WÓJCIK A. (red.) – Kopiec Koœciuszki i jego pod³o¿e geologiczne. Urz¹d Miasta Krakowa, Kraków 2016, s. 127, s³ownik u¿ytych terminów, tabela straty-graficzna.
Po przeczytaniu z mieszanymi uczuciami od³o¿y³em tê ksi¹¿kê, a w³aœciwie album, nie wiedz¹c zbyt dobrze, co o niej s¹dziæ. Z jednej strony wydaje siê, ¿e ma ona upo-wszechniaæ i promowaæ walory Krakowa, pe³ni¹c jedno-czeœnie funkcjê edukacyjn¹ skierowan¹ do szerokiego krêgu odbiorców. Z drugiej zaœ – mamy tu do czynienia z ksi¹¿k¹ w³aœciwie quasi-naukow¹, zawieraj¹c¹ wiele specja-listycznych informacji, których zrozumienie wymaga przyrodniczego wykszta³cenia. Jak¹ rolê ma wiêc spe³niaæ ta publikacja? Chyba najproœciej bêdzie przyj¹æ, ¿e jest ona swoist¹ geologiczn¹ dokumentacj¹ otoczenia Kopca Koœ-ciuszki i wspó³czesnych procesów geodynamicznych w jego obrêbie. I z tym chyba ka¿dy mo¿e siê zgodziæ, kto bêdzie mia³ szansê zetkn¹æ siê z t¹ prac¹ – wszak nie jest ona dostêpna na rynku ksiêgarskim, a jedynie dystrybu-owana przez wydawcê.
Ksi¹¿kê napisa³o szeœciu pracowników Oddzia³u Kar-packiego Pañstwowego Instytutu Geologicznego – Pañstwowego Instytutu Badawczego (Antoni Wójcik, Ma³gorzata Garecka, Sylwester Kamieniarz, Marcin Wód-ka, Barbara Olszewska i Tomasz Wojciechowski) wraz z Mieczys³awem Rokoszem – prezesem Komitetu Kopca Koœciuszki oraz Jaros³awem Kosem z Przedsiêbiorstwa Geologicznego w Krakowie. Dobór Autorów zagwaranto-wa³, ¿e Czytelnik otrzyma³ rzeteln¹ porcjê wiedzy o histo-rii budowy i napraw Kopca Koœciuszki oraz procesów geologicznych zachodz¹cych w jego otoczeniu.
Po krótkim wstêpie nastêpuje bardzo ciekawy, bogato ilustrowany rozdzia³ „Najkrótsza historia budowy i napraw Kopca Koœciuszki”. Interesuj¹ce dla pisz¹cego te s³owa s¹ informacje, ¿e kopiec nie by³, jak wieœæ gminna niesie, sypa-ny przez miejscow¹ ludnoœæ, lecz „si³ami ch³opów, których z okolicznych gmin przysy³ali wójtowie, jedni zg³aszali siê dobrowolnie, inni odrabiali tu swoje gminne zobowi¹-zania… Praca by³a wynagradzana stawk¹ od wywiezienia »s¹¿nia kubicznego«, która ros³a w miarê wznoszenia mogi³y”. Jednak ka¿dy, kto przybywa³ do Krakowa, spie-szy³, by fizycznie przy³o¿yæ rêkê do tej budowy.
Od czasu usypania kopca w 1823 r. procesy zboczowe i sp³ywowe dokonywa³y w nim znacznych uszkodzeñ, przez co kilkakrotnie wymaga³ on remontu. Niestety ¿adna z napraw nie zosta³a przeprowadzona ca³oœciowo i nie powstrzyma³a kolejnych zniszczeñ. Dostrze¿ono wiêc koniecznoœæ przeprowadzenia gruntownych badañ geolo-gicznych pod³o¿a kopca, aby skuteczniej przeciwdzia³aæ niszczeniu wynikaj¹cemu z naturalnych procesów. Dalsza czêœæ ksi¹¿ki prezentuje w³aœnie wyniki tych badañ.
Kolejny, krótki rozdzia³ zawiera przegl¹d dotychczaso-wych badañ geologicznych, a nastêpny przedstawia budo-wê geologiczn¹ pod³o¿a Kopca Koœciuszki, rozpoznan¹ g³ównie na podstawie profili wielu otworów wiertniczych wykonanych w ostatnich latach. Wierceniami rozpoznano utwory czwartorzêdu, miocenu, kredy górnej i jury górnej. Pokazano profile litologiczno-stratygraficzne otworów o g³ê-bokoœci 100 m i zdjêcia rdzeni wiertniczych (odpowiedŸ na pytanie, czy w tego typu wydawnictwie by³y one potrzebne, pozostawiam Czytelnikowi). Nastêpnie opisano litologiê
i stratygrafiê tych utworów i szczegó³owo scharakteryzo-wano wystêpuj¹ce w nich skamienia³oœci. Kilka uwag poœwiêcono tektonice. Te wa¿ne i ciekawe informacje s¹ jednak w wiêkszoœci zilustrowane zdjêciami bardzo z³ej jakoœci, co podwa¿a celowoœæ ich umieszczenia w ksi¹¿ce. A szkoda, gdy¿ mog³y stanowiæ wa¿ny element edukacyjny. PóŸniej nastêpuje krótki rozdzia³ „Historia geologiczna Wzgórza Œwiêtej Bronis³awy”, na którym znajduje siê kopiec. Rozdzia³ ten opatrzono kilkoma schematami ilu-struj¹cymi historiê obszaru od póŸnej jury po holocen. Szkoda jednak, ¿e treœæ tych schematów nie zawsze jest zgodna z objaœnieniami do nich i tekstem rozdzia³u. Dalej opisano formy, osady i zjawiska krasowe, ilustrowane zdjê-ciami fragmentów rdzeni wiertniczych. Sporo miejsca poœwiêcono te¿ warunkom geologiczno-in¿ynierskim Kop-ca Koœciuszki i jego otoczenia, a tak¿e ruchom osuwisko-wym zachodz¹cym na jego zboczach i sposobom zapobiegania im. Ksi¹¿kê koñczy plan wycieczki geotury-stycznej proponowanej po okolicy Kopca Koœciuszki, zawieraj¹cy szczegó³owe informacje o okolicznych ods³oniêciach warstw skalnych. Na koñcu znajduje siê obszerna literatura i s³owniczek trudniejszych terminów u¿ywanych w tekœcie, a tak¿e tabela stratygraficzna. Szko-da jednak, ¿e w tabeli tej pojawi³a siê zasadnicza niezgod-noœæ z ryc. 5.9 – dotycz¹ca dat i podzia³u czwartorzêdu.
W sumie Czytelnik otrzyma³ ciekaw¹ pozycjê, z której mo¿e siê du¿o dowiedzieæ. Ka¿dy, kto interesuje siê Kop-cem Koœciuszki, znajdzie tu coœ dla siebie – to udane po³¹czenie historii z geologi¹. Szkoda jednak, ¿e z dobr¹ merytoryczn¹ jakoœci¹ tekstu nie idzie w parze strona edy-torska, co na pewno wp³ynie na koñcow¹ ocenê ksi¹¿ki przez Czytelnika.
W³odzimierz Mizerski 356
Przegl¹d Geologiczny, vol. 65, nr 6, 2017
