Problematyka prawna przekształcenia spółki kapitałowej w inną spółkę kapitałową

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 725. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. 2006. Piotr Kukuryk Katedra Prawa. Problematyka prawna przekształcenia spółki kapitałowej w inną spółkę kapitałową 1. Uwagi wstępne Obowiązujący od 1 stycznia 2001 r. Kodeks spółek handlowych (k.s.h.) w kompleksowy sposób uregulował problematykę przekształcania spółek handlowych, dopuszczając w art. 551 wszelkie możliwe konfiguracje przekształceń. Przedmiotem niniejszego opracowania będzie zwięzłe omówienie poszczególnych faz procedury przekształceniowej oraz następstw przekształcenia w ramach spółek kapitałowych, to jest spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej. Pominięta zostanie analiza prawnoporównawcza obecnych rozwiązań prawnych z ich odpowiednikami w Kodeksie handlowym z 1934 r. 2. Przyczyny przekształceń w ramach spółek kapitałowych Obowiązujący Kodeks spółek handlowych stoi na stanowisku, że prawna forma prowadzenia działalności gospodarczej nie powinna być zdeterminowana na zawsze. Należy zatem umożliwić wspólnikom zmianę dotychczasowej formy. Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. nr 94, poz. 1037 z późn. zm., dalej w tekście cytowany jako k.s.h.). Pojecie spółki kapitałowej zostało określone w art. 4 § 1 pkt 2 k.s.h. Zob. art. 491–497 Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. Kodeks handlowy (Dz.U. nr 57, poz. 502 z późn. zm.). .

(2) Piotr Kukuryk. 34. organizacyjno-prawnej spółki i prowadzenie dalszej działalności bez konieczności uprzedniego przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego. Analizę przyczyn uzasadniających przekształcenie jednego typu spółki kapitałowej w inny należy rozpocząć od wskazania zasadniczych podobieństw, a także różnic pomiędzy spółką z ograniczoną odpowiedzialnością a spółką akcyjną. Przede wszystkim należy podkreślić, że w obu typach spółek ustawodawca jednakowo uregulował problem braku odpowiedzialności wspólników jej zobowiązania. Z brzmienia art. 151 § 1 k.s.h. i art. 301 § 5 k.s.h. wynika, że wspólnik nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki, gdyż tę ponosi sama spółka jako osoba prawna. Ryzyko związane z udziałem wspólnika w działalności gospodarczej spółki ogranicza się dla niego tylko do wysokości wniesionego wkładu. W obu typach spółek w zbliżony sposób uregulowano także kwestię sposobu prowadzenia spraw spółki i jej reprezentacji przez zarząd (art. 201 § 1 k.s.h. i art. 368 § 1 k.s.h.) oraz podejmowania decyzji przez wspólników działających w ramach zgromadzenia wspólników (art. 227 i nast. k.s.h.) lub walnego zgromadzenia (art. 393 i nast. k.s.h.). Zasadniczym czynnikiem przesądzającym o zasadności wyodrębnienia dwóch typów spółek kapitałowych jest odmienne ukształtowanie pozycji wspólnika w każdej z nich. W przeciwieństwie do spółki akcyjnej pozbawionej więzi osobowej między akcjonariuszami (często anonimowymi) elementy takie występują z różną intensywnością w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Wśród nich wskazać należy między innymi instytucję dopłat (art. 177–179 k.s.h.), ustawowe prawo kontroli działalności spółki przysługujące samym wspólnikom, czego konsekwencją jest brak obowiązku ustanawiania organów nadzoru (rady nadzorczej i (lub) komisji rewizyjnej) w spółkach o kapitale zakładowym do 500 000 zł i składających się maksymalnie z 25 wspólników (art. 212–213 k.s.h.), czy też możliwość wyłączenia wspólnika ze spółki na podstawie wyroku sądu (art. 266–269 k.s.h.). Brak elementów osobowych w spółce akcyjnej umożliwia jej między innymi pozyskiwanie kapitału w drodze emisji akcji, co nie jest dopuszczalne w odniesieniu do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Różna jest minimalna wysokość kapitału zakładowego, która wynosi odpowiednio 50 000 zł w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością (art. 154 § 1 k.s.h.) i 500 000 zł w spółce akcyjnej (art. 308 § 1 k.s.h.). Reasumując tę część rozważań, należy wskazać, że spółka akcyjna umożliwia łatwiejsze pozyskiwanie nowych wspólników, a w konsekwencji ich wkładów do spółki, co jest szczególnie istotne dla dalszego rozwoju prowadzonego przez nią Kodeks spółek handlowych, S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, t. IV. Komentarz do artykułów 459–633, Warszawa 2004, s. 1195–1196. .

(3) Problematyka prawna przekształcenia spółki …. 35. (z reguły) przedsiębiorstwa. Niekiedy także same przepisy prawa o charakterze bezwzględnie obowiązującym determinują wybór typu spółki, przyznając prawo prowadzenia określonego rodzaju działalności gospodarczej jedynie spółce akcyjnej. Przekształcenie z kolei spółki akcyjnej w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością może być spowodowane zmniejszeniem się liczby wspólników, chęcią wzmocnienia więzi osobowej pomiędzy nimi, dążeniem do obniżenia stałych kosztów działalności spółki spowodowanych o wiele większym formalizmem występującym w spółce akcyjnej. Istotnym czynnikiem decydującym o tym kierunku przekształcenia może być także chęć obniżenia kapitału zakładowego, którego minimalna wysokość w spółce akcyjnej jest dziesięciokrotnie wyższa niż w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. 3. Określenie zakresu zdolności przekształceniowej – spółka kapitałowa jako spółka przekształcana Zdolność przekształceniowa spółek kapitałowych została wyrażona expressis verbis przez ustawodawcę w art. 551 § 1 k.s.h. Zgodnie z nim: „spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka akcyjna (spółka przekształcana) może być przekształcona w inną spółkę handlową (spółkę przekształconą)”. Powyższe przyzwolenie ustawodawcy na dokonywanie przekształceń nie ma jednak charakteru absolutnego. Już w art. 551 § 4 k.s.h. określono dwie sytuacje, których ziszczenie wyłącza możliwość wszczęcia procesu przekształcenia. Dzieje się tak wtedy, gdy przekształcana spółka kapitałowa w likwidacji rozpoczęła podział majątku pomiędzy wspólników oraz gdy spółka jest w upadłości. Dodatkowe wymagania warunkujące zdolność przekształceniową spółki kapitałowej zostały określone w art. 577 k.s.h. Zgodnie z art. 577 § 1 pkt 2 przekształcenie spółki kapitałowej w inną spółkę kapitałową jest dopuszczalne, jeżeli spółka przekształcana ma zatwierdzone sprawozdania finansowe co najmniej za dwa ostatnie lata obrotowe. Gdyby spółka przekształcana prowadziła działalność przez okres krótszy niż dwa lata, sprawozdanie finansowe powinno obejmować cały okres działalności spółki nie objęty rocznym sprawozdaniem finansowym (art. 577 § 2 k.s.h.). Zob. art. 38 ust. 1 ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz.U. nr 146, poz. 1546), art. 5 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz.U. nr 124, poz. 1151 z późn. zm.). Określeniem „zdolność przekształceniowa” posługuje się m.in. A. Witosz, Przekształcenia spółek w Kodeksie spółek handlowych, Bydgoszcz–Katowice 2001, s. 15 i nast. Zgodnie z art. 52 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. nr 60, poz. 535 z późn. zm.) datą upadłości jest data wydania przez sąd postanowienia o ogłoszeniu upadłości..

(4) Piotr Kukuryk. 36. Ponadto w odniesieniu do spółki akcyjnej jako spółki przekształcanej art. 577 § 1 pkt 3 k.s.h. ustanawia dodatkowe kryterium w postaci obowiązku całkowitego pokrycia jej kapitału zakładowego. Podmiotowe ograniczenie tego wymogu jedynie do spółki akcyjnej wiąże się ściśle z regulacją zawartą w art. 309 k.s.h. umożliwiającą zarejestrowanie przez sąd spółki akcyjnej z częściowo jedynie pokrytym kapitałem zakładowym. Mówiąc o zdolności przekształceniowej spółek kapitałowych, należy także rozważyć problem dopuszczalności przekształcenia spółek kapitałowych w organizacji. Pomimo zawartego w art. 11 § 2 k.s.h. generalnego odesłania, nakazującego w sprawach nieuregulowanych w kodeksie stosować do nich odpowiednio przepisy dotyczące danego typu spółki po jej wpisie do rejestru, należy opowiedzieć się przeciwko możliwości przyznania takim spółkom zdolności przekształceniowej. Argument prawny przeciwko przyznaniu im takiej zdolności wynika art. 552 in fine k.s.h. nakazującego sądowi rejestrowemu jednoczesne (wraz z wpisem spółki przekształconej do rejestru) wykreślenie spółki przekształcanej. W odniesieniu do spółek kapitałowych w organizacji realizacja dyspozycji tego przepisu nie jest jednak możliwa, ponieważ nie podlegają one odrębnemu wpisowi do rejestru jako spółki w organizacji – wpis ma w ich wypadku charakter konstytutywny, prowadząc do uzyskania przez nie pełnej osobowości prawnej w postaci odpowiednio spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjnej (zob. art. 12 k.s.h.). Wątpliwości nie budzi możliwość przekształcenia jednoosobowej spółki kapitałowej. 4. Sposób regulacji procedury przekształceniowej Regulacja prawna procedury przekształceniowej została zawarta w przepisach art. 551–584 tytułu IV działu III k.s.h. Spośród różnych możliwych technik legislacyjnych ustawodawca zdecydował się na wyodrębnienie obszernej grupy przepisów ogólnych, odnoszących się zasadniczo do każdej konfiguracji przekształcenia (rozdz. 1) oraz czterech grup przepisów szczególnych (rozdz. 2 do 5), znajdujących zastosowanie jedynie w wypadku określonych typów przekształceń. Regulacje szczególne, dotyczące przekształceń w ramach spółek kapitałowych zawarto w rozdz. 4 (Przekształcenie spółki kapitałowej w inną spółkę kapitałową). W konsekwencji do przekształceń w ramach spółek kapitałowych należy stosować przepisy ogólne, z uwzględnieniem odmiennych uregulowań wynikających z rozdz. 4. Regulacja zawarta w art. 551–584 k.s.h. nie wyczerpuje jednak całości problematyki prawnej przekształceń. Już w art. 555 k.s.h. ustawodawca wskazał, Ibidem, s. 16. Tytuł IV Kodeksu reguluje w trzech odrębnych działach problematykę łączenia, podziału i przekształcenia spółek (art. 491–584 k.s.h.). .

(5) Problematyka prawna przekształcenia spółki …. 37. że do przekształcenia spółki stosuje się także odpowiednio przepisy dotyczące powstania spółki przekształconej, o ile przepisy działu III nie stanowią inaczej. W wypadku przekształcenia spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w spółkę akcyjną będą to przepisy tytułu III działu II rozdziału 1 Kodeksu (art. 301–327 k.s.h.), a w wypadku odwrotnej konfiguracji przekształcenia przepisy tytułu III działu I rozdziału I Kodeksu (art. 151–173 k.s.h.). Ich stosowanie ma być „odpowiednie”, tj. wprost z koniecznymi zmianami albo nie będą one miały w ogóle zastosowania10. Zasady przeprowadzania wyceny składników majątku (aktywów i pasywów) spółki przekształcanej oraz sporządzania sprawozdań finansowych (art. 558 § 2 pkt 3 i 4 k.s.h.) reguluje ustawa z o rachunkowości11, natomiast zgłoszenie i rejestrację przekształcenia ustawa o Krajowym Rejestrze Sądownym12 wraz z przepisami wykonawczymi oraz proceduralnymi zawartymi w Kodeksie postępowania cywilnego13. 5. Fazy procedury przekształceniowej Fazy przekształcenia w ogólności. Podstawowym przepisem określającym w sposób kompleksowy zakres czynności niezbędnych do przekształcenia każdej spółki handlowej jest art. 556 k.s.h. Zgodnie z nim, do przekształcenia spółki wymaga się: – sporządzenia planu przekształcenia spółki wraz z załącznikami oraz opinią biegłego rewidenta, – powzięcia uchwały o przekształceniu spółki, – powołania członków organów spółki przekształconej albo określenia wspólników prowadzących sprawy tej spółki i reprezentujących ją, – zawarcia umowy spółki przekształconej, – dokonania w rejestrze wpisu spółki przekształconej i wykreślenia spółki przekształcanej. Przekształcenie nie jest zatem czynnością jednorazową. Składa się z wielu powiązanych ze sobą czynności faktycznych i prawnych, wzajemnie warunkujących skuteczność przekształcenia, doktrynalnie wyodrębnianych w tzw. fazy Odesłanie do innych przepisów kodeksowych występuje także m.in. w art. 567 § 1 k.s.h. Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. 2002, nr 76, poz. 694 z późn. zm., dalej w tekście cytowana jako Rach.U.) 12 Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn. Dz.U. 2001, nr 17, poz. 209 z późn. zm., dalej w tekście cytowana jako KRS.U.). 13 Zob. w szczególności art. 6941–6948 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.). 10 11.

(6) Piotr Kukuryk. 38. postępowania przekształceniowego. Dalsze rozważania prowadzone będą na podstawie schematu zakładającego wyróżnienie trzech faz procedury przekształceniowej: czynności przygotowawczych (faza pierwsza), podejmowania uchwały przekształceniowej (faza druga) oraz autoryzacji i ogłoszenia przekształcenia spółki (faza trzecia)14. Czynności przygotowawcze. Chronologicznie pierwszą czynnością procedury przekształceniowej, o której mowa w art. 557 k.s.h. jest przygotowanie przez zarząd przekształcanej spółki kapitałowej planu przekształcenia. W spółkach kapitałowych przygotowany plan przekształcenia musi zostać przyjęty zgodnie ogólnymi regułami odnoszącymi się sposobu podejmowania uchwał zarządu w danym typie spółki. W przekształcanej spółce z ograniczoną odpowiedzialnością konieczna będzie zatem uchwała (art. 208 § 4 k.s.h.) powzięta z zachowaniem wymagań określonych w art. 208 § 5 k.s.h. (obowiązek prawidłowego zawiadomienia wszystkich członków zarządu o planowanym posiedzeniu, powzięcie uchwały bezwzględną większością głosów)15, natomiast w wypadku przekształcenia spółki akcyjnej konieczne będzie spełnienie analogicznych w tym zakresie wymagań określonych w art. 371 § 1–3 k.s.h. Z uwagi na treść art. 220 k.s.h. oraz art. 384 § 1 k.s.h. dopuszczalne jest wprowadzenie do umowy spółki kapitałowej zastrzeżenia uzależniającego powzięcie takiej uchwały przez zarząd od uprzedniej zgody rady nadzorczej16. Naruszenie tego nakazu nie ma wpływu na ważność samej uchwały, rodzi jedynie ewentualną odpowiedzialność odszkodowawczą członków zarządu wobec spółki z tytułu naruszenia umowy spółki lub statutu (art. 17 § 3 k.s.h.). Uchwałę zarządu o przyjęciu planu przekształcenia należy sporządzić w zwykłej w formie pisemnej pod rygorem nieważności (art. 557 § 2 k.s.h), natomiast w przekształcanej spółce jednoosobowej konieczne jest zachowanie formy aktu notarialnego (art. 557 § 3 k.s.h.). W literaturze przedmiotu zwraca się uwagę na potrzebę odróżniania planu przekształcenia, będącego jednostronną czynnością faktyczną nie wywołującą bezpośrednio skutków prawnych od późniejszej uchwały o przyjęciu tego planu, która stanowi już czynność prawną. Wskazane powyżej kodeksowe wymagania co do formy należy zatem odnieść do uchwały o przyjęciu planu przekształcenia, a nie planu w ogóle17. W. Pyzioł, A. Szumański, I. Weiss, Prawo spółek, Bydgoszcz – Kraków 2002, s. 892. Przyjęcie planu przekształcenia jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Orzecznictwo, J.A. Strzępka, E. Zielińska, W. Popiołek, P. Pinior, H. Urbańczyk, Warszawa 2003, s. 1496. 16 W wypadku spółek z ograniczoną odpowiedzialnością zastrzeżenie to jest adekwatne jedynie do tych spółek, w których taka rada nadzorcza w ogóle została powołana. 17 Kodeks spółek handlowych…, s. 1050 i nast. 14. 15.

(7) Problematyka prawna przekształcenia spółki …. 39. Minimalną18 treść planu przekształcenia określa art. 558 § 1 k.s.h., wskazując na następujące elementy: – ustalenie wartości bilansowej majątku spółki przekształcanej na określony dzień w miesiącu poprzedzający przedłożenie wspólnikom planu przekształcenia, – określenie wartości udziałów wspólników zgodnie ze sprawozdaniem finansowym, o którym mowa w art. 558 § 2 pkt 4 k.s.h. Brak któregokolwiek z wymienionych elementów stanowi podstawę do stwierdzenia nieważności przekształcenia19. Ponadto do planu przekształcenia należy obligatoryjnie dołączyć następujące załączniki (art. 558 § 2 k.s.h.): – projekt uchwały w sprawie przekształcenia spółki, – projekt umowy spółki przekształconej, – wycenę składników majątku (aktywów i pasywów) spółki przekształcanej, – sprawozdanie finansowe sporządzone dla celów przekształcenia na dzień, o którym mowa w art. 558 § 1 pkt 1 k.s.h., przy zastosowaniu takich samych metod i w takim samym układzie, jak ostatnie roczne sprawozdanie finansowe. Już pobieżna analiza powyższych zapisów prowadzi do wniosku, że ustawodawca wiele uwagi poświęca kwestii prawidłowej wyceny majątku spółki przekształcanej, wymagając w tym celu sporządzenia specjalnego sprawozdania finansowego, którego elementem składowym jest bilans przekształceniowy20. Regulacja ta ma na celu należytą ochronę interesów tych spośród wspólników spółki przekształcanej, którzy nie zdecydują się na przystąpienie do spółki przekształconej (zob. art. 564 § 1 i 565 § 1 k.s.h.). Zwrot nakazujący sporządzenie sprawozdania dla celów przekształcenia według tych samych zasad rachunkowości, które obowiązują przy sporządzaniu sprawozdań finansowych za poszczególne lata obrotowe oznacza, że wycena aktywów i pasywów oraz wynik finansowy przekształcanej spółki kapitałowej, dokonywane będą na podstawie art. 28–44 Rach.U. z wyłączeniem jednak art. 29 Rach.U., który reguluje sposób wyceny w sytuacji, gdy założenie kontynuacji działalności spółki nie jest zasadne. Kodeks odrzuca zatem stosowanie do wyceny aktywów i pasywów spółki przekształcanej zasad obowiązujących przy sporządzaniu bilansu likwidacyjnego, w którym bierze się pod uwagę wszystkie przedmioty według ich wartości zbywczej (rynkowej)21. W niektórych wypadkach wartość bilansowa majątku spółki przekształcanej może być niższa niż od jej wartości rynkowej. Taka sytuacja ma m.in. zniechęcać wspólników do braku uczestnictwa w przekształceniu Wskazuje na to użyty w tekście przepisu zwrot „co najmniej”. A. Witosz, op. cit., s. 27. 20 Zob. w szczególności art. 45 i nast. Rach.U. 21 Ibidem, s. 28; A. Kidyba, Kodeks spółek handlowych. Objaśnienia, Kraków 2001, s. 886; M. Tarska, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2002, s. 444. 18. 19.

(8) Piotr Kukuryk. 40. spółki22. Poprawność i rzetelność sporządzenia bilansu przekształceniowego rzutuje także na prawidłowość wyceny udziałów albo akcji wspólników spółki przekształcanej (art. 558 § 1 pkt 2 k.s.h.). Kodeks precyzyjnie określa moment, w którym zarząd ma sporządzić sprawozdanie finansowe ustalające wartość bilansową majątku spółki przekształcanej. Stosownie do art. 558 § 1 pkt 1 k.s.h. ma to nastąpić w miesiącu poprzedzającym przedłożenie wspólnikom planu przekształcenia. Przyjęcie takiego rozwiązania ma na celu przeciwdziałanie wypadkom, w których pomiędzy sporządzeniem bilansu a podejmowaniem przez wspólników uchwały o przekształceniu zachodziłby długi okres zwiększający prawdopodobieństwo istotnych zmian w aktualności wyceny wartości bilansowej udziałów. Należy bowiem mieć na uwadze, że to właśnie na podstawie danych zawartych w sprawozdaniu określonym w art. 558 k.s.h. nastąpi objęcie udziałów lub akcji przez wspólników biorących udział w przekształceniu, jak również wypłata kwot określonych w art. 565 k.s.h. Spośród załączników do planu przekształcenia enumeratywnie wyliczonych w art. 558 § 2 k.s.h. należy zwrócić uwagę na konieczność sporządzenia projektu uchwały w sprawie przekształcenia spółki (pkt 1) oraz projektu umowy spółki przekształconej (pkt 2). Wymóg sporządzenia projektu uchwały w sprawie przekształcenia spółki, zawierającego dane o których mowa w art. 563 k.s.h. jest uzasadniony przede wszystkim względami gwarancyjnymi. Wspólnicy biorący udział w przekształceniu muszą wiedzieć, jakie zmiany organizacyjno-prawne pociągnie za sobą przekształcenie. Kodeks wymaga jedynie sporządzenia projektu uchwały, a zatem jej ostateczne brzmienie, które będzie przedmiotem głosowania na zgromadzeniu wspólników (walnym zgromadzeniu), może być odmienne. Plan przekształcenia podlega zewnętrznemu badaniu przez biegłego rewidenta (art. 559 § 1 k.s.h.). W tym celu zarząd musi wystąpić do sądu rejestrowego właściwego według siedziby spółki z wnioskiem o jego wyznaczenie23. W uzasadnionych wypadkach sąd rejestrowy może wyznaczyć dwóch albo większą liczbę biegłych (art. 559 § 2 k.s.h.). Wbrew literalnemu brzmieniu art. 559 § 1 k.s.h. badaniu przez biegłego rewidenta podlegać będzie nie tylko sam plan przekształcenia, lecz również załączniki, w tym sprawozdanie finansowe sporządzone dla celów przekształcenia24. Kodeks wskazuje także na kryteria poprawności i rzetelności, którymi powinien kierować W. Pyzioł, A. Szumański, I. Weiss, op. cit., s. 899. Szczegółowo problematykę wyznaczania biegłego rewidenta omawia L. Miroszewski, Wyznaczanie biegłego rewidenta w procesie przekształcenia spółki, „Przegląd Prawa Handlowego” 2002, nr 8, s. 31 i nast. 24 Kodeks spółek handlowych. Komentarz z orzecznictwem, red. J.A. Strzępka, Warszawa 2001, s. 1242; R. Pabis, Przekształcanie spółek handlowych w świetle nowych regulacji (cz. II), „Prawo Spółek” 2002, nr 7–8, s. 46. 22 23.

(9) Problematyka prawna przekształcenia spółki …. 41. się biegły rewident przy weryfikacji planu przekształcenia. Przez poprawność rozumie się sporządzenie planu przekształcenia z uwzględnieniem wszelkich wymagań o charakterze formalnym i merytorycznym, jakie plan powinien spełniać. Kryterium rzetelności odnosi się z kolei do zgodności z rzeczywistym przebiegiem operacji gospodarczych25. W celu uzyskania dodatkowych wyjaśnień lub dokumentów biegły może zwrócić się ma piśmie do zarządu z żądaniem ich dostarczenia, wyznaczając im w tym celu stosowny termin (zob. art. 559 § 3 k.s.h.). Efektem finalnym badania planu przekształcenia jest szczegółowa pisemna opinia sporządzona przez biegłego rewidenta w terminie wyznaczonym przez sąd, nie dłuższym jednak niż dwa miesiące od wyznaczenia biegłego. Opinia ta wraz z planem przekształcenia składana jest sądowi rejestrowemu oraz spółce przekształcanej (art. 559 § 4 k.s.h.). Z art. 65 ust. 1 Rach.U. wynika ponadto konieczność dołączenia do opinii raportu, którego minimalną treść określa art. 65 ust. 5 Rach.U. Chociaż sporządzenie przez biegłego rewidenta opinii o planie przekształcenia jest elementem obligatoryjnym, jej treść nie ma żadnego wpływu na dalszy przebieg procedury przekształceniowej. Ewentualna opinia negatywna nie zamyka drogi do kontynuacji przekształcenia26. Istotną funkcją, którą ma do spełnienia procedura przekształceniowa, jest zapewnienie wspólnikom (akcjonariuszom) nieuczestniczącym aktywnie w przekształceniu spółki, prawa do informacji o przekształceniu i jego konsekwencjach organizacyjnoprawnych. Realizacji tego prawa służą art. 560 i 561 k.s.h. Art. 560 § 1 k.s.h. nakłada na zarząd obowiązek dwukrotnego zawiadomienia wspólników o zamiarze powzięcia uchwały o przekształceniu, w odstępie nie krótszym niż dwutygodniowy i nie później niż na miesiąc przed planowanym dniem powzięcia uchwały27. W wypadku przekształcania spółek kapitałowych sposób zawiadomienia jest taki sam jak w wypadku zwoływania zgromadzenia wspólników (art. 238 k.s.h.) lub walnego zgromadzenia (art. 402 k.s.h.). Zawiadomienie powinno zawierać istotne elementy planu przekształcenia oraz opinii biegłego rewiA. Kidyba, Kodeks spółek handlowych, t. II. Seria – Komentarze Zakamycza, Zakamycze Kraków 2002, s. 1104. Dalej cytowane jako: Kodeks 2002. 26 J. Jacyszyn, S. Krześ, E. Marszałkowska-Krześ, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Orzecznictwo, Warszawa 2001, s. 638. 27 Niezbyt precyzyjna redakcja art. 560 § 1 k.s.h. doprowadziła do powstania rozbieżności, co do sposobu obliczania terminu do zawiadomienia wspólników. Z powołanego przepisu nie wynika jednoznacznie, czy miesięczny termin odnosi się do pierwszego, czy też drugiego z zawiadomień. Zdaniem J. Budzowskiej obowiązek zawiadomienia wspólników nie później niż na miesiąc przed planowanym dniem powzięcia uchwały o przekształceniu odnosi się do pierwszego z zawiadomień. Większość komentatorów stoi jednak na odmiennym stanowisku, przyjmując, że pierwsze z zawiadomień powinno być dokonane nie później niż na miesiąc i dwa tygodnie przed planowanym dniem powzięcia uchwały, a drugie po upływie co najmniej dwóch tygodni i nie później niż na miesiąc przed planowanym dniem powzięcia uchwały. Zob. J. Budzowska, Liczyć tygodnie i kapitał, „Rzeczpospolita” 2002, nr 3; J. Jacyszyn, S. Krześ, E. Marszałkowska-Krześ, op. cit., s. 638. 25.

(10) Piotr Kukuryk. 42. denta, a także określać miejsce oraz termin, w którym wspólnicy mogą zapoznać się z pełną treścią planu i załączników, a także opinią biegłego rewidenta; termin ten nie może być krótszy niż dwa tygodnie przed planowanym dniem powzięcia uchwały o przekształceniu. Do zawiadomienia należy dołączyć ponadto projekt uchwały o przekształceniu oraz projekt umowy spółki przekształconej (por. art. 560 § 2 i 3 k.s.h.). Plan przekształcenia wraz z załącznikami i opinią biegłego rewidenta wspólnicy mają prawo przeglądać w lokalu spółki. Dodatkowo mogą żądać wydania im bezpłatnie odpisów tych dokumentów. Szczegółowe dane dotyczące przekształcenia wspólnicy otrzymają także bezpośrednio przed powzięciem uchwały o przekształceniu. Wynika to z art. 561 § 2 k.s.h. nakładającego obowiązek ustnego przedstawienia istotnych elementów treści planu przekształcenia i opinii biegłego rewidenta. Przepis ten nie określa wprawdzie podmiotu zobowiązanego, w praktyce będzie to jeden lub kilku członków zarządu spółki przekształcanej. Regulacja ta ma na celu przede wszystkim ochronę tych spośród wspólników, którzy nie skorzystali we wcześniejszych stadiach z przysługującego im prawa do informacji o przekształceniu28. Powyższa informacja może stanowić także kolejny asumpt do dyskusji nad zasadnością przekształcenia, a także do zadawania w tym względzie pytań. Podejmowanie uchwały przekształceniowej. Najważniejszym etapem całej procedury przekształceniowej, będącym następstwem scharakteryzowanych powyżej czynności przygotowawczych jest powzięcie przez zgromadzenie wspólników (walne zgromadzenie) uchwały o przekształceniu. W wypadku przekształceń w ramach spółek kapitałowych za przekształceniem spółki muszą wypowiedzieć się wspólnicy reprezentujący co najmniej połowę kapitału zakładowego, większością trzech czwartych głosów. Powyższe wymagania określone w art. 577 § 1 pkt 1 k.s.h. mają charakter minimalny i mogą zostać podwyższone w umowie (statucie) spółki przekształcanej. Z art. 562 § 2 k.s.h. wynika ponadto wymóg umieszczenia uchwały o przekształceniu w protokole sporządzonym przez notariusza, a zatem zgodnie z art. 104 § 4 ustawy Prawo o notariacie29 protokół powinien zostać sporządzony w formie aktu notarialnego. Minimalną treść uchwały o przekształceniu określa art. 563 k.s.h. Ponieważ przepis ten ma charakter kompleksowy i odnosi się do każdej dopuszczonej przez kodeks konfiguracji przekształcenia, niektóre z zawartych w nim postanowień w ogóle nie znajdą w omawianym wypadku zastosowania. Uchwała o przekształceniu spółki kapitałowej w inną spółkę kapitałową powinna zawierać co najmniej następujące elementy: – typ spółki, w jaki spółka zostaje przekształcona (art. 563 pkt 1 k.s.h.), Zdaniem A. Witosza obowiązek zawarty w art. 561 § 2 k.s.h. ustaje, gdy każdy ze wspólników zażądał odpisów planu przekształcenia wraz z załącznikami i opinią biegłego rewidenta, Kodeks spółek handlowych…, s. 1247. 29 Ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (t.j. Dz.U. 2002, nr 42, poz. 369 z późn. zm.). 28.

(11) Problematyka prawna przekształcenia spółki …. 43. – wysokość kapitału zakładowego, który w spółce przekształconej nie może być niższy od kapitału zakładowego spółki przekształcanej (art. 563 pkt 2 k.s.h. w zw. z art. 577 § 1 pkt 4 k.s.h.), – wysokość kwoty przeznaczonej na wypłaty dla wspólników nie uczestniczących w spółce przekształconej, która nie może przekraczać 10% wartości bilansowej majątku spółki ustalonej na podstawie bilansu zawartego w sprawozdaniu finansowym sporządzonym dla celów przekształcenia (art. 563 pkt 3 k.s.h.), – zakres praw przyznanych osobiście wspólnikom uczestniczącym w spółce przekształconej, jeżeli przyznanie takich praw jest przewidziane, – nazwiska i imiona członków zarządu spółki przekształconej, – zgodę na brzmienie umowy spółki przekształconej (art. 563 pkt 6 k.s.h.). Od uchwały o przekształceniu spółki należy odróżnić indywidualne oświadczenia każdego wspólnika (akcjonariusza) co do uczestnictwa w spółce przekształconej. Kodeks nie przewiduje w tym zakresie żadnego automatyzmu30. Dopuszczalna jest zatem sytuacja, w której wspólnik głosujący na zgromadzeniu wspólników (walnym zgromadzeniu) za przekształceniem nie złoży następnie oświadczenia o uczestnictwie w spółce przekształconej. Nie można także wykluczyć odwrotnego wypadku. Indywidualne decyzje poszczególnych wspólników (akcjonariuszy) warunkują skuteczność całej procedury przekształceniowej. W sytuacji, gdy uczestnictwa w spółce przekształconej odmówią wspólnicy reprezentujący ponad 10% wartości bilansowej majątku spółki, przekształcenie nie jest możliwe (art. 563 pkt 3 k.s.h.). Do złożenia oświadczeń o uczestnictwie w spółce przekształconej wspólnicy wzywani są przez spółkę w sposób przewidziany dla ich zawiadomienia w terminie miesiąca od dnia powzięcia uchwały o przekształceniu. Kodeks zwalnia z obowiązku wzywania do składania oświadczeń tych spośród wspólników, którzy złożyli je na posiedzeniu w dniu powzięcia uchwały o przekształceniu (art. 564 § 1 k.s.h.). Oświadczenie o uczestnictwie (zarówno pozytywne, jak i negatywne) wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności (art. 564 § 2 k.s.h.). Wspólnikowi, który nie złożył oświadczenia o uczestnictwie w spółce przekształconej albo złożył oświadczenie negatywne przysługuje roszczenie o wypłatę kwoty odpowiadającej wartości jego udziałów albo akcji w spółce przekształcanej, zgodnie ze sprawozdaniem finansowym sporządzonym dla celów przekształcenia (art. 565 § 1 k.s.h.). Roszczenie wspólnika przedawnia się z upływem dwóch lat, licząc od dnia przekształcenia, tj. wpisu spółki przekształconej do Krajowego Rejestru Sądowego (por. art. 552 k.s.h.). Z chwilą zgłoszenia roszczenia przez uprawnionego wspólnika, aktualizuje się spoczywający na spółce obowiązek wypłaty ustalonej kwoty pieniężnej. Określenie 30. Zob. szerzej: A. Witosz, op. cit.…, s. 49..

(12) 44. Piotr Kukuryk. terminu, w którym powyższa kwota powinna zostać wypłacona uzależnione jest od tego, czy stosowne roszczenie wspólnika zostało zgłoszone przed dniem przekształcenia, czy też w terminie późniejszym. W pierwszym wypadku spółka ma obowiązek dokonać wypłaty nie później niż w ciągu sześciu miesięcy od dnia przekształcenia, natomiast w drugim wypadku sześciomiesięczny termin biegnie od dnia zgłoszenia roszczenia (art. 565 § 2 k.s.h.). Przedstawione powyższej zasady odnoszą się odpowiednio do zwrotu wspólnikowi przedmiotu wkładu niepieniężnego (aportu). W wypadku gdy wspólnik ma zastrzeżenia do rzetelności (ocenianej w kontekście art. 22 Rach.U.) wyceny wartości udziałów albo akcji przyjętej w planie przekształcenia, może zgłosić, najpóźniej w dniu powzięcia uchwały o przekształceniu, żądanie ponownej wyceny wartości bilansowej jego udziałów albo akcji. Odmiennie niż w pierwotnym brzmieniu art. 566 § 1 k.s.h. prawo do wystąpienia z takim żądaniem przysługuje obecnie każdemu wspólnikowi, zarówno temu, który złożył oświadczenie o uczestnictwie w spółce przekształconej, jak również nieprzystępującemu do spółki. Wprowadzona zmiana31 usunęła istniejącą dotychczas sprzeczność pomiędzy art. 565 k.s.h. i art. 566 k.s.h. uzależniającą prawo do żądania ponownej (a następnie sądowej) wyceny udziałów lub akcji od konieczności złożenia przez wspólnika na zgromadzeniu wspólników (walnym zgromadzeniu) uchwalającym przekształcenie oświadczenia o nieuczestnictwie w spółce przekształconej32. Należy pamiętać, że zgodnie z art. 564 § 1 k.s.h. ustawa wymaga jedynie złożenia pozytywnych oświadczeń o uczestnictwie w spółce przekształconej; wspólnikiem, który „nie złożył oświadczenia o uczestnictwie w spółce przekształconej” uprawnionym – co sugerowałaby językowa wykładnia pierwotnego brzmienia art. 566 § 1 k.s.h. – do żądania ponownej wyceny bilansowej swoich udziałów lub akcji byłby także taki wspólnik, który nie złożył żadnego oświadczenia w terminie miesięcznym od dnia powzięcia uchwały o przekształceniu. W celu realizacji roszczenia wspólnika spółka zobowiązania jest do dokonania ponownej wyceny wartości bilansowej jego udziału w terminie dwóch miesięcy od dnia wniesienia żądania. Należy zaznaczyć, że wycena ta zostanie przeprowadzona na podstawie danych zawartych w bilansie sporządzonym dla celów przekształcenia. Dopiero gdy spółka nie uwzględni żądania wspólnika, może on wnieść powództwo o ustalenie wartości jego udziału do sądu. Powództwo to nie stanowi jednak przeszkody do rejestracji przekształcenia (art. 566 § 2 k.s.h.). 31 Zmiany w tym zakresie zostały wprowadzone ustawą z dnia 12 grudnia 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 229, poz. 2276), która obowiązuje od dnia 15 stycznia 2004 r. 32 Zob. szerzej: Uzasadnienie projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (Druk sejmowy nr 1666 z dnia 5 czerwca 2003 r., s. 51)..

(13) Problematyka prawna przekształcenia spółki …. 45. Wraz z ostatecznym ustaleniem składu osobowego wspólników, którzy złożyli pozytywne oświadczenia o uczestnictwie w spółce przekształconej (art. 564 § 1 k.s.h.) aktualizuje się spoczywający na nich obowiązek podpisania umowy spółki przekształconej (art. 556 pkt 4 k.s.h.). Ponieważ podpisanie powyższej umowy stanowi warunek konieczny przekształcenia, musi ono nastąpić przed dniem wpisu spółki przekształconej do Krajowego Rejestru Sądowego (por. art. 552 k.s.h.)33. W praktyce zatem wspólnicy najpierw w uchwale o przekształceniu wyrażają zgodę na brzmienie umowy spółki przekształconej, następnie składają indywidualne oświadczenia o uczestnictwie w przekształceniu i dopiero na końcu zawierają umowę spółki34. Autoryzacja i ogłoszenie przekształcenia. Na ostatnią fazę procesu przekształcenia spółki35 składają się trzy czynności: złożenie wniosku o wpis przekształcenia do rejestru, wydanie postanowienia o wpisie przez sąd rejestrowy oraz ogłoszenie o przekształceniu spółki. Zgodnie z art. 569 k.s.h. wniosek o wpis przekształcenia do Krajowego Rejestru Sądowego musi zostać podpisany i wniesiony przez wszystkich członków zarządu przekształconej spółki kapitałowej. Wniosek o wpis jest składany na urzędowym formularzu (art. 19 ust. KRS.U.)36. Z zawartego w art. 555 k.s.h. odesłania do przepisów dotyczących powstania spółki przekształconej ponadto wynika, że treść wniosku musi odpowiadać także wymaganiom określonym w art. 166 k.s.h. Zob. R. Pabis, Przyjęcie i zmiany umowy lub statutu w procesie transformacji spółki, „Przegląd Prawa Handlowego” 2002, nr 5, s. 16. Powyższy pogląd nie jest jednak powszechnie akceptowany. Zdaniem M. Tarskiej, ze względu na nietypowy przebieg organizowania spółki nowego typu nie dochodzi także do zawarcia umowy w typowy sposób. Czynność ta zostaje dokonana z chwilą powzięcia uchwały o przekształceniu, zawierającej m.in. zgodę na brzmienie umowy spółki przekształconej. M. Tarska, op. cit., s. 443. W podobnym tonie wypowiedział się także A. Kidyba, Kodeks…, s. 893. W obecnie obowiązującym stanie prawnym twierdzenia te mogą być jedynie postulatami de lege ferenda. Kodeks w art. 558 § 2 pkt 1 i 2 wyraźnie odróżnia projekt uchwały w sprawie przekształcenia spółki od projektu umowy spółki przekształconej. Są to zatem dwie odrębne czynności prawne. Do analogicznego rezultatu prowadzi także wykładnia art. 556 k.s.h. 34 T. Siemiątkowski, R. Potrzeszcz, Łączenie, podział i przekształcenia spółek. Uwagi w sprawie zmian kodeksu spółek handlowych, „Przegląd Prawa Handlowego” 2001, nr 11, s. 26. 35 Dla zachowania wewnętrznej spójności wywodów pominięto szczegółową analizę art. 567 k.s.h. i 568 k.s.h. regulujących zagadnienia zaskarżania uchwały o przekształceniu oraz odpowiedzialności za szkody wyrządzone w trakcie przekształcenia. Problematykę zaskarżenia uchwały o przekształceniu autor omówił w artykule: Zaskarżenie uchwały o przekształceniu spółki według Kodeksu spółek handlowych (w druku). 36 Z § 1 pkt 66 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 2000 r. w sprawie określenia wzorów urzędowych formularzy wniosków o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego oraz sposobu i miejsca ich udostępniania (Dz.U. nr 118, poz. 1247 z późn. zm.) wynika, że będzie to formularz KRS-ZS. 33.

(14) Piotr Kukuryk. 46. (dla przekształconej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością) lub w art. 318–319 k.s.h. (dla przekształconej spółki akcyjnej). Mając na uwadze powołany powyżej art. 19 ust. 2 KRS.U., konieczne będzie złożenie przez zarząd stosownych wniosków w postaci odpowiednich formularzy37. Złożony wniosek o wpis przekształcenia stanowi podstawę wpisu spółki przekształconej do rejestru. Jednocześnie sąd rejestrowy z urzędu wykreśla z rejestru spółkę przekształcaną. Z chwilą wpisu do rejestru spółka przekształcana staje się spółką przekształconą (art. 552 k.s.h.), a wspólnicy spółki przekształcanej, którzy złożyli oświadczenia o uczestnictwie w spółce przekształconej, stają się wspólnikami spółki przekształconej (art. 553 § 3 k.s.h.). Ostatnią czynnością procedury przekształceniowej jest zamieszczenie ogłoszenia o przekształceniu spółki w Monitorze Sądowym i Gospodarczym (zob. art. 5 § 3 k.s.h. i art. 13 ust. 1 KRS.U.). Zamieszczenie ogłoszenia ma charakter obligatoryjny i uniezależnione jest od charakteru prawnego spółki przekształcanej i przekształconej38. W wypadku spółek kapitałowych stosowny wniosek o ogłoszenie pochodzić będzie od zarządu (art. 570 k.s.h.). 6. Konsekwencje przekształcenia spółki kapitałowej Dominujące w doktrynie prawa gospodarczego stanowisko39 upatruje istotę przekształcenia spółki handlowej w modyfikacji jej formy ustrojowej (typu) przy zachowaniu dotychczasowego przedmiotu działalności, sposobu prowadzenia, a także większości wspólników. Spółka przekształcona stanowi kontynuację podmiotu istniejącego przed przekształceniem, który zmienił jedynie swoją formę („szatę”) prawną. Tożsamość podmiotowa spółki przekształcanej i przekształconej sprawia, że w wypadku przekształcenia nie można mówić o sukcesji uniwersalnej40. Nie kwestionując powyższego stanowiska, należy jednak zaznaczyć, że ustanowiona w Kodeksie spółek handlowych zasada kontynuacji nie ma charakteru absolutnego, a jej działanie w odniesieniu do konkretnej konfiguracji przekształceń wykazuje często odstępstwa od ujęcia modelowego. Jest to widoczne zwłaszcza w odniesieniu do przekształceń w ramach spółek kapitałowych.. KRS–W3 (dla spółki z ograniczoną odpowiedzialnością) oraz KRS–W4 (dla spółki akcyjnej). P. Pyzioł, I. Weiss, A. Szumański, op. cit., s. 895. 39 Kodeks spółek handlowych…, s. 1030 i nast. 40 Według K. Kruczalaka przekształcenie stanowi sukcesję uniwersalną, w której „jednym aktem (uno actu) wszystkie prawa i obowiązki spółki przekształcanej przechodzą na spółkę przekształconą”, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, J. Frąckowiak, A. Kidyba, K. Kruczalak, W. Opalski, Warszawa 2001, s. 886. 37. 38.

(15) Problematyka prawna przekształcenia spółki …. 47. W Kodeksie spółek handlowych zasada kontynuacji została wyrażona expressis verbis w art. 553 k.s.h41, zgodnie z którym spółce przekształconej przysługują wszystkie prawa i obowiązki spółki przekształcanej (art. 553 § 1 k.s.h.). Zasada kontynuacji odnosi się przy tym zarówno do sfery praw i obowiązków prywatnoprawnych, jak i publicznoprawnych. W pierwszym wypadku ma ona charakter bezwarunkowy i nieograniczony. Spółka przekształcona staje się stroną umów uprzednio zawartych przez spółkę przekształcaną bez konieczności sporządzania jakichkolwiek aneksów do istniejących umów. Przysługują jej także wszystkie prawa rzeczowe i obligacyjne, których podmiotem była uprzednio spółka przekształcana42. W sferze praw i obowiązków publicznoprawnych status prawny spółki przekształconej przedstawia się nieco inaczej. Z treści przepisu art. 553 § 2 k.s.h. wynika, że zezwolenia, koncesje oraz ulgi przyznane spółce przed jej przekształceniem nie przysługują spółce przekształconej, jeżeli tak stanowi ustawa lub sama decyzja o udzieleniu zezwolenia, koncesji lub ulgi. Kontynuacja praw i obowiązków publicznoprawnych ma zatem charakter warunkowy i ograniczony43. Jest to szczególnie ważne w odniesieniu do przekształceń w ramach spółek kapitałowych z uwagi na ustanowione w wielu ustawach ograniczenia w zakresie wyboru formy prawnej (typu spółki) prowadzonej działalności gospodarczej44. Ciągłość zachodzącą pomiędzy spółką przekształcaną i przekształconą podkreślają także regulacje dotyczące tzw. prawa firmowego. W razie przekształcenia w ramach spółek kapitałowych zasadą będzie zachowanie przez spółkę przekształconą dotychczasowego rdzenia firmy spółki przekształcanej; zmianie ulegnie tylko dodatkowe oznaczenie wskazujące na charakter spółki. Jeżeli jednak zmiana dotyczy także rdzenia45, spółka przekształcona ma obowiązek podawania w nawiasie dawnej firmy obok nowej firmy z dodaniem wyrazu „dawniej”, przez okres co najOdniesienia do zasady kontynuacji można odnaleźć także w innych przepisach Kodeksu. Np. zgodnie z art. 552 k.s.h. spółka przekształcana staje się spółka przekształconą z chwila wpisu spółki przekształconej do rejestru. W konsekwencji nie jest wymagane składanie przez wspólników spółki przekształcanej uczestniczących w przekształceniu żadnych oświadczeń o objęciu udziałów lub akcji w spółce przekształconej. Wspólnicy spółki przekształcanej składają oświadczenia o uczestnictwie w spółce przekształconej (podkreślenie moje; art. 564 § 1 k.s.h.). Kodeks odchodzi od występującego w Kodeksie handlowym pojęcia „przystąpienia” do spółki jako niezgodnego z zasadą kontynuacji. Zob. Uzasadnienie…, s. 56. 42 Nie wyłącza to obowiązku zawiadomienia przez spółkę o przekształceniu jej kontrahentów umownych, jak również konieczności odpowiedniego sprostowania brzmienia firmy, np. we wpisie do księgi wieczystej. 43 Zob. szerzej A. Kidyba, Kodeks 2002…, s. 1167 i nast. 44 Por. rozważania zawarte w pkt. III. 45 Do zmiany rdzenia firmy może dojść np. w razie zmiany dotychczasowego przedmiotu działalności. Należy przypomnieć, że w obu typach spółek kapitałowych rdzeń firmy może być obrany dowolnie (por. art. 160 § 1 k.s.h. i art. 305 § 1 k.s.h.). 41.

(16) Piotr Kukuryk. 48. mniej roku od dnia przekształcenia (art. 554 k.s.h.). Powyższe rozwiązanie ma na względzie zarówno bezpieczeństwo obrotu prawnego (w szczególności wierzycieli spółki), jak również interesy samej spółki przekształconej; umożliwia bowiem jej łatwiejszą identyfikację w obrocie. Jedną z konsekwencji działania w procesie przekształcania spółek zasady kontynuacji jest założenie, że prawa i obowiązki wspólnika wobec spółki przekształconej powinny być takie same jak w spółce przekształcanej, o ile są one do pogodzenia z naturą prawną spółki przekształconej. W odniesieniu do przekształceń w ramach spółek kapitałowych zasada ta została rozwinięta w art. 579 k.s.h. Zgodnie z nim prawa i obowiązki wspólnika spółki przekształcanej46, które nie są zgodne z przepisami ustawy o spółce przekształconej, wygasają z mocy prawa z dniem przekształcenia (art. 579 § 1 k.s.h.)47. Z tą też chwilą powstaje roszczenie wspólnika względem spółki przekształconej o uzyskanie stosownego wynagrodzenia pieniężnego za utracone prawa, które powinno być wypłacone nie później niż w terminie roku od dnia przekształcenia, chyba że uprawniony wspólnik i spółka postanowią inaczej (art. 579 § 2 k.s.h.). Strony mogą zatem umownie zmodyfikować termin wypłaty wynagrodzenia, natomiast kwestią sporną jest możliwość modyfikacji jego pozostałych aspektów (wysokości, charakteru pieniężnego)48. Zarówno w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością (art. 176 § 1 k.s.h.), jak i w spółce akcyjnej (w odniesieniu do akcji imiennych – art. 356 § 1 k.s.h.) istnieje możliwość umownego zobowiązania wspólnika do powtarzających się świadczeń niepieniężnych wobec spółki. W wypadku przekształceń w obrębie spółek kapitałowych zobowiązanie to, zgodnie z zasadą kontynuacji praw i obowiązków, w dalszym ciągu będzie ciążyć na wspólniku spółki przekształconej, chyba że wystąpi on z roszczeniem wobec spółki o zwolnienie się od tego obowiązku za zapłatą stosownego wynagrodzenia (art. 579 § 3 k.s.h.). Zwolnienie wymaga zgody spółki przekształconej, która nie może go jednak odmówić, jeżeli wysokość wynagrodzenia będzie „stosowna”, tj. odpowiadająca wartości, jakie dla spółki miało świadczenie wspólnika. Takimi prawami, które mogą przysługiwać wspólnikowi spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, a nie występują w spółce akcyjnej, są np.: prawo do posiadania nierównego udziału (art. 152 k.s.h.), czy też prawo do indywidualnej kontroli spółki (art. 212 k.s.h.). Pełny katalog praw i obowiązków wspólników przekształcanych spółek kapitałowych, które wygasają w razie przekształcenia, konstruuje A. Szumański, Kodeks spółek handlowych…, s. 1209–1210. 47 Konsekwencją zawartego w art. 579 § 4 k.s.h. wyłączenia stosowania art. 415 § 3 k.s.h. jest brak wymogu uzyskania zgody akcjonariusza przekształcanej spółki akcyjnej na uszczuplenie jego praw w przekształconej spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Zagadnieniem spornym w doktrynie pozostaje kwestia, czy taka zgoda wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest konieczna w przypadku odwrotnej konfiguracji przekształcenia. Tak np. R. Pabis, Przekształcanie spółek handlowych w świetle nowych regulacji (cz. III), „Prawo Spółek” 2002, nr 9, s. 33. 48 Ibidem, s. 1212. 46.

(17) Problematyka prawna przekształcenia spółki …. 49. Ochronie praw osób trzecich w stosunku do spółki służy regulacja zawarta w art. 580 k.s.h., zgodnie z którą, posiadaczom niektórych rodzajów obligacji49 (zamiennych, z prawem pierwszeństwa oraz innych uprawniających do świadczeń niepieniężnych) w przekształcanej spółce akcyjnej przekształcona spółka z ograniczoną odpowiedzialnością powinna zapewnić prawa co najmniej równoważne z tymi, które im przysługiwały dotychczas. W powyższym zakresie wyłączone jest w zasadzie działanie zasady kontynuacji50. Możliwa jest także zmiana lub wygaśnięcie tych uprawnień w drodze umowy pomiędzy uprawnionym obligatariuszem a spółką. Przekształcenie spółki kapitałowej w inną spółkę kapitałową nie zmienia zasad odpowiedzialności wspólników wobec osób trzecich za jej zobowiązania. Zarówno w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, jak i w spółce akcyjnej zasadą jest wyłączenie takiej odpowiedzialności. 7. Wnioski końcowe Przeprowadzona analiza przepisów regulujących procedurę przekształcenia w obrębie spółek kapitałowych pozwala na sformułowanie kilku wniosków końcowych. Wątpliwości budzi zastosowana przez ustawodawcę technika legislacyjna wymuszająca współstosowanie przepisów ogólnych, odnoszących się do wszelkich możliwych konfiguracji przekształceń oraz odpowiedniej grupy regulacji szczególnych, normujących kwestie specyficzne wyłącznie dla przekształceń w obrębie spółek kapitałowych. Wydaje się jednak, ze w odniesieniu do tej specyficznej konfiguracji pojawiające się w praktyce trudności są mimo wszystko mniejsze niż np. w wypadku przekształceń spółek osobowych. Wynika to z faktu, że przepisy ogólne zostały sformułowane głównie pod kątem przekształceń w obrębie spółek kapitałowych. Czynnikiem ułatwiającym przekształcenia jest także podobieństwo typologiczne pomiędzy spółką z ograniczoną odpowiedzialnością i spółką akcyjną. Nie zmienia to jednak faktu, że z uwagi na stopień sformalizowania i złożoności struktury wewnętrznej spółek kapitałowych jest to jedna z najbardziej skomplikowanych konfiguracji przekształceń. Ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o obligacjach (t.j. Dz.U. 2001, nr 120, poz. 1300 z późn. zm. dalej w tekście cytowana jako Oblig.U.). 50 W odniesieniu do obligacji zamiennych oraz obligacji z prawem pierwszeństwa wyłączenie zasady kontynuacji wynika z faktu, że powyższe rodzaje obligacji może emitować tylko spółka akcyjna (art. 20 ust. 1 i art. 22 ust. 1 Oblig.U.). Inaczej jest w wypadku obligacji uprawniających od świadczeń niepieniężnych emitenta (art. 4 ust. 2 Oblig.U.). Z art. 2 ust. 1 Oblig.U. wynika, że takie obligacje mogą być emitowane przez oba typy spółek kapitałowych. W tym zakresie wyłączenie zasady kontynuacji nie ma charakteru absolutnego i odnosi się tylko do tych rodzajów świadczeń niepieniężnych, które nie mogą być spełnione przez przekształconą spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. Zob. A. Kidyba, Kodeks 2002…, s. 1163. 49.

(18) 50. Piotr Kukuryk. Legal Issues Associated with Transforming Capital-based Companies into Other Capital-based Companies One of the permissible transformation configurations under the Commercial Companies Code (article 551) is transformation of a capital-based company into another capital-based company. In practice, this involves the legal possibility of transforming a limited liability company into a joint stock company or vice versa. In contrast to the remaining configurations, transformation is not a completely new approach in Polish law – this possibility also existed under the Commercial Code of 1934. The normative relationship between these regulations is, however, very loose. In this article, the author analyses the particular phases of the procedure for transforming a capital-based company into another capital-based company and devotes particular attention to describing the transforming capacity of a capital-based company and the legal and economic causes underpinning this type of transformation. Given the legislative technique applied by parliament that forces the joint application of general regulations on all permissible forms of transformation configurations under the Code and the relevant group of detailed regulations on the specific type of transformation, the author addresses the practical difficulties that could arise from this issue. It appears, however, that in reference to this specific configuration, the difficulties that appear in practice are, despite everything, less than for instance in the case of transformation of partnerships. This is due to the fact that the general regulations are worded mainly from the perspective of the transformation of capital-based companies. The typological similarity between the limited liability company and the joint stock company is also a factor facilitating transformation. Given the limited scope of the article, it was not possible to discuss all issues in due detail. The article omits, inter alia, the issue of appealing resolutions on transformation and liability for damages caused in the transformation process of the company. The article closes by offering some conclusions..

(19)