Andrzej Misiołek
Problemy oceny niektórych zagrożeń
ekologicznych
Nauczyciel i Szkoła 2 (9), 56-58
Andrzej M isiołek
Problemy oceny niektórych zagrożeń
ekologicznych
K ształtow anie poglądów, przekonań i postaw uczniow skich w zakresie odpo w iedzialności za stan środow iska przyrodniczego oraz za zdrow ie w łasne i innych stało się jednym z celów oświaty w Polsce. R ealizację kształcenia środowiskowego prow adzi się na w szystkich poziom ach nauczania — od przedszkola po w yższe studia uniw ersyteckie — um ożliw iając w ten sposób członkom naszego społeczeń stwa zrozum ienie w ielorakich relacji człow ieka z otoczeniem przyrodniczym , tech nicznym i społecznym .
W zw iązku z tym od kilkunastu lat zauw aża się dynam iczny w zrost zaintere sow ania problem atyką środow iskow ą tak w odniesieniu do stosow anych strategii kształcenia i podejm ow ania działań edukacyjnych, ja k i treści program ów przew i dzianych do realizacji w ram ach bloków przedm iotow ych i poszczególnych przed miotów.
Pomim o coraz częściej prow adzonych dyskusji w okół różnych aspektów edu kacji ekologicznej, zagadnienia związane ze sposobem kształtow ania postaw i po glądów nie doczekały sięjednoznacznego rozstrzygnięcia i niejednokrotnie budzi ły wiele wątpliwości i zastrzeżeń. Cele i treści profesjonalnie prowadzonej edukacji środowiskowej powinny ulegać stałej modyfikacji na podstawie, głównie, aktualnego stanu w iedzy przyrodniczej, technicznej i hum anistycznej, a w m n iejszy m niż w chw ili obecnej stopniu na podstaw ie rekom endacji św iatow ych i krajow ych o r ganizacji ekologicznych, które często form ułują sw oje opinie na nie całkiem n a ukow ych podstaw ach. N iejednokrotnie jed n y m z celów tych organizacji je s t w y w ołanie poczucia zagrożenia ekologicznego poprzez fragm entaryczne i tendencyj ne przetw arzanie niektórych w yników badań naukow ych. Ten sposób w idzenia problem ów ekologicznych zdom inow ał prace przygotow aw cze ogólnośw iatow ej konferencji na tem at ekologii — Rio S u m m it'92 w czerw cu 1992 roku w Rio de Janeiro. D ziałacze organizacji ekologicznych, tj. np. G reenpeace, K lub Sierra przytaczali tam poglądy potępiające w szelkie osiągnięcia cyw ilizacyjne, będące wynikiem postępu technicznego. U żywając niektórych środków m asow ego prze kazu, chętnych do łow ienia sensacji, „straszono” mało udokum entowanym i badaw czo w izjam i futurystycznym i, tw orzonym i na podstaw ie przede w szystkim hipo tez i sym ulacji m odelowych. M edia i tzw. popularyzatorzy wiedzy, chętnie nagła
Andrzej M isiołek — Problemy oceny niektórych zagrożeń ekologicznych 57
śniający niektóre tem aty, odpow iedzialni są za próby w yw ołania histerii, której faktycznym celem m a być w ym uszanie na społeczeństw ach i rządach państw przeznaczania coraz to w yższych funduszy na badania „naukow e” oraz funkcjo nowanie ogromnej adm inistracji ochrony środow iska i organizacji ekologicznych. W ielkie m iędzynarodow e organizacje, takie ja k Św iatow a O rganizacja M etolo-
giczna (W M O), Program Ekologiczny N arodów Zjednoczonych (U NEP) czy M ię dzynarodow y Z esp ó ł do spraw Zm ian K lim atu (IPCC ), dysponując ogrom nym i
środkam i finansow ym i, publikują raporty, w których w in ą za zm iany klim atycz ne obciążają n aszą cyw ilizację, podkreślając przy tym , że je s t to opinia środow i ska naukow ego na całym św iecie. Tym czasem podaw ane inform acje, ja k i m eto dy pracy tych organizacji spotkały się z k ry ty k ą n ajp o w ażn iejszy ch uczonych z dziedzin badań klim atu i nauk przyrodniczych.
W 1992 roku zebrani w Heidelbergu uczeni opracow ali dokum ent znany jako „A pel H eidelberski” . Przeciw staw ia się on jednostronnej ocenie problem ów eko logicznych i naw ołuje do rzetelnego przedstaw ienia naukow o udokum entowanych rzeczyw istych zagrożeń cywilizacji. Sygnatariusze A pelu w yrazili w nim zaniepo kojenie histeryczną i niejednokrotnie irracjonalną działalnością inform acyjną m e diów i części popularyzatorów wiedzy, dotyczącą niektórych zagrożeń ekologicz nych. A pel skierow any do szefów państw i rządów został podpisany przez ponad 4.000 naukow ców i intelektualistów ze 106 krajów, w tym przez 72 laureatów N agrody N obla.
Niedaw no utw orzona niezależna organizacja uczonych (The European Science
and E nvironm ental Forum - ESEF) opublikow ała w 1996 roku raport pt. „The
G lobal W arming D ebate” , w którym kilkudziesięciu uczonych (m .in. sławny bry tyjski astronom Sir Fryderyk H oyle) publikuje w yniki badań zgoła odm ienne od w yników prezentow anych w raportach IPCC.
W racając do kw estii kształtow ania poglądów i postaw dzieci i m łodzieży w stosunku do środow iska przyrodniczego, należy bliżej przyjrzeć się najbardziej rozpow szechnionym m edialnie zagrożeniom ekologicznym i w tym kontekście zdecydow ać, czy ich stosowanie w procesie dydaktycznym i w ychow aw czym jest w łaściwe.
Z agadnienia ekologiczne om aw iane w szkole pow inny być p rzedstaw iane w sposób zgodny z aktualnym stanem wiedzy, a więc w wielu przypadkach inaczej, niż w gazetach i innych środkach przekazu, które często nie dbają o naukow ą p o praw ność. Problem y ekologiczne prezentow ane w m ediach tw orzą obraz bardzo niebezpiecznego, w ręcz koszm arnego świata. W ystarczy w ym ienić kilka najczę ściej przedstaw ionych problem ów służących do notorycznego straszenia ludzi: „efekt cieplarniany” , „dziura ozonow a”, „kw aśne deszcze” , „żyw ność naszpiko w ana chem ią” , „śm iercionośne odpady radioaktyw ne” , „dioksyny” , „freony” . Te „strachy” i obaw y często prezentow ane w m ediach w przesadny sposób pow
in-58 N auczyciel i Szkoła 2(9) 2 0 0 0
ny być przedstaw iane przez nauczyciela w sposób w yw ażony i spokojny na tle innych, być może pow ażniejszych zagrożeń, takich jak: m alejące zasoby dostęp nej w ody pitnej, postępujące pustynnienie i stepow ienie ziem i dotąd upraw nej, ubytek „zielonych płuc” Ziem i na skutek niekontrolow anego w ylesienia, pow ięk szające się obszary nędzy czy rozpow szechnianie się A IDS. Silny nacisk w yw ie rany p rzez ruchy p seu d o ek o lo g iczn e nie p o w in ien spow odow ać p rze su n ię c ia w procesie dydaktycznym nacisku z zagadnień faktycznych zagrożeń ekologicz nych do problem ów stanow iących jed y n ie potencjalne zagrożenie dla człow ieka. O dpow iedzialny nauczyciel pow inien kształtow ać poglądy i postaw y ekolo giczne uczniów, ukazując im rzetelnie aktualny stan w iedzy o środow isku i jeg o zagrożeniach. Pow inien rów nież potrafić krytycznie odnieść się do szum u infor m acyjnego prezentow anego w m ediach, kształtując w uczniach zdolności do sa m odzielnej krytycznej oceny.
Bibliografia
Inform ation Unit on C lim ate Change (IU C C ), w g U N E P i W M O, „A u ra”
1997 (nr 4 i 5), A rkusz 2 i 3.
The H eidelberg A p p ea l: http://w w w .rt.is/ahb/sol/heidelberg.htm l
A. H uczko: Środowisko naturalne człowieka — praw dy i m iry.„K urier C he m iczny” 1993, nr 5.
M. Taniewski: Chemia wobec cyw ilizacyjnych wyzwań X X I wieku. „Spraw y N auki” 1996, nr 5.
D.M. Gates: Biophysical Ecology, Springer Verlag 1980.
B.N. Ames, L. Swirsky Gold: N owotw ory a zanieczyszczenie środowiska, kil
ka mitów. „W iadom ości C hem iczne” 1996, t. 50 zeszyt 3, 4.
M edia i edukacja, (Red.) Zakład Technologii K ształcenia UAM , Wyd. eM Pi2,
Poznań 1997.
