Piêædziesi¹t lat Kwartalnika Geologicznego — Geological Quarterly
Przy okazji okr¹g³ych jubileuszy obchodzonych przezinstytucje zwykle podkreœla siê si³ê tradycji, potencja³ trwania i g³êboko ugruntowane znaczenie. Podobnie jest z historycznym spojrzeniem na 50 lat obecnoœci Kwartalni-ka Geologicznego wœród czo³owych polskich wydawnictw z zakresu nauk o Ziemi. Tak d³uga dzia³alnoœæ wydawnicza pozwala nam ufaæ, ¿e tematyka czasopisma odpowiada trwa³emu zapotrzebowaniu ze strony œrodowiska geolo-gicznego, a ono samo pe³ni rolê wa¿nego œrodka komuni-kacji naukowej.
Formu³a Kwartalnika zosta³a okreœlona w momencie jego za³o¿enia w 1957 r., gdy dyrektorem Pañstwowego Instytutu Geologicznego by³ prof. Edward Rühle. Zada-niem Kwartalnika sta³o siê bie¿¹ce informowanie o wyni-kach prac prowadzonych w instytucie, a tak¿e utrzymanie wiêzi naukowej z osobami i instytucjami pracuj¹cymi nad zagadnieniami pokrewnymi (wyj¹tek ze wstêpu do pierw-szego zeszytu). Kwartalnik by³ wiêc g³ównie œrodkiem komunikacji naukowej dla pracowników PIG, którzy sta-nowili znaczn¹ wiêkszoœæ autorów. Trzeba te¿ pamiêtaæ, ¿e do roku 1991 regularnie ukazywa³y siê w Kwartalniku streszczenia posiedzeñ naukowych instytutu. PóŸniej by³y one wydawane w osobnym wydawnictwie, a od 2002 r. s¹ dostêpne jedynie w wersji internetowej.
Od chwili za³o¿enia czasopismo publikowa³o artyku³y o ró¿norodnej tematyce: od paleontologii i stratygrafii, przez petrologiê, geofizykê, tektonikê, po geologiê z³o¿ow¹ i hydrogeologiê. Przy tak du¿ym rozrzucie tema-tycznym by³y to jednak na ogó³ przyczynki regionalne, odnosz¹ce siê do szerszych lub wê¿szych aspektów geolo-gii Polski w ujêciu podstawowym lub z³o¿owym. Taki profil pisma wyraŸnie rysuje siê ju¿ od pierwszego tomu, w którym przewa¿aj¹ lokalne lub nieco szersze przyczynki stratygraficzne, petrograficzne i surowcowe. Wa¿ne miejsce maj¹ te¿ prace syntetyczne, jak np. artyku³ prof. W³adys³awa Po¿aryskiego Po³udniowo-zachodnia krawêdŸ Fenno-Sar-macji (nawiasem mówi¹c, ten problem regionalny, choæ pod innymi nazwami, od tego czasu ci¹gle przewija siê w ró¿nych publikacjach Kwartalnika). Autorzy pierwszego tomu w ca³oœci wywodzili siê z Pañstwowego Instytutu Geologicznego, podobnie jak powo³ywane przez nastêp-nych 40 lat zespo³y redakcyjne. Nale¿y przypomnieæ, ¿e czasopismem kierowali kolejno wybitni pracownicy nau-kowi PIG: prof. prof. W³adys³aw Po¿aryski, Antoni £aszkie-wicz, Jan Czermiñski, Ryszard Dadlez (najd³u¿ej — w la-tach 1976–1997) i Leszek Marks.
Podsumowanie dokonane w artykule napisanym przez R. Dadleza (Prz. Geol., vol. 45, str. 269–271) z okazji 40. rocznicy czasopisma jest dobrym odniesieniem dla zobra-zowania znacznych zmian, jakie zasz³y w Kwartalniku w ostatnim dziesiêcioleciu. Na przyk³ad, wed³ug przytoczo-nej tam statystyki, dwie trzecie autorów wszystkich 2071 prac opublikowanych w latach 1957–1996 stanowili pra-cownicy PIG. Autorzy zagraniczni mieli udzia³ œladowy, reprezentuj¹c jedynie 2,5% ogó³u autorów. Ocen¹ arty-ku³ów zajmowa³ siê PIG-owski zespó³ redakcyjny, z recen-zentów „zewnêtrznych” korzystano sporadycznie. Redakcja techniczna pisma prowadzona by³a metodami tradycyjny-mi, a jego poziom edytorski, w tym wygl¹d zewnêtrzny i jakoœæ ilustracji, odzwierciedla³y, zw³aszcza do pocz¹tku lat 90. XX w., zgrzebn¹ rzeczywistoœæ epoki realnego socjalizmu.
Ostatnie dziesiêciolecie historii czasopisma sta³o pod znakiem unowoczeœniania formu³y redakcyjnej i formy edytorskiej, przy zachowaniu w zasadzie pierwotnego pro-filu tematycznego. Ju¿ od 1991 roku Kwartalnik publiko-wa³ czêœæ artyku³ów w jêzyku angielskim, ukazuj¹c siê pod podwójnym polsko-angielskim tytu³em. Tom 38 (1994) by³ pierwszym, który zawiera³ jedynie teksty obcojêzyczne. Natomiast poczynaj¹c od 1997 roku zwiêkszono format, zaprojektowano now¹, bardziej efektown¹ ok³adkê i, co wa¿niejsze, znacznie poprawi³ siê poziom techniczny dru-ku tekstu i ilustracji. W drugim zeszycie tego rocznika po raz pierwszy w historii czasopisma pojawi³y siê kolorowe ilustracje. Poziom jêzykowy publikacji poprawi³ siê wyraŸ-nie dziêki wspó³pracy z dr. Janem Zalasiewiczem (Uniwer-sytet Leicester) — weryfikatorem tekstów angielskich.
Najwa¿niejsze jednak i najg³êbsze zmiany dotyczy³y umiêdzynarodowienia czasopisma. Proces ten rozpocz¹³ siê w 1998 r. Do cia³ redakcyjnych (Rady Redakcyjnej a potem Rady Programowej) zaproszono pocz¹tkowo kilku, a nastêpnie kilkunastu uznanych w œwiecie badaczy z ró¿-nych, g³ównie europejskich, instytucji naukowych. Towa-rzyszy³o temu szersze otwarcie siê na autorów zagranicz-nych, zw³aszcza z krajów oœciennych. Podniesieniu poziomu naukowego publikacji s³u¿y³o wprowadzenie obli-gatoryjnych recenzji, w tym równie¿ wykonywanych przez recenzentów zagranicznych. Od 1998 roku spis treœci kolejnych zeszytów oraz abstrakty artyku³ów ukazuj¹ siê na stronie internetowej PIG (http://gq.pgi.gov.pl) równole-gle z wersj¹ drukowan¹. Zaczynaj¹c od 2003 roku wszyst-379
Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 5, 2006
POLISH GEOLOGICAL INSTITUTE WARSAW
POLAND
50 YEARS
OF THE GEOLOGICAL QUARTERLY 1957–2006
kie artyku³y dostêpne s¹ te¿ w ca³oœci, w postaci plików pdf. Obecnoœæ w Internecie jest dodatkowym, obok szero-kiej dystrybucji wersji drukowanej, czynnikiem zwiêk-szaj¹cym miêdzynarodowe oddzia³ywanie Kwartalnika.
Wszystkie przedstawione innowacje sprawi³y, i¿ zmie-ni³ siê radykalnie równie¿ sk³ad autorów publikuj¹cych w czasopiœmie. Jeszcze w latach 1997–1998 pracownicy PIG stanowili wœród nich wiêkszoœæ, w latach 1999–2002 œred-nio nieco ponad jedn¹ trzeci¹, natomiast w ostatnich trzech rocznikach ju¿ zaledwie 10–20%. Znacznie wzrós³ nato-miast udzia³ autorów zagranicznych — do 20–30% w latach 1999–2000. W ostatnich dwóch rocznikach proporcja ta wynosi odpowiednio 39 i 46%, co w pe³ni uzasadnia przy-jêcie od 2000 r. wy³¹cznie angielskiej nazwy — Geological Quarterly.
Równolegle z wprowadzeniem zmian, w 1998 r. rozpo-czê³y siê formalne starania o umieszczenie Geological Quar-terly na „liœcie filadelfijskiej”. W wyniku prowadzonej od lipca 2001 r. przez Institute for Scientific Information oceny czasopisma, starania te, przedstawione szerzej na tych ³amach przez L. Marksa i M. Narkiewicza (Prz. Geol., vol. 51, str. 828–830), zakoñczy³y siê sukcesem. Od pocz¹tku 2003 r. Geological Quarterly znalaz³ siê w elitarnej grupie nauko-wych periodyków indeksowanych przez Thompson Scien-tific ISI w Science Citation Index Expanded oraz w Current Contents (Dzia³ Fizyki, Chemii i Nauk o Ziemi). By³a to kolejna prze³omowa data w historii czasopisma, oznacza-j¹ca zwiêkszone zainteresowanie autorów i czytelników, odzwierciedlone w wiêkszym dop³ywie prac i w rosn¹cych wskaŸnikach cytowalnoœci. Te ostatnie nie s¹ jeszcze formal-nie obliczone przez ISI, obejmuj¹ bowiem okres 2003–2005. Tym niemniej, pierwsze nieoficjalne obliczenia, dokonane dziêki uprzejmoœci prof. Grzegorza Rackiego dla cytowañ z roczników 2003 i 2004, wskazuj¹ na wzrost wspó³czyn-nika wp³ywu (IF) do wartoœci ok. 0,39. Jest to poziom rekordowy w historii czasopisma.
Redakcjê cieszy zauwa¿alny przyrost liczby sk³ada-nych do publikacji maszynopisów, w tym coraz liczniej-szych z zagranicy, z takich krajów, jak Litwa, S³owacja, Czechy, Estonia, Rumunia, Dania, Ukraina i innych. Miê-dzynarodowy charakter mia³y dwa niedawno wydane
zeszyty tematyczne: no. 3, vol. 48, pt. Multidisciplinary event approaches to the Devonian stratigraphic record (red. nauk. Grzegorz Racki i Marek Narkiewicz) oraz no. 2, vol. 49, pt. Stable isotope records of environmental change (red. nauk. Ana-Voica Bojar, Stanis³aw Ha³as i S³awomir Oszczepalski). Wzrost zainteresowania autorów zmusza jednak do bardziej skrupulatnej selekcji sk³adanych prac, czêsto do wyboru artyku³ów bardzo dobrych kosztem nie-co gorszych, ale równie¿ o wysokim poziomie naukowym. Obliguje te¿ do œciœlejszego przestrzegania zakresu tema-tycznego czasopisma i limitów objêtoœci artyku³ów. Wszystko to nak³ada wiêksze obowi¹zki na zespó³ redak-cyjny, któremu przewodzi ni¿ej podpisany wraz z zastêpc¹ — doc. Andrzejem Berem. Bie¿¹cym wsparciem s³u¿y Rada Redakcyjna pod przewodnictwem doc. S³awomira Oszczepalskiego, a nale¿yty poziom organizacji prac redak-cyjnych i edycji komputerowej jest mo¿liwy dziêki zaanga-¿owaniu Ewy D¹browskiej-Jêdrusik (sekretarz redakcji) i Bogumi³y Kwaœniewskiej.
G³ównym akcentem jubileuszowym Geological Quar-terly jest wyró¿nienie rocznika 2006 (vol. 50) wyj¹tkow¹ szat¹ graficzn¹ ok³adki oraz wydanie specjalnego zeszytu tematycznego (no. 1) o podwójnej objêtoœci. Zeszyt ten, pod redakcj¹ naukow¹ ni¿ej podpisanego i prof. Petera A. Zieg-lera (Uniwersytet w Bazylei) nosi tytu³ Poland: junction of the main geological provinces of Europe. Jest to zbiór 12 artyku³ów, autorstwa czo³owych polskich geologów i geo-fizyków, przedstawiaj¹cych w sposób syntetyczny ró¿ne aspekty i plany strukturalno-stratygraficzne geologii regio-nalnej Polski — od g³êbokiej budowy skorupowej po geo-logiê czwartorzêdu. W intencji redakcji, wydawnictwo to ma czerpaæ z najlepszych tradycji przedstawiania aktual-nych zagadnieñ budowy geologicznej Polski w Kwartalni-ku Geologicznym — Geological Quarterly. Przewijaj¹ce siê we wszystkich artyku³ach odwo³ania do szerszego kon-tekstu europejskiego s¹ z kolei œwiadectwem miêdzynaro-dowych ambicji i nadziei, ¿e w przysz³oœci czasopismo bêdzie odgrywa³o jeszcze wiêksz¹ rolê w komunikacji naukowej geologów i geofizyków europejskich.
Marek Narkiewicz
III Konkurs Plastyczny — Zaklête w kamieniu
Z³otoryja, 17.12.2005
Inicjuj¹c w 2003 r. konkurs Zaklête w kamieniu nie spo-dziewaliœmy siê, ¿e do Z³otego Miasta nap³ynie tak wiele piêknych prac, wykonanych pod wykwalifikowanym okiem nauczycieli, rodziców i instruktorów plastyki. Zachêceni sukcesem zorganizowaliœmy nastêpne konkursy.
W 2005 r. w konkursie wziê³o udzia³ 376 uczniów w wieku od 7 do 19 lat. Konkurs obj¹³ swym zasiêgiem kilka województw: dolnoœl¹skie, lubuskie, wielkopolskie i zachod-niopomorskie. Dziêki konkursowi, oprócz z³ota, cennych zabytków oraz wielu innych skarbów, Z³otoryja zosta³a wzbogacona o utwory dzieciêcej wyobraŸni, wêdruj¹cej po œwiecie obiektów przyrody nieo¿ywionej.
Tematyka prac konkursowych nades³anych w 2005 r. by³a bardzo ró¿norodna. By³y to kompozycje ska³, mine-ra³ów i skamienia³oœci; studia rysunkowe i malarskie poje-dynczych skamienia³oœci lub minera³ów, d¹¿¹ce do wiernego oddania ich cech (w naukach geologicznych maj¹ce prze-cie¿ wa¿ne miejsce) albo interpretacje, w których obiekt geologiczny jest punktem wyjœcia, pretekstem do
namalo-wania obrazu — tu najwa¿niejsze by³y formalne umiejêt-noœci malarskie. Wœród interpretacji znajdowa³y siê liczne metafory malarskie, odnosz¹ce siê do prze¿yæ i doznañ autora lub do spo³ecznych, pozanaukowych znaczeñ przy-pisywanych kamieniom, np. w³aœciwoœci magicznych; odzwierciedlenia ¿artu czy m³odzieñczej przekory, wyra-¿onej na przyk³ad w studium zatytu³owanym Prawa rêka
dinozaura, i krajobrazy z wypraw, z zaakcentowanymi
ele-mentami ska³.
Tematy i techniki plastyczne stosowane w pracach kon-kursowych mia³y najczêœciej swoje uzasadnienie w wieku dzieci oraz w miejscu zamieszkania. Ten czynnik zdaje siê byæ bardzo istotny w wyborze tematu pracy — na przyk³ad dzieci mieszkaj¹ce na Pomorzu rysowa³y najczêœciej bursztyny i inkluzje bursztynowe, prace z Górnego Œl¹ska przedstawia³y wêgiel i skamienia³oœci, prace z Dolnego Œl¹ska zaœ by³y œwiadectwem wystêpuj¹cego tu bogactwa minera³ów. Du¿¹ grupê stanowi³y prace bêd¹ce zapisem 380
