O
Solidarnoœci sprzed lat
Gra¿yna Niemczynow-Burchart
1AboutSolidarity from years ago. Prz. Geol., 68: 467–468.
A b s r a c t. In the 100 years’ history of the Polish Geological Institute, the “Solidarnoœæ” conspiracy after the imposition of the martial law on 13thDecember was a unique experience. Despite very severe restrictions, the origi-nal organizatioorigi-nal structures continued to function in clandestine fashion. Membership dues were collected by des-ignated trusted persons, thereby permitting the purchase of underground printed books and periodicals to be distributed among the Union members or handed over to our clandestine library. The funds were also used to help Union members in need, or to support artists who refused to appear in government-controlled media. Many of us joined the yearly pilgrimage to Czêstochowa, demonstrating their anti-governmental attitude. In 1986, with other geological communities, a further pilgrimage was made to Rome where a banner with a “Solidarnoœæ” emblem was posted on St. Peter’s Square. Our members were present on each patriotic demonstration organized by the headquarters of “Solidarnnoœæ” on various occasions and brutally surpressed by militia, and attended the funerals of Grzegorz Przemyk and Father Jerzy Popie³uszko, both tortured to death by the security service. Despite all the restrictions, our clandestine Union survived until the fall of the communist regime in 1989, which can be credited to the PGI’s crew attitude.
Keywords: Polish Geological Institute, Solidarity in Poland, conspiracy
W stuletniej historii Pañstwowego Instytutu Geo-logicznego nie sposób pomin¹æ czasu podziemnej Solidar-noœci, a w szczególnoœci jej dzia³alnoœci w czasie stanu wojennego (od 13.12.1981 r. do 22.07.1983 r.). Zwi¹zek funkcjonowa³ wtedy w pe³nej konspiracji (ryc. 1), pro-wadz¹c jednoczeœnie bardzo aktywn¹ dzia³alnoœæ i to na ró¿nych polach. Stworzyliœmy œwietnie dzia³aj¹c¹ struktu-rê, której nie uda³o siê przenikn¹æ S³u¿bie Bezpieczeñstwa – pomimo prób inwigilacji i donosów ich „tajnych” wspó³pracowników (którzy jednak w instytucie byli bar-dzo nieliczni). Dziêki zaanga¿owaniu kole¿anek i kolegów z centrali oraz oddzia³ów zamiejscowych sprawnie dzia³a³ kolporta¿ wydawnictw konspiracyjnych, a dostêp do wiedzy i informacji nieocenzurowanych przez ówczesn¹ w³adzê mia³ wtedy kluczowe znaczenie.
Jedn¹ z czêstych form dzia³alnoœci antyrz¹dowej by³o wydawanie ksi¹¿ek zakazanych przez ówczesn¹ cenzurê i rozpowszechnianie rozmaitych gad¿etów, takich jak znaczki, zapinki i okolicznoœciowe medale. Instytutowa Solidarnoœæ wyda³a nawet w³asn¹ seriê znaczków o tema-tyce geologicznej (ryc. 2). Istnia³a tak¿e tajna biblioteka prowadzona przez Tadeusza Sztyraka, gdzie gromadzono nielegalnie wydawane, konspiracyjne ksi¹¿ki i kasety, kupowane ze sk³adek cz³onkowskich lub przekazywane przez osoby prywatne. Ze sk³adek cz³onkowskich, zbiera-nych przez mê¿ów zaufania w zak³adach i dzia³ach, finan-sowane by³y równie¿ zapomogi wyp³acane cz³onkom zwi¹zku bêd¹cym w potrzebie.
Wielu pracowników instytutu uczestniczy³o w sierp-niowych pielgrzymkach do Czêstochowy (ryc. 3 – patrz str. 296), id¹c ze s³ynn¹ wtedy akademick¹ 17, co w du¿ej mie-rze wi¹za³o siê te¿ z demonstrowaniem antyrz¹dowych postaw. Razem z innymi warszawskimi œrodowiskami geo-logicznymi i przy wsparciu ojców jezuitów z ulicy Rako-wieckiej w Warszawie nasz zwi¹zek zorganizowa³ w 1986 r. pielgrzymkê do Rzymu (ryc. 4) i na Monte Cassino.
Solidarnoœæ PIG by³a jednym z niewielu zwi¹zków zawodowych, który w stanie wojennym drukowa³ w³asny biuletyn informacyjny. Dziêki temu Tymczasowa Komisja Zak³adowa Solidarnoœci mog³a bezpoœrednio przekazywaæ
467
Przegl¹d Geologiczny, vol. 68, nr 5, 2020
Ryc. 1. Pieczêæ wykonana w czasie stanu wojennego z gumki
myszki oraz jej odcisk. Wszystkie zdjêcia pochodz¹ z prywatnych kolekcji cz³onków Solidarnoœci
Fig. 1. Stamp scooped at the time of martial law in a then widely
used “myszka” rubber, and its print. All photos from private collections come of underground Solidarnoœæ members
Ryc. 2. Okolicznoœciowe znaczki pocztowe wydane przez
Tym-czasow¹ Komisjê Zak³adow¹ Instytutu Geologicznego w 1987 r.
Fig. 2. Post stamps with geological motives, issued by the PGI’s
clandestine Temporary Commission in 1987
1
za³odze informacje o bie¿¹cych wydarzeniach i poczyna-niach, a tak¿e reagowaæ na nastroje i potrzeby pracowni-ków. Sk³ad Tymczasowej Komisji Zak³adowej zmienia³ siê w trakcie jej dzia³ania, ale sta³ymi cz³onkami, od czasu jej utworzenia, byli: Ryszard Wagner – przewodnicz¹cy, Magdalena Jêczmyk, Anna Langier-KuŸniarowa, Gra¿yna Niemczynow-Burchart, Jêdrzej Pokorski i Maciej Tkacz. Pod koniec czasu konspiracji Ryszarda Wagnera na stano-wisku przewodnicz¹cego zast¹pi³ Pawe³ Brañski.
Dzia³alnoœæ konspiracyjna naszych cz³onków wycho-dzi³a daleko poza obrêb instytutu – to kilku naszych kole-gów by³o inicjatorami i za³o¿ycielami Mikroregionu S Mokotów, koordynuj¹cego dzia³ania kilku zak³adów prze-mys³owych i instytutów S³u¿ewca i Mokotowa. Równie¿ pozainstytutowy zasiêg mia³o wiele innych naszych dzia³añ, takich jak wspomaganie aktorów i dziennikarzy bojkotuj¹cych media publiczne i tym samym pozbawio-nych mo¿liwoœci zarobkowania, organizowanie konspira-cyjnych spektakli i odczytów, czy wspólne wyjœcia do pañstwowych teatrów, by „wyklaskiwaæ” aktorów jawnie opowiadaj¹cych siê za ówczesnym re¿imem i wystêpu-j¹cych w bojkotowanej wówczas rz¹dowej telewizji.
Nasi cz³onkowie licznie uczestniczyli w demonstra-cjach ulicznych, brutalnie rozpêdzanych pa³ami lub armat-kami wodnymi przez milicjê lub jej specjalne oddzia³y – nies³awnej pamiêci ZOMO, a instytutowa Solidarnoœæ zaznaczy³a swoj¹ obecnoœæ na tak dramatycznych uroczy-stoœciach, jak pogrzeb Grzegorza Przemyka (ryc. 5) czy ksiêdza Jerzego Popie³uszki (ryc. 6 – patrz str. 296).
Ca³a ta dzia³alnoœæ by³a w ówczesnych warunkach bar-dzo ryzykowna – by³a ³amaniem ówczesnego prawa i mog³a zakoñczyæ siê nawet kar¹ wiêzienia, dla osób w ni¹ zaanga-¿owanych. Czas podziemnej Solidarnoœci to czas próby ca³ej za³ogi instytutu i chlubna karta jego historii.
W 2019 r. zosta³a wydana ksi¹¿ka Wspomnienia konspi-ratorów, autorstwa Gra¿yny Niemczynow-Burchart i Ry-szarda Wagnera (ryc. 7). Wspomnienia te o¿ywi³y sylwetki ludzi tamtych czasów, wydoby³y z zacieraj¹cej siê pamiêci wydarzenia, których byli bohaterami. Dziêki wysi³kowi wielu osób autorom tej publikacji uda³o siê zebraæ i poka-zaæ nie tylko wiele faktów, ale tak¿e fizycznych pami¹tek tamtych czasów: zdjêæ, pocztówek, wlepek, ulotek, a tak¿e – podziemnego Biuletynu IG.
Ksi¹¿ka jest dostêpna w systemie non profit w serii WSPOMNIENIA wydawanej przez Stowarzyszenie Eme-rytowanych Pracowników Pañstwowego Instytutu Geolo-gicznego. Kontakt: maciej.podemski@pgi.gov.pl
468
Przegl¹d Geologiczny, vol. 68, nr 5, 2020
Ryc. 4. Pielgrzymka geologów do Rzymu w 1986 r. w
oczekiwa-niu na audiencjê u Jana Paw³a II
Fig. 4. Pilgrimage of Warsaw geologists to Rome, awaiting the
audience with Pope John Paul II
Ryc. 5. Transparent instytutu z³o¿ony na grobie zakatowanego
przez milicjê Grzegorza Przemyka (1983 r.)
Fig. 5. Banner of the Polish Geological Institute deposited on the
grave of Grzegorz Przemyk tortured to death by the militia in 1983
Ryc. 7. Ok³adka Wspomnieñ konspiratorów – Gra¿yny
Niem-czynow-Burchart i Ryszarda Wagnera
Fig. 7. Cover of the book Wspomnienia konspiratorów by Gra¿yna
296
O
Solidarności sprzed lat (patrz str. 467)
About Solidarity from years ago (see p. 467)
Ryc. 6. Pogrzeb ks. Jerzego Popiełuszki (1984 r.) – baner instytutu na ogrodzeniu kościoła św. Stanisława Kostki
w Warszawie
Fig. 6. Funeral of Father Jerzy Popiełuszko (1984) – banner of PGI’s Solidarność on the fence of St. Stanisław Kostka
church in Warsaw
Ryc. 3. Pielgrzymka do Częstochowy w 1984 r. Wśród jej uczestników członkowie Solidarności z PIG: Andrzej Bellok,
Barbara Filakowa-Łaszcz, Urszula Grabowska, Magdalena Jęczmyk, Maria Karaczun, Wojciech Knapczyk, Teresa Kieł-czewska, Wojciech Kiełczewski, Jadwiga Królicka, Grażyna Niemczynow-Burchart, Jolanta Pacześna, Grzegorz Pieńkow-ski, Artur Rejban, Maria Wichrowska, Michał WilczyńPieńkow-ski, Janina Wiszniewska i jej matka
Fig. 3. Pilgrimage to Częstochowa in 1984. PGI’s Solidarność members are among the participants
475
Dar pracowników na stulecie powołania
Państwowego Instytutu Geologicznego (patrz str. 472)
A gift of employees for the hundredth anniversary of the establishment
of the Polish Geological Institute (see p. 472)
Ryc. 4. Kopie amfor podarowane w 2019 r. w sali Muzeum Geologicznego PIG. Fot. P. Derkowski
Fig. 4. Copies of amphoras given in 2019 in the Hall of the PGI Geological Museum. Photo by P. Derkowski
Ryc. 1. Przedwojenne amfory z ropą naftową stojące w głównej sali Muzeum Geologicznego PIG. Fot. H. Świdziński
Fig. 1. Oil-containing amphoras exposed before World War II in the Main Hall of the PGI Geological Museum. Photo by H. Świdziński
