A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FOLIA O E C O N O M IC A 154, 2001
Vojtech S ta n e k *
BEZROBOCIE W REPUBLICE SŁOWACKIEJ A ROZWÓJ ZASOBÓW LUDZKICH
O kres o statnich sześciu lat charakteryzu je się procesem transfo rm acji naszej gospodarki na rynkow ą. Proces ten m a o p ró cz cech pozytyw nych także niektóre negatyw ne, które przejaw iają się w dziedzinie politycznej, ekonom icznej i socjalnej.
Poprzez stopniow y rozwój doszło d o w yraźnych zm ian n a ryn ku pracy. Od p o czątku procesu transform acji istnieje znaczna n ieró w n o w ag a n a rynku pracy. Pewien stopień bezrobocia jest ekonom icznie nie d o uniknięcia. W gospod arce R epubliki Słowackiej sytuacja nie jest w liczbie b ezrob otny ch - wyrażonej w skali bezrobocia - zadowalająca. W ystępują wyraźnie regionalne różnice, utrzym uje się nierów now aga w stru k tu rze p o p y tu i podaży pracy. Stale utrzym uje się wysoki średni okres trw a n ia b ezro b o cia z wysokim udziałem długoterm inow ego bezrobocia, przy czym bezrob ocie dłuższe niż przez 24 m iesiące stanow i 60% i ten udział m a tendencje w zrastające. W ystępuje wyraźna polaryzacja między krótkoterm inow ym i długoterm inow ym trw aniem bezrobocia. W yraźnie profilują się m arg in aln e g rupy socjalne na rynku pracy. A larm ująca jest w ysoka liczba b ez rob otny ch w kategorii wiekowej od 15 d o 29 lat (m łodocianych i ab so lw entó w szkół). R osn ąca jest g ru p a bezrobotnych obyw ateli pochodzenia rom skiego. W ysoka skala
bezrobocia jest pow ażną groźbą dla regionów .
W yraźnym negatywnym skutkiem ekonom icznej transform acji i związanym z tym bezrobociem są także w yraźne w zrosty przestępczości, uzależnienia od n arko ty k ó w , alkoholizm u, rosn ąca liczba sam obójstw , ale tak że zm niej szenie się liczby urodzin, zwiększenie śm iertelności.
Poprzez analizę silnych i słabych stro n , m ożliw ości i niebezpieczeństw , w szczególności z p u n k tu w idzenia rozw oju zasobów ludzkich i regionalnego
* D ocen t w Katedrze R ozw oju Społecznego i Pracy, U niw ersytet Ekonom iczny w B raty sławie.
rynku pracy w 8 pow iatach R epubliki Słowackiej (L. M ikuláš, P. Bystrica, T rn a v a , R ožňava, T renčin, T o p o ľč a n y , D. S treda, G a la n ta ) doszliśm y do następujących wniosków:
pozytywne:
niska cena w porów naniu z państw am i E u ro p y środkow ej i zachodniej, - w ykw alifikow ana siła robocza,
- rozległa sieć instytucji kształcących,
- zainteresow anie rozwojem zasobów ludzkich, - stosunkow o d o b ra in fra stru k tu ra,
- aktyw ne regiony dla k ap itału zagranicznego,
- m ożliw ość rozpoczęcia przedsiębiorczości zwłaszcza w h an d lu , usługach i rzem iośle;
negatyw ne:
- niskie płace zróżnicow ane według regionów , - m ałe tem po restrukturyzacji,
p odm ioty przedsiębiorcze nie potrafią form ułow ać przyszłych w ym agań od siły roboczej,
- nisk a znajom ość języków obcych, - w ysoka skala fluktuacji,
niska m obilność siły roboczej i słabe w arunki d la jej rozw oju,
efektyw ność w ykorzystania środków na rynku pracy (rekw alifikacja) jest stosunkow o niska,
- p o w o ln e przystosow yw anie się system u szko ln ictw a d o zm ian na rynk u pracy,
- d y sh arm o n ia pom iędzy popytem a po d ażą (z p u n k tu w idzenia k w ali fikacji) na rynku pracy,
- n isk a efektyw ność d o ra d ztw a, ja k i jego w yk orzystania w urzędach pracy,
- w zrost bezrobocia długoterm inow ego.
1. A N A L IZ A B E Z R O B O C IA W R EPU B L IC E SŁO W A C K IEJ I JEG O SO C JA L N E K O N SEK W EN C JE
1.1. Rozwój bezrobocia
P oprzez przejście słowackiej gosp o d ark i do rynkow ej i połączonej z tym transform acji doszło w Republice Słowackiej do zasadniczych zm ian socjalno- -ekonom icznych.
N astąpił wyraźny spadek zatrudnienia, zm ieniła się stru k tu ra zatrudnienia, pojaw ił się now y, d o tąd nieznany fenom en bezrobocia i zw iększyła się liczba bezrobotnych.
W zro st liczby b ez ro b o tn y ch w ykazał w latac h 1991-1994 tend encję p ostępującą, a od 1994 r. nastąpił zauw ażony u m iark o w an y spadek zarejes trow an y ch osób poszukujących pracy.
W 1996 r. było zarejestrow anych 329 749 osób p oszukujących pracy, co stanow i w p o rów naniu z 1994 r. o 41 732 osoby m niej (spadek o 11,23% ). W zrost liczby bezrobotnych w 1996 r. w porów naniu z 1995 r. był zauw ażony tylko na terenach w schodniej Słowacji, w p ozostałych częściach liczba osób poszukujących pracy zm niejszyła się.
N a terytorium R epubliki Słowackiej w ystępuje w yraźne zróżnicow anie regionalne. R egiony m o żn a w zasadzie zaliczyć d o trzech g ru p (tab . 1), przy czym:
T a b e l a 1 Podział regionów Republiki Słowackiej na grupy według w ysokości skali bezrobocia 1 grupa mniej niż 13% 2 grupa 14-20% 3 grupa więcej niż 20%
Žiar nad Hronem Vranov nad T opľou Rim avská Sobota
T opoľčan y Trebišov R ožňava
Zvolen Svidník Veľký Krtiš
Trnava Bardejow M ichalovce
K ošice K om árno Spišská N. Ves
Previdza Levice Lučenec
B. Bystrica Poprad
Žilina D . Streda
Senica K ošivce-prowincja
P. Bystrica N o v é Zámky
Liptovský M ikuláš Prešov
Martin G alanta
Bratislava-prowincja Nitra, D olný Kubin
Trenčin Čadca, Humenné
Bratislava Stará Ľ u b o v n á
a) w pierwszej grupie znajdują się regiony, k tó re są poniżej poziom u średniej ogólnosłow ackiej (skala bezrobocia poniżej 13% ),
b) w drugiej grupie znajdu ją się regiony, k tó re są n a poziom ie re p u b likańskiej średniej m aksym alnie do 20% ,
c) trzecią grupę tw o rzą regiony z w ysoką skalą b ezro b o cia p o n a d 20% . Tradycyjnie najniższą skalę bezrobocia m a Bratysław a 5% , zaś - najwyższą skalę znacznie p o n ad 20% w ykazuje R im avská S obo ta.
2. ST R U K T U R A L N E O K R EŚLEN IE BE Z R O B O C IA
2.1. Struktura wiekowa
S tru k tu ra w iekow a osób poszukujących pracy (w edług pięcioletnich g rup w iekow ych) pokazuje, że najw yższa ich liczba sk o n cen tro w an a jest w grupie wiekowej od 20 do 24 lat, tj. 15,10% w 1995 r. W p o ró w n an iu z poprzednim
okresem został od notow any spadek, ale ogólnie ta gru pa stanow iła najwyższą część podczas całego roku.
W kolejnych g ru p a ch w iekow ych o dnosi się to d o o só b w wieku najwyższej aktyw ności w pracy: 25-29, 30-34, 35-39 lat. W ysoka jest także skala m łodocianych i m łodych d o 18 lat. Szczególnie przysparzający p ro b lemów są m łodzi bez kwalifikacji i po ukończeniu szkoły podstaw ow ej.
W iekow a kateg o ria p onad 50 lat stanow i nieco więcej niż 7% ogólnej liczby na koniec 1995 r., ale znaczeniem swojego zagro żenia należy do grupy przysparzającej problem ów . Przede wszystkim z po w od u zm niejszonej m ożliw ości podw yższenia fachow ego nastaw ienia, m ałego zaintereso w ania w przekw alifikow aniu się, gorszego stanu zdrow ia i w pewnej m ierze także b ra k u zainteresow ania ze strony pracodaw ców zatrudnieniem ludzi w wieku przedem erytalnym .
2.2. Struktura bezrobocia według sytuacji rodzinnej
S tru k tu ra osób poszukujących pracy według sytuacji rodzinnej w pew nym stop niu pow tarza stru k tu rę obyw ateli według sytuacji rodzinnej. Ż o naci (zam ężne) osoby p oszukujące p racy stan ow iły najw iększy p rocen t ogółu b ezrobotnych - 54,82% na 31 g rud nia 1995 r. Ich liczba ab so lu tn a w zrosła w p o ró w n an iu z poprzednim okresem o 6093 osoby. O dw ro tnie liczba b ez ro b o tn y ch stan u w olnego w o bserw o w an ym ok resie zm ala ła o 3186 osób.
W ostatnim okresie doszło do w zrostu b ezrob otn ych osób w grupie rozw iedzionych i to o 1332 osoby (tab. 2).
T a b e l a 2
Bezrobocie w edług sytuacji rodzinnej
Sytuacja rodzinna 1994 1995 bezrobotni % bezrobotni % W olny (a) 140 824 38,26 137 638 37,05 Ż onaty/zam ężna 197 568 53,67 203 661 54,82 R ozw iedziony(a) 19 971 5,43 21 303 5,73
W dow iec/w dow a 4 826 1,31 5 208 1,4
K onkubin/konkubina 1 779 0,48 2 2 1 7 0,6
Nieustalona 2 772 0,74 1 454 0,39
Ź r ó d ł o : Správa o sociálnej situácii obyvateľstva, M PSVaR, 1995 (Sprawozdanie o socjalnej sytuacji obyw ateli).
2.3. Struktura bezrobocia według poprzedniego zatrudnienia
W ewidencji osób poszukujących pracy według p oprzedniego zatru d n ien ia jednozn acznie w ynika, że g ru p ą stw arzającą najwięcej pro b lem ó w n a rynku pracy są osoby bez stażu pracy (33,9% ), a z a ra z za nim i ro b o tn ic y pom ocniczy i niew ykw alifikow ani (25,10% ). N ajn iższy u d ział sta n o w ią osoby z w ysoką kw alifikacją. Jeżeli miejsce pracy utraci lepiej w yn ag rad zany pracow nik, albo o so b a z wyższą kw alifikacją, przyjm ie tym czasow o także mniej atrakcyjne miejsce pracy, i jednocześnie szuka nowego, porów nyw alnego z pierw otnym . O d w ro tn a sytuacja w ystępuje u osób gorzej zarab iających i niew ykw alifikow anych. T e m iejsca pracy są m niej atra k cy jn e i o dzn aczają się w ysoką zm ienialnością zatrudnienia.
2.4. Struktura bezrobocia według płci
K obiety stano w ią znaczną część siły roboczej, ale łącznie z m łodzieżą także najbardziej zag rożoną kategorię, k tó rą d o ty k a bezrobocie. W ciągu o statn ich dw óch lat (1995-1996) kobiety stanow ią więcej niż 50% b e z ro b o t nych. D o 1995 r. przew ażało bezrobocie mężczyzn.
T a b e l a 3
Struktura bezrobocia według płci
Rok M ężczyźni K obiety
1992 129 862 130 412
1993 193 142 174 953
1994 190 064 181 953
1995 161 671 171 620
1996 156 537 173 212
Ź r ó d ł o : ŠU SR (Urząd Statystyczny Republiki Słowackiej).
W poszczególnych pow iatach udział kobiet p oszukujących p racy zm ie niał się w zależności od ich uczestnictw a w procesie pracy, ale także w zależności od stru k tu ry produkcji (typow e kobiece gałęzie przem ysłu). R egion zachodniej Słow acji w ykazyw ał wyższy u dział k o b ie t w liczbie bezro botnych (54 do 58% ) niż inne obszary R epubliki Słow ackiej. N ajniższe bezrobocie w śród k obiet w ystępow ało w pow iatach regionu w schodnio- słowackiego.
2.5. Struktura bezrobocia według czasu trwania
W obserw ow anym okresie dochodzi do w zrostu liczby zaew iden cjon o w anych bezrobotnych w grupie w edług okresu trw an ia bezro bo cia przez 4 Ъ miesięcy i w grupie ponad 25 miesięcy. W innych grupach został odn oto w an y um iarkow an y spadek liczby zarejestrow anych osób poszukujących pracy. R ów nież pom im o spadku, b ardzo alarm ujące są główne udziały w całości b ezrobotnych w grupie ponad 12 m iesięcy (44,6% ), co w ynosi 148 647 osób. K o lejną zag ro żo n ą grupą są bezro botn i z okresem p o n ad 25 m iesięcy (28,1% ), tzn. 93 654 osoby. D ługoterm inow i b ezrob otni stan o w ią wśród ogółu bezrobotnych ponad połow ę (tab. 4).
T a b e l a 4
Struktura bezrobocia według czasu trwania (w %)
Okres trwania bezrobocia 1992 1993 1994 1995 1996
D o 3 miesięcy 30,2 26,0 25,4 25,2 4 - 6 miesięcy 15,8 19,3 12,6 15,5 7 -9 m iesięcy 9,7 12,3 9,2 8,3 10-12 miesięcy 8,0 9,7 7,6 6,4 Ponad 12 miesięcy 36,3 39,2 45,2 44,6 13-18 miesięcy 14,0 10,2 6,4 25 i więcej 22,1 28,1
Ź r ó d ł o : Dlhodobá nezam estnanosť, M PSV aR , 1995 (D ługoterm inow e bezrobocie, M PSV aR ), 1995).
D ługoterm inow i bezrobotni należą do grupy ryzyka, poniew aż bard zo tru d n o um iejscaw iają się na rynku pracy z różnych psychologiczno-socjalnych przyczyn (u tra ta m otyw acji, św iadom ości społecznej, pew ności siebie, zm iana orientacji w artości, przestępczość, uzależnienia itp.).
W gru dniu 1995 r. najwięcej długoterm inow ych b ez ro b o tn y ch było na tery to riu m środkow ej Słowacji - 48,2% , najm niej na tery to riu m Bratysławy - 24,8% .
2.6. Struktura bezrobocia absolwentów szkół
K olejną gru p ą stw arzającą problem y na ry nk u pracy są absolw enci. N ajw iększą liczbę bezrobotnych tworzyli w 1996 r., ale tak że i później, absolw enci średnich szkół zaw odow ych (18,8% ) i szkół zaw odow ych bez m atu ry (36,9% ). O drębnym problem em są absolw enci szkół podstaw ow ych nie m ający przygotow ania d o zaw odu, ja k i absolw enci szkół specjalnych, k tórym oprócz w ym aganych pracow niczych naw yków b rak uje także fachowej kw alifikacji do w ykonyw ania zaw odu.
T a b e l a 5 Struktura absolw entów szkól w Republice Słowackiej w 1996
Rodzaj szkoły %
Vs - szkoły wyższe 2
SOS - technika 19
G imnazja 10
Średnie szkoły zaw odow e 11
US - średnie szkoły zaw odow e bez matury 37
Szkoły podstaw ow e 21
2.7. Struktura odrębnych grup na rynku pracy
Szczególnie trudne położenie na rynku pracy m ają obyw atele ze zm niejszo ną zdolnością do pracy (ZZP). T ru d n o znajdują w ykorzystanie ze względu n a to, że przew yższa popyt i występuje absolutny n ied o statek w olnych m iejsc pracy nie tylko odpow iednich dla Z Z P. Rozw ój tej k atego rii jest w o statn ich latach stabilny, stanow iąc w śród ogółu b ez robo tnych ok o ło 7% .
Z regionalnego p u n k tu w idzenia najwyższy udział obyw ateli z Z Z P zarejestrow anych w urzędach pracy m iały pow iaty Ž iar n /H ro n o m , Prievidza, Č adca. N ajniższy udział w ykazywały pow iaty K o m á rn o i D u n a jsk a Streda.
Specyficzną problem ow ą g ru p ą na ry n k u pracy są R om ow ie. Ich udział w ogólnej liczbie bezrobotny ch w 1996 r. wynosił o k o ło 19% i wzrósł w p o ró w n an iu z 1994 r. o praw ie 6% . Ich udział je st wyższy o tyle, o ile w iększa jest liczba obyw ateli R om ów w danym pow iecie (a byłby jeszcze większy, gdyż wielu z rom skich obyw ateli uw aża się za oso by narod ow ości węgierskiej).
R ozw ój odrębnych g rup na rynku pracy w 1996 r.: - Z Z P (7% ),
- absolw enci (14% ), - rom ow ie (19% ), - inni (60% ).
W ysoką liczbę b ezrobotnych R om ów zan o to w an o przede w szystkim w pow iatach regionu w schodniosłow ackiego (S tará Ľ u b o v ň a - 37% , Spišská N. Ves - 34% , M ichalovce - 33% ). R om ow ie stają się d łu go term in ow ym i bezrobotnym i przede wszystkim ze względu na ich niski poziom w ykształcenia (w większości podstaw ow e, albo nieukończone w ykształcenie podstaw ow e), niew ystarczający naw yk pracy, ale także b ra k zain tereso w ania ze strony p racod aw ców przyjm ow aniem ich d o pracy itp .1
1 Por. E. K o m i n k o v a , C harakteristika a vývoja vybranych m akroekonom ickych ukazo
3. N EG A T Y W N E ZJAW ISK A U B O C Z N E I SO C JA L N E K O N SE K W E N C JE B E Z R O B O C IA W R EPU BLICE SŁO W AC KIEJ
3.1. Psychologiczne konsekwencje bezrobocia
Z aspokojenie potrzeby poprzez w łasną użyteczność należy d o p o d staw o wych w artości ludzkich. U bezrobotnych, głównie tych z kategorii bezrobocia d ługoterm inow ego, dochodzi wcześniej czy później d o poczucia zbyteczności tak d la społeczeństw a, jak i dla siebie sam ych.
Problem ten w szczególności dotyczy ludzi m łodych. Bezrobocie w m łodym wieku prow adzi początkow o do poczucia absolutnej swobody, niekończącej się wolności. W ypełnia ją oglądanie telewizji, dyskoteki, pojedynki z au to m atam i d o gry. Później zacznie przeważać alkohol, narkotyki, aw antury i przestępstwa.
B ezrobotni są psychicznie d ep ry m o w an i. P rac a p o za m an ife sta cy jn ą funkcją (dochodu finansow ego) pełni 5 dalszych funkcji:
1. U m ożliw ia układanie przebiegu dnia.
2. D aje człow iekowi poczucie, że jest częścią większego kolektyw u. 3. U łatw ia k o n ta k ty socjalne.
4. S tw arza poczucie tożsam ości.
5. D la człow ieka oznacza praw idłow ą aktyw n ość2.
U b ezrobotnych ju ż po sześciu m iesiącach n astęp u ją zm iany psychiczne, k tó re zn a jd u ją odbicie w zach o w an iu się b ez ro b o tn eg o i pow szechnie w pływ ają na jego stosunki socjalne. Po dw un astu m iesiącach m ają już bardziej trw ały ch arak ter. M ają bezpośredni wpływ n a zakres naw yków pracy, k tóre d eform ują się i stop niow o zanikają. P sychologiczne fenom eny n ieutrw alania i zan ik an ia spraw ności pracy najbardziej o d n o szą się do grupy wiekow ej 16—30 lat (w R epub lice Słow ackiej ta g ru p a stan ow i najw iększą część bezrobotnych). D latego polityka rynku pracy p o w in na być skiero w ana na tę grupę w iekow ą, zw łaszcza bez zaw odow ej kw alifikacji.
3.2. Negatywne skrajne przejawy
D o negatyw nych przejaw ów należą głów nie sam ob ójstw a, ch o ro b y psy chiczne, przestępczość, recydywa, uzależnienie od n ark o ty k ó w , alkoholizm .
W z rasta liczba sam o b ó jstw . W 1995 r. p o p ełn io n o 738 um yślnych sam ookaleczeń, z czego mężczyźni stanow ią 609, kobiety 126. W p orów naniu z 1992 r. stanow i to zwiększenie o 37% . N ajw iększa liczba sam obójstw została d o k o n a n a przez osoby w wieku produkcyjnym . N ajw iększy procent w ystępuje w regionach T rebišov, T renčin, K o m á rn o , Žilina.
2 Por. J. D ž u k a, N ezam estnanosť absolventov a je j psychické následky, „Praca a socialna politika" 1996, nr 5.
W ram ach ogólnośw iatow ego tren d u d o zm niejszania używ ania n a r koty kó w na Słowacji doszło pod wpływem politycznych i ekonom icznych w ydarzeń d o zm ian, k tó re przejaw iają się także w zakresie uzależnienia n ark o ty k o w eg o 3.
1. Słow acja staje się nie tylko krajem tranzy to w ym , ale także krajem docelow ym dla nielegalnych narkotyków .
2. Istotnym faktem jest rozszerzenie bezpraw nych, tzw. tw ard ych n a r kotyków , jakim i są hero in a, k o k aina, haszysz itp.
3. W ażnym czynnikiem w ram ach ogólnośw iatow ego tren d u jest prze suw anie się używ ania n ark o ty k ó w do coraz niższych k ateg orii wiekow ych.
4. Z akłócanie rozw oju osobow ości dzieci i m łodzieży, szczególnie w za kresie wyższych uczuć, niechęć zdobyw ania wiedzy i umiejętności zaw odow ych, zm iany w zachow aniu (arogancja, w andalizm ).
Liczby zaew idencjonow anych uzależnień od n ark o ty k ó w są w ielokrotnie wyższe, poniew aż statystyki w ykazują tylko leczenie uzależnień. W iekow a kategoria najwyższej liczby uzależnionych ko resp o n d u je z w iekow ą g ru p ą najbardziej bezrobotnych (15-29 lat). Problem z n ark o ty k o w y m i czynam i karalnym i jest największy w powiecie B ratysław a V. Jest wiele przyczyn, k tó re d o tego p row adzą: n a sto su n k o w o m ałej p ow ierzch ni w y stępu je najw iększe skup isk o obyw ateli, ludzi m łodych , n ad m ie rn ie zagęszczone b udow nictw o m ieszkaniow e i najw iększy udział p oten cjaln ie najsłabszych w arstw.
A naliza spraw ców n arkoty kow ych czynów k araln y ch p o tw ierd za, że m ężczyżni p o pełniają te czyny w większym stopniu niż ko biety (m ężczyźni 281, kobiety 35). Z przestępczością n ark o ty k o w ą w parze idzie rów nież przestępczość m ajątkow a, k tó ra stanowi aż 69% ogólnej karalnej przestępczości popełnionej w 1996 r. na terytorium R epubliki Słow ackiej. Ł ącznie z nią w zrasta także liczba czynów karalnych, kradzieży z w łam aniem oraz kradzieży sam ochodów . Interesujące są rów nież d ane do ty czące w ykryw alności p o szczególnych czynów karalnych, gdzie najwyższy p rocen t w ykazuje p rzestęp czość o byczajow a (90,8% ), a za ra z za nią gw ałty (84 ,4% ). N ajn iższą w ykryw alnością charakteryzują się przestępstw a m ajątk ow e (27% ) i kradzieże a u t (19,2% ).
P odaż na ry n k u pracy charak teryzuje się w ysoko w y kw alifikow aną siłą roboczą. O siągnięte stopnie są pom yślne tak że w p o ró w n a n iu z krajam i rozw iniętym i przem ysłow o (tylko 1 na 10 bezro b o tn y ch na Słowacji m a tylko podstaw ow e wykształcenie). K w alifikacja jest z reguły uzyskiw ana w średnich szkołach zaw odow ych i uczelniach, przy wczesnej specjalizacji, k tó ra ogranicza w ielozaw odow ość, pracow niczą fieksybilność i m o bilność
3 Por. K o b l i a š , Alkoholizm us a drogové závislosti v S R (A lkoholizm i narkotykow e uzależnienia w Republice Słowackiej), UK. Bratislava 1995.
m iędzy bezrobotnym i. D rugim problem em z p u n k tu w idzenia kw alifikacji jest niedostatek wiedzy teoretycznej i spraw ności w ym aganych na wolnym rynku i w m iędzynarodow ej otw artej ekonom ice (np. m ark etin g o w e sp ra w ności, w iadom ości o rynkach finansow ych, zdolność m otyw acji, odp ow iedn ia kom unikacja).
W w aru n k ach R epubliki Słow ackiej istnieje silna trad y cja p ro d u k cy jn a, k tó ra wbrew spadkow i zatru d n ien ia w wielkich przedsiębiorstw ach m ogłaby być korzystna. Regiony są często zorientow ane na jed n o stro n n y typ w yrobów (bu d o w a m aszyn, alum inium , górnictw o), co by m ogło p o w od ow ać d łu g o term inow ą destabilizację.
Z drugiej strony odnotow ujem y znaczny w zrost bezrobocia w dziedzinie usług, np. bankow ości, ubezpieczeń, finansów o raz w m ałych i średnich przedsiębiorstw ach. T ury sty k ę i jej rozwój uw ażam y za kluczow ą dziedzinę w zrostu.
G eneraln ie koncepcja rozw oju zasobów ludzkich jaw i się ja k o dość now a z o g ra n ic z o n ą w iedzą o n ietrad ycy jn ych pod ejściach. I rady cyjn c paternalistyczne podejście do umiejętności kierowniczych preferuje pracow niczą etykę, k tó ra g w arantuje zatru dnienie n a całe życie. P lanow anie zasobów ludzkich jest łączone z narzędziem centralneg o kierującego regulow ania rynk u i dlatego z wyjątkiem wielkich przedsiębiorstw nie istnieje.
O dczuw am y niedostatek szczegółowego i aktualizow an ego info rm acy j nego system u rynku pracy i jego analizy na poziom ie regionalnym . I o jaw i się ja k o przeszkoda w rozstrzygającym procesie i w akcyjnym p la now aniu w zakresie zasobów ludzkich, przekw alifikow aniu i kształceniu. N a przykład inform acje o organizacyjnych stru k tu ra c h , profesjach, p rzy stępow aniu szkół i pracodaw ców d o preferencji w zakresie średniego z a w odow ego szkolnictw a, o a k tu aln y c h p o trze b ach k o n k re tn y c h profesji i kw alifikacji o ra z ich tren d a ch nie są z zasady b ez p o śred n ie, często założone na dom niem aniach ja k o na bazie jakościow ych i ilościowych inform acji.
W iększość ch arak tery sty k rynku pracy stale się form uje, przy czym ich ostateczny kształt będzie zależeć od rozw oju g osp o d ark i i legislatywy. N a przykład wiek dla odejścia n a em eryturę jest niski w p o ró w n a n iu z innym i europejskim i krajam i. W ysoki p rocent bezrobocia k o biet obniżył się i jego w zrost będzie zależeć od dostępności instytucji opieki nad dziećm i, ale i d o stę p u trzech stro n i w pływ u kolektyw n ego ro k o w a n ia n a rozw ój zasobów ludzkich. S trategia rozw oju zasobów ludzkich z p u n k tu w idzenia skuteczności zależy od przydatn ości i zdolności właściwych czynników na poziom ie n aro d o w y m i regionalnym . S trateg iczn e p lan o w a n ie rozw oju zasobów ludzkich w ym aga w łączenia w szystkich czynników d ziałających na rynku pracy i w ytw orzenia trw ałego partn erstw a, co by było lepsze niż pojedyncze działanie.
O prócz własnych zm ian transform acyjnych d o procesu dołączają i m iędzy naro d o w e wpływy, szczególnie w zakresie gospodarczego w spółzaw odnictw a i zdolności konkurencyjnej, które wywierają wpływ n a n aro d o w ą gospo dark ę, gałęzie g o sp o d a rk i n aro d o w ej ze zn ak o m ity m w pływ em n a bezro b o cie i kwalifikację.
M iędzy n aro d o w y rozw ój w ym aga w szczególności zin ten sy fik o w a n ia globalnych p roblem ów i ukierunk ow ania ich n a szybkie zm iany techniki i technologii, na k tóre podm ioty przedsiębiorczości nie są przygotow ane. N a te fakty trzeba reagow ać przede wszystkim w stru k tu rach organizacyjnych, k tó re w spom agają fleksybilne form y bezrobocia, szero ką kw alifikację. K raj ew entualnie region, k tó ry m oże się stać zdolnym do k o n ku rencji w m iędzy narodow ej skali i m a osiągnąć pełną integrację w ra m ach E u ro p y , m usi m ieć siłę robo czą o wysokim standardzie. Inw estow anie w now e technologie, usługi, rozwój produkcji nie m oże być ograniczony niedostatecznym poczuciem wysokiej kwalifikacji ludzi. G o sp o d a rk a regionalna m usi d y sp o n o w ać d o stateczną liczbą i kw alifikacją ludzi. Cele strategii rozw oju zasobów ludzkich m uszą dlatego zm ierzać w kierunku rozw oju in fra stru k tu ry , poprzez projekty potrzebne d o w zrostu i dostępności spraw ności i kw alifikacji w kluczow ych sektorach regionów .
Strategiczne planow anie zasobów ludzkich jest właściwe, jeżeli lokalne przedsiębiorstw a o ch ro n ią sw oją przyszłość na w olnym rynku.
Vojtech Stanek
U N E M P L O Y M E N T IN T H E SLOVAK R E PU BLIC A N D H U M A N R E S O U R C E S D E V E L O PM E N T
The author analyses unem ploym ent in the Slovak Republic and its im pact on labour resources against the background o f the influence exerted by transform ation processes. They appear to have produced many positive and negative effects, with the latter including growth o f crime and drug addiction.
