Możliwości wykorzystania biomasy stałej. Część 2. Sposoby określania potencjału biomasy stałej i doboru maszyn do jej zbioru – Zbyszek Zbytek, Florian Adamczyk

Pełen tekst

(1)dr hab. in¿. Zbyszek ZBYTEK, prof. nadzw., dr hab. in¿. FlorianADAMCZYK, prof. nadzw. Przemys³owy Instytut Maszyn Rolniczych, Poznañ e-mail: office@pimr.poznan.pl data przyjêcia: 2017-03-19; data akceptacji: 2017-05-08. MO¯LIWOŒCI WYKORZYSTYWANIA BIOMASY STA£EJ. Czêœæ 2. Sposoby okreœlania potencja³u biomasy sta³ej i doboru maszyn do jej zbioru Streszczenie Obecna polityka energetyczna Polski, zgodna z kierunkami wytyczanymi przez Uniê Europejsk¹, zmierza do zastêpowania energii uzyskiwanej z paliw kopalnych energi¹ z odnawialnych Ÿróde³, w tym biomasy. Celem badañ by³o dokonanie oceny mo¿liwoœci zbioru, przetwarzania i wykorzystania biomasy sta³ej w polskich warunkach rolniczych i gospodarczych. W czêœci 2. pracy przedstawiono problematykê dotycz¹c¹ metod okreœlania wielkoœci i potencja³u biomasy sta³ej oraz zasad doboru maszyn do zbioru biomasy sta³ej. S³owa kluczowe: biomasa sta³a, potencja³, zasady doboru maszyny, zbiór biomasy Wprowadzenie. Cel i zakres pracy. Podstawowym zadaniem rolnictwa jest produkcja surowców do produkcji ¿ywnoœci i pasz dla zwierz¹t hodowlanych. Dopiero nadwy¿ka biomasy powinna byæ traktowana jako potencjalny surowiec energetyczny. Produkcja biomasy na cele energetyczne spowodowa³a powstanie konkurencji o surowce rolnicze. Ponadto, w strukturze u¿ytków rolnych nale¿y uwzglêdniaæ fakt, ¿e nastêpuje rozwój infrastruktury pañstwowej (drogi, budownictwo mieszkaniowe), co powoduje wy³¹czenie pewnych powierzchni gruntów rolnych z produkcji roœlinnej. Takie dzia³ania powinny byæ rekompensowane zarówno intensyfikacj¹ produkcji na pozosta³ych obszarach u¿ytków rolnych, jak i wzrostem plonów. Polska postrzegana jest w UE jako kraj o du¿ych potencjalnych mo¿liwoœciach produkcji biomasy na cele energetyczne, poniewa¿ powierzchnia UR przypadaj¹ca na mieszkañca wynosi 0,41 ha, a w „starej” Unii to tylko 0,19 ha. W Polsce, w strukturze pozyskiwania energii ze Ÿróde³ odnawialnych dominuje biomasa, z której pochodzi ponad 76% wytwarzanych ró¿nych rodzajów energii [1]. Biomasê wykorzystuje siê przede wszystkim do produkcji energii cieplnej. W 2014 r. elektrociep³ownie wytworzy³y ok. 36% produkowanej przez siebie energii z biomasy sta³ej [21].. W tej czêœci pracy przedstawiono wybrane metody i mo¿liwoœci oceny potencja³u biomasy sta³ej w celu jej wykorzystania jako odnawialnego biopaliwa. Wskazano te¿ podstawowe kryteria, jakie powinny byæ brane pod uwagê przy doborze maszyn do zbioru okreœlonych rodzajów biomasy sta³ej. Celem badañ by³o dokonanie oceny mo¿liwoœci oceny potencja³u, zbioru przetwarzania i wykorzystania biomasy sta³ej w polskich warunkach rolniczych i gospodarczych. Badania te przeprowadzono w ramach realizacji strategicznego programu badañ naukowych i prac rozwojowych „Œrodowisko naturalne, rolnictwo i leœnictwo” BIOSTRATEG 1, finansowanego przez Narodowe Centrum B a d a ñ i R o z w o j u , n r u m o w y B I O S T R AT E G 1/269056/NCBR/2015 z dnia 18.12.2012 r. pt.: „Interdyscyplinarne badania nad popraw¹ efektywnoœci energetycznej oraz zwiêkszeniem udzia³u odnawialnych Ÿróde³ energii w bilansie energetycznym polskiego rolnictwa”.. Rys. 1. Procentowy udzia³ energii elektrycznej wytworzonej z OZE w roku 2014 z podzia³em na technologiê wytwarzania, potwierdzonej œwiadectwami pochodzenia, wydanymi do dnia 31.12.2014 r. [21] Fig. 1. Percentage share of renewable energy produced in 2014, broken down by production technology, certified by certificates of origin issued by 31.12.2014. [21]. 6. Ocena potencja³u biomasy Oszacowanie zasobów biomasy w Polsce jest utrudnione, poniewa¿ trudno jest przewidzieæ zmiany w sposobie u¿ytkowania gruntów, a tym samym wielkoœci produkcji biomasy przeznaczonej na cele energetyczne. Wed³ug Tañczuka i Ulbricha [20] wyró¿nia siê trzy rodzaje szacowania potencja³u OZE: - teoretyczny, który zak³ada istnienie urz¹dzeñ o 100% sprawnoœci i braku ograniczeñ technicznych oraz ca³kowity dostêp do zasobów przy za³o¿eniu, ¿e nie s¹ wykorzystywane na inne cele, - techniczny, który uwzglêdnia ograniczenia wynikaj¹ce ze sprawnoœci urz¹dzeñ wytwarzaj¹cych energiê, straty jej przesy³u oraz uwarunkowania formalno-prawne, szczególnie w zakresie ochrony przyrody, - ekonomiczny, czyli technicznie dostêpny w warunkach ekonomicznej op³acalnoœci przedsiêwziêcia, zale¿ny od cen paliw i energii, podatków, struktury finansowej i wskaŸników ekonomicznych. Siejka i in. [19] dodaj¹ jeszcze potencja³ dostêpnoœci biomasy, który okreœlaj¹ jako strumieñ energii z biomasy, który mo¿e byæ ostatecznie wykorzystany na cele energetyczne. Inny podzia³ zasobów biomasy roœlinnej proponuje. TECHNIKA ROLNICZA OGRODNICZA LEŒNA. 3/2017.

(2) Chmielniak [2]. Dzieli on zasoby roœlin energetycznych na: - teoretyczne, - geograficzne, - techniczne, - ekonomiczne, - aplikacyjne. Istotnym parametrem potrzebnym do oszacowania potencja³u technicznego biomasy jest jej wartoœæ opa³owa (tabela). Wartoœæ opa³owa biomasy zale¿y od jej wilgotnoœci. Tabela. Wartoœæ opa³owa ró¿nych noœników energii z biomasy sta³ej Table. Calorific value of various biomass energy carriers from solid biomas Noœnik energii. Wartoœæ opa³owa. 14,3 S³oma ¿ó³ta (œwie¿a) 15,2 S³oma szara 16,0 Drewno odpadowe 10-16 Zrêbki leœne 18,5-20 Kora 17,5 Wierzba ród³o: opracowanie w³asne na podstawie [6] Source: own work based on [6]. W czasie zbioru biomasa charakteryzuje siê du¿¹ wilgotnoœci¹, wynosz¹c¹ nawet 50%. Zmienia siê ona w zale¿noœci od rodzaju roœliny i czasu sezonowania. Wiêksza wilgotnoœæ biomasy powoduje zmniejszenie wartoœci opa³owej. Dlatego w celu uzyskania lepszej wartoœci opa³owej nale¿y zmniejszyæ zawartoœæ wody w biomasie. Wed³ug Niedzió³ki i Zuchniarza [16] wartoœæ opa³owa biomasy zawiera siê w przedzia³ach od 6 do 8 MJ·kg-1 dla biomasy o wilgotnoœci 50-60%, od 15 do 17 MJ·kg-1 dla biomasy o wilgotnoœci 10-20%, do 19 MJ·kg-1 dla biomasy ca³kowicie wysuszonej. Wybrane sposoby okreœlenia zasobów biomasy sta³ej Szacunek pozyskiwania biomasy drzewnej z lasów przeprowadza siê na podstawie powierzchni gruntów leœnych i pozyskania drewna opa³owego z lasów pañstwowych i prywatnych. W przypadku, kiedy przyjmie siê za³o¿enie, ¿e drewno opa³owe bêdzie przeznaczone dla indywidualnych odbiorców, a na cele energetyczne nie bêdzie przekazywana drobnica przemys³owa, a z drobnicy opa³owej tylko czêœæ (np. po³owa) bêdzie kierowana na wytworzenie energii elektrycznej lub ciep³a, na cele energetyczne bêd¹ mog³y byæ przeznaczane mniejsze iloœci drewna. Wówczas faktyczna iloœæ wielkoœci biomasy z lasu na cele energetyczne wynios³yby w 20-letnim okresie prognozy (lata od 2011 do 2031) oko³o 2,3-2,9 mln m3 rocznie w Lasach Pañstwowych oraz oko³o 0,3-0,4 mln m3 rocznie w lasach prywatnych [22]. Wielkoœci te mog¹ wzrosn¹æ w przypadku wyst¹pienia mo¿liwoœci przeznaczania na cele energetyczne tzw. drewna poklêskowego. Wed³ug analiz Parzycha [17] szacunkowa poda¿ biomasy drzewnej na cele energetyczne w Polsce w 2012 r. wynosi³a 18 mln m3. Natomiast nadwy¿ki s³omy do energetycznego wykorzystania siêgaj¹ 7,84 mln ton rocznie [5]. Do wyznaczenia zasobów biomasy drzewnej mo¿na pos³u¿yæ siê zale¿noœci¹ [1]: Zdl =A · I · Fe · Fw,. (1). gdzie: Zdl -zasoby drewna z lasów na cele energetyczne (m3·rok-1), A- powierzchnia lasów (ha), I - przyrost bie¿¹cy mi¹¿szoœci (m3·ha-1·rok-1, przyjmuje siê 7,2),. TECHNIKA ROLNICZA OGRODNICZA LEŒNA. Fe - wskaŸnik pozyskiwania drewna na cele energetyczne (%), Fw - wskaŸnik pozyskiwania drewna na cele gospodarcze (%, przyjmuje siê 55%). Najwiêkszy problem stanowi oszacowanie wielkoœci pozyskiwania biomasy drewna z ga³êzi w sadach i winnicach. Podlaski [18] w swoim raporcie potwierdza, ¿e w literaturze naukowej wystêpuje ogromna rozbie¿noœæ szacunków masy drewna w sadach mo¿liwej do pozyskania. Wed³ug zbadanych przez niego Ÿróde³, potencjalna poda¿ drewna z sadów w Polsce 3 waha siê od 0,6 do 20 mln m rocznie. Wed³ug Ho³ownickiego [9], w m³odych 5-6-letnich sadach mo¿na pozyskaæ zaledwie -1 0,5-0,6 Mg·ha , natomiast w starszych sadach pó³kar³owych te -1 3 iloœci s¹ ju¿ wiêksze: 4-5 Mg·ha , czyli ok. 5,3-6,7 m . Odnosz¹c to do krajów UE Podlaski [18] powo³uje siê na badania Hetscha [8], wed³ug których roczny œredni przyrost biomasy z corocznego obcinania drzew w EU-27 przyjmuje siê na poziomie 3 m3·ha-1 dla drzew owocowych, 2,9 m3·ha-1 dla oliwnych 3 -1 oraz 1,5 m ·ha dla winoroœli, natomiast autorzy wniosku aplikacyjnego projektu o akronimie EuroPruning, twierdz¹, ¿e potencja³ tych upraw rolniczych w UE-27 to iloœæ 25,2 mln ton przyciêtych ga³êzi rocznie [3]. Z kolei Magagnotti [13] powo³uj¹c siê na dane uzyskane z FAOSTAT [4] podaje, ¿e globalna powierzchnia zajmowana przez uprawy sadów jab³oniowych wynosi 4,9 miliona hektarów. Przyjmuj¹c, ¿e z jednego hektara sadu jab³oniowego w czasie konserwacyjnego przycinania mo¿na, w zale¿noœci od wieku drzew, uzyskaæ od 1 do 4 Mg ga³êzi, to z takiej powierzchni upraw, dla œredniej ok. 2 ton ga³êzi z hektara, mo¿na uzyskaæ ponad 10 milionów ton wartoœciowej biomasy drzewnej. Wskazane jest wiêc promowanie wykorzystania odpadów i pozosta³oœci z produkcji sadowniczej i szkó³karskiej do produkcji energii. Przeznaczenie s³omy jako biomasy do wytworzenia energii jest ró¿nie interpretowane. Powszechne s¹ stwierdzenia, ¿e na cele energetyczne powinno siê wykorzystywaæ nadwy¿ki s³omy po wykorzystaniu na cele rolnicze (œció³ka, pasza, przyoranie). Wielkoœæ wytworzonej s³omy zale¿y od powierzchni upraw, plonu, gatunku roœliny uprawnej, odmiany, rodzaju gleby, nawo¿enia, warunków pogodowych panuj¹cych w okresie wegetacji. Oszacowanie potencja³u nadwy¿ki s³omy do energetycznego wykorzystania mo¿na obliczyæ wg zale¿noœci (2) [11]: N = P - (Zs+Zp+Zn),. (2). gdzie: N - nadwy¿ka s³omy do energetycznego wykorzystania (Mg·rok-1), P - produkcja s³omy zbó¿ podstawowych oraz rzepaku i rzepiku, Zs - zapotrzebowanie na s³omê œcio³ow¹, Zp - zapotrzebowanie na s³omê na pasze, Zn - zapotrzebowanie na s³omê do przyorania. Plon s³omy mo¿na równie¿ oszacowaæ na podstawie plonu ziarna wg zale¿noœci (3) [10]: E = Q · N,. (3). gdzie: E - nadwy¿ka s³omy na cele energetyczne oszacowana na podstawie plonu ziarna zbó¿ (Mg·rok-1), Q - uzysk s³omy szacowany na podstawie plonu ziarna zbó¿ (Mg·rok-1), N - wspó³czynnik przeliczeniowy równy 0,2 [12]. Uzysk s³omy szacowany na podstawie plonu ziarna zbó¿ wyznacza siê wed³ug zale¿noœci (4):. 3/2017. 7.

(3) n. Q = å Pi × L i , i =1. (4). gdzie: -1 Pi - plon ziarna z i-tej uprawy zbó¿ (Mg ·rok ), L - wspó³czynnik przeliczeniowy, przyjmuje siê œrednio dla upraw ozimych jêczmienia 0,82, pszenicy 0,88, ¿yta 1,06, dla upraw jarych jêczmienia 0,77, pszenicy 0,97 [10]. Rozwój produkcji biomasy na cele grzewcze spowodowa³ prowadzenie uprawy roœlin wieloletnich przeznaczonych na cele nie¿ywnoœciowe, okreœlanych jako roœliny energetyczne. W Polsce najpopularniejszymi roœlinami uprawianymi do celów energetycznych s¹ roœliny o du¿ym przyroœcie biomasy. W warunkach krajowych na cele energetyczne uprawia siê nastêpuj¹ce grupy roœlin: - drzewa i krzewy: wierzba krzewiasta, topola, robinia akacjowa, ró¿a wielokwiatowa, - trawy: miskant olbrzymi, chiñski i cukrowy, spartina preriowa, proso rózgowate, palczatka Gerarda, - byliny: œlazowiec pensylwañski, ro¿nik przeroœniêty, topinambur, rdest sachaliñski. Plon roœlin energetycznych zale¿y od: - klonu roœliny, - stanowiska uprawy, gleby i wykonywanych zabiegów agrotechnicznych, - nasadzenia na stanowisku, czyli sposób i iloœæ rozmieszczenia sadzonek na powierzchni 1 ha, - szkód powsta³ych przez owady i zwierzêta. Potencja³ roœlin energetycznych mo¿na wyznaczyæ z zale¿noœci (5) [11]: Pre = [Are +(Agp · Wre)] · Yre,. (5). gdzie: Pre - potencja³ roœlin energetycznych (Mg · rok-1), Are - powierzchnia istniej¹cych plantacji roœlin energetycznych (ha), Agp - powierzchnia gruntów przydatnych do uprawy roœlin energetycznych (ha), Wre - wspó³czynnik wykorzystania gruntów pod uprawê roœlin energetycznych (przyjmuje siê 10%), Yre - przeciêtny plon wybranych roœlin energetycznych (Mg · ha-1 · rok-1). Podstawowe zasady doboru maszyn do technologii zbioru biomasy sta³ej Przy doborze maszyn do zbioru biomasy sta³ej przeznaczonej na cele energetyczne nale¿y przede wszystkim uwzglêdniæ: - wielkoœæ produkcji biomasy, - posiadany ci¹gnik rolniczy. Dobór maszyn i ci¹gników powinien zapewniæ wykonanie zbioru roœlin przeznaczonych na cele energetyczne w najkorzystniejszym terminie zbioru i w krótkim czasie. Z kolei liczba ci¹gników i wydajnoœæ zestawów maszynowych nie powinna byæ zbyt du¿a, z uwagi na przeinwestowanie gospodarstwa ponad mo¿liwoœci jego akumulacji [14]. W przypadku wykorzystania ci¹gnika rolniczego nale¿y braæ pod uwagê maksymaln¹ moc ci¹gnika podstawowego, który bêdzie wspó³pracowa³ z maszynami przeznaczonymi do zbioru biomasy. Maszyny nale¿y dobieraæ w taki sposób, aby w trakcie pracy ci¹gnika jego moc by³a wykorzystana w zakresie od 70 do 85% mocy znamionowej silnika i obci¹¿eniu silnika ok. 80%. Tak przyjête parametry pozwol¹ uzyskaæ najni¿sze zu¿ycie paliwa przez ci¹gnik. Zakup maszyny powinien przyczyniæ siê do. 8. poprawy organizacji produkcji, zachowania terminów agrotechnicznych zbioru i warunków bezpieczeñstwa pracy u¿ytkowników. Przystêpuj¹c do doboru maszyn do zbioru biomasy sta³ej u¿ytkownik powinien uwzglêdniæ [15]: - wielkoœæ powierzchni uprawy (area³), - poziom rozwoju i potencja³ ekonomiczny gospodarstwa (posiadane œrodki mechanizacji, mo¿liwoœæ realizacji zakupu nowych maszyn), - formê mechanizacji zbioru (indywidualna, us³ugowa, zbiorowa), - czynnik przyrodniczy (typ gleby, struktura opadów atmosferycznych), - czynnik topograficzny (ukszta³towanie terenu, wielkoœæ, iloœæ i kszta³t pól, drogi dojazdowe), - czynnik ekonomiczny (mo¿liwoœæ realizacji nowych inwestycji maszynowych). Podstawowym parametrem okreœlaj¹cym potrzebê zastosowania maszyny jest wydajnoœæ eksploatacyjna, tzn. zdolnoœæ maszyny do wykonania okreœlonej iloœci pracy w ci¹gu dnia roboczego, w warunkach danego gospodarstwa. Podsumowanie Przeprowadzone analizy pozwoli³y na okreœlenie rodzajów i sposobów wyznaczania zasobów biomasy sta³ej. Wskazano równie¿ wytyczne doboru œrodków technicznych do zbioru wybranych rodzajów biomasy sta³ej. Dokonane analizy sposobów oceny potencja³u biomasy sta³ej przyczyni¹ siê do podniesienia wiedzy i œwiadomoœci w zakresie rozwoju jej produkcji i dalszego przetwarzania. Przy doborze maszyn do zbioru biomasy sta³ej nale¿y siê kierowaæ wielkoœciami produkcji biomasy oraz dysponowanymi ci¹gnikami rolniczymi.. Bibliografia [1] Buczek J., Kryñska B.: Zasoby biomasy zasady i wskaŸniki sporz¹dzania bilansu biomasy. Mat. szkol. „Innowacje w technologiach roœlinnych podstaw¹ kszta³towania rolniczej przestrzeni produkcyjnej przez samorz¹d terytorialny”. Uniwersytet Rzeszowski, 2007. [2] Chmielniak T.: Technologie energetyczne. Warszawa: WNT, 2008. [3] CIRCE Report, 2013: Mapping and anlysis of the pruning biomass potential in Europe. Report of EuroPruning Devenlopment and implementation of new and nonexistent logistics chain for biomass from pruning Theme: KBBE.201.1.2-01 [unpublished]. [4] FAOSTAT 2013: Available from http://faostat.fao.org defalut.aspx -Accessed in July 20.2015. [5] Gradziuk P.: Gospodarcze znaczenie i mo¿liwoœci wykorzystania s³omy na cele energetyczne. Monografie i rozprawy naukowe 45. IUNG, Pu³awy, 2015. [6] Gradziuk P., Grzybek A., Kowalczyk K.: S³oma energetyczne paliwo. Wieœ Jutra, 2001. [7] GUS. Produkcja upraw rolnych i ogrodniczych w 2015 r., Warszawa 2016. [8] Hetsch S.: Potential Sustainable Wood Supply in Europe. UNECE/FAO Timber Section, October 2008, Geneva: 1-34. [9] Ho³ownicki R.: Drewno z sadu na opa³. Has³o Ogrodnicze, 2006, 3. [10]Konieczny R., Fedko M., £aska B., Golimowski W.: Nowe modele zasobów biomasy oraz dostêpne technologie jej konwersji w instalacjach OZE (na przyk³adzie gmin. TECHNIKA ROLNICZA OGRODNICZA LEŒNA. 3/2017.

(4) wiejskich Województwa Wielkopolskiego). Instytut Technologiczno-Przyrodniczy. Falenty-Poznañ, 2015. [11]Kowalczyk-Juœko A.: Metodyka szacowania regionalnych zasobów biomasy na cele energetyczne. Zeszyty Naukowe SGGW Ekonomika i Organizacja Gospodarki ¯ywnoœciowej, 2010, 85, 103-116. [12]Kuczyñski T.: Innowacyjnoœæ podejmowanych dzia³añ w obszarze odnawialnych Ÿróde³ energii. Uniwersytet Zielonogórski, Wydzia³ In¿ynierii L¹dowej i Œrodowiska, 2008. [13]Magagnotti N., Pari. L., Picchi G., Spinelli R.: Technology alternatives for tapping the pruning residue resorce. Bioresource Technology, 2013, 128: 697-702. [14]Muzalewski A.: Op³acalnoœæ u¿ytkowania maszyn nabytych z dotacj¹. Problemy In¿ynierii Rolniczej, 2008, 3, 27-33. [15]Muzalewski A.: Zasady doboru maszyn rolniczych w ramach PROW na lata 2014-2020. Instytut TechnologicznoPrzyrodniczy, Oddzia³ w Warszawie, 2015. [16]Niedzió³ka I., Zuchniarz A.: Analiza energetyczna wybranych rodzajów biomasy pochodzenia roœlinnego. Lublin: MOTROL, 2006, 8A, 232-237.. [17]Parzych S.: Potencjalne mo¿liwoœci wykorzystania biomasy drzewnej do celów energetycznych. Leœne Prace Badawcze, 2015, Vol.. 76(3), 256-264. [18]Podlaski S.: Ocena mo¿liwoœci pozyskania drewna na cele energetyczne do 2020 roku. Warszawa, 2010. Wykonano w ramach projektu: „Nowoczesne technologie energetycznego wykorzystania biomasy i odpadów biodegradowalnych (BiOB) - konwersja BiOB do energetycznych paliw gazowych” [niepulikowane]. [19]Siejka K., Tañczuk M., Trinczek K.: Koncepcja szacowania potencja³u energetycznego biomasy na przyk³adzie wybranej gminy województwa opolskiego, In¿ynieria Rolnicza, 2008, 6 (104), 167-174. [20]Tañczuk M., Ulbrich R.: Assessment of energetic potential of biomass. Proceedings of ECOpole, 2009. [21]Wróblewski R.: Biomasa w energetyce. Energia Gigawat, 2015, 11-12. [22]Zaj¹czkowski S.: Prognozy pozyskania drewna w Polsce w perspektywie 20 lat oraz mo¿liwoœci ich wykorzystania do szacowania zasobów drewna na cele energetyczne, 21-31. [W] Biomasa leœna na cele energetyczne. Instytut Badawczy Leœnictwa, Sêkocin Stary, 2013.. POSSIBILITY OF SOLID BIOMASS USE. Part 2. Methods of determining the potential of solid biomass and selection of machines to harvest it Summary Poland's current energy policy, in line with EU orientations, aims to replace fossil energy from renewable energy sources, including biomass. The aim of the study was to evaluate the possibility of collection of processing and utilization of solid biomass in Polish agricultural and economic conditions. Part II of the paper presents issues related to methods of determining the volume and potential of solid biomass and the principles of the selection of solid biomass harvesting machines. Key words: biomass constant, potential, selection rules, machines, biomass harvesting Pracê wykonano w ramach realizacji strategicznego programu badañ naukowych i prac rozwojowych „Œrodowisko naturalne, rolnictwo i leœnictwo” - BIOSTRATEG 1, finansowanego przez Narodowe Centrum Badañ i Rozwoju, nr umowy BIOSTRATEG 1/269056/NCBR/2015. pt.: „Interdyscyplinarne badania nad popraw¹ efektywnoœci energetycznej oraz zwiêkszeniem udzia³u odnawialnych Ÿróde³ energii w bilansie energetycznym polskiego rolnictwa”. Podrêcznik pt. MASZYNY ROLNICZE adresowany jest do szerokiego grona pracowników dydaktycznych i s³uchaczy uczelni przyrodniczych oraz u¿ytkowników maszyn rolniczych. Zawarto w nim podstawowe informacje z prze-dmiotu ”Technika rolnicza i eksploatacja maszyn rolniczych” wyk³adanego na ww. Uczelniach. Problematyka wyk³adów tego przedmiotu obejmuje charakterystykê szerokiego i niezwykle ró¿norodnego asortymentu maszyn i urz¹dzeñ technicznych. Wyczerpuj¹ce omówienie czy opisanie ca³oœci materia³u jest niemo¿liwe. Z tych te¿ wzglêdów w podrêczniku przedstawiono œciœle wyselekcjonowane partie materia³u informacje podstawowe oraz te, które s¹ dzie³em autorów lub powsta³y przy znacz¹cym ich udziale. St¹d te¿, pomimo ¿e podrêcznik ma charakter pozycji dydaktycznej, nosi znamiona pracy monograficznej. Materia³ uzupe³niaj¹cy stanowi literatura zamieszczona na koñcu ka¿dego z rozdzia³ów. Wydawca: Bran¿owy Oœrodek Informacji Naukowej, Ekonomicznej i Normalizacyjnej Przemys³owy Instytut Maszyn Rolniczych 60-963 Poznañ, ul. Staro³êcka 31 tel. 061 87-12-200; fax 061 879-32-62; e-mail: office@pimr.poznan.pl; Internet: http://www.pimr.poznan.pl. TECHNIKA ROLNICZA OGRODNICZA LEŒNA. 3/2017. 9.

(5)