Górnokredowe amonity Sachalinu:
stratygrafia, paleobiogeografia
Elena Jazykowa*
Wyspa Sachalin nale¿y, razem z Japoni¹, Alask¹,Kali-forni¹, Kolumbi¹ Brytyjsk¹, wraz z wysp¹ Vancouver do paleobiogeograficznej prowincji pacyficznej, podprowin-cji pó³nocnopacyficznej. Osady kredowe s¹ na Sachalinie szeroko rozpowszechnione. Aktywnoœæ wulkaniczna oraz zaanga¿owanie tektoniczne spowodowa³y daleko id¹ce komplikacje strukturalne tego obszaru.
G³ównymi problemami stratygrafii utworów kredy ca³ej prowincji pacyficznej s¹ ustalenia granic piêter stra-tygraficznych oraz miêdzyregionalna i globalna korelacja. Wynika to przede wszystkim z faktu, i¿ stratotypy wszyst-kich piêter górnej kredy zosta³y ustalone w prowincji euro-pejskiej, a prowincja pacyficzna wyró¿nia siê podwy¿szonym stopniem endemizmu i prowincjonalizmu fauny. Ze wzglêdu na to badania interwa³ów, zwi¹zanych z wielkimi i ma³ymi kryzysami abiotycznymi i biotycznymi staj¹ siê niezbêdne i znacznie zwiêkszaj¹ stopieñ dok³adnoœci biostratygrafii i korelacji.
Górnokredowe utwory na Sachalinie wystêpuj¹ w pra-wie ci¹g³ym profilu osadów morskich od cenomanu do mastrychtu. Wykazuj¹ rozci¹g³oœæ w kierunku N–S i zapa-daj¹ normalnie pod k¹tem od 30 do 70o na E. Kluczowy
profil kredy na Sachalinie stanowi¹ ods³oniêcia w po³udniowej czêœci wyspy, w dolinie rzeki Najba i jej dop³ywów. Mi¹¿szoœæ osadów górnej kredy wynosi tu oko³o 3000 metrów. Stanowi¹ je naprzemianleg³e pakiety piaskowców, mu³owców i i³owców z ³awicami tufów z krzemieniami, bentonitowych i³ów oraz konkrecjami wapiennymi, które niekiedy uk³adaj¹ siê w wyraŸnych horyzontach. Zespo³y fauny s¹ tu bardzo zró¿nicowane. G³ównymi grupami makrofauny s¹ amonity oraz inocera-my. Stan zachowania amonitów w niektórych ska³ach (np. w i³owcach) jest bardzo z³y, w innych zaœ (np. w piaskow-cach) bywa znacznie lepszy. Muszle zachowane w konkre-cjach wapiennych s¹ najczêœciej doskonale zachowane, nawet wraz z warstw¹ per³ow¹.
Zbadano nastêpstwo morskich utworów górnej kredy w ponad 20 profilach Sachalinu i na ich podstawie opraco-wano dok³adny podzia³ biostratygraficzny wyró¿niaj¹c 22 zony. Szczególn¹ uwagê zwrócono na dynamikê rozwoju fauny amonitowej w trakcie kryzysów biotycznych, jakie mia³y miejsce na granicach piêter: cenoman/turon,
san-ton/kampan oraz mastrycht/dan. Pod wzglêdem ekostraty-graficznym bardzo dok³adnie zosta³y zbadane i zdefiniowane granice piêter: alb/cenoman, turon/koniak, koniak/santon, kampan/mastrycht, które równie¿ charakte-ryzuj¹ siê ma³ymi lokalnymi zdarzeniami biotycznymi. Opracowany podzia³ zosta³ skorelowany z podzia³em ino-ceramowym wed³ug Zonowej (Zonowa i in., 1993) i radio-lariowym wed³ug Kazintsowej (2000); te ostatnie podzia³y opracowano w WSEGEI (St. Petersburg, Rosja). Oprócz tego podzia³ amonitowy utworów górnokredowych Sacha-linu zosta³ skorelowany z podzia³em amonitowym
ustano-wionym dla pó³nocnego wschodu Rosji i dla
kampano–mastrychtu wyspy Szykotan (Kuryle), opraco-wany przez autorkê niniejszego komunikatu (Jazykowa, 1994; Zonowa & Jazykowa, 1998). Dokonano równie¿ korelacji podzia³u amonitowego z podzia³em inoceramo-wym oraz radiolarioinoceramo-wym. Wszystkie wspomniane schema-ty s¹ ju¿ wykorzysschema-tywane przy kartowaniu na terytoriach Dalekiego Wschodu Rosji oraz znajduj¹ zastosowanie w zestawianiu ogólnorosyjskich regionalnych schematów stratygraficznych. Na podstawie wyników badañ kryzy-sów biotycznych podjêto próbê korelacji ze stratotypami granic piêter w prowincji europejskiej.
Badania zespo³ów amonitów dalekowschodnich w aspekcie biogeograficznym dowiod³y, i¿ fauny amonitowe paleobasenu Sachalinu i Wysp Kurylskich ró¿ni¹ siê od faun amonitowych pó³nocnego wschodu Rosji (Pó³wysep Kamczatka, Góry Korjackie, Góry Czukockie). Dowie-dziono natomiast podobieñstwa faun amonitowych tego ostatniego obszaru oraz faun Kalifornii i Alaski. Fauny Sachalinu i Kuryli wykazuj¹ bliskie podobieñstwo z fauna-mi wysp Japoñskich oraz Kolumbii Brytyjskiej z wysp¹ Vancouver.
Literatura
KAZINTSOWA L.I. 2000 — Radiolarii alba–maastrichta Zapadnogo Sakhalina. (Albian–Maastrichtian radiolaria from West Sakhalin). [W:] Radiolariologia na rubezhe tysiacheletij: itogi i perspektivy. 2. seminar po radiolarijam. Abstr., 31–32, St. Petersburg–Moscow.
JAZYKOWA E. A. 1994 — Maastrichtian ammonites and biostratigra-phy of the Sakhalin and the Shikotan Islands, Far Eastern Russia. Acta Geol. Pol., 44: 277–300.
ZONOWA T.D., KAZINTSOWA L.I. & JAZYKOWA E.A. 1993 — Atlas rukovodjaschih grup melovoj fauny Sakhalina (Atlas of the main groups of Cretaceous fauna from Sakhalin). Sankt Petersburg (Nedra). ZONOWA T. D. AND JAZYKOWA E. A. 1998 — Biostratigraphy and correlations of the Turonian-Coniacian succession and the Turo-nian–Coniacian boundary problem in the Far East Russia based on ammonites and inoceramids. Acta Geol. Pol., 48: 483–494.
253 Przegl¹d Geologiczny, vol. 51, nr 3, 2003
*Uniwersytet Œl¹ski, Wydzia³ Nauk o Ziemi, Katedra Stratygrafii Ekosystemowej, ul. Bêdziñska 60, 41-200 Sosnowiec
