K o d y f i k a c y j n e j w okresie m i ę d z y w o j e n n y m , k t ó r e o c e n i ł wysoko. P r z y p o m n i a ł też, że Prof. R. L o n g c h a m p s de Berier nie m ó g ł p o ś w i ę c i ć się w y ł ą c z n i e p r a c o m n a d k o d e k s e m , b o w i e m p e ł n i ł r ó w n o c z e ś n i e f u n k c j ę Rekto-ra, pisał p o d r ę c z n i k , u z a s a d n i e n i e d o p r o j e k t u k o d e k s u z o b o w i ą z a ń , p r o w a d z i ł w y k ł a d n a U n i w e r s y t e c i e w L u b l i n i e o r a z u c z e s t n i c z y ł w p o s i e d z e n i a c h Komisji K o d y f i k a c y j n e j . P r o j e k t k o d e k s u z o b o w i ą -z a ń p o d d a w a n o p i e r w s -z e m u c -z y t a n i u , n a s t ę p n i e d r u g i e m u c -z y t a n i u i t r z e c i e m u c z y t a n i u , p r o j e k t y ogłaszano, a p r o c e d u r a ta z a p e w n i a ł a
j a s n o ś ć i s p ó j n o ś ć r o z w i ą z a ń . Jeżeli się m ó w i , że dzisiejsze n o w e l i -zacje są ź r ó d ł e m n i e s p ó j n o ś c i w k o d e k s i e , t o z a p e w n e dzieje się t a k za sprawą n i e d o s k o n a ł e g o t r y b u pracy, a t r y b u c h w a l a n i a p r a w a m a z n a c z ą c y w p ł y w n a jego jakość. Prof. A. M ą c z y ń s k i p r z y p o m n i a ł też, że obecny kodeks cywilny z 1964 r o k u tworzyli p r a w n i c y p r z e d w o j e n n i i pracowali w trybie z b l i ż o n y m d o t w o r z e n i a k o d e k s u z o b o w i ą z a ń . N a p y t a n i e , czy t w o r z y ć n o w y k o d e k s , czy też nie u d z i e l i ł b y o d p o w i e -dzi przeczącej, p o n i e w a ż o p o w i a d a się za r o z w i ą z a n i a m i stabilnymi, nie zaś za r o z w i ą z a n i a m i , k t ó r e m a j ą o b e c n i e nie d o ś ć jasny kształt. W k o n k l u z j i n a w i ą z a ł też d o słów Prof. A. Stelmachowskiego, j e d n o -z n a c -z n e g o p r -z e c i w n i k a n o w e g o k o d e k s u c y w i l n e g o .
N a t o m i a s t Prof. R. Szostak ( U E w Krakowie) jest z w o l e n n i k i e m n o w e g o k o d e k s u c y w i l n e g o i zaapelował o k o n t y n u o w a n i e prac, m o c -n o j u ż z a a w a -n s o w a -n y c h . W s t r z y m a -n i e tych prac, czy też z a k o ń c z e -n i e w y n i k i e m n e g a t y w n y m nie byłoby właściwe i m o g ł o b y być w p r a k t y c e źle o d c z y t a n e . Liczne z m i a n y o b e c n e g o k o d e k s u i i n s t y t u c j e w y w o -d z ą c e się z p o p r z e -d n i e g o okresu, n i e n a -d ą ż a n i e za r o z w o j e m w Europie - t o w s z y s t k o sprawia, że stanie się on n i e k o n k u r e n c y j n y , jeżeli górę w e ź m i e k o n c e p c j a nowelizacji z a m i a s t w p r o w a d z e n i a n o w e g o k o d e k -su. K o d e k s m o ż e też okazać się p r z e s t a r z a ł y w obliczu w z m a g a j ą c e j się internacjonalizacji o b r o t u p r a w n e g o . G d y m ó w i m y o n o w y m kodeksie c y w i l n y m , t o m ó w i m y o przyszłości, ale nie tej najbliższej. Prace n a d p r o j e k t e m p o w i n n y się toczyć i d o p r o w a d z i ć d o weryfikacji r o z w i ą z a ń . Po o p u b l i k o w a n i u p r o j e k t u księgi pierwszej m o ż n a m i e ć wiele zastrze-żeń, n a p r z y k ł a d w z w i ą z k u z p o m i n i ę c i e m p r z e p i s ó w o z a w i e r a n i u u m ó w o r a z o j e d n o s t r o n n y c h c z y n n o ś c i a c h p r a w n y c h . Jeśli p r z y j m i e -my, że j e d n o s t r o n n e czynności p r a w n e to w y j ą t e k od p e w n e j zasady, to i t a k jest p o t r z e b n a n o r m a o g ó l n a dla tych p r z y p a d k ó w , o d p o w i a d a -jąca n a p r z y k ł a d n a p y t a n i e , j a k r o z w i ą z a ć z o b o w i ą z a n i e w y n i k a j ą c e z j e d n o s t r o n n e j c z y n n o ś c i p r a w n e j . Prof. A. Szostak w y e k s p o n o w a ł też w ą t e k k o n s u m e n c k i , k t ó r y stał się w ą t k i e m p i e r w s z o p l a n o w y m i z m u s z a do o d p o w i e d z i n a p y t a n i e , n a ile p r o b l e m a t y k a k o n s u m e n -cka p o w i n n a a w a n s o w a ć i w j a k i s p o s ó b ją u w z g l ę d n i ć . N a g r u n c i e o b e c n e g o k o d e k s u nie m a z d e c y d o w a n e j k o n c e p c j i w t y m zakresie.
N a p o c z ą t k u dalszej dyskusji Prof. M. P a z d a n zauważył, że w skła-dzie Komisji Kodyfikacyjnej zasiada obecnie m n i e j członków z t y t u ł e m albo s t o p n i e m n a u k o w y m , p o s z e r z y ł się zaś k r ą g sędziów, nie t y l k o S ą d u N a j w y ż s z e g o , ale i s ą d ó w niższych i n s t a n c j i . Z a u w a ż y ł też, że s t o s u n k i p o m i ę d z y Komisją K o d y f i k a c y j n ą a d e c y d e n t a m i są n a d e r 25
z ł o ż o n e , a p r o j e k t y o p r a c o w a n e p r z e z K o m i s j ę o s t a t e c z n i e nie b y ł y a k c e p t o w a n e .
J a k o p i e r w s z y o głos z o s t a ł p o p r o s z o n y Prof. W. K o c o t ( U W ) , k t ó r y z a d e k l a r o w a ł , że jest e n t u z j a s t y c z n y m z w o l e n n i k i e m n o w e g o k o d e k s u c y w i l n e g o i nie p o d z i e l a z a p a t r y w a n i a Prof. B. Lewaszkiew i c z P e t r y k o Lewaszkiew s k i e j . Prelegent z a z n a c z y ł , że r e g u l a c j a Lewaszkiew a d o ś Lewaszkiew i a d -czenia woli nie jest p r z y s t o s o w a n a d o o b r o t u e l e k t r o n i c z n e g o , k t ó r y j u ż n i e b a w e m będzie d o m i n o w a ł i d e c y d o w a ł o życiu g o s p o d a r c z y m . Z u z n a n i e m n a t o m i a s t o d n i ó s ł się d o s t a n o w i s k a r e p r e z e n t o w a n e -go p r z e z Prof. Z. R a d w a ń s k i e g o , k t ó r y p o d c z a s p o s i e d z e ń K o m i s j i K o d y f i k a c y j n e j k o n s e k w e n t n i e b r o n i ł n o w o c z e s n y c h r o z w i ą z a ń , n a p r z y k ł a d ujęcia d o k u m e n t u w z n a c z e n i u m a t e r i a l n o p r a w n y m , co jest z p e w n o ś c i ą r o z w i ą z a n i e m p r z e ł o m o w y m w p e r s p e k t y w i e myślenia o obrocie g o s p o d a r c z y m . Z d a n i e m Prof. W. Kocota p o t e n c j a ł z m i a n p u n k t o w y c h , o b e j m u j ą c y c h k o l e j n e n o w e l i z a c j e , j u ż się w y c z e r p a ł , p o n i e w a ż kolejne nowelizacje p r o w a d z ą d o d e k o m p o z y c j i s t r u k t u r y . P o t r z e b n y jest więc n o w y kodeks, p o p r z e d z o n y g r u n t o w n ą dyskusją. D r M . P e c y n a (UJ) popiera ideę t w o r z e n i a n o w e g o k o d e k s u cywil-nego i p o s t u l u j e szersze otwarcie u s t a w o d a w c y n a w p ł y w y z e w n ę t r z n e . O b e c n y k o d e k s staje się powoli p o m n i k i e m p r a w a i d o ś ć n i e u d o l n i e p r ó b u j e i m p l e m e n t o w a ć to, co d z i e j e się w E u r o p i e . O p r a c o w a n y właśnie i n s t r u m e n t o p c j o n a l n y b ę d z i e z założenia d o s t ę p n y nie t y l k o w s t o s u n k a c h t r a n s g r a n i c z n y c h , ale r ó w n i e ż w obrocie w e w n ą t r z k r a -j o w y m i m o ż e z d a r z y ć się tak, że p e w n y i n s t r u m e n t o p c -j o n a l n y wy-prze w p r a k t y c e s t o s o w a n i e i n s t y t u c j i n i e p e w n e g o p r a w a k r a j o w e g o . W z w i ą z k u z t y m p o ż ą d a n e jest p o d j ę c i e p r a c y n a d n o w y m k o d e k s e m c y w i l n y m , k t ó r y m a być s t r u k t u r ą o t w a r t ą na r o z p r z e s t r z e n i a j ą c e się p r a w o u n i j n e . Jeżeli c h o d z i o s a m ą s t r u k t u r ę k o d e k s u cywilnego, to Dr M . P e c y n a stawia f u n d a m e n t a l n e p y t a n i e , czy t w o r z y m y s t r u k -t u r ę , k -t ó r a rzeczywiście m a m i e ć znaczenie, jeżeli c h o d z i o z a k r e s jej z a s t o s o w a n i a . J e d n a z k o n c e p c j i n a w i ą z u j e d o k o d e k s u z o b o w i ą z a ń , czyli t w o r z e n i a g r u p u m ó w o p a r t y c h n a typologii, a d r u g a opiera się na p e r s p e k t y w i e k o d y f i k a t o r a p a t r z ą c e g o z w y p r z e d z e n i e m p r z y s ł o w i o -wych stu lat. W r a m a c h tej d r u g i e j k o n c e p c j i pojawia się p y t a n i e , k t ó r a z u m ó w m a być główną u m o w ą systemu. T r a d y c y j n i e jest t o s p r z e d a ż , n a t o m i a s t w e d ł u g n o w e j koncepcji jest to u m o w a o świadczenie usług, k t ó r e j z n a c z e n i e w p r a k t y c e e u r o p e j s k i e j jest c o r a z większe. C e n n a byłaby więc z m i a n a a k c e n t ó w w regulacji poszczególnych g r u p u m ó w
n a z w a n y c h , z w y e k s p o n o w a n ą regulacją u m ó w o świadczenie usług, j a k o g r u p ą naczelną w o b e c n y c h realiach.
Prof. J. Pisuliński (UJ) na p o c z ą t k u swojego w y s t ą p i e n i a o d n i ó s ł się d o kwestii t r y b u i m e t o d p r a c y K o m i s j i K o d y f i k a c y j n e j . Jako jej W i c e p r z e w o d n i c z ą c y s t w i e r d z i ł , że d y s k u s j a p o w i n n a być t o c z o n a i p o w i n n y być p r z e d s t a w i a n e założenia, n a s t ę p n i e d y s k u t o w a n e , zaś p ó ź n i e j p o w i n n y być p r z e d s t a w i a n e p r o j e k t y p o s z c z e g ó l n y c h przepi-sów. W łonie Komisji została p o d j ę t a d y s k u s j a n a d s t r u k t u r ą p r a w a z o b o w i ą z a ń , k t ó r a n i e b a w e m z o s t a n i e p o d d a n a p u b l i c z n e j debacie. N a u k o ń c z e n i u są p r a c e n a d częścią ogólną p r a w a z o b o w i ą z a ń . Tu-taj wielkich rewolucji nie będzie. N a j w i ę k s z e z m i a n y z a p o w i a d a j ą się w z a k r e s i e o d p o w i e d z i a l n o ś c i za n i e w y k o n a n i e i n i e n a l e ż y t e w y k o -n a -n i e z o b o w i ą z a -n i a . Prof. J. P i s u l i ń s k i w y r a z i ł -n a d z i e j ę , że w ł a ś -n i e ten p r o j e k t stanie się p o d s t a w ą dyskusji i z o s t a n i e p o d d a n y k r y t y c e , p o n i e w a ż w w y n i k u k r y t y k i m o ż n a w y p r a c o w a ć nowe, lepsze r o z w i ą -z a n i a . O b e c n e p r a w o -z o b o w i ą -z a ń , p o m i m o niespójności, jest w stanie sprostać p o t r z e b o m o b r o t u , dzięki swobodzie u m ó w i większej swobo-dzie w y k ł a d n i przepisów, k t ó r e g e n e r a l n i e m a j ą c h a r a k t e r w z g l ę d n i e o b o w i ą z u j ą c y . N a t o m i a s t w p r z y p a d k u p r a w a rzeczowego n a s t ę p u j e głęboka dekodyfikacja, a p r o w a d z o n e prace m a j ą n a celu scalenie pewnych r o z w i ą z a ń o b o w i ą z u j ą c y c h poza k o d e k s e m c y w i l n y m . Jego z d a -n i e m p r a w o s p a d k o w e -nie jest d o s t o s o w a -n e d o dzisiejszych w a r u -n k ó w s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n y c h o r a z s t r u k t u r y r o d z i n y i t r z e b a z a s t a n o w i ć się n a d t y m , jaką f u n k c j ę p e ł n i p r a w o s p a d k o w e , gdyż t a k ż e w t y m zakresie p a n u j e obecnie t e n d e n c j a do c z ą s t k o w y c h z m i a n . W p r z y p a d -k u tych d w ó c h d z i a ł ó w p r a w a c y w i l n e g o m o ż l i w o ś c i i n t e r p r e t a c y j n e są o g r a n i c z o n e , ze względu n a b e z w z g l ę d n i e o b o w i ą z u j ą c y c h a r a k t e r przepisów, co w s k a z u j e n a p o t r z e b ę całościowej regulacji. W k o n k l u -zji Prof. J. P i s u l i ń s k i z a d e k l a r o w a ł się j a k o u m i a r k o w a n y z w o l e n n i k szybkich prac legislacyjnych i p o d k r e ś l i ł p o t r z e b ę dyskusji.
D r B. J a n i s z e w s k a ( U W ) zwróciła u w a g ę n a to, że i m p u l s o p r a -c o w a n i a n i e k t ó r y -c h r o z w i ą z a ń w zakresie p o d s t a w o w y -c h i n s t y t u -c j i p o w i n i e n w y j ś ć o d polityków, na p r z y k ł a d w zakresie s w o b o d y u m ó w . P r z y niestabilnej scenie politycznej ten i m p u l s m o ż e c h a r a k t e r y z o w a ć się tzw. m y ś l e n i e m k a d e n c y j n y m , z d e t e r m i n o w a n y m p e r s p e k t y w i c z -n y m i w y -n i k a m i -najbliższych w y b o r ó w . N a s t ę p -n i e w r ó c i ł a d o p y t a -n i a p o s t a w i o n e g o p r z e z Prof. B. L e w a s z k i e w i c z - P e t r y k o w s k ą o a d r e s a t a k o d e k s u - obywatela czy sędziego, p o d k r e ś l a j ą c , że jako sędzia jest bar-d z o z a i n t e r e s o w a n a obar-dpowiebar-dzią na to p y t a n i e . Jeżeli b o w i e m n o w a re-27
gulacja prawa cywilnego p r z y z n a s ą d o m d u ż y wpływ, na przykład p r z y o k r e ś l a n i u s a n k c j i w a d l i w o ś c i c z y n n o ś c i p r a w n y c h i d o p u s z c z e n i u p e w n e j s w o b o d y u s t a l a n i a k o n s e k w e n c j i n a p r z y k ł a d wad oświadcze-nia woli, to w t e d y należy z s y n c h r o n i z o w a ć z m i a n y prawa m a t e r i a l n e g o i p r z e p i s ó w p r o c e d u r y . D y s k u s j a o g r a n i c z o n a d o p r a w a m a t e r i a l n e g o jest chyba zbyt wąska. P r a w o m a t e r i a l n e oczywiście p r z e k ł a d a się na p r a k t y k ę , ale nie m o ż n a i g n o r o w a ć regulacji p r o c e d u r a l n y c h .
W e d ł u g Dr. M . O l e c h o w s k i e g o ( U W ) o b r a n i e d r o g i p u n k t o w y c h n o w e l i z a c j i czy też u c h w a l e n i e n o w e g o k o d e k s u c y w i l n e g o n i e m a w zasadzie p r a k t y c z n e g o z n a c z e n i a w procesie s t o s o w a n i a p r a w a cy-wilnego, p o n i e w a ż w a ż n a jest treść regulacji. Należy więc d y s k u t o w a ć o treści regulacji. O ś r o d k i a k a d e m i c k i e p o w i n n y p r z e d e w s z y s t k i m d y n a m i z o w a ć dyskusję wokół założeń i wokół k o n k r e t n y c h r o z w i ą z a ń . D y s k u t a n t d o c e n i a owoce d o t y c h c z a s o w y c h prac Komisji K o d y f i k a -cyjnej, b r o n i ą c jej t w i e r d z e n i e m , że g ł ó w n e z a r z u t y są n i e t r a f n e i że d y s k u s j a p o w i n n a być k o n t y n u o w a n a .
Już n a wstępie swojego w y s t ą p i e n i a Prof. A. B r z o z o w s k i ( U W ) w y r a z i ł r o z c z a r o w a n i e d y s k u s j ą i s p o s o b e m p r e z e n t a c j i z a g a d n i e ń z w i ą z a n y c h z p e r s p e k t y w ą n o w e g o k o d e k s u cywilnego. S p o d z i e w a ł się b o w i e m p e w n e g o i m p u l s u dla ś r o d o w i s k a cywilistów, z w i ą z a n e g o z jego a k t y w n o ś c i ą oraz z a k r e s e m p e r s p e k t y w badawczych, w y c h o d z ą c z założenia, że d o c e l o w o czeka nas p r z y j ę c i e p r a w a wspólnego, gdyż b ę d z i e tego w y m a g a ł o d o p e ł n i e n i e z a s a d w s p ó l n e g o r y n k u . T a k a p e r s p e k t y w a e u r o p e j s k a nie została Jego z d a n i e m o d p o w i e d n i o z a a k c e n -t o w a n a , nie d o s -t r z e g a O n -też i m p u l s u d o p o d e j m o w a n i a b a d a ń p r a w a europejskiego. D o r o b e k w zakresie e u r o p e j s k i e g o p r a w a p r y w a t n e g o wcale nie jest t a k i mały. Jest raczej m a ł o znany. N a w i ą z u j ą c zaś d o per-s p e k t y w y polper-skiej Prof. A. Brzozowper-ski per-s p o d z i e w a ł per-się o d p o w i e d z i n a p y t a n i e , czy p r a c e n a d n o w y m k o d e k s e m c y w i l n y m będą p r o w a d z i ł y do u c h w a l e n i a a k t u p r a w n e g o o c h a r a k t e r z e p r z e j ś c i o w y m , p o m i ę d z y d o c e l o w y m m o d e l e m e u r o p e j s k i m a o b e c n y m s t a n e m rzeczy, czy też są to p r a c e o c h a r a k t e r z e s t u d i a l n y m , k t ó r e mają się toczyć p o to, aby s t o p n i o w o p r z y g o t o w y w a ć polskie p r a w o c y w i l n e d o p r a w a e u r o p e j -skiego. P o d k r e ś l i ł też, że m ó w i o t y m dlatego, p o n i e w a ż z g r o m a d z e n i Goście IV Z j a z d u stanowią o g r o m n y p o t e n c j a ł badawczy, a wciąż nie w i a d o m o , c z y m w obliczu k o d y f i k a c j i p r a w a cywilnego cywiliści m a j ą się z a j m o w a ć . K o n c e n t r u j ą c się n a p e r s p e k t y w i e polskiej g ł ó w n y kie-r u n e k b a d a ń o b e j m o w a ł b y i n s t y t u c j e c h a kie-r a k t e kie-r y s t y c z n e dla n a s z e g o p r a w a p r y w a t n e g o z t o w a r z y s z ą c y m i t e m u n a m a r g i n e s i e b a d a n i a m i
p o r ó w n a w c z y m i . T y m c z a s e m p i e r w s z o p l a n o w y n u r t b a d a ń p o w i n i e n z m i e r z a ć w k i e r u n k u b a d a ń z w i ą z a n y c h z p r a w e m e u r o p e j s k i m . Ol-b r z y m i ą kopalnią i n f o r m a c j i są chociażOl-by Zasady Europejskiego Prawa K o n t r a k t ó w , nie tylko z p e r s p e k t y w y i n s t y t u c j i , ale p r z e d e w s z y s t k i m z p e r s p e k t y w y języka. P r a w o e u r o p e j s k i e jest p i s a n e i n n y m językiem, n a g r u n c i e więc p r a w a polskiego nie m o ż e m y p o s ł u g i w a ć się i n n y m językiem, niż e u r o p e j s k i . W k o n k l u z j i Prof. A. Brzozowski zaapelował - p o raz kolejny w swoim w y s t ą p i e n i u - o badawczy i m p u l s i wskazanie n o w y c h k i e r u n k ó w b a d a ń .
Prof. J. Błeszyński ( U W ) z a d e k l a r o w a ł , że p o d n i e s i e t y l k o k i l k a z a g a d n i e ń , k t ó r e być m o ż e p o w i n n y być e l e m e n t a m i k o n k l u z j i . Jego z d a n i e m n a j w i ę k s z e r y z y k o niesie ze sobą u p o l i t y c z n i e n i e p r a c n a d n o w y m k o d e k s e m c y w i l n y m . P o d s t a w o w y p r o b l e m t o c h o r o b a p r o cesu legislacyjnego polegająca n a t y m , że d o t e k s t u p r o j e k t u p r z y g o -t o w a n e g o p r z e z e k s p e r -t ó w p o d c h o d z i p o l i -t y k i zaczyna go p o p r a w i a ć . W z w i ą z k u z t y m pojawia się p y t a n i e , j a k o b r o n i ć projekt. Sens p r a c n a d n o w y m k o d e k s e m c y w i l n y m p o l e g a n a s t w o r z e n i u p o d s t a w y p e w n e j całości, b o t y l k o z całością m o ż n a d y s k u t o w a ć . Nowelizacje k o d e k s u p s u ł y jego s t r u k t u r ę . Nie m o ż e być też zbyt wielu a u t o r ó w p r o j e k t u , p o n i e w a ż nie m o ż n a w ó w c z a s o s i ą g n ą ć s k u t k u w p o s t a c i j e d n o l i t e g o t e k s t u . W k o n k l u z j i P r o f e s o r J. Błeszyński p r z y p o m n i a ł 0 t y m , że o b e c n y k o d e k s c y w i l n y stoi na b a r d z o w y s o k i m p o z i o m i e 1 stwierdził, że t r u d n o w y m y ś l e ć zbyt wiele o d s a m e g o p o c z ą t k u . Po-r ó w n a ł też p Po-r a w o e u Po-r o p e j s k i e d o f a t a m o Po-r g a n y , gdyż ciągle się o d d a l a , p o n i e w a ż ciągle powstają n o w e regulacje i p o j a w i a się p y t a n i e o p u n k t o d n i e s i e n i a zabiegów dostosowawczych p r a w a polskiego. P o d m i o t o -w y z a k r e s z a s t o s o -w a n i a k o d e k s u c y -w i l n e g o jest zaś jasny, p o n i e -w a ż k o d e k s n o r m u j e określoną sferę s t o s u n k ó w .
Prof. T. Smyczyński (USz) o p o w i a d a się za k o n t y n u a c j ą prac n a d n o w y m k o d e k s e m c y w i l n y m , p r z y c z y m p o w i n i e n o n zostać u c h w a l o -ny d o p i e r o p o d o g ł ę b n e j analizie i dyskusji. K o d y f i k a c j a p o w i n n a być ź r ó d ł e m wzorców. T a k i m w z o r c e m w d z i e d z i n i e p r a w a m a j ą t k o w e g o jest n a p r z y k ł a d w z o r z e c r ó w n o w a g i interesów d ł u ż n i k a i wierzyciela. N a w i ą z u j ą c zaś d o u s y t u o w a n i a p r a w a r o d z i n n e g o zauważył, że w tej m i e r z e n i e u s t a n n i e p o k u t u j e z d e z a k t u a l i z o w a n e już j e d n a k p o j m o w a nie p r a w a r o d z i n n e g o j a k o p r a w a z g ł ó w n y m i a k c e n t a m i p o ł o ż o n y -m i n a sferze s t o s u n k ó w n i e -m a j ą t k o w y c h . T y -m c z a s e -m p r a w o c y w i l n e jest nie t y l k o p r a w e m m a j ą t k o w y m , lecz p r z e d e w s z y s t k i m p r a w e m o s o b o w y m . P r a w o s p a d k o w e w t y m k o n t e k ś c i e s t a n o w i k o n t y n u a c j ę 2 9
s t o s u n k ó w p r a w n o r o d z i n n y c h i dlatego Prof. T. Smyczyński p o d p i s u j e się p o d ideą objęcia p r a w a r o d z i n n e g o p r a c a m i n a d n o w y m k o d e k s e m c y w i l n y m .
D r K. O s a j d a ( U W ) o d n i ó s ł zaś w r a ż e n i e , że d y s k u s j a u t k n ę ł a w m a r t w y m p u n k c i e , ponieważ prace Komisji K o d y f i k a c y j n e j posuwa-ją się n a p r z ó d , a d y s k u s j a się nie p o s u w a . Jego z d a n i e m z a r y s o w a ł y się t r z y s t a n o w i s k a co d o przyszłości p r a c n a d n o w y m k o d e k s e m cywil-n y m . Pierwsze - p r a c u j e m y jak cywil-najszybciej, p o cywil-n i e w a ż o b e c cywil-n y k o d e k s nie w p e ł n i realizuje stawiane p r z e d n i m z a d a n i a i u c h w a l a m y n o w y kodeks, d r u g i e - k o ń c z y m y prace n a d n o w y m k o d e k s e m , b o s z k o d a w y s i ł k u w t y m k i e r u n k u i lepiej p o ś w i ę c i ć się t r u d o w i n o w e l i z a c j i obecnego k o d e k s u cywilnego, oraz trzecie, które m o ż n a ująć lapidarnie k o d e k s nie, p r a c a n a d k o d e k s e m tak. Trzecie s t a n o w i s k o , j a k o k o m p r o m i s o w e , jest n a j l e p s z y m r o z w i ą z a n i e m . D o p i e r o k i e d y p r o j e k t n o -wego k o d e k s u p o w s t a n i e , m o ż n a p o r ó w n a ć go z o b e c n y m k o d e k s e m .
Po t y m w y s t ą p i e n i u d o p o g l ą d ó w s f o r m u ł o w a n y c h w t o k u d y s k u -sji o d n i ó s ł się Prof. Z. R a d w a ń s k i , k t ó r y n a p o c z ą t k u z a d e k l a r o w a ł , że nie jest k o n s e r w a t y s t ą , lecz o p o w i a d a się za m o d e r n i z a c j ą p r a w a p r y w a t n e g o z n o w o c z e s n y m k o d e k s e m c y w i l n y m n a czele. Jego zda-n i e m dyskusja zda-n a d t y m , czy zda-n o w y k o d e k s c y w i l zda-n y będzie potrzebzda-ny, czy n i e p o t r z e b n y , b ę d z i e m i a ł a sens d o p i e r o p o p r z y g o t o w a n i u całe-go p r o j e k t u . Takie s t a n o w i s k o od p o c z ą t k u r e p r e z e n t o w a ł a Komisja K o d y f i k a c y j n a . N i e m o ż n a n a p o d s t a w i e u ł a m k o w e g o f r a g m e n t u , a m i a n o w i c i e o g ł o s z o n e g o p r o j e k t u księgi pierwszej oceniać, czy ko-d e k s b ę ko-d z i e p o t r z e b n y , czy nie. D e c y z j a m o ż e z o s t a ć p o ko-d j ę t a , jeżeli całościowy p r o j e k t z o s t a n i e p r z e d s t a w i o n y . Prace Komisji K o d y f i k a -c y j n e j p o w i n n y u w z g l ę d n i a ć nowe zjawiska, j a k i m jest p r z y s t ą p i e n i e Polski do U n i i Europejskiej. To zaś u z a s a d n i a k o n i e c z n o ś ć o g ó l n e g o spojrzenia n a f u n k c j o n o w a n i e p r a w a p r y w a t n e g o . P o d e j m o w a n i e w tej chwili decyzji, żeby z a n i e c h a ć prac n a d n o w y m k o d e k s e m c y w i l n y m , byłoby dosłownie z a b ó j s t w e m dla r o z w o j u prawa cywilnego, p o n i e w a ż z a m y k a ł o b y dyskusję n a d całością p r o b l e m ó w prawa p r y w a t n e g o w sy-stemie p r a w a polskiego. M o ż n a z a s t a n a w i a ć się n a d t y m , czy k o d e k s jest p o t r z e b n y , ale dyskusji nie m o ż n a z a m y k a ć . K o m i s j a K o d y f i k a -c y j n a nie w y z n a -c z a sobie z g ó r y t e r m i n ó w w i e ń -c z e n i a posz-czegól- poszczegól-nych e t a p ó w prac, chociaż p i e r w o t n i e R a d a Legislacyjna w y z n a c z y ł a t e r m i n d w u l e t n i na p r z e d s t a w i e n i e p r o j e k t u , k t ó r e g o d o t r z y m a n i e nie było możliwe. W n a w i ą z a n i u d o s t a n o w i s k a w y r a ż o n e g o p r z e z Izbę C y w i l n ą S ą d u N a j w y ż s z e g o w o d n i e s i e n i u d o p r o j e k t u części ogólnej
k o d e k s u c y w i l n e g o Prof. Z. R a d w a ń s k i stwierdził, że jest o n o nie d o p r z y j ę c i a , ze w z g l ę d u na b r a k p u n k t u o d n i e s i e n i a w postaci m a t e r i a ł u całościowego. Poza t y m p r z e k o n a n i e , że w ł a ś n i e Sąd N a j w y ż s z y roz-s t r z y g n i e w roz-s z y roz-s t k i e roz-sprawy, w r z e c z y w i roz-s t o ś c i n i e roz-s t e t y nie roz-s p r a w d z a się. O r z e c z n i c t w o Sądu N a j w y ż s z e g o jest b a r d z o chwiejne i sprzecz-ne, i t r u d n o absolutnie zawierzyć nadziei, że Sąd N a j w y ż s z y w s z y s t k o r o z s t r z y g n i e j e d n o z n a c z n i e . W tej m i e r z e Prof. Z. R a d w a ń s k i nie jest o p t y m i s t ą . Podkreślił też, że p r o b l e m a t y k a k o d e k s u cywilnego w oczy-w i s t y m oczy-w y m i a r z e ł ą c z y się z p r o b l e m a t y k ą p r o c e s o oczy-w ą i oczy-w z oczy-w i ą z k u z t y m p r z y p o m n i a ł o t y m , że Prof. T. Ereciński, P r z e w o d n i c z ą c y Ko-misji K o d y f i k a c y j n e j i Prezes Izby C y w i l n e j Sądu N a j w y ż s z e g o wszczął i n i c j a t y w ę p r a c n a d n o w y m k o d e k s e m p o s t ę p o w a n i a cywilnego. Tym w y s t ą p i e n i e m z a k o ń c z o n o sesję pierwszą p i e r w s z e g o d n i a o b r a d .
Sesja d r u g a pierwszego d n i a , p o d p r z e w o d n i c t w e m Prof. W.J. Kat-n e r a , z o s t a ł a p o ś w i ę c o Kat-n a p r o b l e m a t y c e c z y Kat-n ó w Kat-n i e d o z w o l o Kat-n y c h . Referat o t w i e r a j ą c y tę część I V Z j a z d u z o s t a ł p r z y g o t o w a n y p r z e z Prof. M . N e s t e r o w i c z a o r a z Prof. E. Bagińską ( U M K ) . W s p ó l n e wy-s t ą p i e n i e nowy-siło t y t u ł „Tendencje rozwojowe o d p o w i e d z i a l n o ś c i delik-towej w k o ń c u XX i p o c z ą t k a c h XXI wieku a o c h r o n a p o s z k o d o w a n e g o w p r a w i e p o l s k i m i p r a w i e p o r ó w n a w c z y m " . N a s t ę p n i e Prof. A. Ca-łus z a p r e z e n t o w a ł referat pt. „ Z n a c z e n i e R o z p o r z ą d z e n i a R z y m II dla u n i f i k a c j i c z y n ó w n i e d o z w o l o n y c h w p a ń s t w a c h c z ł o n k o w s k i c h UE". Z kolei Prof. T. Pajor (UŁ) wygłosił referat pt. „Problem o d p o w i e d z i a l -ności deliktowej za szkodę czysto e k o n o m i c z n ą " .
Po przerwie k o n t y n u o w a n o obrady sesji drugiej. Tej części IV Zjazdu przewodniczyli Prof. E. Łętowska ( I N P PAN) oraz Prof. A. M ą c z y ń -ski. N a p o c z ą t k u D r W. R o b a c z y ń s k i wygłosił p r z y g o t o w a n y w s p ó l n i e z Dr. h a b . P. K s i ę ż a k i e m (UŁ) r e f e r a t pt. „ N i e w y k o n a n i e l u b n i e n a -leżyte w y k o n a n i e z o b o w i ą z a ń j a k o c z y n n i e d o z w o l o n y " . N a s t ę p n i e p r z e m a w i a ł a D r M . W a ł a c h o w s k a (UMK). Jej w y s t ą p i e n i e nosiło t y t u ł „ Z a d o ś ć u c z y n i e n i e p i e n i ę ż n e za d o z n a n ą k r z y w d ę n a rzecz najbliż-szych c z ł o n k ó w r o d z i n y p o s z k o d o w a n e g o n a skutek u s z k o d z e n i a ciała lub r o z s t r o j u z d r o w i a - k o n i e c z n o ś ć regulacji p r a w n y c h " .
D y s k u s j i n a d t e z a m i w y g ł o s z o n y m i p r z e z P r e l e g e n t ó w d r u g i e j sesji IV Z j a z d u p r z e w o d n i c z y l i Prof. M . P y z i a k - S z a f n i c k a (UŁ) o r a z Prof. L. Ogiegło (UŚ). Debatę z a p o c z ą t k o w a ł a w y p o w i e d ź Prof. E. Łę-t o w s k i e j . N a s Łę-t ę p n i e głos z a b r a l i D r B. K u c h a r s k i (UŁ), Prof. J. Pa-nowicz-Lipska ( U A M ) , M g r K. K r ó l i k o w s k a ( U W ) , Prof. M . Bączyk ( U M K , Sędzia SN), Prof. T. Pajor, Prof. P. D r a p a ł a ( U M K ) , D r W.
czyński, D r K. O s a j d a , Prof. J. Pisuliński, Prof. E. Bagińska, D r M . W a -ł a c h o w s k a o r a z Prof. P. M a c h n i k o w s k i .
D r u g i d z i e ń IV Z j a z d u o t w o r z y ł a trzecia sesja p l e n a r n a pt. „Czy-ny n i e d o z w o l o n e " . P r z e w o d n i c z y l i P r o f . J. P a n o w i c z - L i p s k a o r a z Prof. A. Zieliński ( U W ) . Jako pierwsze w tej części k o n f e r e n c j i z o s t a ł o p r z e w i d z i a n e wystąpienie Dr hab. M . Jagielskiej oraz Dr. G. Ż m i j a (UŚ). D r G. Ż m i j wygłosił referat pt. „ C z y n n i e d o z w o l o n y a p r a w o a d m i n i stracyjne". D o p r o b l e m a t y k i p r a w a p u b l i c z n e g o n a w i ą z y w a ł o w y s t ą -pienie Prof. M . Bączyka, k t ó r y wygłosił referat pt. „ O d p o w i e d z i a l n o ś ć za u t r a c o n e korzyści n a skutek b e z p r a w n e j decyzji a d m i n i s t r a c y j n e j " . N a t o m i a s t w swoim w y s t ą p i e n i u Prof. R. Szostak p o r u s z y ł z a g a d n i e n i e ujęte w tytule: „ O d p o w i e d z i a l n o ś ć c y w i l n o p r a w n a za uchylenie się o d o b o w i ą z k u p r z e d k o n t r a k t o w e j i n f o r m a c j i k o n s u m e n c k i e j " . N a s t ę p -nie Prof. A. O l e j n i c z a k ( U A M ) w y p o w i e d z i a ł się n a t e m a t „ M a ł o l e t n i jako sprawca lub p o s z k o d o w a n y c z y n e m niedozwolonym". P o p r o s z o n a 0 głos D r J. H a b e r k o ( U A M ) p r z e d s t a w i ł a t e m a t „ W y r z ą d z e n i e szkody p r e n a t a l n e j w kontekście zdolności p r a w n e j dziecka poczętego".
O b r a d o m p o p r z e r w i e p r z e w o d n i c z y l i Prof. M. D r a g u n - G e r t n e r o r a z Prof. J. P i s u l i ń s k i . Tę część o b r a d o t w o r z y ł o w y s t ą p i e n i e Prof. E. K o w a l e w s k i e g o ( U M K ) pt. „Rozwój u b e z p i e c z e ń a z m i e r z c h o d -p o w i e d z i a l n o ś c i d e l i k t o w e j - iluzja czy rzeczywistość?". D r K. Lu-d w i c h o w s k a - R e Lu-d o ( U M K ) w y g ł o s i ł a r e f e r a t pt. „ O Lu-d p o w i e Lu-d z i a l n o ś ć p o s i a d a c z a p o j a z d u m e c h a n i c z n e g o w razie p r z e w o z u z g r z e c z n o ś c i 1 z d e r z e n i a się p o j a z d ó w - u w a g i de lege ferenda". W n u r c i e de lege
ferenda p o z o s t a w a ł o w y s t ą p i e n i e Prof. A. Śmiei ( U W r ) z a t y t u ł o w a n e
„O o d p o w i e d z i a l n o ś c i deliktowej za własne i za c u d z e czyny (uwagi de
lege ferenda)". N a t o m i a s t Prof. J. Sieńczyło-Chlabicz (UwB) wygłosiła
referat pt. „ O d p o w i e d z i a l n o ś ć m a j ą t k o w a z t y t u ł u k o m e r c y j n e g o wy-k o r z y s t a n i a w i z e r u n wy-k u o s ó b p o w s z e c h n i e z n a n y c h " , a Jej w y s t ą p i e n i e zwieńczyło trzecią, ostatnią sesję IV Z j a z d u .
Dyskusji p o p r z e r w i e p r z e w o d n i c z y ł Prof. Z. Kwaśniewski ( U M K , S ę d z i a SN). D e b a t ę z a p o c z ą t k o w a ł a w y p o w i e d ź M e c . M . M i l l e r a ( P r o k u r a t o r i a G e n e r a l n a Skarbu Państwa), a n a s t ę p n i e głos zabiera-li Prof. P. M a c h n i k o w s k i , M g r J. K o n d e k ( U W ) , Prof. J. P i s u l i ń s k i , Dr B. Lackoroński ( U W ) , D r M . Pecyna, Prof. W. Kocot, Mec. M . W i l d ( P r o k u r a t o r i a G e n e r a l n a S k a r b u Państwa), M g r K. M u l a r s k i (UAM), Prof. T. Pajor, Prof. Z. Kwaśniewski, Prof. M . Bączyk, Prof. R. Szostak, D r B. Janiszewska, Prof. B. LewaszkiewiczPetrykowska, Prof. M . D r a -g u n - G e r t n e r , Prof. J. Pisuliński, Prof. P. D r a p a ł a , Prof. B. Kordasiewicz
( I N P PAN), D r A. R a c z y ń s k i ( U A M ) , D r K. L u d w i c h o w s k a - R e d o o r a z Prof. A. Śmieja.
N a p o d s u m o w a n i e i n s p i r u j ą c e j d e b a t y z p e w n o ś c i ą p r z y j d z i e jeszcze p o r a , ale g ł ó w n e myśli z a r y s o w a ł y się j u ż p o d c z a s o b r a d sto-s u n k o w o w y r a ź n y m k o n t u r e m . Chociaż część ś r o d o w i sto-s k a n a u k o w e g o w y r a z i ł a m n i e j lub bardziej sceptyczne o c e n y idei n o w e g o k o d e k s u cy-wilnego, to wiele wskazuje na to, że k i e r u n e k rozpoczętych p r a c b ę d z i e p o d t r z y m y w a n y . Zbliża się czas ogłoszenia p r o j e k t ó w kolejnych ksiąg p r o j e k t u k o d e k s u cywilnego, zbliża się więc czas pogłębionej refleksji, dyskusji, s f o r m u ł o w a n i a e w e n t u a l n y c h w n i o s k ó w i k o n t y n u o w a n i a b a d a ń u z u p e ł n i a j ą c y c h . W p o r ó w n a n i u z p e r s p e k t y w ą k o d y f i k a c j i p r a w a c y w i l n e g o o m a w i a n e w czasie o b r a d p a r t y k u l a r n e p ł a s z c z y z n y różnych a s p e k t ó w o d p o w i e d z i a l n o ś c i deliktowej dostarczyły p o d o b n e j liczby i m p u l s ó w d o dyskusji. Tezy szczegółowe s t a w i a n e i b r o n i o n e przez d y s k u t a n t ó w b u d z i ł y z r ó ż n i c o w a n e oceny. Dlatego z p e w n o ś c i ą z o s t a n ą z a u w a ż o n e i u w z g l ę d n i o n e w fazie p r a c n a d n o w y m kodek-s e m c y w i l n y m . W p ł y n ą też z a p e w n e n a kodek-s t o kodek-s o w a n i e p r a w a o b e c n i e o b o w i ą z u j ą c e g o . P a t r o n a t u i wsparcia I V O g ó l n o p o l s k i e m u Z j a z d o w i C y w i l i s t ó w w T o r u n i u udzielili N o t a r i a t Rzeczypospolitej, U r z ą d M a r s z a ł k o w s k i W o j e w ó d z t w a K u j a w s k o P o m o r s k i e g o , U r z ą d M i a s t a T o r u n i a , W y -d a w n i c t w o Wolters Kluwer, W y -d a w n i c t w o LexisNexis, W y -d a w n i c t w o C . H . Beck, W y d a w n i c t w o P a r k o r a z K a n c e l a r i a R a d c ó w P r a w n y c h Piszczek i P a r t n e r z y s.c.
O r g a n i z a c j i I V O g ó l n o p o l s k i e g o Z j a z d u C y w i l i s t ó w w T o r u n i u p o d j ę ł y się w s p ó l n i e K a t e d r a P r a w a C y w i l n e g o i M i ę d z y n a r o d o w e g o O b r o t u G o s p o d a r c z e g o U M K , Katedra Prawa Cywilnego i R o d z i n n e g o U M K o r a z K a t e d r a P r a w a C y w i l n e g o i B a n k o w e g o U M K w T o r u n i u .
Najbliższy z j a z d c y w i l i s t ó w o d b ę d z i e się w P o z n a n i u .
