Anna Kuśmidrowicz-Król
WYSTAWA: RYCINY REMBRANDTA
Wystawa poświęcona twórczości gra-ficznej Rembrandta van Rijn, prezentująca jego dzieła ze zbiorów Museum Het Rem-brandthuis w Amsterdamie, pokazywana była w salach wystaw czasowych Zamku Królewskiego w terminie od 16 marca do 9 maja 2004 r.
Mistrzostwo sztuki rytowniczej Rem-brandta, stanowiącej obok malarstwa i ry-sunku znaczącą część jego artystycznego dorobku, zapewniło mu pozycję jednego z najwybitniejszych twórców europej-skich także w dziedzinie grafiki. Za życia znany był nawet bardziej jako twórca ry-cin, gdyż jego rytowane dzieła łatwiej do-cierały do szerokiego kręgu odbiorców. Już współcześni doceniali swobodny styl
rysowania, ekspresję i dramatyzm scen biblijnych, jak również osiągnięcia Rem-brandta w dziedzinie rozwijania techniki akwaforty. Jego sztuka graficzna od po-czątku była ważnym źródłem inspiracji dla innych artystów i nadal jest istotnym punktem odniesienia wielu twórczych działań.
Scenariusz wystawy przygotowało Mu-zeum Rembrandta w Amsterdamie, po-siadające jedną z najbardziej znaczących kolekcji rycin mistrza. Ze znanych dzisiaj około 290 grafik jego autorstwa na wysta-wie zaprezentowano 94. Była to pierwsza w Polsce tak szeroko zakrojona prezenta-cja twórczości graficznej Rembrandta. Kryterium wyboru eksponatów stanowi-ła chęć zademonstrowania różnorodnych zainteresowań artysty. Grafiki podzielo-ne zostały na grupy tematyczpodzielo-ne. Dzięki temu widzowie mogli porównać różne sposoby przedstawiania tego samego motywu, widoczne np. w grupie rycin
o tematyce portretowej, obejmującej au-toportrety oraz wizerunki członków ro-dziny i znajomych artysty, czy zapoznać się ze sferą fascynacji biblijnych, repre-zentowaną przez najliczniejszą grupę dzieł w dorobku Rembrandta. Obok por-tretów i scen biblijnych na wystawie zna-lazły się przedstawienia alegoryczne, fan-tastyczne, mitologiczne i rodzajowe, a także studia i pejzaże.
Ukazanie dzieł w takim układzie po-zwoliło dostrzec różnorodne aspekty twórczości graficznej mistrza. I tak, można było zauważyć, że niezależnie od tematu jednym z dominujących środków ekspre-sji u Rembrandta są silne kontrasty świa-tłocieniowe. Natomiast swobodę rysunku podziwialiśmy w rycinach o tematyce pej-zażowej. Rembrandtowskie akwafortowe wyobrażenia krajobrazu holenderskiego zaliczane są do najwybitniejszych osiąg-nięć w dziedzinie grafiki. Z kolei sposób rozgrywania akcentów dramaturgicznych można było obserwować na przykładzie kompozycji scen staro- i nowotestamento-wych. Prace określane jako tronies trakto-wał artysta zapewne jako studia robocze, służące poszukiwaniu właściwego wyra-zu dla przedstawień postaci biblijnych, a wśród scen rodzajowych najbardziej charakterystyczne wydawały się wizerun-ki żebraków i włóczęgów.
Klarowny układ wystawy pozwalał za-równo dostrzec różnorodność podejmo-wanych tematów, jak i studiować niebywa-łe techniczne dokonania Rembrandta w dziedzinie akwaforty, czy wreszcie kon-templować bogactwo zawartych w dzie-łach treści. Kontakt z subtelną materią graficznych arcydzieł mistrza ułatwiała 163
ANNA KUŚM1DROW1CZ-K.RÓL
Wejście na wystawę Ryciny Rembrandta. Fot. A. Ri wyważona aranżacja plastyczna wystawy autorstwa Agnieszki Putowskiej-Tomasze-wskiej, dopełniona oświetleniem zapro-jektowanym przez Żanetę Govenlock. Ta oszczędna na pierwszy rzut oka ekspozy-cja znakomicie podkreślała urodę prac i stwarzała optymalne warunki do ich po-dziwiania, uchylając drzwi do świata sztu-ki, opowiadającej fascynującą, emanującą filozoficznym przesłaniem historię ludz-kich losów.
Podążając za światłem przenikającym materię dzieł Rembrandta, widzieliśmy u początku tej wędrówki twarze bliskich i kochanych oraz własne podobizny arty-sty, wykreowane często dosłownie kilko-ma kreskami. Wyczuwalne w niektórych autoportretach poczucie mocy twórczej i radość wywołana sukcesem szybko na-znaczone zostały piętnem osobistych tra-gedii. Dramatyzm i barokowa ekspresja, czasem sięgająca nawet nut patetycznych w scenach biblijnych z lat 30., zdawały się być świadectwem buntu i rozterek. Z cza-164
& B. Tropiło
sem jednak protest przygasł, przemienia-jąc się w pełną determinacji potrzebę uka-zania samotności jednostki wobec spraw ostatecznych. Sceny biblijne z ostatnich lat twórczości graficznej prezentowały zaskakującą harmonię i uspokojenie wcześniejszych emocji, stając się manife-stacją pokory wobec wyroków opatrzno-ści. Obok kompozycji znajdujących emo-cjonalne odniesienie do dramatycznych przeżyć osobistych na wystawie znalazły się też przedstawienia pełne hedonistycz-nej afirmacji świata. Nastroje takie wyczu-wało się w pejzażach, ukazujących skraj-nie odmienne - od groźnych po sielanko-we - stany natury, w portretach patrzą-cych ciepło oczami przyjaciół czy nawet w notatkach z życia codziennego, traktu-jących z pełnym sympatii zrozumieniem sylwetki żebraków i włóczęgów.
Podziwiając graficzny dorobek Rem-brandta, można było odnieść wrażenie, że artysta, podążając trudną i pełną rozterek drogą twórczą posiadł wiedzę o tajemnicy
WYSTAWA: RYCINY REMBRANDTA
egzystencji. Jeden z jego bohaterów, zna-ny od XVIII w. pod imieniem Fausta, wy-glądał na pochłoniętego poszukiwaniem tej tajemnicy. Natomiast wyobrażenie św. Hieronima na de włoskiego pejzażu ma-nifestowało jeszcze inną postawę. Kon-trast pomiędzy wyczarowaną kilkoma oszczędnymi kreskami sylwetką zatopio-nego w rozmyślaniach mędrca a otocze-niem, ukazanym za pomocą bogatych, pełnych świadocienia i walorowych efek-tów trójwymiarowych form, podkreślał jego filozoficzny dystans wobec toczące-go się obok życia.
Kontakt z graficznym dorobkiem Rem-brandta ułatwiał katalog wydany przez Ośrodek Wydawniczy Zamku Królew-skiego w Warszawie Arx Regia, przy któ-rego opracowaniu wykorzystano edycję angielską The Rembrandt House. A cata-logue of Rembrandt etchings, Museum Het Rembrandthuis, Amsterdam 1999.
Znala-zły się w nim krótkie eseje na temat sztu-ki graficznej mistrza i historii kolekcji Mu-zeum Rembrandta w Amsterdamie, a tak-że kalendarium życia artysty oraz ilustra-cje i noty do wszystkich prezentowanych rycin. Zwiedzający wystawę mogli odwie-dzić sklepik z pamiątkowymi drobiazga-mi nawiązującydrobiazga-mi do rycin Rembrand-towskich, gdzie szczególną atrakcją były współczesne odbitki wybranych grafik. Natomiast Dział Oświatowy zapraszał go-ści do poznania tajników sztuki graficz-nej i obejrzenia zaaranżowanego warszta-tu rytowniczego. Kuratorem wystawy by-ła Anna Kuśmidrowicz-Król.
Ekspozycja cieszyła się wielkim powo-dzeniem, co po raz kolejny potwierdziło potrzebę kontaktu szerokiego kręgu pu-bliczności ze sztuką najwyższego forma-tu, do jakiej niewątpliwie należy graficz-na spuścizgraficz-na Rembrandta.
