z tych punkt6w obliczaoo procen.t powierzcbni ka-ml.eflocail dna. ~jm'CJWany przez otocza'kli 25-40 em. Pn:y rozpa1iryw8lDiu W1Plywu eksploatacji na
rozmiesz-·czeni.e :lJwi.r6w jeilt to najwamiejsza ldasa wte1koSci,
pooiewaZ lrJ.al~ do Diej bloki sllzawsze ·najbani2Jiej mesowo i w opie.rwszej ·kolejno6ci ebploatowane ..
W przypadku braku otoczakaw 25-40 cm oklm§lan() wielk06c domimljllcej frakcji Wiru. NaleZy ~ lic, it w warunkach ebploa.tacji Aredoia wieHro§c Zw1ru zmniejsza s:i.~ w sposOb berom r6wIromIerny, gdyZ z ipOWierzohni z1:xi.erane sq zawsze najWi~ otoczak:i. wyst;wujllce 'W danym miejscu.
ZmlaIny
w
rozmieszczeniu r6cl.nych·. frakcji ZW:Irow wywolane ~lIOatacjll ~jij si~ naj'Wymmiej lIla powieI7dmi kamiencow. Do 1954 r. blokikrysta-liC2lD.e wieLkoSci. 25-40 cm ~ w kamlen-cachCzamego Dunajca DB calej ~ rzaki ~~ ~ll P'olanq a WrOblawkll. W 1961 r. zaciJ.Owaiy si~ one juZ tylklo ·lIla. oddnkIu .pomi~ Si~ Polanll a przelomept :rzetki kola Kojs6wk:i, gdzie w latach
D8B~Ych obset'lWOW8IlO stopniowy ich 2lBID.i!k. W 1965 r. utr7,ym8ly s:i.~ j:ui tyIdro na ba.rdzo Illiew!i~ej powiermhaU kamiencaw rejonie przelomu., gdzie wy-dobycle kamienia bylo najbardziej praoochianne i utrudniooe. Na dlugim odclinku 'l'Zeki .poodiej
Prze-loonu, .Itj. pomi~ W:Lrowem a Wrobl6wkll po 1961 r. me stwierdzooo na kamien.cach otoczak:6w krystaliez-nych, wi~ od 25 cm. Domi,nowaly· 1mn drobne %wiry, I!l8j~j 10-15 om wiel:kok.i. W mlejscach e~towanych za paIllII)CEl maszyn po:zostal nil po",: wierzc:hni jedyinie Zwir me ·przek.raczajIlCY 5 cmGlYc.1). .
2w.!.ry 25-40 iQm wy~powaly do 1956 !". w
ogrom-nej niasie w ~encach Birulk::i.na calym odcl.nlru od Jurgowa po ujkie rzek4. Masqwll 400 eksploatacj~ rQZPOCZ~ najlWczeSnfej w SrodIkowym b:Legu ·rzekl
W rejonie miejSO!JWOl§ci BiaIki (rye. 2) ·ataz W Sll-siedzflwie 1Przel.arnu kIOlo Kramnicy (ryc. 3). Tam tez
naj~ej
zniknW
one caHwwll.c:ie z powieI'2lOlmikmnie~6w. NajdluiJej zacho'Mlly 9i~ ooe w wiel4dej masie. vi !PI'ZYUikI.owym odc:Lnaru rzakJi. Po 1960 Ir.
ob.serwowano .. taan duZenasilenie ebploatacji (rye. 4).
. Na ro'1lleg2y.oh 21wirow.lskach przy ujkiu· Biallki wy-dobycle oOOczakaw me przebiegalo r6Iwnorndem.ie, jed-nak: jut w 1965 11". blok:i 25-40 cm 2lOBtaly .nd.emai cal-kow.i.cl.e UINIllQte z kamienc6w. Na powieI'7lClmi do-mi.nowal WB~ lIlajdrobn<.iejszy ZWir wieHtoki
5-10 em (lI.",Yc. 5). .
PodOOny byl przebieg eksploatacji duZydi ·1Jwir6w z ply:tk:iego dna obu ·rzek:,z ~ tyl!1ro. r6Zni~, iz
ka-mien
z dna wytbieraoo zawsze po wyeksplOiatowuniukamienca. T8!k wiQC· w przypadilru tych Il'Zek.reaUta.-tem E!ksploatacji jEst memal calkowiJte usuDiQCie 00-Zy'ch otoczakaw z .ioo b.virow:Isk. Stlld tet 8klad gra-nulomet:rycmy 'kamiencow
Czarne80
Dunajali Bialki Die obrazuje n~ego prnebiegu proces6w ·tmiuI-partowych oraZ sedymen~)nych i jest w duZej C7$i odblcdem r6mego stopnia nasf,lenfa dziala1no8ci .gospodarczej. .
Stain wywolany eksploatacjll, polegajllCY na usuni~· clu z kamienca !i plytkiego dna !'Zeki wi~ch
Zwi-row,
wykazuje cech.y 1IrwaJ,oSci. Po 1960 r. nanieklt6-rych odc:lnkach kamieD.i:6w i dna obu rzekebproata.-cja zw.I.r6w nie .byla j'llZ ponaw:iaJna, poniewaZ wi~ otoc.zaki usuni~to ca1kowicle w Uitach poprzednich. Zalerimie od. sto,priia J.ntensyw.ooSci wydobyc1a, Srednda ~ Zwia:u wynosila tarn. w r6Znych miejscach
od 5 do 15
cm.
PomiaIrY prowadzone w la1lach1961-:-64 Vi wybTanych pun.kJtach wykazaly, Ze .ta M-ednia w.l.e.J.koIic me ulega ZIlll.'ianom. W Zadnym miejscu ka-mienca. i . plytki.ego ana rzeki, Z ~ .paprzednio wyeImploQtow8!110 duZy .zwir, po p!'2ejSci'll k.olejnyoh fat wezbmniawYch nie pojawily s:i.~ otoczak!i W!i.~ od poprzedn;i.o wystwujijcych, zwlaszcza Die &l7wierdzo.-no nigd2ie obecIloki. otoCZ8lk6w wi~ch od 25 om. W okresie poriUar6w (w latacb 1961~) WYSUWil jeden bardzo wysoki stan wody oxaz kilka nmiejszych wezbran. JeZe1l wysolooSc najwyZsze8j>, kiedytolwiek
notowaDego 8tanu
wadY
{maksimum absolu1lle) okreA-limy jako 100%, tona
Czamym DWlajC'll· najlWYZsze stany wady wynosily. w latach 1961-64 lrolejoo: 54, 70, 45 i 55' maksimum 8Ibsotutnego. a dla Bialki Odpawiednl.o: 59, 70, 60 i 601l. Dla porUwnania naleZyciodac,
Ze najwyisze pneplywy w okresie ostaIbnlego2O-1ec::ia
Qs:i.ualY
na Bialce,ktam
oha.ra!kteIrymjesit: S1JCZeg6lnd.e gwaltownyml przyborami wady 44-75' makSi.mum absohitnego (wyjlllidem byl tylko 1948 t.,drugi najwyZszy k!edykolwdek: notowany stan wody 911 maks. abeol.).
Z oona'Wialnym tu zagadnieniem W:i!lte si~ sprawa natummej ~wialnoki zl6Z· ZWir6w il'ZeCZiIlych. Nie-kiedy . apotykamy s:1~ z IPrzekon.amem, it w r~ch g6nkicb 0 duiym spadku Ii
duiei
sUe transpOil':lx>wej, do kt6rych jest za.liczana BdaIka, odnaWianie zasob6w iwirowych jest p.rocesem BZyIbko p-zebiegaj¥Ym.Jed-nak w cl.~ killru lat nie sflW!i.erd7xmo w 2JwtroWiekach obu rzek pojawierUa sit: materialu wit:kszego od oto-czak6w, jakie poz.os.taly pozakonezemu
ekBploatacjil. za.r6wno na powierzchni kamienca, jak i na plytkim dn1e xzek:i. WiQlmze bloki, kt6:re znajdujemy na doie po przejkiIu :faH poWodziowejPochOdzll
z k.raw~ . erodawanych 1:'am96w :l wystfPljll ~dZ pojedynC2JO,~dt twol'ZllC niewie1kil.e slrupienia 'W8r6d drobIlyoh
oto~aw. Nie stwierd7Dno natomdast nanoszenia du-~ego materiatu kla8Qrcmego Z g6mych
odcinkow
obu . rzek.Qd.nawUm1e zasob6w ZwirQwych,· polegajllee na transporeie firagmeot6w skalnych· z p~wychodcInk6w .rzeki w aktUalIn.ie istniej~ych 'Wl\Il"I.I!Ilkach jest zapewne prooesern barozo wolno przebiegajllcytIl.
LITERATURA
1. Bobrowski W., K·oci·szewska-Mus·ial G. - Analiza z.wir6w Dunajca n».~ T8iIIramf i Pie-niIlami na tie morfologli i geo1ogm obszaru zlewni. Kwarrt. gool. 1959, t. 3, z. 2. . . 2. Bobrowski W. - Badania ZWir6'W Dunajca. od.
Ta.tr do uj8cla. PIrz. gool. 1962, nr 12. ... . 3. N a w a 11" a K. - AIna1iza ~ Q1lOczak6w w gOt--.
nym
bteeu
Dunajca i jego dop:lywacb na Podhalu;Zbi61- prac 1 Ik.omu.uikat6w ·tieBci geol. M'Iizem
Zie-~ wyd. l'llZne 1960, nr 1. .
4. Na wara K. - .Sklad lillologiC2lD.Y Zwir6w BiaIld 1. Czamego Dunajca w Z8I1eZno6c1 od frakcji .. Acta geol. pol. v. 10, 11160, llI1' 4. . ..
5 .. N a w a 1l" a K. - 'rranspoll"t i sedymentai:'ja wap61-czesnyoo iwuow Dunajca. ! jego mekt6rych do-.plyw6'W. P.raoo Muzeum Zieml. 1964, nr 6.
6. U
1Il.a.-
u g R. - Wsp61czesny transport ;i sedymen-tacja Zwi£6w w doldnie Dunajea. Rocz.Pot
Tow. Geol. T. XXVI, 1956, z.2. .7. Un l' u g R. Wsp61czesny transporit i Sedymen1acja· twit'Ow w dolinte I>unajca.. Acta gool. pol. v. VII,
1957, nr 2._ . .
SUMMARY
In the years 1955-1964 a se1e<;tive exploitation of gravels took place on a large scale·;in· the ·riven of
the
Podhaie area. Granite gravels 25-40 in~ in diameter were mostly exploited there. Up to 1954, pebbles of this si.ze were found !I.n the Czamy Dunajec River along a sector. from SiwaPolana to Wlr6bl6wka,. and along the whole length of ·the Bialka River. . However, during 1955-U64, due to an intense
exploi-tation, the pebbles Were almost ~letely removed :frori1 numerous places of the shallow river bottcxD.. In 1960, along certain sectors of .. both rivers the exploitaticm. of gravels was stopped. At present, on the shallow ·botbom. there rests here gravel amounting to 5-15 m. in size ooly. From 1961 to 1964, after! several high water waves (one great and some smaller water r:ises) no pebbles greater than those left here after exploitation,
