___________________________________________________________________________
Uwarunkowania zastosowania metod pomiarowych
w określaniu stężenia siarkowodoru w powietrzu
kopalnianym
Sławomir GAJOSIŃSKI
1), Wojciech KULIK
1), Sebastian GOLA
2),
Władysław TURKIEWICZ
3)1) KGHM CUPRUM sp. z o.o. – Centrum Badawczo-Rozwojowe, Wrocław, 2) Politechnika Wrocławska, Wydział Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii, Wrocław,
3) Uczelnia Jana Wyżykowskiego w Polkowicach
Streszczenie
W artykule przedstawiono ogólne uwagi dotyczące zagrożenia gazowego siarkowodorem w kopalniach KGHM Polska Miedź S.A. Wyszczególniono metody badań i pomiarów stężenia składników gazowych, występujących w powietrzu kopalnianym, oraz kryteria wyboru okre-ślonej metody w warunkach ruchowych kopalni. Scharakteryzowano wybrane metody pomia-rowe, które wstępnie rekomenduje się do wykorzystania w kopalni rud miedzi, a mianowicie: metodę laserową, metodę chromatograficzną z chromatografem przenośnym, metodę FTIR (transformata Fouriera w podczerwieni), metodę fluorescencji w ultrafiolecie oraz przenośne detektory gazu szybkiego odczytu. Przedstawiono wstępne wyniki badań z wykorzystaniem tzw. mierników szybkiego odczytu, ukierunkowane na określenie selektywności metody elek-trochemicznej i samego przyrządu pomiarowego, oraz odporności na wpływ związków che-micznych zakłócających pomiar.
Słowa kluczowe: górnictwo, zagrożenie gazowe, pomiar stężenia siarkowodoru
Conditions for the use of measurement methods in determining
of hydrogen sulphide concentration in the mine air
Abstract
The article presents general remarks concerning the gas hazard of hydrogen sulphide in KGHM Polska Miedź S.A. mines. The methods of testing and measuring the concentration of gaseous components occurring in the mine air and the criteria for selecting a specific method in the operating conditions of the mine are described. Selected measurement methods, which are initially recommended for use in copper ore mines, were characterized, namely: laser method, chromatographic method with portable chromatograph, FTIR meth-od (Fourier-transform in infrared), fluorescence methmeth-od in ultraviolet and portable fast read-ing gas detectors. Preliminary results of tests with the use of so called fast readread-ing meters, aimed at determining the selectivity of the electrochemical method and the measuring instrument itself, as well as the resistance to the influence of chemical compounds interfer-ing with the measurement, were presented.
Wprowadzenie
Skoncentrowanie eksploatacji złoża rud miedzi w kopalniach KGHM Polska Miedź S.A. w coraz to głębszych partiach złoża powoduje pojawienie się zagrożeń, dotychczas niewystępujących w obszarach górniczych Legnicko-Głogowskiego Okręgu Mie-dziowego. Szczególnym takim zjawiskiem jest uintensywnienie się zagrożenia ga-zowego w północnych-zachodnich częściach obszarów górniczych kopalni Polkowice-Sieroszowice oraz Rudna. Duże trudności profilaktyczne sprawia siarkowodór, który stwierdzany jest w pięciu oddziałach kopalń.
Podstawą bezpieczeństwa pracy górników jest ciągła kontrola przepływu powie-trza i gazów w wyrobiskach kopalni podziemnej w oparciu o wiarygodne pomiary. Dotychczasowe doświadczenia potwierdzają stwierdzenia, że pomiary parametrów powietrza w wyrobiskach kopalni są metrologicznie bardzo trudne. Trudności te wynikają głównie z naturalnej turbulencji przepływu powietrza i gazów oraz silnej fluktuacji wartości chwilowych prędkości ruchu powietrza, a także ze zmienności rozkładu prędkości w przekroju wyrobiska. Wymienione zjawiska powodują dużą dynamikę zmienności rozkładów stężeń gazów, które w sposób niedokładnie okre-ślony dopływają z górotworu do przepływającego powietrza. Występujące zjawisko emanacji z górotworu związków siarki, w szczególności siarkowodoru, tworzy zagro-żenie bezpieczeństwa zdrowia pracujących w rejonie górników.
Siarkowodór jest gazem bez barwy, o słodkawym smaku i charakterystycznym zapachu zgniłych jaj. Właśnie dzięki temu zapachowi można odczuć obecność H2S
przy jego zawartości w powietrzu nieprzekraczającej 0,0001%. Względny ciężar właściwy H2S wynosi 1,19 N/m
3, ciężar molekularny 34,09 g/mol, a gęstość w
wa-runkach normalnych 1,52 kg/m3. W temperaturze 0 °C w 1 jednostce objętości wody rozpuszczają się 4,4 jednostki objętości H2S. Jest on gazem wybuchowym w
grani-cach od 4,3 do 46% [2].
Siarkowodór wykazuje silne właściwości toksyczne i w zależności od stopnia za-trucia mogą występować takie objawy, jak: silne podrażnienie błon śluzowych, pie-czenie w oczach i w drogach oddechowych, znużenie, wymioty, omdlenie. Koncen-tracja, w której nawet krótkotrwałe przebywanie grozi śmiercią, wynosi 0,1%.
Głównymi źródłami wydzielania się siarkowodoru do powietrza kopalnianego są: skały (szczególnie pokłady soli kamiennej), gnicie substancji organicznych, pożary, rozkład materiałów wybuchowych, wody gruntowe.
W kopalni, w miejscach gdzie znajduje się woda i wyczuwalny jest H2S, należy
zachować szczególną ostrożność, gdyż minimalne wzburzenie wody może wywołać natychmiastowe gwałtowne i niebezpieczne dla życia wydzielenie się H2S. W
wo-dach towarzyszących pokładom siarki występuje zwykle bardzo duże stężenie siar-kowodoru. Przygotowanie do eksploatacji takiego złoża i sama eksploatacja są bar-dzo uciążliwe, jak to stwierbar-dzono w odkrywkowej kopalni siarki w Machowie [4].
Stosownie do postanowień Rozporządzenia Ministra Energii z 23.11.2016 r. do-puszczalna zawartość siarkowodoru w powietrzu kopalnianym wynosi 0,0007% [8]. Dotychczasowe doświadczenia w pomiaroznawstwie tego gazu dowodzą, że wyniki pomiarów mogą być zaburzone oddziaływaniem innych związków gazowych. Zabu-rzenie wyniku badania stężenia H2S może zaistnieć również przy stosowaniu
mier-ników elektrochemicznych. Istotny wpływ na wynik pomiaru ma także czas jego przeprowadzenia w procesie mieszania się gazów podczas przepływu wyrobiskiem górniczym.
1.
Metody badań w zakresie oceny, jakości powietrza kopalnianego
Przepisy bezpieczeństwa pracy, jak również emanacja gazów z górotworu oraz zanieczyszczenia gazowe atmosfery kopalnianej, powstałe w trakcie procesu tech-nologicznego, wymagają okresowego kontrowania składu gazowego powietrza ko-palnianego. W tym celu wentylacyjne służby kopalniane pobierają próbki powietrza do laboratoryjnych analiz chemicznych i wykonują pomiary określonych gazów znaj-dujących się w powietrzu za pomocą przyrządów natychmiastowego odczytu. Pra-widłowe pobieranie próbek zależy od klasy danego sprzętu, jego szczelności oraz od solidności i staranności pracy służb wykonujących te czynności. Metody pobiera-nia próbek powietrza można podzielić na manualne i automatyczne.Metody manualne polegają na pobraniu próbki powietrza (gazów) przez pracow-nika do badań laboratoryjnych. W metodach automatycznych pobranie próbki powie-trza i oznaczenie zanieczyszczeń w niej występujących wykonywane jest przez au-tomatyczny analizator gazów. W zależności od stopnia zanieczyszczenia powietrza metody manualne pobierania próbek powietrza dzieli się na: aspiracyjne i izolacyjne [6]. Do oceny jakości powietrza kopalnianego stosuje się metody chemiczne i in-strumentalne. Pomiar wiąże się z określoną właściwością fizyczną lub chemiczną oznaczanej substancji i jej zależnością od stężenia [1, 6]
Aby odpowiednio do zanieczyszczenia wybrać metodę do oceny jakości powie-trza kopalnianego, należy uwzględnić wpływ takich czynników, jak [6]:
selektywność pomiaru, która powinna być specyficzna dla określonego za-nieczyszczenia, a wpływ innych zanieczyszczeń powinien być pomijalnie mały,
czułość i zakres pomiaru, które powinny uwzględnić możliwość występowa-nia stężeń mniejszych od dopuszczalnych i większych od spodziewanych w danej sytuacji,
stabilność metody, związana z utrzymaniem składu i właściwości próbki przez czas od chwili pobrania do wykonania oznaczenia,
dokładność oznaczania, charakteryzująca się małym błędem względnym i łatwym do wyznaczenia błędem systematycznym.
Wyróżniamy następujące metody badań i pomiarów stężenia składników gazo-wych, występujących w powietrzu kopalnianym przepływającym podziemnymi wyro-biskami górniczymi [5, 6]:
1. Metody analizy chemicznej: – analiza miareczkowa, – wskaźnikowa (indykator).
2. Metody elektrochemiczne (elektrometryczne): – potencjometria, – konduktometryczna – kulometria, – polarografia. 3. Metody fizyczne: – analizatory konduktometryczne, – metody termomagnetyczne,
4. Metody optyczne (spektrometryczne). 5. Chromatografia gazowa.
Brak jednoznacznej oceny stanu zagrożenia jest niedopuszczalny dla zachowa-nia bezpieczeństwa dołowych załóg górniczych kopalń KGHM Polska Miedź S.A. Zapewnienie pełnego bezpieczeństwa górnikom jest uwarunkowane skutecznym
prognozowaniem zagrożenia, możliwością jego kontroli i oceny, a w konsekwencji zastosowaniem optymalnych działań profilaktycznych. Dynamiczne zmiany występu-jące w strukturach i litologii górotworu oraz w jego własnościach filtracyjno-kolektorskich powodują, że w wyrobiskach górniczych zjawiska gazowe są trudne do kontrowania przy obecnie stosowanej metodyce pomiarowej, a tym samym nie umożliwiają przeprowadzania jednoznacznej oceny występujących zagrożeń. Przy obecnych stwierdzanych wielkościach stężenia siarkowodoru sytuacja ta tworzy poważne zagrożenie bezpieczeństwa załogi dołowej kopalń w LGOM.
Autorzy artykułu przeprowadzili szerokie rozpoznanie dostępnych na rynku kra-jowym i zagranicznym technik i metod pomiaru stężenia gazów, ze szczególnym uwzględnieniem siarkowodoru. Gaz ten można oznaczać na wiele sposobów, po-przez przeprowadzenie go w różne formy i stany skupienia. Do najczęściej używa-nych metod oznaczania siarkowodoru należą metody elektrochemiczne, chromato-graficzne i spektrometryczne (mokre i suche). Na podstawie dokonanego przeglądu przedmiotowych technik i metod pomiarowych za właściwe do prowadzenia szcze-gółowych badań stężenia siarkowodoru, związków siarkoorganicznych i ich pochod-nych w powietrzu kopalnianym zakładów górniczych rud miedzi można zarekomen-dować niżej wymienione techniki i metody pomiarowe:
1. metodę laserową TDLS, wykorzystującą zintegrowaną spektroskopię wnęko-wą (OA-ICOS) – analizator Ultra Portable H2S/NH3 firmy LGR;
2. metodę chromatograficzną GC, z wykorzystaniem detektorów PID lub ECD – chromatograf przenośny Inficon Explorer;
3. metodę FTIR (wykorzystującą transformatę Fouriera w bliskiej podczerwie-ni) – analizator Gasmet DX 4040;
4. metodę fluorescencji w ultrafiolecie (UVF) – analizator APSA-370 firmy Horiba;
5. przenośne detektory gazu szybkiego odczytu (np. Drager, Industrial Scientific, Honeywell itp.).
Analiza informacji podawanych przez producentów przenośnych mierników ga-zów szkodliwych z czujnikami katalitycznymi i elektrochemicznymi wskazuje, że należy się spodziewać występowania błędów pomiarowych, spowodowanych wpły-wem prędkości ruchu powietrza w miejscu pomiaru, oraz niedostatecznej selek-tywności pomiaru w odniesieniu do obecności innych związków na wynik pomiaru stężenia rozpatrywanego związku gazowego, czym odznaczają się głównie czujniki katalityczne i elektrochemiczne. Jak wykazały dotychczasowe doświadczenia, wskazania przyrządów pomiarowych są obarczone pewnymi błędami, powstałymi w wyniku wypływających z górotworu dodatkowych gazów, jak np. (merkaptany i tlenosiarczki). Wymienione związki zostały stwierdzone podczas wykonywania analiz chromatograficznych, pobranych do degazacji próbek skalnych z rejonów, w których występuje siarkowodór. Ogólna charakterystyka wymienionych powyżej metod pomiarowych przedstawia się następująco:
ad 1. Metoda laserowa TDLS, wykorzystująca zintegrowaną spektroskopię wnękową (OA-ICOS), w której mierzona jest absorpcja badanego gazu (np. siarkowodo-ru), na podstawie której jest następnie określane jego stężenie. Źródłem pro-mieniowania jest przestrajalna dioda laserowa, dlatego TDLS zaliczane jest do technologii spektroskopii laserowej. Granica oznaczalności poniżej 1 ppm.
Przykładem aparatury wykorzystywanej w omawianej metodzie jest analizator firmy LGR (rys. 1).
Rys. 1. Analizator Ultra Portable H2S/NH3 firmy LGR [7]
ad 2. Metoda chromatograficzna GC, z wykorzystaniem detektorów PID lub ECD i chromatografu przenośnego Inficon Explorer. Metoda oznaczania związków siarkoorganicznych polega na bezpośredniej analizie chromatograficznej otrzymanej próbki na chromatografie sprzężonym z układem dozującym prób-kę oraz detektorem GC-PID, GC-ECD. Granica oznaczalności wynosi poniżej 1 ppm. Na rys. 2 zaprezentowano chromatograf przenośny INFICON Explore.
Rys. 2. Chromatograf przenośny INFICON Explore [7]
ad 3. Metoda FTIR (transformata Fouriera w podczerwieni). Metoda pomiarowa FTIR (Fourier Transform Infrared – Transformata Fouriera w podczerwieni) opiera się na zdolności wieloatomowych cząstek gazu do pochłaniania pro-mieniowania podczerwonego. Każdy gaz absorbuje promieniowanie o charak-terystycznej długości fali, co umożliwia identyfikację związków w mieszaninie. Ilościowa analiza jest możliwa dzięki zależności wielkości absorpcji od stęże-nia. Granica oznaczalności wynosi poniżej 1 ppm. Na rys. 3 przedstawiono analizator Gasmet serii DX-4000.
Rys. 3. Analizator Gasmet serii DX-4000 z oprzyrządowaniem [7]
ad 4. Metoda fluorescencji w ultrafiolecie (UVF). Analizator H2S jest połączeniem
analizatora APSA-370 z konwerterem. Konwerter H2S to urządzenie do
kon-dycjonowania próbek, służące do pomiaru zawartości H2S w powietrzu.
Ba-dane powietrze zwykle przepuszczane jest przez skruber, w celu usunięcia SO2. Następnie w obecności katalizatora (CAT) następuje utlenienie H2S do
SO2. Stężenie tego gazu mierzone jest przez analizator APSA-370 firmy
Hori-ba (rys. 4). Zakres pomiarowy to 0,5 ppm do 500 ppm. Zakres roboczy prze-łączany jest automatycznie pomiędzy 0,5/50 ppm, 50/100 ppm, 100/200 ppm i 200/500 ppm.
Rys. 4. Analizator typu APSA – 370 [7]
ad. 5. Przenośne detektory gazu szybkiego odczytu (np. Drager, Industrial Scientific, Honeywell itp.) mają możliwość szybkiego dokonania oceny wstępnej wielko-ści stężenia określonego związku gazowego. Przykładem może być oznacze-nie wielkości stężenia siarkowodoru. Na rys. 5 przedstawiono przykładowe przenośne mierniki szybkiego odczytu. Granica oznaczalności wynosi od 1 ppm.
PAC 5500 X-am 5600
GasBagde Pro
Tango TXI Rys. 5. Przenośne analizatory gazu [7]
2.
Wstępne badania przenośnymi miernikami gazu
Istotnym zagadnieniem, determinującym poprawny pomiar stężenia siarkowodoru za pomocą tzw. mierników szybkiego odczytu, jest selektywność metody elektroche-micznej i samego przyrządu pomiarowego oraz odporność na wpływ związków chemicznych zakłócających pomiar. Badania pokazują, że w powietrzu kopalnia-nym, oprócz siarkowodoru, mogą wystąpić inne związki siarki, np. tlenosiarczek węgla, metanotiol, etanotiol, siarczek dimetylu, disiarczek węgla, 2-propanotiol, pro-panotiol, siarczek metylowo-etylowy, 2-butanotiol, siarczek dietylu, tiofen, butanotiol, disiarczek dimetylu, disiarczek metylowo-etylowy, disiarczek dietylowy, benzenotiol.
W celu określenia skali wpływu siarkowodoru i związków siarkoorganicznych na wskazanie mierników szybkiego odczytu przeprowadzono test z różnymi mie-szankami gazów, które mogą potencjalnie zakłócić pomiar siarkowodoru i związków siarkoorganicznych.
W teście wykorzystano detektor gazu Drager X-am 5000 o następującej charak-terystyce technicznej:
zakres pomiarowy H2S: od 0 ppm do 100 pmm,
rozdzielczość pomiaru H2S: 0,1 ppm,
temperatura powietrza w miejscu pomiaru: od -20 oC do +50 oC,
odporność na trudne warunki środowiskowe: tak, IP67,
sposób pobierania gazu: dyfuzyjny lub pompka eklektyczna zewnętrzna (opcja dodatkowa).
W eksperymencie, wykonanym w laboratorium, wykorzystano butle z siarkowo-dorem, butle zawierające siarkowodór i merkaptany oraz butle z różnymi siarczkami, natomiast bez siarkowodoru. Badania polegały na porównaniu wskazania przyrządu Dragaer X-am 5000 z rzeczywistym stężeniem H2S w gazie wzorcowym. Podczas
badania do miernika podawano następujące mieszaniny gazów:
siarkowodór – 0,1 ppm, 1 ppm, 2 ppm, 5 ppm, 7 ppm, 20 ppm, 50 ppm, 90 ppm,
mieszaniny H2S 1 ppm, merkaptany SH 2 ppm, tlenosiarczki węgla COS
2 ppm,
mieszaniny H2S 7 ppm, merkaptany SH 14 ppm, tlenosiarczki węgla COS
14 ppm,
siarczki bez H2S (8 rodzajów: benzenotiol, tiofen, siarczek dimetylu,
siar-czek dietylu, siarsiar-czek metyloetylowy, disiarsiar-czek dimetylu, disiarsiar-czek dietylu, disiarczek metyloetylowy) – każdy siarczek o stężeniu 1 ppm, razem mie-szanina 8*1 ppm=8 ppm,
siarczki bez H2S (8 rodzajów jw.) – każdy o stężeniu 7 ppm, razem
miesza-nina 8*7 ppm=56 ppm.
W grupie merkaptany SH były: metanotiol, 2-propanotiol, 2-butanotiol, propano-tiol, butanotiol. W grupie tlenosiarczki węgla COS były: siarczek karbonylu, disiar-czek węgla. Butle z gazami wzorcowymi były w azocie, jednak w trakcie testu wyko-nano pomiary, używając jako matrycy azotu i powietrza syntetycznego.
Wynik badania, polegającego na sprawdzeniu wskazania miernika Drager pod-czas podawania gazu wzorcowego o znanym stężeniu H2S, pokazano na rys. 6.
Rys. 6. Zależność wskazania miernika Drager od stężenia H2S w gazie wzorcowym
Linia trendu wskazania przedmiotowego przyrządu przestawia się następująco:
współczynnik korelacji R2
=0,9961 (1)
dla gazów wzorcowych z powietrzem syntetycznym: współczynnik korelacji R2
=0,9994 (2) gdzie:
Cm – stężenie H2S wskazane przez miernik szybkiego odczytu, ppm,
Cw – stężenie H2S w gazie wzorcowym, ppm.
Podczas badania sprawdzano również, po jakim czasie miernik pokazuje rze-czywistą lub ustabilizowaną wartość stężenia siarkowodoru. Większość producen-tów mierników szybkiego odczytu podaje czas stabilizacji w okolicy minimum 30 sekund. W badaniach z miernikiem Drager czas 30 s nie zawsze był wystarczający do uzyskania stabilnego odczytu, dopiero 60-sekundowy pomiar zapewniał stabilny odczyt przygotowanego stężenia siarkowodoru w gazie wzorcowym. Przy niższych stężeniach, do ok. 10 ppm, stabilizację miernika uzyskiwano często po 30 sekun-dach. Przy wyższych stężeniach (najwyższe użyte stężenie siarkowodoru wynosiło 90 ppm) miernik potrzebował około 60 sekund na ustabilizowanie się odczytu i wskazanie wartości rzeczywistej lub stabilnego odczytu.
Wynik eksperymentu, mającego na celu sprawdzenie wpływu innych gazów, mo-gących zakłócić pomiar stężenia siarkowodoru, przedstawiono na rys. 7.
Rys. 7. Zależność wskazania miernika Drager od stężenia H2S w gazie wzorcowym,
zawierającym inne związki siarkoorganiczne
Błąd odczytu stężenia siarkowodoru w stosunku do wartości stężenia siarkowo-doru w próbce w obecności merkaptanów i tlenosiarczku węgla, w zależności od
wielkości stężenia, kształtuje się na poziomie od 370% do nawet 660%, przy czym mniejszy błąd pomiaru stwierdzono przy wyższych stężeniach H2S w gazie
wzorco-wym. Można oczekiwać, że w przypadku mierników o większej granicy wykrywalno-ści stężenia siarkowodoru wystąpi mniejszy błąd wskazań w stosunku do wartowykrywalno-ści rzeczywistej stężenia H2S w gazie wzorcowym.
W kolejnym etapie badania sprawdzano, czy inne związki siarki (siarczki i di-siarczki), bez obecności siarkowodoru w mieszaninie wzorcowej, wpływają na po-miar stężenia przez miernik szybkiego odczytu Dragaer X-am 5000. Stwierdzono, że mieszanki, zawierające same siarczki bez siarkowodoru, zawsze powodowały po-wstawanie sygnału i wskazanie stężenia siarkowodoru przez miernik. Podobnie jak w przypadku mieszanek z merkaptanami, wielkość błędu zależy od granicy wykry-walności i oznaczalności miernika.
Prawdopodobną przyczyną zakłócania pomiaru stężenia siarkowodoru przez in-ne związki siarki jest fakt, że czujniki elektrochemiczin-ne nie są w pełni specyficzin-ne oraz selektywne i rozpoznają inne związki, mające podobną budowę chemiczną, jak siarkowodór. Merkaptany mają w swojej cząsteczce grupę funkcyjną SH, która jest podobna do budowy chemicznej siarkowodoru H-S-H. Fakt ten może stanowić przy-czynę błędnych wskazań mierników szybkiego odczytu. Również ogólny schemat budowy chemicznej siarczków R-S-R lub R-S-S-R (R – różne podstawniki) może powodować zakłócenie pomiaru stężenia siarkowodoru w próbce.
W praktyce ruchowej kopalń, wykorzystujących mierniki szybkiego odczytu, nie-zbędne jest okresowe sprawdzanie poprawności wskazań urządzeń/mierników. W tym celu należy przygotować mieszanki siarkowodoru o stężeniach od 0,1 ppm do 10 ppm. W zależności od wskazań badanego miernika/urządzenia można zagę-ścić lub rozrzedzić zakres pomiarowy. Wzorcowe stężenia należy przygotować w azocie i powietrzu syntetycznym. Natomiast w celu sprawdzenia selektywno-ści/specyficzności urządzeń/mierników należy przygotować mieszanki siarkowodoru wraz z innymi związkami siarkoorganicznymi (np. tlenosiarczkiem węgla, merkapta-nem metylowym, merkaptamerkapta-nem etylowym, disiarczkiem dimetylu, siarczkiem dimetylu) w zakresie od 0 do 7 ppm zawartości siarkowodoru w badanej próbce.
Podsumowanie
Występujące aktualnie zagrożenie siarkowodorem w niektórych rejonach kopalń KGHM Polska Miedź S.A. tworzy pewne trudności w zachowaniu bezpieczeństwa pracy załogi dołowej. W tym zakresie kierownictwo kopalń Rudna oraz Polkowice- -Sieroszowice podjęło i realizuje na szeroką skalę działania profilaktyczne w sferze technicznej, organizacyjnej i pracowniczej [2, 3]. Dobór odpowiednich i właściwych środków profilaktycznych, szczególnie w sferze pracowniczej, uzależniony jest od procedury i metodyki odpowiedniego określania zawartości w powietrzu kopalnia-nym faktycznych wielkości stężeń związków siarkowych, niebezpiecznych dla zdro-wia pracującej załogi dołowej. Dobór i wprowadzenie do praktyki górniczej właści-wego miernika gazu lub innej metody pomiarowej jest warunkiem ustalenia działań profilaktycznych, zabezpieczających górników przed szkodliwym wpływem siarko-wodoru na organizm. Specyfika i charakter występujących związków siarkoorga-nicznych wymagają dobrania takiego miernika, który w jednoznaczny sposób okre-ślać będzie rzeczywistą zawartość siarkowodoru w powietrzu kopalnianym. Uzyska-nie szybkiej informacji o wielkości stężenia siarkowodoru w powietrzu pozwoli na podjęcie odpowiedniej interwencji kierownictwa i dozoru kopalnianego, adekwatnej
do skali zagrożenia w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa zatrudnionym górni-kom. Zasygnalizowane w artykule zagadnienia rozpoznawcze i badawcze winny być kontynuowane w zakresie doboru miernika szybkiego odczytu stężenia siarkowodo-ru. Określenie rzeczywistej wielkości stężenia siarkowodoru w powietrzu kopalnia-nym ma istotne znaczenie nie tylko ze względu na bezpieczeństwo pracy, ale rów-nież z uwagi na utrzymanie ciągłości procesu technologicznego przy pozyskiwaniu rud miedzi.
Bibliografia
[1] Cowper C.J., De Rose A.J., 1988. Chromatograficzna analiza gazów, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa.
[2] Gola S., Soroko K., Turkiewicz W., 2014. Profilaktyka zagrożenia siarkowodorem na przykładzie oddziału G-63 w kopalni Polkowice-Sieroszowice, Czasopismo Naukowo-Techniczne Górnictwa Rud CUPRUM, nr 2 (72), 2014.
[3] Gola S., Soroko K., Kulik W., Turkiewicz W., 2015. Zagrożenie siarkowodorem nowym zagrożeniem w profilaktyce bezpieczeństwa prowadzenia robót górniczych w kopalniach rud miedzi, Szkoła Aerologii Górniczej, Jaworze.
[4] Pawiński J., Roszkowski J., Strzemiński J. Przewietrzanie kopalń, Śląskie Wydawnictwo Techniczne, Katowice 1995.
[5] Praca zbiorowa pod kierunkiem Firganka B. i Klebanowa F. Zagrożenia naturalne w ko-palniach. Sposoby prognozowania, zapobiegania i kontroli, Wydawnictwo „Śląsk”, Kato-wice 1982.
[6] Wacławik J. Wentylacja kopalń, tom I, wyd. AGH, Kraków 2010. [7] Dokumentacje techniczno-ruchowe mierników gazu.
[8] Rozporządzenie Ministra Energii z dnia 23 listopada 2016 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu podziemnych zakładów górniczych.
[9] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 stycznia 2013 r. w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych.
