Kra jurajska spod Łukowa w świetle prac wiertniczych

JAN MORAWSKI

KRA

-JURAJSKA SPOD

ŁU.KOWĄ W

···

.ŚWIETLE

·

PRAC

.

WIERr'NICZV.cI-i· .

'

.-N

A TERENIE" POLSKI wśród niiowych inoren

d!!IlDYch występują w wielu- miejscach potężne kry skał PocRoźn, ~owane przez" 'lodo-, , wiec.. Porwaki te zbudowane: są' z osaąów'

mezozo-icznych i trzecio~owych. 'Jednym' z najwIększych jest hw. kra j'urajska 'WYst«wująca na terenIe wo-jewództwa :LUJbele1dego w okoUcy Łukowa. '

Gliny jurajskie w oko-l1cy Łukowa odkrył

W

r0-ku- 1895 N. KrisztafQ.~cz (2), który uważał je za strop odsłaniadący.ch się :tu. sta:rszych utworów

ple-zozoicmych. Głiny te mają barwę. czamą i

zawie-r8ją liczne konkrecje sferoayd!!rytu ilastego wypeł-'nione 'skor:upkami mIęczaków morskIch, głównIe

amonitów ~zewaźnie QuenstedtGCerasy).

W rOku 1905 A. Rychłoweki (4) przeciWJttaWla: się twiei-dzenlu N. KriBztafowicza,' jak;oby glliiy juraj-ękie wy~DWały na pierwotnym' zło~u:. Wskazuje

natomiast

(wykorzystując materiały. ' pochodzące

z g~ębokiego wiei;cenia' wykonanego na stacji w Łu- '

kOwie, ,gdzie p'od czarną łupkowatą .gliną stwier-dzono ple;!stGCeński.' piasek),' że utwory jurajskie z okolic ŁukoWa :reprezentowane S,ą, jedynie przez ,

'konkrecje zawierające faunę i przyniesione przez.

lądolód ,pleJstoceńaki ,~ p6hiocy. Nato~ast czarne

'gliny według A. Rychłowekiego to przerobiOny osad oligoceńaJd. Z ' 'badań pótD.iejszych wynikę, że gliny jurajskie epod Łukowa są krą' ~wiącą wśród

osa-dów . plejstGCeński.ch moreny dennęj zlodo~acenia h-oclkowo-polskiego. 'Gliny te pod' wzg.1ęclem

petro-grąficm,m są podobnie wykształcone, jak osady

~urajakie występujące w miejscowościach Niegran-den '(Kurlandia) i Pqlielany (pogranicze' Kurlandli

i 2mudzł). ' . '

Wię1kość ikry' ;różnie była' GCeniBna, początkowo prr;ypu.szczano (3), że

ma

ona aż 8 km dł,ugości, a więc byłaby' to jedna z największych ikier pIej-stoceńeldcłl znanych na Niżu PÓłnocno-eurapejskim:

A. Jahn (1) na podstawie badań' przetProwadZonych na ·tere~e Cegielni Łap1guz', pod Łukowem, zaprze-cza .temu poglądowi i twierdzi, że' długość kry wy-nD!&i tyilko 700, m a "szerokość około-500 m.' Poglqd A. Jahna na wielkość kry

w

śWietle ostatnich prac , wiertniezych ' bliski je,st neczywisto.§cl.

" W

czaste.

prowadzenia p;rac geologłczn~­

waw.czych

w

marcu' 1". 1953 na tel'ooie występowa- ' nla kry ju~a'j,sklej .przy cegie1ni, Łapiguz ,pod Łuko- \

wem' miałem mo.żtioś~ llzy9ltaĆ bogaty' matęr1ał

wieriniczy, na iktórego podatawie moma już' dzisiaj ustalić dość d.okładn.ie kształt i , wymiary kry. Na ' terenie, cegielni wykonano 60 wierceń o .głębokości ,od 4,5 do 13 m. Uz;yakane z nidh próbki osadów

podzielooD na cztery, ;rodzaje, są

to:

440

" 1) piasek' plejstoceńald drobnozla1"l1fBty,

2) ił patry, '- ' ' , ' ,

3) morena denna

o

'

zmiennym zIlbarwien1u, i ~ dzo zmiennym skbu;1zle granulome~cz!Jym, 4) czarna gliD.a jurajska będąca materiałem

wła-ściwe;! kry ~lącej

w

u.tworach lodowcowych. , WyIkonane wiercenia 'umożliwiły. stwierdzenie, te'

w okolicy cegie1ni znlF.ldują się pr71YD8jmn1ej tr:r,y odrębne płaty glin jurajskich,

z

których ksZtałt

,i rozmiary jednego, lelącego 'po zachodniej stronie,

szosy 2elech6w~ Łuków, zostały ,z dużym prawdo-podobieńBtwem ustalone (ryc. 1).

e'" . 'eV

f

T'

,

, -.II

Ryc:, l. Kształt i m.tqU.zoJc!

,

kier

1u,.a;skich w1Istę~

. ' PU;lIC1Ich na, menie ceqielTri Ł4płgu%. ,

(Iza7"/l"tmy' Qf"Uboici, k'l'tl 'przeprowa~ono co' 3 m) , l. punkt wiertniczy, 2. wkopy.

'Q'Zyakany za pomGCą' ,1za:fytm Ikąz~!t kry jest ·

jednak uproszczony. W każd~ razie ltiożna przyjąć, że granica, kry mi,J.sl przebiegać pomięd?y. izarytmą '"O" a 1Zary.tmą

a

m. Iathleje prawdopodobieństwo, ~e pomiędzy niektórym! otworami wi~czym1 kra' ,jeai

..

51

3

a

(~~t

;

/{)j!:~t.j

6

.

!t=--j

c

.

.

,-:

~U//UdllA

d

'

156:

..

w."

,,.

.

.• ...

::~..

.

'

1~%~OI

e

i

·

.

152

.

-8

.

N

~

(:7.0'

.

"cI ..;t ..,. .

2 8 " 32

~~~ttńłnE~35~_~~,,;~

:

o26. ~cra.:~··~C::;.·::1

f

.

l

.

~

/;

'

:30~~t

:'

: ..

.

•

38

.29

f:3t.

~

.. '

.··

·

· ..

:,::

·

~.~?~.::-t~/:

~;

,:

;

{ '63'-~;i':~"

·

J7

29

ilJ

10'0 ; .. :."Il

i.. .:.

'

.:''':' .

..

...

.

.... -

.v.,:·:.· c.1

o

9

.!li.

IUI : ,.' , , • • ''';'. " •. ,;""::... • ••.•.

'59

-

''1 .. , . 0·:0"'0:-:'

fi..

.

:;

f5B -

.

, .

.

.

.

.

~:.,

"""""'"

i - li

1~1~~r6 ~

15~

_{- 8}

:

_'

" _

.

'

'51 :

_{. -}

G""łJ.UJ,J./.~'-'!ł'I

L-_~'::"::'=-=~ _ _ ---o._-J

.

N

.' . ' R1Ic • .

2.

Przekr~e geológłczne

Pl'zez' kry iJu1'a;akie. Cegielnia'

Łapłguz

. a) nr otworu .włermłc~eQo .b) pia.ek, c) ił, d) Qlłna ;ura;.1ca, e) b1'qzowa, 'f) 'brunatnO%łelonkawa, Q)

cłem-.. . noaza,.a, h) cłe,nnobrqzowa

. lij)ękana, .~tego

nie

.

jest w1lk1UC2.Olle, te

mogą wy-stc:J)OWłić· obok siebie stykające s1~ drobniejsze

. płaty •. Jednak na pOd&tawle wi~ń wykonanych w

siatce 100 i 50·m nie motna było tego stwierdzić­ N~wt~

z

·

trz.ech ."WYSt~ujących .płat~w. IlliQ ju-rajsldch leżY. ~. za!:hOdniej atronle GOsy 2e1ech6w

- Łuków

.na

północ- f p6łnOClliy zachód od zabudo-wań . cegielni. Kształt .lI;ej

krY

jest .. niereguJ.amY, p~ ona'~ nieprawldłOwe p61kole, którego .' hednlca przebiega"'·· przez otwory wiecllnf.czellll" 23,

59, 4 1 18. Od połudnloWeICQ ~cbodu

w.

.

kierunku . północno-wachodńlm wcin8. 's1~ IW ~ jakby

szczer..

. ba lW)'IPełnlon9. osadami czwariorz~owyml.· PrZYPl1BZ-.

C708Ć ~._ że'

w

ftytn m1ejllCll kra. jest na pewnej _ przestrzen.l· ~~~:<..'

_

...

...

. __ .

Największą mfął..i?:oM·. gIir;Iy )Urajllkie.j stWierdzo-no ~ercen1ami 'W ~ .~ejecach:. 'W :południowej. wscboclllie;l i. środkował- części kry. W częścl polud-.·

ni~ej 'maksymalna ,gi-ubość ~ jUrajBklej :wyn0-si: ()bw6r w1erjnf.czy . nr-56-.1.0,5 m, ·Dor· 60 - 10,3 m ..

w . ~cl'

wschodniej

.

w

·

otworze wiertDiczym nr 49'

Jrubo.ść

,gUni

·j;u,radsklej wy'D0I!1 10,2

m.

.

'

a.

'W. częcl

Arodkowe}. naJw;lę1aszą . mląisz06ć gliny wykazują otwory wlerlldcze nr . 5 ..:.- 9,5 m, nr II--i~ m' l nr

'1-8,5 m. : .

"Od tych punktów. ", kot6rycb. ~ł"a osiąga najw1ęk-.

ue ·miążs.zoAcl. Plkład' gImy $"aJaklej -wyklinowuje

si~

we

.

Ył8ZYs~ch. ~erunkacb:.. •. ' . . . .

~eroko.ść:·

kry

mle,rzona

w

-JP.e~Q; .póbloc-połUd';'.

nie 'WzdłW:

l1D1i

bieeoącej

przez

Qtwory wler1lnicze

nr. 50 i 23 ~Osi prawie' 590 m, -:-maksymalna dłu:'

gość mierzona' z kierunku północno-zachodniego na ~dn1!JWY wschód, biegnąca mniej· 'Wi~cej przez otwory wiertnicze nr 18 i 45 jest meco wi~ksza l wy-nosi· prawie 600 . m.

DWa

phity .glin . jurajskich, stwierdzona

wlerc~a­

mi ml~d7<Y' szosą a . torem: kolejowym Łuków-' Dęblln, SIl: znacmie mniejsze. Kut8łt l~ nie. został jednak tak dokładnie ustalony jak ikry znajdującej .·

ąi~; po zachodnieJ. ah"onie szosy._ W tym celu ko-n1ecme byłoby ze względu na o:utłe .rozmlary kler prowadzenie wierceń w odsttwach kllkunaatu lub·

. ldlkumetrOwych .. Z wiereeń już. wykonanych·. można sądzlć, .że. płat w}.ęksQ' ma długoŚĆ około 200 m

przy ezerokoścl 140 m. Największa. m1ął.szoŚć gliny

wynosi tu 1~ ' m (nr otw. wiertn. 29). Mniejszy .'

. płat gllny jurajskiej ma wymiary 60 na 80 1Ii,' miąż­ szość. jego. jęst. jednak n1ewielkE\. 1 .'W)'IDosi 2:.DL

-Wa~Iq wys.tępowani~ o'pisany~

kler· jurajsoklch"

'-przę.d&tawlają nam załączone przekroje geololiczne (ryc •. '2) •.

Kta jurajska występuje' Wśr6d osadów

moreny

'

denneJ. wykształconej rw poatacl gUny piaszczystej ·z Iłazaml,

:

madącej

.menne zabarwienie, a

przynalei-nej do zlodowacen4.a środkowQ-iP01słdego. Gl.i.nY lo-. dOWlCowe, 'jak rÓWID.lei .,Una jurajska przykryte .są

miejtlcam1 warat'W!ł

nu.

strop. osadów czwartorzędo­ wy~ reprezentu·ją· na tym terenie przewałnie

piali--k:f. . .zw.ykłe lub ~ .z lłazaml. .

..

~.

-

..

1. J a h

Ii

A. - . Nowe. dane o połaJ:eni'll Iay ju-ra)tkiej

w

·ŁU!kowie.· "Rocznik Pol. TOw. GeQL" .

tom XIX, .zeB1.JII; 2 za ll'OIk 1949. Kraków 1950. 2. K r 111 z t a f o 'W i c z N. J1ll'B1dja abrazowa-nija w okiriestnostfach garoda Łukowa. "Je!egodin:ik.

po ',gieołogiji Roasiji '", 1896

t.

2.

.

. .

3. Łun-1ew8~d A. -I '- Swldzlfuk! H; -W . .-awie kry jw-ajek,lef pod ŁUkowem. 'J~ze:.

g1ąd Geografk:my"

t.

IX, Warazawa 1929.

4. R,...chłoweki A. --" Prz7~ do Ilydro-.