Widok Wczesnoneolityczne narzędzia kamienne z Pobrzeża Koszalińskiego

(1)

FOLIA PRAEHISTORICA POSNANIENSIA T. XIII/XIV - 2005 INSTYTUT PRAHISTORII, U AM POZNAŃ - ISBN 83-7177-388-9 ISSN 0239-8524

W C Z E S N O N E O L IT Y C Z N E N A R Z Ę D Z IA K A M IE N N E Z P O B R Z E Ż A K O S Z A L IŃ S K IE G O

EA R LY N E O L IT H IC S TO N E T O O L S F R O M T H E K O S Z A L IN S E A -C O S T

Jolanta Ilkiewicz

Muzeum w Koszalinie

ul. Młyńska 37/39, 75^120 Koszalin, Poland

ABSTRACT. The article is aimed at analysis and classification o f 47 stone tools discovered in the Koszalin Coast (the Baltic Coast), which are taxonomically attributed to the ‘Band’ forms and the early Neolithic-type - so-called ‘Northern’ - axes (‘Walzenbeile’).

P o b rzeże K o s z a liń s k ie 1 je s t c z ę ś c ią P o b rz eż y P o łu d n io w o b a łty c k ic h , p o ło ż o n ą p o m ięd zy d o lin ą dolnej P arsęty a o k o lic am i p rzy lą d k a R o z ew ie . O b ejm u je w ąsk i pas w y b rz eż a o sz ero k o ści 2 5 - 3 0 km i ty lk o w z d łu ż P a rsę ty się g a on do 60 km od b rze g u m orskiego. P o w ierzc h n ia m a k ro re g io n u w y n o si ok. 6,5 tys. k n r . R óżni się o n o w y raźn ie od g łę b o k o w y su n ię te g o na p o łu d n ie P o b rzeża S zcz ec iń sk ie g o z je d n e j stro n y oraz o ta cz ają ce g o Z a to k ę G d a ń sk ą P o b rz eż a G d ań sk ieg o . O d P o je z ie rz a Z a c h o d n io p o m o rsk ie g o o d d zielo n e je s t sto p n iem te re n o w y m w y so k o śc i 5 0 - 1 0 0 m . W y d z ie la się tu, ob o k c h a rak te ry sty cz n eg o p a s a n a d m o rsk ieg o (W y b rze że S ło w iń sk ie ), sz ereg bez- je z io rn y c h w y so cz y zn m o ren o w y c h , p rz e c ię ty c h d o lin a m i rze k P arsęty , R a d w i, G ra bow ej, W ieprzy, S łupi, Ł u p aw y , Ł eb y oraz cz ęścio w o m a rtw y m i o d cin k am i p rad o lin . N a p rze ło m ie m e zo litu i n e o litu (p ó źn y o k res a tla n ty c k i/ w cz esn y ok res su b b o rea ln y ) je g o rozw ój k u ltu ro w y , ja k p o k a z u ją n ajn o w sze , n ie ste ty n ie z b y t lic zn e b a d a n ia , p rz e b ieg ał p o d o b n ie ja k p o z o sta ły c h części P o b rz eż y P o łu d n io w o b a łty c k ic h o d lo k a ln y ch grup p ó ź n o e rte b o llsk ic h (u w a ża n y ch o b ec n ie raczej za p ro to n e o lity c z n e , niż m ezo lity c zn e ), p rze z in ic ja ln e sta d ia K P L 2 do k la sy c z n y c h faz tej osta tn ie j k u ltu ry . N ie w y k lu c za się o b ec n o śc i in n y c h sp o łe cz n o ści p o stm e z o lity c z n y c h '. P rz ez cały w cz esn y

' K o n d r a c k i 1980, s. 269-272.

2 W pracy zastosowano powszechnie używane skróty kultur neolitycznych: KCW - kultura ceramiki wstęgowej, KCWR - kultura ceramiki wstęgowej rytej, KCWK - kultura ceramiki wstęgowej kłutej, KPCW - kultura późnej ceramiki wstęgowej, KPL - kultura pucharów lejkowatych.

3J a n k o w s k a 1990; G a l i ń s k i 1990, 1992, 1992a; 11 k i e w i c z 1997, 1998; C z e r n i a k , K a b a - c i ń s k i 1997, K o b u s i e w i c z 1999; W i e r z b i c k i 1999.

(2)

n e o lit4 p rz e w a ż a ł n ie w ą tp liw ie z a ch o d n i i p ó łn o c n o -z a c h o d n i k ie ru n e k w p ły w ó w k u l tu ro w y ch , zm ien ił się o n d o p ie ro w m ło d szy m n eo licie, k ie d y za cz ęły p rzew ażać w p ły w y p o łu d n io w e (z p ó łn o cn ej W ie lk o p o lsk i? ) z k la sy cz n y ch faz g ru p y w sch o d n iej K P L 5. Ś w iad cz y o ty m ró w n ie ż k ie ru n e k ro z p rz e strz e n ia n ia się idei m e g ality czn ej. Z n ie lic z n y m i w y jątk am i d o ta rła n a P o m o rz e ty lk o n a jsta rsz a fo rm a gro b u m e g a lity c z n e g o - g ro b o w iec b ezk o m o ro w y . M ło d sze fo rm y g ro b ó w - w ielo p o ch ó w k o w e m e g a lity c z n e g ro b o w c e k o m o ro w e, c h a ra k te ry sty c z n e dla m ło d szy c h faz g ru p y p ółnocnej K P L - w za sa d z ie n ie w y stę p u ją n a w sc h ó d od O d ry (jed e n tak i g ro b o w iec zach o w ał się na cm e n ta rz y sk u m e g a lity c z n y m w B o rk o w ie, gm . M a lec h o w o , w d o rze czu G ra b o w ej). O sta tn ie o d k ry c ia g ro b o w c ó w m e g a lity c z n y c h (b ez k o m o ro w y c h ) w środkow ej cz ęści p o lsk ie g o w y b rz e ż a - w d o lin ie R a d w i6 (M o sto w o i R o sn o w o , gm . M anow o, pow . K o sza lin ) z d a ją się św ia d cz y ć, że in te n sy w n o ść o sa d n ic tw a p u ch a ro w e g o b y ła tu z n a c z n ie w ięk sza , niż d o ty c h c z a s za k ła d an o . N ie w ie lk a lic zb a zn an y ch sta n o w isk w y n ik a n ie w ą tp liw ie ze sta n u b ad a ń , św ia d cz y o ty m te ż fa k t o d k ry w a n ia m a teria łó w K PL p rzy o kazji b ad a ń sta n o w isk z in n y c h o k re só w ch ro n o lo g ic z n y c h (np. tzw . skupisko n a d p a rsę c k ie w o k o lic a c h B ia ło g a rd u )7.

R o zp o zn an ie w czesno- i śro d k o w o h o lo ceń sk ieg o o sad n ictw a P obrzeży P ołudniow o- b ałty ck ich je s t ty m tru d n iejsze, że le ż ą one w strefie polodow cow ej d epresji izo staty cz nej, co spow odow ało, że w raz z eustatycznym po d n iesien iem się poziom u m o rza część d aw nego w y b rzeża z n a la zła się po d w o d ą i je s t n ied o stęp n a ro zpoznaniu arch eo lo g icz nem u, zubażając i tak n ie w ielk ą b azę źró d ło w ą dla rozp o zn an ia transform acji kulturow ej ty c h teren ó w na p rzeło m ie n eolitu i m ezolitu. T rudno ocenić rozm iary i sz czeg ó ło w ą c h ro n o lo g ię tego o sadnictw a, p o n iew aż je d y n y m i je g o d ow odam i są p rzypadkow o o d k ry w an e arte fa k ty w y m y w an e spod dna i w y rzu can e na b rzeg m orza. S tan o w ią one lic z n ą g ru p ę w szy stk ich znalezisk luźnych z P obrzeża K oszalińskiego. W iększość z nich to narzęd zia kam ien n e i rogow e, głów nie form y interkulturow e, o n iezb y t precyzyjnie ustalonej ch ronologii. W y dzielić m ożna w śród nich d u ż ą g rupę n arzędzi kam iennych o silnie zaznaczonej o drębności m orfo lo g iczn ej, w iązan y ch tak so n o m iczn ie ze „w stęgo w y m ” k ręg iem kulturow ym . M e try k ę w cz esn o n e o lity c zn ą przy p isu je się też ch arak tery sty czn y m fo rm o m u w ażan y m za „w c ze sn e” n arzęd zia „p ó łn o cn e” - siekierom o p rze k ro ju ok rąg ły m i ow aln y m (tzw . Walzenbeile).

A rty k u ł je s t p ró b ą ze b ran ia i p o d su m o w a n ia d o stę p n y ch dan y ch o tych narzędziach z P o b rzeża K oszaliń sk ieg o , któ re ch a rak te ry z u je się sp o rą ich k o n ce n trac ją (23 „radli- c e ” , 16 to porów , 2 „m o ty k i” oraz 6 siekier).

W iększość z 47 narzęd zi o b jęty ch o pracow aniem sta n o w ią zn alezisk a luźne, głów nie je sz c z e z odkryć p rzed w o jen n y ch , w iele z nich nie zachow ało się do naszych czasów , znane są tylk o ze w zm ian ek arch iw aln y ch i literatury, część z nich zn ajd u je się obecnie w zb io rach M uzeum w K oszalin ie (zd ek o m p leto w an e zbiory d aw nych niem ieckich

4 W periodyzacji kultur „północnych”, por. uwagi na temat periodyzacji lokalnych - C z e r n i a k 1994,s. 35. 5J a n k o w s k a 1990, s. 246 n.

6I l k i e w i c z 2001. 7K r z y s z o w s k i 1981.

(3)

Rye. 1. Kartografia stanowisk. Legenda: 1 - granice Pobrzeża Koszalińskiego, 2 - radlice klasycznie wstęgowe „wczesne”, 3 - radlice klasycznie wstęgowe „późne”, 4 - „Plattbolzen”, 5 - fragmenty oraz radlice nieokreślone typologicznie, 6 - topory, 7 - motyki, 8 - siekiery.

Wykaz miejscowości do mapy: 1,2 - Kołobrzeg, 3 - Jazy, 4 - Gościno, 5 - Kamica, 6 - Gruszewo, 7,8 - Białogard, 9 - Wielanowo, 10 - Gorawino, 11 - Cieszyn, 12 - Mielenko, 13 - Unieście, 14 - Sierakowo, 15 - Niemica, 16 - Drzeńsko, 17 - Święcianowo, 18,19 - Boryszewo, 20,21 - Dąbki, 22 - Bobolin, 23 - Bobrowice, 24 - Smardzewo, 25,26 - Sławno, 27 - Kopań, 28 - Kończewo, 29 - Bierkowo, 30 - Pęplino, 31 - Machowinko,

32,33 - Słupska, 39,40 - Łojewo, 41 - Sycewice, 42 - Runowo, 43 - Wieliszewo, 44 - Jawory

Abb. 1. Kartierung der Fundplatze. Legende: 1 - Grenze der Region „Pobrzeże Koszalińskie”, 2 - Dechsel der „friihen” Bandkeramik, 3 - Dechsel der „spaten” Bandkeramik, 4 - „Plattbolzen”, 5 - Fragmente sowie typologisch nicht bestimmbare Dechsel, 6 - Àxte, 7 - Hacken, 8 - Beile

(4)

m uzeów w D arło w ie i S łupsku). W zbiorach M u zeu m w K oszalinie zn ajduje się też 6 n a rzędzi o d k ry ty ch w o statn ich latach, tylko dw a z n ich m a ją określony k ontekst kulturow y (D ąbki, stan o w isk o 9 - p ó źn y okres atlantycki, stanow isko zw iązane z ertebollskim k ręg iem k u ltu ro w y m 8), p o zo stałe są znaleziskam i luźnym i, tylko je d n o z nich zostało d o tychczas o p u b lik o w a n e ’.

W zakresie takso n o m ii ty p o lo g iczn o -ch ro n o lo g iczn ej narzędzi k am iennych oparto się na ustalen iach L. C z e rn ia k a 10, zach o w u jąc je g o o zn a cz en ia grup typologicznych i ich um ow ne nazw y słow ne. S krócony opis w szy stk ich n arzędzi załączo n y je s t na końcu o p raco w an ia w form ie katalogu. N a m apie (rye. 1) zazn aczo n o ich lokalizację.

„R adlice”

(form y o p łask o -w y p u k ły m p rzekroju poprzecznym w k ształcie „kopyta szew skiego” , bez otw orów , z otw orem rów n o leg ły m do ostrza lub p rostopadłym do ostrza)

Do grupy typologicznej um ow nie nazw anej „radlicam i” L. C zerniak zaliczył nie tylko „k lasy c zn e” form y z otw orem ró w n o leg ły m do ostrza, ale ro zszerzy ł też n azw ę na form y z otw o rem p ro sto p ad ły m (tzw . Plattbolzen) oraz tzw . w ysokie i średniow ysokie „kopyta sz ew sk ie” b ez otw orów , szczeg ó ło w eg o p o d ziału dokonując na p odstaw ie kryterium lo kalizacji otw o ru oraz w ysokości przekroju. „R o zsz erzo n ą” defin icję „ra d lić” za sto so w a no rów n ież do o p raco w y w an y ch m ateriałów . N az w a ta je s t czysto um ow na i nie m a o czy w iście żad n eg o zw iązk u z rze czy w istą fu n k cją narzędzi, uw ażanych obecnie g en e raln ie za narz ęd zia w ielo fu n k c y jn e, zw iązan e głó w n ie z o b ró b k ą drew na.

Z a n arz ęd zia k lasy czn ie w stęg o w e „w c ze sn e” u znaw ane są form y n iskie i śred n io w y sokie bez o tw orów (typ IB 3 ,1111/1121), sy n ch ro n izo w an e z h oryzontem ch ro n o lo g icz nym K C W R 11. Z teren ó w objętych opraco w an iem p o ch o d z ą trzy tego typu narzędzia (ryc. 2): G ościno (nr 4 na m apie) i K oło b rzeg (nr 1 na m apie) w dolinie P arsęty oraz Ś w ięcianow o (nr 17 na m apie) w d olinie G rabow ej.

Z a fortny k la sy cz n ie w stę g o w e „p ó ź n e” u zn aw an e są form y w ysokie bez otw orów (IB 3 ,1 1 3 1 ) - je d y n y eg zem p larz zn a n y je s t ze Ś w iecichow a (nr 37 na m apie) z W y so czyzny D am nickiej (ryc. 3) - oraz form y niskie i śred n io w y so k ie z o tw orem ró w n o ległym do ostrza (IB 3 ,1112/1122), któ ry ch na o m aw ianym obszarze odkryto osiem (w naw iasach po m iejsco w o ści nr na m apie - rye. 1): K opań (27, ryc. 4:3), M achow inko (31), M achow ino (2 o kazy - 32 i 33), S tow ięcino (45), S ycew ice (41, ryc. 4:2), W ieliszew o (43) i okolice B iało g ard u ( 8 , ryc. 4:1 ). P arale liz u je się j e n ajw cześniej z III fazą K C W K 12. 8I l k i e w i c z 1989. 9I l k i e w i c z 2001a. 10C z e r n i a k 1980, s. 80-88. n V e n c l 1960, s. 24, 25; S i u c h n i ń s k i 1972, s. 45 n; G r y g i e 1 1976, s. 107; C z e r n i a k 1980, s. 82. 12V e n c l 1960, s. 26, 27; B r a n d t 1967, s. 15-16; S i u c h n i ń s k i 1972, s. 46 n.; C z e r n i a k 1980, s. 82.

(5)

WCZESNONEOLITYCZNE NARZĘDZIA KAMIENNE Z POBRZEŻA KOSZALIŃSKIEGO 95

Ryc. 2. Radlice klasycznie wstęgowe „wczesne” : 1 - Kołobrzeg, 2 - Gościno, gm. Gościno, 3 - Święcia- nowo, gm. Malechowo. Rys. B. Kramer (1,2 wg arch.)

Abb. 2. Dechsel der „friihen” Bandkeramik: 1 - Kołobrzeg, 2 - Gościno, Gem. Gościno, 3 - Święcianowo, Gem. Malechowo. Zeichn. B. Kammer ( 1 , 2 nach Archiv)

(6)

Ryc. 3. Wysoka radlica bez otworu - Świecichowo, gm. Damnica. Rys. B. Kammer Abb. 3. Hoher Dechsel ohne Durchlochung, Świecichowo, Gem. Damnica. Zeichn. B. Kammer

(7)

Ryc. 4. Radlice klasycznie wstęgowe „późne”: 1 - okolice Białogardu (wg arch.), 2 - Sycewice, gm. Kobyl nica, 3 - Kopań, gm. Darłowo. Rys. B. Kammer 1-2, G. Bezowska - 3

Abb. 4. Dechsel der „spaten” Bandkeramik: 1 - Umgebung von Białogard (nach Archiv), 2 - Sycewice, Gem. Kobylnica, 3 - Kopań, Gem. Darłowo. 1-2 Zeichn. B. Kammer, 3 Zeichn. G. Bezowska

(8)

Ryc. 5. Radlice tzw. Plattbolzen (niskie i średniowysokie): 1 - Białogard, 2 - Gruszewo, gm. Białogard, 3 - Osieki Słupskie, gm. Ustka, 4 - okolice Sławna. Rys. B. Kammer (1,2 - wg arch.) Abb. 5. Dechsel, sog. Plattbolzen (niedrige und mittelhohe): 1 - Białogard, 2 - Gruszewo, Gem. Białogard,

(9)

WCŻESNONEOLITYCZNE NARZĘDZIA KAMIENNE Z POBRZEŻA KOSZALIŃSKIEGO 99

Ryc. 6. Wysokie radlice tzw. Plattbolzen-. 1 - Boryszewo, gm. Darłowo, 2 - Kołobrzeg, 3 - fragment radlicy: Łojewo, gm. Damnica. Rys. B. Kammer (1,2 wg arch.)

Abb. 6. Hohe Dechsel, sog. Plattbolzen'. 1 - Boryszewo, Gem. Darłowo, 2 - Kołobrzeg, 3 - Dechselfrag- ment von Łojewo, Gem. Damnica. Zeichn. B. Kammer ( 1 , 2 nach Archiv)

(10)

Z a p ó źn iejsze od n ic h uznaje się form y z otw o rem pro sto p ad ły m do ostrza (IB 3 ,1113/1123/1133), tzw . Plattbolzen, sy n ch ro n izo w an e z p óźnym i fazam i K C W K , k u ltu rą R òssen, faz ą Ilb kujaw skiej K PC W . F orm y w y so k ie (1133) uznaw ane s ą z a je s z - cze p ó ź n ie js z e 13. G ó rn ą g ran icę ich w y stę p o w a n ia z d a ją się w y zn aczać egzem plarze w ch o d zące w skład do m n iem an y ch zesp o łó w K P L 14. F o rm ę tę w zasadzie uw aża się za interkulturow ą. Z P o b rzeża K o szaliń sk ieg o znane są cztery o kazy form niskich i średnio w yso k ich (IB 3 ,1 113/1123) z B iało g a rd u (7, ryc. 5:1), G ruszew a (6 , ryc. 5:2) O siek S łupskich (34, ryc. 5:3) i oko licy S ław na (25, ryc. 5:4) oraz dw ie rad lice w ysokie (1133) z B o ry szew a (19, ryc. 6:1) i K o ło b rzeg u (2, ryc. 6:2).

W zbiorach M u zeu m w K o szalin ie znajd u je się ponad to frag m en t radlicy n ieo k reślo ny ty p o lo g icz n ie (Ł ojew o, n r 40 na m apie, ryc. 6:3). Z a n ieo k reślo n e typolo g iczn ie u zn a no też 4 narzęd zia, znane ze w zm ian ek w lite ra tu rz e 15, w szystkie p o ch o d z ą z daw nego p o w iatu słupskiego: Ja w o ry (44), K ręp a S łupska (38), P ęp lin o (30), R unow o (42). Radli- ca z K rępy m ia ła częściow o naw ierco n y otw ór, okaz z P ęp lin a zapew ne należy zaliczyć do tzw . P lattbolzen, b rak dan y ch o w y m iarach narzędzi.

Topory

(form y o przek ro ju czw orokątnym , najczęściej nieregularnym , z otw orem rów noległym do ostrza (sto żk o w aty m lub w alcow atym ), p łask o u form ow anym i b okam i i skośnym

lub zao k rąg lo n y m obuchem )

Z terenu P obrzeża K oszalińskiego pochodzi 16 toporów noszących m orfologiczne ce chy kam ieniarstw a w stęgow ego. 12 z n ich n ależy do typu z obuchem n ieregularnym (nie- oszlifow anym ) - typ IB 3 ,121, 5 z n ich m a otw ór stożkow aty (IB 3 ,1 2 1 1): B ierkow o (nr 29 na m apie, ryc. 7:1), K om nino (35), W ielanow o (9, ryc. 10:2), C ieszyn (11, ryc. 7:3), S ław no (26, ryc. 9:4). F orm y z otw orem stożkow atym uw ażane są za typologicznie starsze od fo n u z o tw orem w alco w aty m (typ IB 3 ,1212). Do tego ostatniego typu zaliczono 3 oka zy: D ąbki, stan. 9 (21, ryc. 8:1), S iecie (46, ryc. 9:1) i U nieście (13, ryc. 10:1). W przy p ad ku 4 okazów znanych tylko z rysunków archiw alnych nie u dało się określić kształtu otw o ru: B o b ro w ic e ( 2 3 ) ,D rz e ń s k o ( 16), S ie ra k o w o ( 1 4 ,ryc. 9:2), S w ie c ic h o w o (3 6 ).4 to p o ry m a ją obuch zaokrąglony i w alcow aty otw ó r (typ IB 3,1222): B oryszew o (18, ryc. 7:2), D ąbki (20, ryc. 8:2), N iem ica (15, ryc. 7:4), Sm ardzew o (24, ryc. 9:3).

T o p o ry u zn aw an e są generalnie z a form y klasy czn ie w stęg o w e „p ó źn e” , sy nchroni zo w an e n ajw cześniej z p óźn y m i fazam i K C W K (form y z otw orem stożkow atym ). N ieco p ó ź n ie jsz ą ch ro n o lo g ię p rzy jm u je się dla p o zo stały ch ty p ó w 16. G órna granica w y stę p o w an ia tych form nie je s t ja sn o określona, n a ich d łuższe p rze ży w an ie się m o g ą w sk az y w ać zw iązki z siekieram i o ok rąg ły m lub ow aln y m p rze k ro ju p o p rz e c z n y m 17. T o p ó r ze

13B r a n d t 1967, s. 16 n.; S i u c h n i ń s k i 1972, s. 44 n.; C z e r n i a k 1980, s. 82. 14 S i u c h n i ń s k i 1972, s. 45.

15W i t t 1969, poz. 106, 311: 5 i 6.

16B r a n d t 1967, s. 16 n.; C z e r n i a k 1980, s. 82. i7S i u c h n i ń s k i 1972, s. 45 n.

(11)

i

Ryc. 7. Topory: 1 - Bierkowo, gm. Słupsk, 2 - Boryszewo, gm. Darłowo, 3 - Cieszyn, gm. Biesiekierz, 4 - Sławno. Rys. B. Kammer

Abb. 7. Àxte: 1 - Bierkowo, Gem. Słupsk, 2 - Boryszewo, Gem. Darłowo, 3 - Cieszyn, Gem. Biesiekierz, 4 - Sławno. Zeichn. B. Kammer

(12)

Ryc. 8. Topory: 1 - Dąbki, gm. Darłowo, stan. 9,2 - Dąbki, gm. Darłowo, znaleziska luźne. Rys. B. Kammer Abb. 8 .A x te:l - Dąbki, Gem. Darłowo, Fst. 9 ,2 - Dąbki, Gem. Darłowo, Einzelfund. Zeichn. B. Kammer

(13)

Ryc. 9. Topory: 1 - Siede, gm. Smołdzino, 2 - Sierakowo, gm. Sianów (wg arch.), 3 - Smardzewo, gm. Sławno, 4 - Sławno. Rys. B. Kammer

Abb. 9. Àxte: 1 - Siecie, Gem. Smołdzino, 2 - Sierakowo, Gem. Sianów (nach Archiv), 3 - Smardzewo, Gem. Sławno, 4 - Sławno. Zeichn. B. Kammer

(14)

stan o w isk a n r 9 z D ąb ek (nr 21 na m apie, ryc. 8:1) po ch o d zi z w arstw y kulturow ej w to r fo w isk u datow anej C 14 n a 5630± 70 B P (3680 ± 70 conv. bc), zw iązanej z protoneoli- ty c z n ą k u ltu rą ty p u E rtebolle. U zn an y został za „im p o rt” z k ręg u w stę g o w e g o ls. Jest on je d y n y m obecnie „d ato w an y m ” n arzęd ziem w stę g o w y m n a Pom orzu.

„Motyki”

(form y o p rzekroju p łasko-w ypukłym , z asym etrycznym ostrzem (tzw . płaskie „kopyta szew sk ie” lub siekiery asym etryczne)

M otyka z M ielen k a (nr 12 na m ap ie, ryc. 10:3) rep rezen tu je typ o o w alnym p rzekroju i grubym , zao k rąg lo n y m o b u ch u (IB 3 ,1332). F orm y tego typu łączo n e są je sz c z e z p ó ź n y m h o ryzontem K C W R i zesp o łam i K C W K 19. N iety p o w ą, silnie zm in iatu ry zo w an ą m o ty k ę z B o b o lin a (nr 12 na m apie, ryc. 10:4) form alnie za liczono do ty p u IB 3,1364 -0 p rze k ro ju prosto k ątn y m , tró jk ą tn y m zary sie i g rubym obuchu. Jest ona silnie zużyta 1 zapew ne zn iek ształco n a p rzez k olejne n ap raw y (ślady silnego szlifo w an ia na ściankach bocznych, n iereg u larn y obuch). M im o b raku analo g ii w y d aje się nosić cechy k am ien iar stw a w stęg o w eg o , choć m oże bezpieczniej b y ło b y uznać j ą za form ę interkulturow ą.

Siekiery

(form y b ez otw o ró w o sym etrycznym p rzekroju i ostrzu)

Z a form y w cz esn o n e o lity c zn e uw aż a się siek iery o p rzek ro ju o k rągłym („W alzenbe- ile” ) i p rze k ro ju id ealnie ow aln y m lub ow aln y m z lekko zeszlifow anym i bokam i (typy I B 3 ,1 4 1 -1 4 3 ). S iekiery te na niżu środ k o w o eu ro p ejsk im uznaw ane są za n arzędzia k la sycznie „p ó łn o cn e” i „z ac h o d n ie” , genety czn ie w iąże się j e z k ultu ram i E rtebolle, C orta- illod, M ic h elsb erg 20. N o tu je się sp o rad y czn e ich w y stęp o w an ie w zw artych zespołach w stę g o w y c h 21.

Z teren u objętego o p rac o w a n iem p o c h o d z ą trzy siekiery o p rzekroju o k rągłym (typ IB 3 ,141): z Ł o je w a (nr 39 na m ap ie, ryc. 11:1), K am icy (5, ryc. 11:2) i szczególnie efe k to w n a d u ża siek iera z K o ń cz ew a (28, ryc. 12). D w ie p ie rw sz e m a ją o buch ostry, siekiera z K o ń czew a zaokrąglony. S iekiery o p rze k ro ju o k rągłym u w aża się za n ajstarszy typ sie k ie r k am ien n y ch w zachodniej i p ółnocnej E uropie. D atuje s ię je w sp ó łcześn ie z w y so k i m i „ ra d lica m i” z otw orem , syn ch ro n izu jąc okres ich w y stę p o w a n ia z p rzeło m em K C W R i K PC W . S iekiery o ow aln y m p rze k ro ju uw ażane są za „m ło d szą” odm ianę „W alzen- b e ile ” . Ł ączy się j e z h o ryzontem k u ltu r R òssen, M ich elsb erg , K PL - p o fazie M N I n eo litu p ó łn o c n eg o 22. S iekiera o p rze k ro ju ow aln y m (typ IB 3 ,1421 ) zn an a je s t z P o b rze ża K o sza liń sk ieg o z G o raw in a (10, ryc. 13:1), n ato m iast siekiery o p rze k ro ju ow alnym

18I l k i e w i c z 1989, s. 36, ryc. 10:14.

19G r y g i e l 1976, s. 105 n.; C z e r n i a k 1980, s. 84. 20B r a n d t 1967, s. 127 n.; C z e r n i a k 1980, s. 85.

21B r a n d t 1967, s. 129, 135; S i u c h n i ń s k i 1972, s. 45; C z e r n i a k 1980, s. 85. 22B r a n d t 1967, s. 131 n.; C z e r n i a k 1980, s. 85.

(15)

Ryc. 10. Topory: I - Unieście, gm. Mielno (wg arch.), 2 - Wielanowo, gm. Grzmiąca. Motyki: 3 - Mielen- ko, gm. Mielno (wg arch.), 4 - Bobolin, gm. Darłowo. Rys. B. Kammer

Abb. 10. Àxte: 1 - Unieście, Gem. Mielno (nach Archiv), 2 - Wielanowo, Gem. Grzmiąca. Hacken: 3 - Mie- lenko, Gem. Mielno (nach Archiv), 4 - Bobolin, Gem. Darłowo. Zeichn. B. Kammer

(16)

Ryc. 11. Siekiery: 1 - Łojewo. gm. Damnica, 2 - Kamica, gm. Gościno (wg arch.). Rys. B. Kammer Abb. 11. Beile: 1 - Łojewo, Gem. Damnica, 2 - Kamica, Gem. Gościno (nach Archiv). Zeichn. B. Kammer

z lekko zeszlifow anym i bokam i (typ IB 3,1432) odkryte zostały w Jazach (3; ryc. 13:2) i Dąbkach, stan. 9 (21, ryc. 13:3)23. Siekiera z D ąbek pochodzi niestety z części „piaskow ej” stanow iska, datow ać m ożna j ą w ięc tylk o w sz erokich ram ach p ó źnego okresu atlantyc kiego (n ajm łodsze daty dla stan o w isk a 5340/5 2 6 5 ± 6 0 BP - ok. 3400/3300 conv. bc)24.

Z n aczn e zróżnicow anie m o rfo lo g icz n e w czesn o n eo lity czn y ch narzędzi kam iennych z Pobrzeża K oszalińskiego zw iązane je st niew ątpliw ie z ich zróżnicow aniem chronologicz nym. G eneralnie w ydaje się, że w yróżnić m ożna co najm niej trzy horyzonty chronologiczne

21 Na mapie ( ryc. 1) i w katalogu obydwa narzędzia kamienne z tego stanowiska oznaczone są jednym symbolem graficznym i tym samym nr (21 ).

(17)

W CZESNONEOUTYCZNE NARZĘDZIA KAMIENNE Z POBRZEŻA KOSZALIŃSKIEGO

Ryc. 12. Siekiera z Kończewa, gm. Kobylnica. Rys. B. Kammer Abb. 12. Beil aus Kończewo, Gem. Kobylnica. Zeichn. B. Kammer

(18)

Ryc. 13. Siekiery: 1 - Gorawino, gm. Rymań (wg arch.), 2 — Jazy, gm. Dygowo, 3 - Dąbki, gm. Darłowo, stan. 9. Rys. B. Kammer

Abb. 13. Beile: 1 - Gorawino, Gem. Rymań (nach Archiv), 2 - Jazy, Gem. Dygowo, 3 - Dąbki, Gem. Darłowo, Fst. 9. Zeichn. B. Kammer

—

(19)

ich napływ u. N ajstarszy rep rez en tu ją „ra d lice” niskie i śred n io w y so k ie bez o tw orów - klasycznie w stęgow e w czesn e - w iązan e g en eraln ie z K C W R . T rzy egzem p larze o d kryto w zachodniej części reg io n u - nie p rze k ra cza ją one od zach o d u rzeki G rabow ej. B yć m oże z tym sam ym , albo ju ż z następ n y m h o ry zo n te m łączy ć m o żn a n ajstarsze sie kiery „p ó łn o cn e” („W alz en b e ile”) - też tylk o trzy o kazy (sięgające je d n a k na zach ó d aż do Słupi). D rugi horyzont ch ronologiczny w y zn a cz ają form y o k reślan e ja k o k lasycznie w stęgow e „p ó źn e” („rad lice” w ysokie bez o tw orów , „ra d lice” niskie i śred n io w y so k ie z otw orem rów noległym do ostrza, topory, szczeg ó ln ie form y z n ie re g u larn y m o buchem ) oraz g eneralnie w czesne siekiery „p ó łn o cn e” , w tym m ło d sze form y o ow aln y m p rz e k ro ju . H oryzont ten, z którym w iązać m o żn a zd e cy d o w a n ą w ięk szo ść odkrytych narzędzi, m ożna zapew ne paralelizow ać z m łodszym i fazam i K C W K i K PC W . T rzeci hory zo n t w y zn aczałaby obecność „ P la ttb o lz en ” i zapew ne rów n ież w d alszy m ciągu siek ier „p ó łn o c n y ch ” , niekoniecznie tylko „w c ze sn y ch ” . H oryzont ten w y k raczałb y ju ż po za w czesny neolit. M ożna go określić o g ólnie ja k o „w c ze sn o p u ch a ro w y ” . D atow anie o kazów o d k ry tych w D ąbkach, stan. 9, w y d aje się p o tw ierd zać, że n ap ły w klasy czn ie w stęgow ych n a rzędzi kam iennych poza ek u m en ę w stę g o w ą zg o d n y był z rytm em przem ian k ultur tego cyklu na terenach objętych je g o zw artym osadnictw em .

K artografia stanow isk (ryc. 1 ) w y k azu je w y raźn y brak interesujących n as n arzęd zi na w schód od p radoliny Ł eby. N ie w y d aje się on p rzypadkow y. P otw ierdza zapew ne g łó w nie za ch o d n ią (w zdłuż w ybrzeża) d rogę ich n ap ły w u na P om orze. P ra d o lin a Ł eby sta n o w iła p raw dopodobnie w aż n ą barierę k u ltu ro w ą w tym o k resie2'. P ojedyncze e g z em p la rze narzędzi „w stęg o w y ch ” znajd o w an e są rów n ież w strefie pojezierzy , na po łu d n ie od P obrzeża K oszalińskiego26. N ie je s t w yklu czo n e, że część z nich trafiła tam b ez p o śred nio ze „w stęg o w eg o ” centrum n ad o d rzań sk ieg o lub o d w sch o d u i p o łu d n ia (z centrum k u ja w sko-w ielkopolskiego), w y d aje się je d n a k , że d ro g a „ n a d m o rsk a” też m oże b yć b ra na pod uw agę. W k w estii „ u ż y tk o w n ik ó w ” n arzędzi w cz esn o n eo lity czn y ch , głów nie „w stęg o w y ch " w tej części P om orza należy zgodzić się z J. W ierzb ic k im 27, że m ogły to być grupy p ostm ezolityczne, bardziej je d n a k p raw d o p o d o b n e w y d aje się, że na p o łudniow ym w ybrzeżu B ałtyku ich głów nym i u żytkow nikam i były gru p y p rotoneolitycz- ne typu erteb 0 llsk ieg o 2K. W ielorakie pow iązan ia kultu ro w e ob u kręgów kulturow ych, szczególnie w h oryzoncie chro n o lo g iczn y m K P C W II—111 w y d ają się obecnie n ie k w e stionow ane"'1. Z ao w o co w ały one p ó źn iejszy m (w m ło d szy m neo licie) ujednoliceniem k am ieniarstw a w stęgow ego i „p ó łn o cn e g o ” .

"'Por. analizę znaczenia rzeki Łupawy dla genezy łupawskiego ugrupowania KPL - W i e r z b i c k i 1999, s. 245.

26 W i ś 1 a ń s k i 1969, mapa 3; 1970, s. 30, mapa - ryc. 1; S i u c h n i ń s k i 1972, mapa II. 27W i e r z b i c k i 1999, s. 243.

28 Narzędzia „wstęgowe” znane są ze stanowisk ertebollskiego kręgu kulturowego, nie odkryto ich jednak na żadnym stanowisku mezolitycznym (postmezolitycznym).

(20)

W CZESN ONEOL1TY CZN E N A RZĘD ZIA K A M IEN N E Z PO BRZEŻA K O SZALIŃSK IEG O Katalog stanow isk30

1. B ia ło g a rd (n r 7 na m ap ie - ryc. 1), gm . B iałogard, pow . B iałogard, znalezisko lu ź ne, „ra d lica” - form a n isk a z otw o rem p ro sto p ad ły m do ostrza („P lattb o lzen ” ) - typ IB 3 ,1113 - ryc. 5:1; w ym . 13,2 * 5,5 * 3,7 cm ; zb.? (n. M uzeum B iałogard); arch. M N S 3; lit. J a n o c h a , L a c h o w i c z 1972, ryc. 10b; S i u c h n i ń s k i 1972, m ap a II, poz. 32; K r z y s z o w s k i 1981, s. 5, poz. 8 , tabi. 1:4.

2. B ia ło g a rd (8) - okolice - m iejsco w o ść nieznana, znalezisk o luźne, „rad lica” - fo rm a śred n io w y so k a z otw o rem rów n o leg ły m do ostrza - typ IB 3,1122 - ryc. 4:1; w ym . 17,5 x 5,4 x 3 ,9 cm ; zb.? (n. M u zeu m B iałogard, n r inw . 4983); lit. K r z y s z o w s k i 1981, s. 250, poz. 294, tabi. 44:1.

3. B ierk ow o (29), gm . S łupsk, pow . S łupsk, zn alezisk o luźne, to p ó r - typ I B 3 ,1212 - ryc. 7:1; w ym . 12,8 x 4,2 x 3,5 cm ; zb. M uzeum K oszalin, n r kat. 8523; lit. W i t t

1969, poz. 45.

4. B ob olin (22), gm . D arłow o, pow . S ław no, zn alezisk o luźne, tró jk ą tn a w zarysie „m o ty k a ” o p ro sto k ątn y m p rze k ro ju i g ru b y m o b uchu - typ IB 3,1364? - ryc. 10:4; w ym . 4,1 x 3,2 x 1,5 cm .; zb. M u zeu m K oszalin, n r kat. 10992; lit. K l e i s t 1955, s. 24, n r 209; K l e i s t 1969, s. 101, n r 209, ryc. 82.

5. B ob row ice (23), gm . S ław no, pow . S ław no, znalezisko luźne, to p ó r - typ IB 3 ,121 ; w ym . ok. 10,0 x 4,0 x 4,5 cm ; zb.? (n. w łasność p ryw atna); lit. K l e i s t 1969, s. 101, tabi. 81:1 d; S i u c h n i ń s k i 1972, m ap a II, poz. 17.

6. B oryszew o (18), gm . D arłow o, pow . S ław no, znalezisko luźne, to p ó r - typ 1B3,1222 - ryc. 7:2; w ym . 9,5 x 4 ,3 x 2,8 cm ; zb. M u zeu m K oszalin, n r kat. 10997; lit. K l e i s t 1 9 6 9 ,s. 1 0 1 ,n r 2 3 9 ,ryc. 83; S i u c h n i ń s k i 1 9 7 2 ,m a p a II,p o z . 18. 7. B oryszew o (19), gm . D arłow o, pow . S ław no, zn alezisk o luźne, „ra d lica” , form a w y 

so k a z o tw o rem p ro sto p ad ły m do ostrza (tzw . P lattb o lzen ) - typ IB 3 ,1133 - ryc. 6:1; w ym . 14,5 x 6,7 x 5,3 cm ; zb.? (n. M u z eu m D arłow o, n r inw. 1048); lit. K l e i s t 1969, s. 101, n r 237a, ryc. 83; S i u c h n i ń s k i 1972, m ap a II, poz. 18.

8. C ieszyn (11), gm . B iesiek ierz, pow . K oszalin, znalezisk o luźne (1967 r.), to p ó r - typ I B 3 ,1212 - ryc. 7:3; w ym . 13,4 x 5,0 x 3,2 cm ; zb. M uzeum K oszalin, n r kat. 11341; arch. M K 204/K o.

9. D ąb k i (20), gm . D arłow o, pow . S ław no, znalezisk o luźne, to p ó r - typ IB 3,1222 - ryc. 8:2; w ym . 14,0 x 9,0 x 7 ,7 cm ; zb. M u z eu m K oszalin, n r kat. 10092; lit. K 1 e i s t

1969, s. 102, n r 571a, ryc. 8 6 .

10. D ąbki, stan . 9 (21), gm . D arłow o, pow . S ław no, osada/o b o zo w isk o , 1 - z w arstw y naturalnej w to rfo w isk u (w ykop W K T 1/81) datow anej C 14 5630± 70 BP: to p ó r

-30 W katalogu zastosowano następujące skróty: arch. - archiwum, gm. - gmina, pow. - powiat, lit. - literatura, n. - niegdyś, ryc. - rycina, wym. - wymiary (długość x szerokość x grubość), zb. - zbiory, MK - Muzeum w Koszalinie, MNS - Muzeum Narodowe w Szczecinie. W nawiasie przy miejscowości podano numer narzędzia na mapie - ryc. 1.

(21)

typ IB 3,1212 - ryc. 8:1; zb. M u zeu m K oszalin, n r kat. 13120; lit. I l k i e w i c z 1989, s. 36, 37, ryc. 10:14; 2 - z „k rz em ie n ic y ” w p iaskow ej części stanow iska (w y  kop 1/78): siekiera o p rzek ro ju o w aln y m z lekko ze sz lifo w a n y m i bo k am i - typ IB 3,1432 - ryc. 13:3; w ym . 8,4 x 5,2 x 2,8 cm ; zb. M u z eu m K oszalin, n r kat. 12637; lit. I l k i e w i c z 1989, s. 36, ryc. 10:13.

11 .D r ze ń sk o (16), gm . M alechow o, pow . S ław no, znalezisk o luźne, to p ó r - typ IB 3 ,121 ; zb.? (n. M uzeum S zczecin, n r inw . 1759); lit. K l e i s t 1969, s. 101, n r 321, ryc. 83; S i u c h n i ń s k i 1972, m ap a II, poz. 19.

12. Jaw ory (44), gm. D ębnica K aszubska, pow . S łupsk, znalezisk o luźne, „ra d lic a ” n ie  o k reślona ty pologicznie; zb.? (n. w łasność p ryw ata); lit. W i t t 1969, poz. 106. 13. Jazy (3), gm . D ygow o, pow . K ołobrzeg, znalezisk o luźne (1980 r.), siekiera o p rz e 

kroju o w alnym z lekko zeszlifow anym i bokam i - typ IB 3 ,1432 - ryc. 13:2; w ym . 16,5 x 6,9 x 3,9 cm ; zb. M uzeum K oszalin, nr kat. 13781; arch. M K 1344/K ł. 14. G oraw ino (10), gm. R ym ań, pow . K ołobrzeg, zn a le zisk o luźne, sie k ie ra o przek ro ju

ow alnym - typ IB 3,1421 - ryc. 13:1; w ym . 17,2 x 6,0 x 4,5 cm ; zb.? (n. M uzeum G dańsk); arch. M N S 512; lit. K r z y s z o w s k i 1981, s. 84, poz. 78, ryc. 14:1. 15. G ościn o (4), gm . G ościno, pow . K ołobrzeg, znalezisk o luźne, „ra d lic a ” - fo rm a n i

ska bez otw oru - typ I B 3 ,1 111 - ryc. 2:2; w ym . 13,8 x 5,5 * 3,7 cm ; zb. M uzeum S zczecin; arch. M N S 38/105; lit. K u n k e l 1938, s. 3 2 1 ,p. 44; S i u c h n i ń s k i 1972, m apa II, poz. 29; K r z y s z o w s k i 1981, s. 85, poz. 80, tabi. 14:12.

16. Gruszewo (6), gm. Białogard, pow. Białogard, znalezisko luźne, „radlica” - forma niska z otworem prostopadłym do ostrza - typ IB 3,1113 (tzw. Plattbolzen) - ryc. 5:1; wym.

12.0 x 8,0 x 3,6 cm; zb. (n. M uzeum Trzebiatów?); lit. K u n k e l 1932, s. 272; J a n o c h a , L a c h o w i c z 1972, s. 30, ryc. 10a; Krzyszowski 1981, s. 8 8 , poz. 87, tabi. 16:2. 17. K am ica (5), gm . G ościno, pow . K ołobrzeg, zn alezisk o luźne, siekiera o p rzekroju

okrągłym („W alzen b eile” ) - typ I B 3 ,1411 - ryc. 11:2; w ym . 17,5 x 6,0 x 4,5 cm ; zb.? (n. M uzeum K ołobrzeg, nr inw . 43); arch. M N S 578; lit. K r z y s z o w s k i 1981, s. 89, ryc. 18:1.

18. K ołob rzeg (1), gm. K ołobrzeg, pow . K ołobrzeg, brzeg B ałtyku, zn a le zisk o luźne, „ rad lica” - form a średniow ysoka bez otw o ru - typ IB 3,1121 - ryc. 2:1; w ym . 22.0 x 4,7 x 4 ,5 cm ; zb.? (n. M u zeu m K ołobrzeg); lit. S i u c h n i ń s k i 1972, m ap a II, poz. 31; K r z y s z o w s k i 1981, s. 105, poz. 108, tabi. 21:2.

19. K ołob rzeg (2), gm. K ołobrzeg, pow . K ołobrzeg, znalezisk o luźne, „ra d lica” , form a w ysoka z otw orem pro sto p ad ły m do ostrza (tzw . P lattb o lzen ) - typ IB 3 ,1133 - ryc. 6:2; zb.? (n. M uzeum K ołobrzeg); arch. M N S 526; lit. S i u c h n i ń s k i 1972, m apa II, poz. 31; K r z y s z o w s k i 1981, s. 106, poz. 110, ryc. 22:1.

20. K om nino (35), gm . S m ołdzino, pow . S łupsk, zn alezisk o luźne, to p ó r - typ IB 3 ,1211 ; w ym . ok. 13,5 x 4,0 x 3,2 cm ; zb.? (n. szkoła w G ąbinie); lit. S i u c h n i ń s k i 1972, m ap a II, poz. 2.

2 1 .K o ń c ze w o (28), gm . K obylnica, pow . S łupsk, znalezisk o luźne, siekiera o p rzek ro ju okrągłym („W alz en b e ile” ) - typ IB 3 ,1412 - ryc. 12; w ym . 30,3 x 4 ,5 x 4 ,5 cm ; zb. M uzeum K oszalin, n r kat. 1791; lit. W i t t 1969, poz. 328.

(22)

22. K opań (27), gm . D arłow o, pow . Sław no, b rzeg B ałtyku, znalezisk o luźne (1999 r.), „ra d lic a ” - form a n isk a z o tw orem rów n o leg ły m do ostrza - typ. IB 3 ,1112 - ryc. 4:3; w ym . 15,0 x 4,6 x 3,3 cm ; zb. M uzeum K oszalin, n r kat. 15487; lit. 11 k i e w i c z 2 0 0 la , s. 155-161.

23. K ręp a S łup sk a (38), gm . S łupsk, pow . S łupsk, zn alezisk o luźne, „ra d lica” n ie o k re ślona ty p o lo g icz n ie z cz ęściow o naw ierco n y m o tw orem ; zb.? (n. w łasność p ry w at na); lit. W i t t 1969, poz. 311.

24. Ł ojew o (39), gm . D am nica, pow . S łupsk, znalezisk o luźne, siekiera o przekroju ok rąg ły m („W alz en b e ile” ) - typ IB 3 ,1411 - ryc. 11:1; w ym . 16,3 x 5 ,7 x 4 ,6 Cm; zb. M uzeum w K oszalinie, n r kat. 1820; lit. W i t t 1969, poz. 351.

2 5 .Ł ojew o (40), gm . D am nica, pow . S łupsk, znalezisk o luźne, frag m en t „rad licy ” nie określonej ty p o lo g icz n ie - ryc. 6:3; zb. M uzeum K oszalin, n r kat. 8767; arch. M K 956/S ł.; lit. W i t t 1969, poz. 351.

26. M a ch o w in k o (31), gm . U stka, pow . S łupsk, znalezisk o luźne, „ra d lica” - form a ni ska lub śred n io w y so k a z otw o rem ró w noległym do ostrza - typ IB 3 ,1112/1122; zb.? (n. w łasność p ryw atna); lit. W i t t 1969, s. 26, poz. 255, ryc. 2/2; S iuchniński

1972, m ap a II, poz. 3.

27. M ach ow in o (32), gm . U stka, pow . S łupsk, zn alezisk o luźne, „ra d lica” - form a n i ska lub śred n io w y so k a z otw o rem ró w n o leg ły m do ostrza - typ IB 3 ,1112/1122; zb.? (n. M uzeum Słupsk); lit. W i t t 1969, s. 26, poz. 161; S iuchniński 1972, m apa II, poz. 4.

28. M ach ow in o (33), gm . U stka, pow . S łupsk, znalezisko luźne, „ra d lica” - form a n i ska lub śred n io w y so k a z otw orem ró w noległym do ostrza - typ IB 3 ,1 112/1122; zb.? (n. w łasność p ryw atna); lit. W i t t 1969, s. 26, poz. 162.

29. M ielen k o (12), gm . M ielno, pow . K oszalin, zn alezisko luźne, „m o ty k a” o asy m e try czn y m o strzu - typ 1B3,1332 - ryc. 10:3; w ym . 10,0 x 4,0 x 21 cm ; zb.? (n. w łasność p ryw atna); arch. M N S 633; lit. K rzyszow ski 1981, s. 1 3 0-131, poz. 154, ryc. 27:1.

3 0 .N ie m ic a (15), gm . M alechow o, pow . S ław no, znalezisk o luźne, to p ó r - typ IB 3,1222 - ryc. 7:4; w ym . 12,0 x 5,8 x 2,8 cm ; zb. M uzeum K oszalin, n r kat. 9537; lit. K leist 1969, s. 102, n r 480, ryc. 8 6 ; S iuchniński 1972, m apa II, poz. 20. 3 1 .0 s ie k i S łu p sk ie (34), gm . U stka, pow . S łupsk, znalezisko luźne, fragm ent „radlicy”

niskiej lub średniow ysokiej z o tw orem pro sto p ad ły m do o strza (tzw . Plattbolzen) - typ IB 3 ,1 113/1123 - ryc. 5:3; w ym . zach o w an e (6,7) x 5,5 x ( 1,9 ) cm ; zb. M uzeum K oszalin, n r kat. 8849; arch. M K 520/S ł.; lit. W i t t 1969, poz. 109?; S i u c h n i ń s k i

1972, m ap a II, poz. 1 (jako G ąbino).

32. P ęp lin o (30), gm . U stka, pow . S łupsk, zn alezisk o luźne, „ra d lica” nieo k reślo n a ty p o  logicznie - typ 1113/1123, 1133?; zb.? (n. M u zeu m S łupsk, n r inw. 63); lit. W i t t 1969, poz. 5; S i u c h n i ń s k i 1972, m ap a II, poz. 5.

33. R un ow o (42), gm. P otęgow o, pow . S łupsk, zn alezisk o luźne, „ra d lica” (?) n ieokre ślona typo lo g iczn ie; zb.? (n. M uzeum S łupsk, n r inw. 72); lit. W i t t 1969, poz. 183; S i u c h n i ń s k i 1972, m ap a II, poz. 6 .

(23)

34. S iecie (46), gm. S m ołdzino, pow . S łupsk, zn a le zisk o luźne, frag m en t to p o ra - typ 1B3,1212 - ryc. 9:1; w ym . zachow ane (6,5) x 3,0 x 2,5 cm ; zb. M uzeum K oszalin, nr kat. 1809; lit. W i t t 1969, poz. 714.

35. S ierak ow o (14), gm . Sianów , pow . K oszalin, zn a le zisk o luźne, to p ó r - typ IB 3 ,121 - ryc. 9:2; w ym . 16,3 x 6,0 x 5,0 cm ; zb.? (n. M u zeu m D arłow o, n r inw . 840); lit. K l e i s t 1969, s. 103, n r 922a, ryc. 91.

36. Sław no (25) - okolice (m iejscow ość niezn an a) - d aw n y po w iat S ław no, zn a le z i sko luźne, „ ra d lica” , form a n isk a z otw orem pro sto p ad ły m do ostrza (tzw . P latt b olzen) - typ IB3, 1113 - ryc. 5:4; w ym . 12,0 x 8,4 x 3,0 cm ; zb. M u z eu m K o sza lin, n r kat. 10199; arch. M K 372/S.

37. Sław no (26), gm . S ław no, pow . Sław no, znalezisk o luźne, to p ó r - typ IB 3 ,12 1 I ryc. 9:4; w ym . 7,8 x 3,5 x 4 ,2 cm ; zb. M uzeum K oszalin, n r kat. 10358; lit. K leist

1955, s. 34, n r 723; K l e i s t 1969, s. 102, n r 723, ryc. 89.

38. S m ardzew o (24), gm . S ław no, pow . S ław no, zn alezisk o luźne, to p ó r - typ IB 3 ,1222 - ryc. 9:3; w ym . 11,6 x 5,4 x 5,6 cm ; zb. M uzeum K oszalin, n r kat. 10301; lit. K l e i s t 1969, s. 102, n r 738, ryc. 89.

39. S tow ięcin o (45), gm . G łów czyce, pow . S łupsk, zn alezisk o luźne, „ra d lica” - form a niska lub śred n io w y so k a z o tw orem rów n o leg ły m do ostrza - typ IB 3 ,1 112/1122; zb.? (n. M uzeum Słupsk, n r inw . 638); lit. K u n k e l 1934, s. 174; W i 11 1969, poz. 584; S i u c h n i ń s k i 1972, m apa II, poz. 8 .

40. S ycew ice (41), gm . K obylnica, pow . S łupsk, znalezisk o luźne (1964 r.), „ra d lic a ” - form a pośred n ia pom iędzy n isk ą i śred n io w y so k ą z otw o rem ró w n o leg ły m do ostrza - typ 1B3,1 112/1122 - ryc. 4:2; w ym . 17,5 x 5 ,4 x 4 ,3 Cm ; zb. M uzeum K oszalin, n r kat. 8774; arch. M K 559/Sł.

41. S w iecich ow o (36), gm . D am nica, pow . S łupsk, znalezisk o luźne, frag m en t to p o ra - typ IB 3 ,121; zb.? (n. M uzeum S łupsk, n r inw. 6 6 ); lit. W i t t 1969, poz. 553; S i u c h - n i ń s k i 1972, m apa II, poz. 9.

4 2 .Ś w ie cic h o w o (37), gm. D am nica, pow . S łupsk, zn alezisk o luźne, „ra d lica” - typ IB 3 ,1131 - ryc. 3; w ym . 26,0 x 7,0 x 8,0 cm ; zb. M uzeum K oszalin, n r kat. 8781; lit. K u n k e l 1 9 3 4 ,s. 174; W i t t 1 9 6 9 ,poz. 555; S i u c h n i ń s k i 1 9 7 2 ,m a p a II,p o z . 9. 4 3 .S w ię cia n o w o (17), gm . M alechow o, pow . S ław no, zn alezisk o luźne, „ra d lic a ” -

form a n isk a bez otw oru - typ IB 3 ,1111 - ryc. 2:3; w ym . 14,2 x 4,0 x 3 ,0 cm ; zb. M uzeum K oszalin, n r kat. 10254; lit. K l e i s t 1955, s. 37, n r 883; K l e i s t 1969, s. 103, n r 883, tabi. 91.

44. Unieście (13), gm. Mielno, pow. Koszalin, znalezisko luźne, topór - typ IB 3,121 - ryc. 10:1; wym. 16,4 x 5,8 x 4,1 cm; zb.? (n. M uzeum Białogard, nr inw. 409); arch. M NS 669; lit. S i u c h n i ń s k i 1972, m apa II, poz. 24; K r z y s z o w s k i 1981, s. 230, ryc. 41:1. 45. W ielan ow o (9), gm . G rzm iąca, pow . S zczecinek, zn alezisk o luźne, to p ó r - typ

IB 3 ,1211 - ryc. 10:2; w ym . 13,2 x 6,1 x 5 ,4 cm ; zb. M uzeum K oszalin, n r kat. 10517; lit. K l e i s t 1969, s. 102, n r 723, ryc. 89.

46. W ieliszew o (43), gm . P otęgow o, pow . S łupsk, znalezisko luźne, „ra d lica” - form a niska lub średniow ysoka z otw orem rów noległym do ostrza - typ IB 3, 1112/1122;

(24)

zb.? (n. w łasność pryw atna); lit. W i t t 1969, poz. 639; S i u c h n i ń s k i 1972, m apa II, poz. 10.

B IBLIO G RA FIA B r a n d t K.H.

1967 Studien iiber steierne Àxte und Beile der jiingeren Steinzeit und der Steinkupferzeit Nordwest- deutschlands, Hildesheim.

C z e r n i a k L.

1980 Rozwój społeczeństw kultury późnej ceramiki wstęgowej na Kujawach [Sum.: The development

o f the Late Band Pottery Culture in Kujawy], Poznań.

1994 Wczesny i środkowy okres neolitu na Kujawach [Sum.: Early and middle period o f the neolithic

in Kuiavia], Poznań 1994. C z e r n i a k L., K a b a c i ń s k i J.

1997 The Ertebolle Culture in Southern Baltic Coast, (w:) The Built Environment o f Coast Areas Du ring the Stone Age, red. D. Król, Gdańsk, s. 70—79.

G a l i ń s k i T.

1990 Zespoły typu Tanowo. Zachodniopomorski Ekwiwalent ugrupowania Ertebelłe-Ełlerbek-Lie- tzow [Zus.: Die Fundplàtze vom Typ Tanowo. Das westpommersche Equvalent der Komplekse

Ertebolle-Ellerbek-Lietzow], „Materiały Zachodniopomorskie” t. XXXIII (1987), s. 53-122. 1992 Obozowiska mezolityczne iprotoneołityczne na stanowisku w Tanowie badane w latach 1989-

—1991 [Zus.: Mesolithische und protoneolithishe Lagerplàtze auf der Fundstelle in Tanowo un-

tersuchtin denJahren 1989-1991],„Materiały Zachodniopomorskie” !.XXXVIII, s. 53-122. 1992a Uwagi na temat mezolitu ceramicznego i neolitu strefy leśnej na niżu polskim [Zus.: Bemerkun-

gen zur Frage des keramischen Mesolithikums und des Neolithikums der Waldzone in der Polni- schen Niederung], „Archeologia Polski” t. XXXVI (1991), z. 1-2, s. 5-71.

G r y g i e l R.

1976 Osady kultuiy ceramiki wstęgowej rytej w Brześciu Kujawskim kolo Włocławka [Sum.: Settle

ments o f the Linear Pottery (Danubian) Culture at Brześć Kujawski near Włocławek], „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, seria archeologiczna” t. 23, s. 5-114 (aneks: Narzędzia kamienne kultur ceramiki wstęgowej z Brześcia Kujawskiego [Sum.: Appendix, Stone implements o f the Danubian Cultures at Brześć Kujawski], s. 102-111). I l k i e w i c z J.

1989 From Studies on Cultures o f the 4 Millenium BC in the Central Part o f the Polish Coastal Area,

„Przegląd Archeologiczny” t. 36, s. 17-55.

1997 From Studies on Ertebolle Type Cultures in the Koszalinian Coastal Area (Dąbki 9, Kosza- lin-Dzierżęcino 7), (w:) The Built Environment o f Coast Areas During the Stone Age, red.

D. Król, Gdańsk, s. 50-65

1998 Osiedla proto- i wczesnoneolityczne na stanowisku 7 w Koszałinie-Dzierżęcinie [Zus.: Die profo

und friihneolithische Siedlungen auf der Fundstelle 7 in Koszalin-Dzierżęcino], „Acta Archae- ologica Pomoranica” I, Szczecin, s. 41—51.

2001 Nieznane groby megalityczne w Dolinie Radwi (Mostowo, gm. Manowo, stanowiska 1 i 2), „Ko

szalińskie Zeszyty Muzealne” t. 23, s. 147-153.

2001a Topór kamienny z mierzei jeziora Kopań (Kopań, gm. Darłowo, stanowisko 31), „Koszalińskie

Zeszyty Muzealne” t. 23, s. 155-161. J an k o w s k a D.

1989 Społeczności strefy południowo-zachodniobałtyckiej w dobie neołityzacji [Zus.: Gemeinschaften

(25)

J a n o c h a H„ L a c h o w i c z F J.

1972 Z pradziejów ziemi białogardzkiej, (w:) Dzieje ziemi białogardzkiej, red. A. Czarnik, Poznań,

s. 25-70. K l e i s t D.

1955 Die urgeschichtlichen Funde des Kreises Schlawe, „3. Beiheft zum Atlas der Urgeschichte”,

Hamburg.

1969 Die steinzeitlichen Funde des Kreises Schlawe, Pommersche Funde und Ausgrabungen aus den 30-er und 40-er Jahren, „11. Beiheft zum Atlas der Urgeschichte”, Hamburg.

K o b u s i e w i c z M.

1999 Ludy lowiecko-zbierackie północno-zachodniej Polski [Sum.: Hunting-Gathering Societies o f

North-Western Poland], Poznań. K o n d r a c k i J.

1980 Geografìa fizyczna Polski, Warszawa.

K r z y s z o w s k i A.

1981 Kultury neolityczne w dorzeczu dolnej i środkowej Parsęty (maszynopis pracy magisterskiej

w archiwum działu archeologicznego Muzeum w Koszalinie). K u n k e l O.

1932 Einige Neujunde aus Pommern (Eine ostpreussische Felssteibeile aus Hinterpommern), „Man

nus” Bd. 24, s. 270-279.

1934 Die Bandkeramik in Pommern, „Germania” Jh. 18, s. 173-178.

1938 Urgeschichte. Zugleich Bericht des Vertrauensmannes fü r die Kulturgeschichtlichen Bodenal- tertümer in Pomern, „Baltische Funde” N.F., Bd. 40, s. 310-336.

S i u c h n i ń s k i K.

1969 Klasyfikacja czasowo-przestrzenna kultur neolitycznych na Pomorzu Zachodnim, cz. I: Katalog źródeł archeologicznych [Vorbemerkungen], Szczecin.

1972 Klasyfikacja czasowo-przestrzenna kultur neolitycznych na Pomorzu Zachodnim, cz. II: Opraco wanie analityczne [Zusammenfassung], Szczecin.

V e n c í S.

1960 Kamenné nastroje prvnich zemédélcù ve strédni Europe, „Sbornik Narodniho Muzea v Praze”

vol. 14, nr 1-2, s. 1-91. W i e r z b i c k i J.

1999 Łupawski mikroregion osadniczy ludności kultury pucharów lejkowatych [Zus.: Łupawa-Sie-

dlungsmikroregions der Bevòlkerung der Trichterbecherkultur], Poznań. W i t t W.

1969 Ubersicht iiber die urgeschichtlichen Epochen des Kreises Stolp, (w:) Pommersche Funde und Ausgrabungen aus den 30-er und 40-er Jahren, Hamburg, Hrsg. H.J. Eggers, s. 105-119.

W i ś l a ń s k i T.

1969 Podstawy gospodarcze plemion neolitycznych w Polsce północno-zachodniej [Sum.: Economic

Basis o f Neolithic Tribes in North-Western Poland], Wrocław-Warszawa-Kraków.

1970 Uwagi o kulturze ceramiki wstęgowej rytej w Polsce północno-zachodniej [Sum.: Some remarks

on the Linear Band Pottery Culture in northwestern Poland], (w:) Z badań nad kulturą ceramiki

wstęgowej rytej, Kraków, s. 29-36.

Z á p o t o c k á M.

1970 Die Stichbandkeramik in Bóhmen und Mitteleuropa, (w:) Die Anfange des Neolithikums vom Orient bis Nordeuropa, Fundamenta, R.A, Bd. 3, Koln-Wien.

(26)

FR Ü H N EO LITH ISC H E STEINGERÀTE V O M KÜ STEN STREIFEN BEI KOSZALIN

Z u s a m m e n f a s s u n g

Im Artikel wird der Versuch einer Klassifizierung und einer Analyse von 47 Steingeràten untemommen, welche im „Pobrzeże Koszalińskie” genannten Ostseekiistenstreifen gefunden wurden (Abb. 1). Es handelt sich nach dertypologisch-chronologischen Taxonomie einerseits um Gerate, die mit dem Kulturkreis der Bandkera mik (23 Dechsel, 16 Axte, 2 Hacken), sowie andererseits um solche, die zu den „friihen nordlichen” Formen ge- rechnet werden (6 Beile mit rundem oder ovalem Querschnitt, sog. „Walzenbeile”). Mehrheitlich sind die Stii- cke leider Einzelfunde. Lediglich zwei Exemplare besitzen einen bestimmbaren kulturellen Kontext (eine „bandkeramische” Axt und ein „nòrdliches” Beil vom Erteb^le-Fundplatz Drbki 9 - Nr. 21 auf der Karte, Abb. 8,1; 13,3). Die Datierung dieser letztgenannten Gerate scheint darauf hinzuweisen, daB der ZufluB klassi- scher „bandkeramischer” Gerate nach Pommern mit dem Rhythmus der Kulturverànderungen jener Phase in den besiedelten Gebieten iibereinstimmt. Die Kartierung der Fundplatze zeigt ein vòlliges Ausbleiben frtihneo- lithischer Steingeràte òstlich des FluBtales der Leba, woraus offenbar auf einen hauptsàchlichen ZufluB aus dem Westen, entlang der Kiiste, zu schlieBen ist.

Den áltesten chronologischen Horizont repràsentieren die klassischen friihbandkeramischen flachen und mittelhohe „Dechsel” ohne Durchlochungen, die allgemein mit der Linienbandkeramik verbunden werden. Drei Exemplare wurden im westlichen Teil der Region entdeckt; sie iiberschreiten von Westen nicht den FluB Grabowa. Mòglicherweise kann man mit demselben Horizont die áltesten „nordlichen" Beile (Walzenbeile) verbinden, auch von ihnen liegen nur drei Stiicke vor, die jedoch von Westen aus bis zur Słupia reichen. Den zweiten Horizont markieren ais klassisch „spatbandkeramisch" bezeichnete Formen (hohe „Dechsel” ohne Durchlochung, niedrige und mittelhohe „Dechsel” mit parallel zur Schneide verlaufender Durchlochung, Axte, besonders solche mit unregelmaBigem Rücken) sowie generell friihe „nordliche” Beile, darunter typologisch „jiingere” Formen mit ovalem Querschnitt. Dieser Horizont ist mit der entschiedenen Mehrheit der Gerate ver bunden und sicher mit den jüngeren Phasen der Linien- und der spaten Stichbandkeramik zu parallelisieren.

Den dritten Horizont kennzeichnen „Plattbolzen” und sicher auch weiterhin die nicht unbedingt aus- schlieBlich „friihen” „nordlichen” Axte. Dieser iiberschreitet schon die Grenze des Friihneolithikums und man kann ihn allgemein ais „friihbecherzeitlich” bezeichnen.

Eine gekiirzte Geràtebeschreibung ist am Ende des Artikels in Form eines Kataloges beigefiigt (Die Num- mer in Klammern hinter der Ortsbezeichnung entspricht der Nummer auf der Karte Abb. 1).