Medycyna Wet. 2006, 62 (11) 1284
Praca oryginalna Original paper
W ostatnich latach nast¹pi³ ogromny postêp w zakresie leczenia stomatologicznego ma³ych zwierz¹t. Mniej po-wszechne sta³o siê usuwanie zêbów, czêciej natomiast le-karze podejmuj¹ siê odtwarzania utraconych tkanek zêba oraz leczenia endodontycznego (leczenia kana³owego) (1, 7, 10, 11, 12, 17, 27). Leczenie kana³owe zêbów polega przede wszystkim na usuniêciu zawartoci jamy zêba, che-miczno-mechanicznym opracowaniu kana³u oraz szczelnym wype³nieniu jego wiat³a. W przypadku ma³ych zwierz¹t leczenie takie wykonuje siê zazwyczaj u psów (11, 27, 25). U kotów do ewentualnego leczenia endodontycznego kwa-lifikuj¹ siê w³aciwie tylko k³y (12), których rednica wia-t³a oraz d³ugoæ przewodu jest zbli¿ona do zêbów ludzkich i pozwala w zwi¹zku z powy¿szym na stosowanie narzêdzi standardowo u¿ywanych podczas leczenia kana³owego zê-bów u cz³owieka.
Ostatnim etapem leczenia endodontycznego zêba jest wype³nienie kana³u korzeniowego, które winno szczelnie zamykaæ jego wiat³o na ca³ej d³ugoci. W chwili obecnej sporód wielu materia³ów zalecanych do wype³niania ka-na³ów najpowszechniej stosowana jest gutaperka. Mate-ria³ ten nie dra¿ni tkanek przyzêbia wierzcho³kowego, ³at-wo daje siê do kana³u wprowadzaæ oraz w razie potrzeby ³atwo siê z niego usuwa (4, 15, 22, 32). Gutaperka nie prze-barwia tkanek zêbowych oraz daje kontrast w obrazie rent-genowskim. Wype³nienie kana³u korzeniowego sam¹ gu-taperk¹ nie zapewnia jednak szczelnego zamkniêcia jego wiat³a, jest wiêc konieczne dodatkowe stosowanie mate-ria³ów plastycznych uszczelniaczy (4, 15, 22, 24, 32).
Gutaperkê mo¿na wprowadziæ do wiat³a kana³u w po-staci sta³ej, na zimno, np. jako pojedynczy æwiek lub te¿
jako wiele æwieków upchniêtych za pomoc¹ odpowiednich narzêdzi rêcznych tzw. rozpychaczy (technika kondensacji bocznej) wzglêdnie w postaci plastycznej, po uprzednim rozgrzaniu (metody termoplastyczne). Wype³nienie kana³u korzeniowego metod¹ pojedynczego æwieka polega na umieszczeniu w jego wietle du¿ej iloci pasty (uszczel-niacza kana³owego) i jednego æwieka. Metoda ta jest doæ szybka i ma³o pracoch³onna, lecz nie zapewnia uzyskania odpowiednio du¿ego udzia³u gutaperki w materiale wype³-niaj¹cym kana³ (im wiêcej gutaperki a mniej uszczelniacza w materiale wype³niaj¹cym kana³, tym wype³nienie lepsze jakociowo) oraz grozi przepchniêciem uszczelniacza poza otwór wierzcho³kowy korzenia zêba, co znacznie obni¿a odsetek pozytywnych wyników leczenia. Kondensacja boczna gwarantuje natomiast doæ wysok¹ zawartoæ gu-taperki w wype³nieniu oraz rzadko prowadzi do prze-pchniêæ, jest jednak metod¹ doæ praco- i czasoch³onn¹ oraz nara¿a korzeñ zêba na pionowe pêkniêcie (4, 15, 24, 32). W zwi¹zku z powy¿szym coraz czêciej w stomatologii ludzi, jak i zwierz¹t stosowane s¹ techniki termoplastycz-ne, które zapewniaj¹c szczelne wype³nienie kana³u g³ów-nie gutaperk¹, g³ów-nie nara¿aj¹ zêba na pêkniêcie lub z³amag³ów-nie (1, 4, 10, 15, 25, 32).
W chwili obecnej stosowanych jest wiele metod wype³-niania kana³ów uplastycznion¹ cieplnie gutaperk¹. Niektó-re z nich polegaj¹ na wprowadzeniu gutaperki do kana³u i skondensowaniu jej po uprzednim rozgrzaniu (kondensa-cja boczna na ciep³o, kondensa(kondensa-cja pionowa); inne wyma-gaj¹ rozgrzania gutaperki poza jam¹ ustn¹ i wstrzykniêcia jej do wiat³a kana³ów (metody iniekcyjne). Odrêbn¹ gru-pê technik termoplastycznych stanowi¹ metody
polegaj¹-Wzrost temperatury na powierzchni korzeni k³ów
u kotów w nastêpstwie wype³niania kana³ów
æwiekami Thermafil Plus
MARIUSZ LIPSKI, KRZYSZTOF WONIAK, RYTA £AGOCKA, JADWIGA BUCZKOWSKA-RADLIÑSKA
Zak³ad Stomatologii Zachowawczej Katedry Stomatologii Zachowawczej i Periodontologii PAM, al. Powstañców Wlkp. 72, blok 18, 70-111 Szczecin
Lipski M., Woniak K., £agocka R., Buczkowska-Radliñska J.
Root surface temperature rise in cats canine teeth during root canal filling
using the Thermafil Plus technique
Summary
This in vitro study evaluated temperature rises on the outer root surfaces of cats canine teeth during the Thermafil Plus filling technique. Twelve extracted cat canine teeth were used. After root canal cleaning and shaping, the teeth were filled with Thermafil Plus and AH Plus root canal sealer. Temperature changes on the whole mesial outer surfaces of the roots were measured using an infrared thermal imaging camera. The results of this in-vitro study showed that the use of the Thermafil Plus technique to fill canine teeth in cats produces a temperature rise below the critical level and therefore should not damage the periodontal ligament and/or the surrounding attachment apparatus.
Medycyna Wet. 2006, 62 (11) 1285
ce na uplastycznieniu gutaperki i skondensowaniu jej w ka-nale za pomoc¹ odpowiedniego upychad³a maszynowego (kondensacja termomechaniczna) (4, 15, 32). Metody, o któ-rych mowa opracowano przede wszystkim w celu leczenia endodontycznego zêbów ludzkich, chocia¿ z du¿ym powo-dzeniem stosowane s¹ u ma³ych zwierz¹t (1).
Jedn¹ z nowszych technik termoplastycznych jest meto-da Thermafil. Zosta³a ona wprowadzona do stomatologii w 1976 r. przez Johnsona (18), ale powszechnie zaczêto j¹ stosowaæ dopiero na pocz¹tku lat dziewiêædziesi¹tych. Sta³o siê to mo¿liwe dziêki wprowadzeniu systemu Thermafil do masowej produkcji.
Technika Thermafil, a obecnie jej modyfikacja Therma-fil Plus, polega na wype³nianiu kana³u korzeniowego æwie-kiem o specjalnej budowie. Plastikowy nonik pokryty warstw¹ gutaperki (ryc. 1A) uplastycznia siê w specjalnym urz¹dzeniu rozgrzewaj¹cym (Therma-Prep Plus) (ryc. 1B), a nastêpnie wprowadza siê go wolno do kana³u na obliczo-n¹ wczeniej d³ugoæ robocz¹ (ryc. 2A). Po umieszczeniu æwieka w kanale nale¿y go odci¹æ na wysokoci ujcia (ryc. 2B), a uplastycznion¹ cieplnie gutaperkê skondensowaæ.
Technika Thermafil Plus, podobnie jak wszystkie metody wype³niania kana³ów gutaperk¹, wymaga zastosowania uszczelniacza, który nale¿y umieciæ w obrêbie przykoro-nowej czêci kana³u bezporednio przed wprowadzeniem æwieka do jego wiat³a.
Technika Thermafil jest metod¹ szybk¹, nies³ychanie ³atw¹ oraz ma³o pracoch³onn¹. Jak wykaza³y badania Ulbrichta i wsp. (31), wype³nienie kana³ów w zêbie trzo-nowym psa æwiekami Thermafil Plus wymaga 6-krotnie mniej czasu ani¿eli technik¹ kondensacji pionowej z u¿y-ciem gutaperki SuccessFil. Technika Thermafil zapewnia równie¿ doæ wysoki odsetek pozytywnych wyników le-czenia, co potwierdzaj¹ dwuletnie obserwacje kliniczne (20). Æwieki Thermafil Plus s¹ stosowane z powodzeniem do ostatecznego wype³niania kana³ów korzeniowych zêbów u psów. W przypadku zêbów o d³ugich kana³ach korzenio-wych æwieki Thermafil Plus s¹ jednak zbyt krótkie (10). Jako alternatywny sposób wype³niania zaleca siê zatem do zamkniêcia zêbów o d³ugich kana³ach inne metody wype³-niania gutaperk¹ na noniku (Successfil, AlphaSeal). Po-dobne obserwacje poczynili równie¿ Ulbricht i wsp. (31), którzy dodatkowo stwierdzili, ¿e w przypadku zêbów o bar-dzo szerokich kana³ach korzeniowych (zêby m³odych psów) rednica produkowanych æwieków mo¿e okazaæ siê zbyt ma³a.
Pimiennictwo dotycz¹ce leczenia endodontycznego zê-bów u kotów jest stosunkowo ubogie. Zwraca siê jedynie uwagê na mo¿liwoæ leczenia endodontycznego z³amanych k³ów i czêciowo zniszczonych zêbów trzonowych (17) oraz na mo¿liwoci leczenia kana³owego k³ów tych zwierz¹t (12). Interesuj¹ce badania dotycz¹cego anatomii kocich k³ów w aspekcie leczenia endodontycznego wykonali Hen-net i Harvey (16), którzy oceniaj¹c 70 usuniêtych zêbów wykazali zbli¿on¹ anatomiê wierzcho³ka korzenia do wy-stêpuj¹cej w uzêbieniu psów. Autorzy ci nie stwierdzili po-jedynczego otworu wierzcho³kowego, charakterystyczne-go dla zêbów ludzkich, lecz zaobserwowali na powierzch-ni szczytu liczne otwory wierzcho³kowe (przeciêtpowierzch-nie 13 w szczêce i 12 w ¿uchwie) stanowi¹ce ujcia ramifikacji wierzcho³kowych. Taka anatomia wierzcho³ka korzenia, jak sugeruje Hennet i Harvey (16), jest, z jednej strony, po¿¹-dana, poniewa¿ znacznie ogranicza ryzyko wprowadzania narzêdzi do tkanek przyzêbia podczas leczenia endodon-tycznego, z drugiej strony jednak bardzo utrudnia ca³ko-wite oczyszczenie przywierzcho³kowej okolicy kana³u i tym samym mo¿e byæ przyczyn¹ niepowodzenia leczenia tych zêbów.
Wype³nianie kana³ów korzeniowych uplastycznion¹ cieplnie gutaperk¹, w tym równie¿ i technik¹ Thermafil Plus, prowadzi do wzrostu temperatury na powierzchni korzeni zêbów (2, 3, 13, 14, 19). Pocz¹tkowo za tempera-turê krytyczn¹ uwa¿ano 56°C, czyli temperatempera-turê denatura-cji fosfatazy zasadowej (cyt. 8, 9). Obecnie uwa¿a siê, ¿e temperatura 47°C, szczególnie jeli utrzyma siê w ci¹gu 1 minuty (badania przy¿yciowe wykonane na królikach), mo¿e prowadziæ do termicznego uszkodzenia cementu ko-rzeniowego, ozêbnej i/lub koci wyrostka zêbodo³owego (8, 9). Potwierdzaj¹ to w pewnym stopniu równie¿ badania oceniaj¹ce przyrost temperatury na powierzchni korzeni k³ów u tchórzofretek w nastêpstwie wype³niania kana³ów technik¹ kondensacji termomechanicznej, jak i badania his-tologiczne oceniaj¹ce zmiany w tkankach przyzêbia po za-mkniêciu kana³ów wym. metod¹ (29, 30). W cytowanych Ryc. 1. System Thermafil Plus: A) æwiek Thermafil Plus;
plas-tikowy nonik pokrywa warstwa a-gutaperki, B) cieplarka Therma Prep Plus
A
B
A
B
Ryc. 2. Schemat wype³niania kana³ów korzeniowych æwiekiem Thermafil Plus: A) wprowadzenie æwieka do kana³u korze-niowego, B) odciêcie æwieka w ujciu kana³u za pomoc¹ wier-t³a osadzonego w k¹tnicy wiertarki turbinowej
Medycyna Wet. 2006, 62 (11) 1286
badaniach przyrost temperatury zarejestrowany z u¿yciem termopary nieznacznie przekroczy³ 17°C, badania histolo-giczne za wykaza³y po 20 dniach od chwili wype³nienia kana³ów resorpcjê cementu korzeniowego (20% przypad-ków), natomiast po 40 oprócz resorpcji kostniwa (28% przy-padków) pojawi³y siê równie¿ pocz¹tkowe stadia ankylo-zy korzenia zêba z koci¹ wyrostka zêbodo³owego (22% przypadków).
Celem badañ by³o okrelenie in vitro za pomoc¹ kamery termowizyjnej wzrostu temperatury na powierzchni korze-ni k³ów u kotów w nastêpstwie wype³korze-niakorze-nia kana³ów æwie-kami Thermafil Plus.
Materia³ i metody
Dobór zêbów. Materia³ badawczy stanowi³o 12 k³ów gór-nych i dolgór-nych pochodz¹cych ze zbiorów Katedry Anatomii Prawid³owej Zwierz¹t AR w Szczecinie oraz usuniêtych u ko-tów ze wzglêdu na chorobê przyzêbia w gabinetach weteryna-ryjnych na terenie miasta Szczecina. Do badania kwalifikowa-no zêby z dro¿nym kana³em korzeniowym, znacznie zachowa-n¹ korozachowa-n¹ anatomiczzachowa-n¹ oraz ca³kowicie ukszta³towanym ko-rzeniem bez pêkniêæ i resorpcji. Zêby uzyskane od ¿ywych zwierz¹t bezporednio po ekstrakcji umieszczano w 0,9% NaCl. Nastêpnie oczyszczano je z resztek ozêbnej skalerem rêcznym i umieszczono w 1% roztworze podchlorynu sodu na okres 2 godzin. Po tym czasie zêby myto pod strumieniem bie¿¹cej wody i przechowywano w 0,9% roztworze NaCl do chwili ba-dania.
Opracowywanie kana³ów korzeniowych. Dostêp do jamy zêba stworzono za pomoc¹ wiert³a diamentowego w kszta³cie kulki osadzonego w k¹tnicy wiertarki turbinowej. Kana³y opra-cowywano metod¹ stopniowego poszerzania (step down) za pomoc¹ maszynowych narzêdzi niklowo-tytanowych Flex Master (produkcji VDW, Niemcy) oraz mikrosilnika Endo IT (produkcji VDW, Niemcy). D³ugoæ robocz¹ ustalano wpro-wadzaj¹c cienki pilnik (zazwyczaj pilnik Kerra nr 08) do wy-czucia wyranego oporu , co mia³o zazwyczaj miejsce na g³ê-bokoci o oko³o 2 mm mniejszej ni¿ d³ugoæ zêba (d³ugoæ mierzona pomiêdzy wierzcho³kowym punktem referencyjnym, tj. szczytem korzenia a koronowym punktem referencyjnym, tj. brzegiem ubytku). Kana³y opracowywano na tej d³ugoci narzêdziami do rozmiaru 30.06 (30 oznacza rednicê wierz-cho³ka narzêdzia w setnych mm, 06 za tzw. sto¿kowatoæ, czyli przyrost rednicy w setnych mm na 1 mm narzêdzia w miarê oddalania siê od jego wierzcho³ka w kierunku uchwytu). Pod-czas mechanicznego opracowywania kana³ów przestrzykiwa-no je 1% roztworem podchlorynu sodu (2 ml na ka¿de narzê-dzie) oraz w celu usuniêcia warstwy mazistej i skrócenia czasu opracowywania stosowano preparat File-Eze (produkcji Ultra-Dent, USA). Na przep³ukanie 1 kana³u zu¿ywano oko³o 10 ml roztworu. Ostatecznie kana³y przestrzykniêto wod¹ destylowan¹ i osuszono standaryzowanymi s¹czkami papierowymi.
Wype³nianie kana³ów korzeniowych. Przygotowane w ten sposób zêby umocowano w statywie i wype³niono æwiekami Thermafil Plus nr 30. W celu sprawdzenia prawid³owoci opra-cowania kana³ów wprowadzano do ich wiat³a nonik plasti-kowy uzyskany w wyniku usuniêcia gutaperki z æwieka nr 30. Jeli jakoæ (sto¿kowatoæ) opracowania kana³u nie budzi³a zastrze¿eñ (nonik osi¹ga³ pe³n¹ d³ugoæ robocz¹, nie klinuj¹c siê w kanale) rozgrzewano æwieki Thermafil Plus w cieplarce Therma Prep Plus i nastêpnie wprowadzano do kana³u korze-niowego na g³êbokoæ zgodn¹ z d³ugoci¹ robocz¹. Bezpored-nio przed wprowadzeniem æwieka do kana³u umieszczono w je-go przykoronowej czêci poszerzaczem Kerra niewielk¹ iloæ uszczelniacza AH Plus (produkcji DeTrey/Dentsply, Niemcy).
Po wprowadzeniu æwieka do kana³u i stwardnieniu gutaperki odcinano go w ujciu wiert³em ró¿yczkowym osadzonym w k¹t-nicy wiertarki turbinowej.
Pomiar temperatury. Do pomiaru temperatury u¿yto ka-mery termowizyjnej ThermaCam SC 500 (produkcji Flir, Szwe-cja). Badania wykonano w pomieszczeniu zapewniaj¹cym sta-³¹ temperaturê otoczenia (19°C-21°C), wilgotnoæ (55%-65%) oraz wzglêdny brak ruchu powietrza. Obrazy termalne mezjal-nych powierzchni korzeni zêbów rejestrowano na twardym dysku kamery w ci¹gu 60 s w odstêpach nieco krótszych ni¿ 1 sekunda. Dla dok³adnego zobrazowania termicznego zmie-rzono wspó³czynnik emisyjnoci powierzchni korzeni zêbów, wprowadzaj¹c go jako parametr koryguj¹cy do systemu po-miarowego kamery, podobnie jak temperaturê otoczenia oraz odleg³oæ badanego przedmiotu od kamery.
Wyniki i omówienie
redni wzrost temperatury zarejestrowany na powierzch-ni korzepowierzch-ni k³ów wypowierzch-niós³ 2,2°C ± 1,2°C, przy czym najpowierzch-ni¿- najni¿-sza wartoæ wynios³a 0,9°C, najwy¿najni¿-sza za 4,2°C (ryc. 3). rednia temperatura wyjciowa na powierzchni korzeni zêbów zmierzona bezporednio przed wype³nieniem kana-³ów wynios³a 20,4°C.
Rycina 3 A-C przedstawia obrazy termalne korzenia k³a rozgrzanego w nastêpstwie wype³nienia kana³u korzenio-wego æwiekiem Thermafil Plus.
Technika Thermafil Plus jest metod¹ doæ prost¹ oraz szybk¹ i ma³o pracoch³onn¹. Z tych wzglêdów mo¿e byæ jak najbardziej stosowana podczas leczenia endodontycz-nego zêbów u zwierz¹t nawet przez ma³o dowiadczoendodontycz-nego lekarza. W obecnym badaniu u¿yto k³ów kota, które w³a-ciwie jako jedyne zêby u tego zwierzêcia mog¹ byæ leczo-ne endodontycznie. Wprawdzie Holmstrom (17) uwa¿a za mo¿liwe ze wzglêdu na anatomiê systemu kana³owego le-czenie endodontyczne zêbów trzonowych, to jednak ze
A B C 24,0°C 18,0°C 18 20 22 24
Ryc. 3. Obrazy termalne (termogramy) korzenia zêba roz-grzanego w nastêpstwie wype³nienia kana³u æwiekiem Ther-mafil Plus. Termogram zarejestrowany: A) w momencie wpro-wadzania æwieka do kana³u; temperatura twardych tkanek korzenia zêba jest zbli¿ona do temperatury otoczenia, B) bez-porednio po wprowadzeniu æwieka do kana³u temperatu-ra korzenia nie uleg³a zmianie, C) 2 s po wype³nieniu tem-peratura korzenia zêba wzros³a o 1,7°C, D) 3 s po wype³nie-niu temperatura korzenia zêba wzros³a o 2,1°C
Medycyna Wet. 2006, 62 (11) 1287 wzglêdu na niesprzyjaj¹ce ich usytuowanie oraz trudnoci
w póniejszej odbudowie korony zniszczonej procesem patologicznym, jak i usuniêciem tkanek w celu stworzenia dostêpu do jamy zêba bardziej uzasadnione jest ekstrakcja zêbów trzonowych u kota ani¿eli leczenie zachowawcze.
Celem obecnego badania by³o okrelenie przyrostów temperatury na powierzchni korzeni k³ów kocich w nastêp-stwie wype³niania kana³ów technik¹ Thermafil Plus, która wymaga rozgrzania gutaperki do 120-140°C, a zrealizowa-no go rejestruj¹c przyrosty temperatury za pomoc¹ kamery termowizyjnej. Stwierdzono, i¿ wype³nianie kana³ów ko-rzeniowych æwiekami Thermafil Plus prowadzi do stosun-kowo niskiego przyrostu temperatury na powierzchni ko-rzeni k³ów. Przyrost ten okaza³ siê bowiem znacznie ni¿szy ni¿ tzw. temperatura krytyczna, czyli przyrost wynosz¹cy 10°C i utrzymuj¹cy siê co najmniej przez 1 minutê. Wyda-je siê, i¿ g³ówn¹ przyczyn¹ tak niskich zmian temperatury na powierzchni korzeni jest szybkie och³adzanie siê guta-perki w okresie pomiêdzy wyjêciem æwieka z cieplarki a umieszczeniem go w kanale korzeniowym. Niskie przy-rosty temperatury rejestrowane po wype³nieniu kana³ów technik¹ Thermafil Plus nale¿y równie¿ przypisaæ dobrym w³aciwociom izolacyjnym zêbiny i cementu korzeniowe-go (5) oraz zastosowaniu uszczelniacza, który mimo i¿ wprowadzany do kana³u w niewielkiej iloci tworzy we-d³ug niektórych autorów (2) warstwê izoluj¹c¹ zêbinê od gutaperki, obni¿aj¹c przyrost temperatury na powierzchni korzeni przeciêtnie o 1-2°C.
Przyrosty temperatury na powierzchni korzeni zêbów ludzkich w nastêpstwie wype³niania kana³ów æwiekami Thermafil by³y jak dot¹d jedynie przedmiotem badañ w³as-nych (21, 23) oraz Behni i McDonalda (3). W cytowaw³as-nych badaniach in vitro wykazano tak¿e wzglêdnie niskie przy-rosty temperatury tj. wartoci nie przekraczaj¹ce w ¿ad-nym wypadku 10°C.
Zmiany temperatury na powierzchni korzeni zêbów u ma-³ych zwierz¹t w nastêpstwie wype³niania kana³ów korze-niowych uplastycznion¹ cieplnie gutaperk¹ by³y przedmio-tem niewielu badañ. Saunders (29) stosuj¹c technikê kon-densacji termomechanicznej u tchórzofretek, ocenia³a po-ziom temperatury na powierzchni korzeni k³ów u tych zwie-rz¹t i stwierdzi³a w warunkach in vivo przyrost temperatu-ry na ich powierzchni nieznacznie przekraczaj¹cy 17°C. W drugiej czêci badania (30) oceniono wp³yw tego przy-rostu na tkanki przyzêbia tchórzofretek i stwierdzono w ba-daniu histologicznym wykonanym po 40 dniach od lecze-nia nieodwracalne uszkodzelecze-nia w postaci resorpcji cemen-tu korzeniowego oraz ankylozy zêbów z koci¹ wyrostka zêbodo³owego. Zmiany odwracalne w przyzêbiu obserwo-wali natomiast Molyvdas i wsp. (26), którzy do zamkniê-cia psich zêbów u¿yli techniki iniekcyjnej Obtura oraz Castelli i wsp. (6), którzy do wype³nienia siekaczy ma³p zastosowali technikê kondensacji bocznej z u¿yciem apa-ratu Endotec. Odwracalne uszkodzenie tkanek ozêbnej wykaza³y równie¿ badania Handa i wsp. (13), dotycz¹ce wp³ywu techniki kondensacji pionowej na ozêbn¹ minia-turowych winek. W cytowanym badaniu dodatkowo w wa-runkach in vitro zbadano przyrosty temperatury wystêpu-j¹ce na powierzchni korzeni podczas wype³niania kana³ów technik¹ kondensacji pionowej (po wprowadzeniu rozpy-chacza rozgrzanego w p³omieniu palnika gazowego do 380°C w obrêb kana³u korzeniowego) i stwierdzono war-toci nie przekraczaj¹ce 3-4°C.
Uzyskane wyniki wskazuj¹, ¿e technika Thermafil Plus prowadzi do przyrostów temperatury na powierzchni ko-rzeni k³ów kocich znacznie ni¿szych ni¿ temperatura kry-tyczna, co pozwala uznaæ tê metodê za bezpieczny sposób wype³niania tych zêbów u kotów.
Pimiennictwo
1.Anthony J. M. G.: Comparative obturation techniques in the canine. J. Vet. Dent. 1991, 8, 24-29.
2.Barkhordar R. A, Goodis H. E., Watanabe L., Koumdjian J.: Evaluation of tempe-rature rise on the outer surface of teeth during root canal obturation techniques. Quintessence Int. 1990, 21, 585-588.
3.Behnia A., McDonald N. J.: In vitro infrared thermographic assessment of root surface temperatures generated by the Thermafil Plus system. J. Endod. 2001, 27, 203-205.
4.Briseno B.: Die thermoplastischen Wurzelkanalfüllmethoden im Überblick. Phil-lip J. 1990, 7, 65-73.
5.Brown W. S., Dewey W. A., Jacobs H. R.: Thermal properties of teeth. J. Dent. Res. 1970, 49, 752-755.
6.Castelli W. A., Caffesse R. G., Pameijer C. H., Diaz-Perez R., Farquhar J.: Perio-dontium response to a root canal condensing device (Endotec). Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol. 1991, 71, 333-337.
7.Clark D. E.: Endodontics of dogs and cats: an alternative to extraction. Aust. Vet. J. 1995, 72, 383-389.
8.Eriksson A. R., Albrektsson T.: Temperature threshold levels for heat-induced bone tissue injury: a vital-microscopic study in the rabbit. J. Prosth. Dent. 1983, 50, 101-107.
9.Eriksson A., Albrektsson T., Grane B., Mc Queen D.: Thermal injury to bone. A vital-microscopic description of heat effects. Int. J. Oral Surg. 1982, 11, 115-121. 10.Golden A. L., Hennet P. R.: Root canal obturation using Thermafil endodontic
obturators in dog teeth. J. Vet. Dent. 1992, 9, 4-7.
11.Gawor J.: Histological evaluation of the periapical tissues in single-rooted teeth after root canal treatment. Medycyna Wet. 1999, 55, 191-194.
12.Gawor J.: Zarys stomatologii ma³ych zwierz¹t. Sanmedia, Warszawa 1995. 13.Hand R. E., Huget E. F., Tsaknis P. J.: Effects of a warm gutta-percha technique on
the lateral periodontium. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol. 1976, 42, 395-401. 14.Hardie E.: Further studies on heat generation during obturation techniques
invol-ving thermally softened gutta-percha. Int. Endod. J. 1987, 20, 122-127. 15.Heidemann D.: Die Wurzelkanalfüllung manuell maschinell. Dtsch. Zahnärztl.
Z. 1989, 44, 414-416.
16.Hennet P. R., Harvey C. E.: Apical root canal anatomy of canine teeth in cats. Am. J. Vet. Res. 1996, 57, 1545-1548.
17.Holmstrom S. E.: Feline endodontics. Vet. Clin. North Am. Small Anim. Pract. 1992, 22, 1433-1451.
18.Johnson W. B.: A new gutta-percha technique. J. Endod. 1978, 4, 184-188. 19.Lee F. S, Van Cura J. E., BeGole E.: A comparison of root surface temperatures
using different obturation heat sources. J. Endod. 1998, 24, 617-620.
20.Lipski M.: Studies comparing the efficacy of root canal filling with gutta-percha lateral condensation and Thermafil obturators. Ann. Acad. Med. Stetin. 2000, 46, 317-330.
21.Lipski M., Woniak K.: Thermographic evaluation of temperature rises on the outer root surface of teeth during Thermafil, JS Quick-Fill and thermomechanical com-paction techniques. An in vitro study. Thermology Int. 2002, 12, 51-57. 22.Lipski M.: Gutaperka jako materia³ do wype³niania kana³ów korzeniowych. Mag.
Stom. 2003, 13, 21-24.
23.Lipski M.: Root surface temperature rises in vitro during root canal obturation with thermoplasticized gutta-percha on a carrier or by injection. J. Endod. 2004, 30, 441-443.
24.Lipski M.: Wype³nianie kana³ów korzeniowych æwiekami gutaperkowymi meto-d¹ kondensacji bocznej badania w elektronowym mikroskopie skaningowym. Mag. Stom. 1996, 6, 38-41.
25.Mendoza K. A., Manfra Maretta S., Siegel A. M., Stapleton B. L., Wiggs R. B.: Comparison of two heated gutta-percha and sealer obturation techniques in cani-ne teeth in dogs. J. Vet. Dent. 2000, 17, 69-74.
26.Molyvdas I., Zervas P., Lambrianidis T., Veis A.: Periodontal tissue reactions fol-lowing root canal obturation with an injection-thermoplasticized gutta-percha tech-nique. Endod. Dent. Traumatol. 1989, 5, 32-37.
27.Niedzielska I., Skowronek J., Niedzielski Z.: Restoration prosthetics in the case of an inborn lack of germs of premolar teeth in a dog using the Alpha Bio implant system. A case report. Medycyna Wet. 2004, 60, 946-947.
28.Ratajczak K., Gawor J.: Lateral condensation in treatment of pulpitis and pulp gangrene: studies on dog canine teeth. Zentralbl. Veterinarmed. 1998, 45, 137-144. 29.Saunders E. M.: In vitro findings associated with heat generation during thermo-mechanical compaction of gutta-percha. Part I. Temperature levels at the external surface of the root. Int. Endod. J. 1990, 23, 263-267.
30.Saunders E. M.: In vivo findings associated with heat generation during thermo-mechanical compaction of gutta-percha. Part II. Histological response to tempera-ture elevation of the external surface of the root. Int. Endod. J. 1990, 23, 268-274. 31.Ulbricht R. D., Marreta S. M., Baker G. J., Siegel A. M., Klippert L. S.: Compari-son of two heated gutta-percha obturation techniques of the mandibular first mo-lar in dog. J. Vet. Dent. 2002, 19, 63-70.
32.Wesselink P. R.: Die Füllung des Wurzelkanals. Dt. Zahnärztl. Z. 1995, 50, 881-885. Adres autora: dr n. med. Mariusz Lipski, ul. Powstañców Wlkp. 72, blok 18, 70-111 Szczecin; e-mail: Mariusz.Lipski@sci.pam.szczecin.pl
