Stanis³aw Kubicki – jeden z pionierów badañ pod³o¿a krystalicznego
pó³nocno-wschodniej Polski
W bie¿¹cym roku minê³o 20 lat od œmierci doc. dr. in¿. Stanis³awa Kubickiego, wybitnie uzdolnionego, wszech-stronnego geologa, jednego z pionierów badañ pod³o¿a krystalicznego pó³nocno-wschodniej Polski.
Urodzi³ siê On 25 paŸdziernika 1932 r. w Gdowie na Pogórzu Beskidzkim, niedaleko Krakowa, w rodzinie eme-rytowanego robotnika Pañstwowego Monopolu Tytonio-wego Stanis³awa Kubickiego. By³ póŸnym dzieckiem z drugiego ma³¿eñstwa, jedynakiem, wczeœnie osieroconym przez ojca. Wzrasta³ w ubóstwie, od lat ch³opiêcych harto-wany przez ¿ycie. Jego matka Zofia, z domu Mlonek, pra-cowa³a jako s³u¿¹ca. W latach okupacji Stanis³aw uzyska³ wykszta³cenie podstawowe, a po wojnie jako prymus ukoñ-czy³ liceum ogólnokszta³c¹ce w Gdowie i po maturze w 1951 r. w nagrodê zosta³ skierowany na studia medyczne w Zwi¹zku Radzieckim, na Uniwersytet w Rostowie nad Donem. W Rostowie okaza³o siê, ¿e z powodu braku miejsc nie mo¿e podj¹æ wymarzonych studiów medycz-nych i wówczas zdecydowa³ siê na geologiê. Czas studiów by³ szczególnie trudnym okresem Jego ¿ycia, w obcym œwiecie i ciê¿kiej atmosferze stalinowskiej rzeczywistoœci, i do wspomnieñ tych Kubicki, z natury zreszt¹ bardzo powœci¹gliwy, niechêtnie wraca³. W ramach studiów bra³ udzia³ w dwóch ekspedycjach geologicznych do Kazach-stanu, by³ naocznym œwiadkiem naziemnego wybuchu j¹drowego w s¹siedztwie terenu badañ. Uniwersytet ukoñ-czy³ z wyró¿nieniem w 1956 r., uzyskuj¹c tytu³ magistra in¿yniera na podstawie pracy dyplomowej Mineralogia,
petrografia i geochemia D¿umanajskiego z³o¿a z³ota w Kazachstanie, wykonanej pod kierunkiem kandydata nauk
M.J. Uskowa.
Dnia 1 wrzeœnia 1956 r. rozpocz¹³ pracê w Instytucie Geologicznym w Warszawie w Zak³adzie Z³ó¿ Rud ¯elaza, kierowanym przez docenta Romana Osikê (póŸniejszego profesora).
W pierwszym okresie zajmowa³ siê badaniami w Górach Œwiêtokrzyskich: przede wszystkim rozpoznaniem hydrotermalnej mineralizacji kruszcowej na dyslokacji Psar w rejonie Wzdó³ Kamieñca, a tak¿e mineralizacj¹ syderytow¹ w warstwach przejœciowych (tzw. kuwinie) miêdzy dolnym i œrodkowym dewonem oraz hematytow¹ w ordowiku okolic Brzezin. Wyniki prac by³y przedstawia-ne w opracowaniach archiwalnych, ale nie publikowaprzedstawia-ne.
W marcu 1960 r. Stanis³aw Kubicki znalaz³ siê w sk³adzie polskiej ekspedycji geologicznej do Wietnamu (ówczesnej Demokratycznej Republiki Wietnamu stano-wi¹cej pó³nocn¹ czêœæ kraju), jako geolog z³o¿owy (Sawic-ki, 1966, Polscy geolodzy…, 2005). Ekspedycj¹ kierowa³ doc. R. Osika, a jej zasadniczym celem by³o zbadanie geo-logii obszaru Bao-ha nad Song Hong (Rzeka Czerwona), przede wszystkim pod k¹tem wystêpowania z³ó¿ rud
¿ela-za. Po wyjeŸdzie doc. Osiki do Polski w listopadzie 1961 r. funkcjê kierownika ekspedycji do maja 1962 r. sprawowa³ Stanis³aw Kubicki. Wietnamski okres by³ dla Staszka bar-dzo owocny. Rozpozna³ du¿e z³o¿e limonitów Qui-xa, dokumentuj¹c jego zasoby i okreœlaj¹c jednoczeœnie, ¿e z³o¿e nie stanowi, jak to uwa¿ano wczeœniej, czapy ¿elaz-nej rud pierwotnych, lecz ma charakter z³o¿a allochtonicz-nego, zwi¹zanego z póŸniejsz¹ aktywnoœci¹ tektoniczn¹ (Kubicki, 1967). Po raz pierwszy pozna³ te¿ zapewne smak bycia kierownikiem, czego nigdy nie pragn¹³, a co los gotowa³ Mu ponownie ju¿ w bliskiej przysz³oœci, a tak¿e w póŸniejszych latach.
Po powrocie do Polski Kubicki trafi³ do tworzonego akurat zespo³u profesora Jerzego Znoski (wówczas docen-ta) do badañ œwie¿o odkrytych suwalskich magnetytów wanado- i tytanonoœnych (Znosko, 1992). Odkrycie wywo³a³o w instytucie du¿e poruszenie, które szybko przenios³o siê na wysokie szczeble partyjno-pañstwowe. W ocenie nie-których ludzi powsta³y okolicznoœci do korzystnych prze-tasowañ personalnych, podjêto dzia³ania na rzecz
551 Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 8, 2011
wyeliminowania z dalszego kierowania pracami Jerzego Znoski, uwa¿anego za osobê politycznie nieodpowiedni¹ (Dadlez i in., 1999; Znosko, 2007). Niespodziewanie w paŸdzierniku 1962 r. do pe³nienia obowi¹zków kierownika Zak³adu Z³ó¿ Rud ¯elaza w Instytucie Geologicznym zosta³ powo³any Stanis³aw Kubicki, nie w pe³ni œwiadom sytuacji (Ryka, 1992). Nie chc¹c uczestniczyæ w tocz¹cych siê grach i intrygach kilkakrotnie wystêpowa³ o zwolnienie Go z obowi¹zku kierowania zak³adem, co w koñcu osi¹gn¹³ po up³ywie roku. Tak oto po latach wspomina³ Stanis³awa z tamtych dni profesor Znosko (1992): Z tego niedobrego
czasu pamiêtam Stasia jako Cz³owieka uczciwego i lojalne-go wspó³pracownika, który nie spapra³ sobie r¹k hanieb-nymi zakulisowymi dzia³aniami. Zapisujê Go sobie we wdziêcznej pamiêci, albowiem by³ to cz³owiek nadzwyczaj-nej dobroci i uczciwoœci.
Po tym bolesnym doœwiadczeniu S. Kubicki usun¹³ siê na bok, rezygnuj¹c z udzia³u w poszukiwaniach z³ó¿ i sku-pi³ siê na mineralogii suwalskich kruszców, co zaowoco-wa³o rozpraw¹ doktorsk¹ pt. Mineralizacja kruszcowa
suwalskiego masywu zasadowego – ilmenit i siarczki,
obro-nion¹ w 1974 r. (Kubicki & Siemi¹tkowski, 1979). Promo-torem by³ profesor Roman Osika. Szczegó³owe badania nad petrografi¹ i mineralogi¹ kruszców suwalskich anorto-zytów pozwoli³y na sformu³owanie wielu wniosków, m.in. na temat genezy rud ilmenitowo-magnetytowych. Zosta³y one równie¿ wykorzystane do sporz¹dzenia atlasu map geologiczno-mineralogicznych poziomów z³o¿a Krze-mianka, bardzo wa¿nego z punktu widzenia planowanej eksploatacji rud.
Ostateczne usuniêcie profesora Jerzego Znoski z Zak³adu Z³ó¿ Rud ¯elaza IG z pocz¹tkiem roku 1966 wywo³a³o zasadnicze trudnoœci w dalszej realizacji prac poszukiwawczych, zabrak³o bowiem autora koncepcji i organizatora poszukiwañ. Znane ju¿ wówczas nieprzeciêt-ne mo¿liwoœci intelektualnieprzeciêt-ne Kubickiego zadecydowa³y o powo³aniu Go do przygotowania programu kolejnego eta-pu badañ fundamentu polskiej czêœci platformy wschod-nioeuropejskiej. W 1968 r. przed³o¿y³ On obszerne opracowanie archiwalne Ocena perspektyw i kierunki
dal-szych badañ pod³o¿a krystalicznego NE i E Polski,
zawie-raj¹ce podsumowanie dotychczasowych prac oraz koncepcje badañ podstawowych i poszukiwañ.
Wtedy te¿ dosz³o do Jego zbli¿enia w badaniach z wybitnym petrografem profesorem Wac³awem Ryk¹ ( pod-ówczas doktorem). Staszek by³ z pewnoœci¹ wspó³pracow-nikiem doskona³ym: o wielkiej, wszechstronnej wiedzy, pracowitym, dobrze zorganizowanym, lojalnym, pe³nym pomys³ów. Wspomina³ Go Wac³aw Ryka (1992): Z
³atwo-œci¹ ³¹czy³ podstawowe elementy geologii krystaliniku: geofizykê, tektonikê i stratygrafiê z metalogenez¹ oraz pro-gnozowaniem i poszukiwaniem rud metali. Kubicki by³
autorem oryginalnych pomys³ów w badaniach zarówno podstawowych, jak i z³o¿owych, koncepcji poszukiwaw-czych pierwiastków ziem rzadkich, niobu, cyrkonu i dia-mentów. Projektowa³, nadzorowa³ i dokumentowa³ wiele wierceñ. Chêtnie te¿ podejmowa³ wspó³pracê z geologami rosyjskimi i bia³oruskimi, badaj¹cymi fundament platfor-my po drugiej stronie granicy. Stosunkowo ma³o publiko-wa³, du¿o wiêcej zosta³o po nim maszynopisów opracowañ archiwalnych, projektów, dokumentacji i prac studialnych. 552
Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 8, 2011
Ryc. 2. W drodze na Gobi, maj 1983, od lewej: Stanis³aw Kubicki, Olech Juskowiak, geolog Mongolskiej Akademii Nauk C. Ceden, Ryszard Podstolski. Fot. J. B. Miecznik
Z Jego publikacji o pod³o¿u krystalicznym platformy wschodnioeuropejskiej do najwa¿niejszych nale¿a³y arty-ku³y o budowie geologicznej i tektonice (Kubicki i in., 1972, 1973, 1974; Kubicki, 1992), zagadnieniach z³o¿owych, zawsze mocno osadzonych w kontekœcie geologicznym (Kubicki & Siemi¹tkowski, 1973, 1979; Kubicki, 1984; Bareja & Kubicki, 1983; Kubicki & Ryka, 1984, 1987), mapa geologiczna pod³o¿a platformy (Karaczun i in., 1975) oraz atlas geologiczny (Kubicki & Ryka, 1982), wyró¿nio-ny zespo³ow¹ Nagrod¹ Pañstwow¹ II stopnia.
Staszek Kubicki nie przywi¹zywa³ wagi do formalnych awansów naukowych, doktorat zrobi³ jakby przy okazji i chyba trochê pod presj¹ otoczenia, habilitacji nie podj¹³, mimo ¿e niejedno z Jego opracowañ archiwalnych po opu-blikowaniu mog³oby stanowiæ œwietn¹ do tego podstawê. W 1980 r. zosta³ powo³any na stanowisko docenta na pod-stawie oceny ca³oœci dorobku naukowego. Najbardziej liczy³o siê dla niego rozwi¹zywanie kolejnych zagadek geologicznych i dociekanie naukowej prawdy.
Poza badaniami krystaliniku uczestniczy³ w du¿ych przedsiêwziêciach zespo³owych, m.in. Miêdzynarodowej Komisji Mapy Geologicznej Œwiata (Dadlez i in., 1974) oraz Mapy Surowców Mineralnych Polski w skali 1 : 500 000 pod redakcj¹ prof. R. Osiki. By³ redaktorem Mapy Z³ó¿ Surowców Mineralnych Przemys³u Metalurgicznego w skali 1 : 500 000 i wspó³autorem zeszytów ¯elazo- Fe i
Wanad – V, tytan – Ti, hafn – Hf encyklopedii Surowce mineralne Œwiata, pod redakcj¹ prof. prof. A. Bolewskiego
i H. Gruszczyka, a tak¿e wspó³autorem VI tomu monografii
Budowa geologiczna Polski pt. Z³o¿a surowców mineral-nych i zmodyfikowanej wersji angielskiej tego tomu.
Uczestniczy³ aktywnie w wielu konferencjach (ryc. 1), sym-pozjach, m.in. w Miêdzynarodowym Kongresie Geolo-gicznym w Moskwie w 1984 r.
W latach 80. XX w. S. Kubicki skoncentrowa³ siê na badaniach syenitów e³ckich i karbonatytów masywu Tajna. By³ to jednoczeœnie okres Jego wyjazdów na karbonatyty do Mongolii i Algierii w roli eksperta. Wyjazdy dawa³y du¿e mo¿liwoœci zg³êbiania wiedzy na temat skompliko-wanej problematyki karbonatytów dziêki dostêpowi do nich na powierzchni terenu.
W 1983 r. Stanis³aw Kubicki zosta³ powo³any na kie-rownika polsko-mongolskiej grupy rekonesansowej, której celem by³o wytypowanie spoœród niektórych znanych na Gobi rejonów z karbonatytami obszaru do szczegó³owego rozpoznania pod k¹tem mineralizacji pierwiastków ziem rzadkich (ryc. 2 i 3). Przeprowadzone prace pozwoli³y na wybranie masywu £ugin go³, jako obszaru przysz³ych badañ. Projekt tych badañ przygotowa³ Kubicki z doc. Januszem Ubern¹ w nastêpnym roku, a wynikiem podjê-tych prac jest dokumentacja geologiczna z³o¿a pierwiast-ków ziem rzadkich £ugin go³ zakoñczona w 1988 r.
W 1986 r. S. Kubicki wyjecha³ jako konsultant w Hoggar na Saharze, gdzie algierskie przedsiêbiorstwo geo-logiczne EREM podjê³o poszukiwania karbonatytów z mine-ralizacj¹ ziem rzadkich pod kierunkiem polskiego specjali-sty dr Andrzeja Stachowiaka. Staszek by³ tam najpierw na
553 Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 8, 2011
etapie prac rekonesansowych, a potem w fazie rozpozna-wania karbonatytów rejonu In Rabir.
Mia³em szczêœcie znaleŸæ siê w grupie rekonesansowej na Gobi i dziêki temu bli¿ej poznaæ Staszka, œwietnego geologa i Przyjaciela. Cz³owieka o dobrym sercu, wra¿li-wego, subtelnego, zamykaj¹cego siê w swoim œwiecie i z powodu delikatnej natury czêsto bezbronnego wobec ota-czaj¹cej rzeczywistoœci. A jednoczeœnie rasowego geologa eksploratora, który dziêki rozleg³ej wiedzy naukowej, doœwiadczeniu terenowemu, spostrzegawczoœci i bystroœci umys³u ze swobod¹ porusza³ siê w obcym terenie.
Niestety poza instytutem spotkaliœmy siê jeszcze tylko raz, w Rouibie pod Algierem, w biurze Geopolu. Staszek wraca³ z Hoggaru, ja jecha³em po urlopie na kartowanie w rejon Adrar na Saharze. ¯a³owa³em, ¿e tym razem nasze drogi siê tylko przeciê³y.
Stanis³aw Kubicki zmar³ nagle w domu 21 kwietnia 1991 r.
Zosta³ pochowany na parafialnym cmentarzu we Wro-ciszewie pod Wark¹ na Mazowszu wœród ci¹gn¹cych siê po horyzont jab³oniowych sadów. Miejsce to ju¿ z daleka wskazuj¹ smuk³e wie¿e pobliskiego koœcio³a œw. Ma³go-rzaty, gdzie w pocz¹tkach niemieckiej okupacji ukrywa³ siê ks. Stefan Wyszyñski, póŸniejszy prymas Polski.
Serdecznie dziêkujê Pani Annie Kubickiej za rozmowê i udo-stêpnienie materia³ów rodzinnych o Staszku.
Literatura
BAREJA E. & KUBICKI S. 1983 – Mineralizacja syenitów e³ckich w strefach przeobra¿eñ metasomatyczno-hydrotermalnych (NE Polska). Kwart. Geol., 27: 215–223.
DADLEZ R., JAWOROWSKI K. & MAREK S. 1999 – Jerzy Znosko – piêædziesi¹t lat pracy twórczej. Sesja nauk. „50-lecie pracy naukowej prof. Jerzego Znoski” w Pañstw. Inst. Geol. w Warszawie, 19 XI 1998. Nauka, 1999, nr 1.
DADLEZ R., KOLAGO C., KUBICKI S. & OSIKA R. 1974 – Dzia-³alnoœæ Miêdzynarodowej Komisji Mapy Geologicznej Œwiata w latach 1970-1974. Kwart. Geol., 18: 671–683.
KARACZUN K., KUBICKI S. & RYKA W. 1975 – Mapa geologiczna pod³o¿a krystalicznego platformy wschodnioeuropejskiej w Polsce 1 : 500 000. Wyd. Geol. Warszawa.
KUBICKI S. 1967 – Gisement de limonites de Qui-xa. [w:] Travaux de l’ex-pédition géologique polonaise au Vietnam. Biul. Inst. Geol., 177: 277–300. KUBICKI S. 1984 – Mineralization in the Crystalline Basement in North-Eastern Poland. Biul. Inst. Geol., 347: 49–54.
KUBICKI S. 1992 – An outline of geological structure of the Tajno massif. Prace Pañstw. Inst. Geol., 139: 7–13.
KUBICKI S. & RYKA W. 1974 – Krystalinik platformy wschodnioeuro-pejskiej. [W:] Budowa geologiczna Polski, 4. Tektonika, cz. 1. Wyd. Geol. Warszawa.
KUBICKI S. & RYKA W. (red.) 1982 – Atlas geologiczny pod³o¿a krystalicznego polskiej czêœci platformy wschodnioeuropejskiej. Wyd. Geol. Warszawa.
KUBICKI S. & RYKA W. 1984 – PóŸnoprekambryjski magmatyzm platformowy i karbonatyty w polskiej czêœci platformy wschodnioeuro-pejskiej. Prz. Geol., 32, 5: 252–260.
KUBICKI S. & RYKA W. 1987 – Carbonatites of the alkaline-ultrama-fic intrusion of Tajno (Precambrian basement of Poland). [In]: Proc.1th Seminar on carbonatites and alkaline rocks of the Bohemian Massif and ambient regions. Prague.
KUBICKI S., RYKA W. & ZNOSKO J. 1972 – Tektonika pod³o¿a kry-stalicznego prekambryjskiej platformy w Polsce. Kwart. Geol., 16: 523–545.
KUBICKI S., RYKA W. & ZNOSKO J. 1973 – Tektonika. [W:] £asz-kiewicz A. (red.), Ska³y platformy prekambryjskiej w Polsce. Cz. 1. Prace Inst. Geol., 68: 129–137.
KUBICKI S. & SIEMI¥TKOWSKI J. 1973 – Uwagi o okruszcowaniu. [W:] £aszkiewicz A. (red.), Ska³y platformy prekambryjskiej w Polsce. Cz. 1. Prace Inst. Geol., 68: 120–123.
KUBICKI S. & SIEMI¥TKOWSKI J. 1979 – Mineralizacja kruszcowa w suwalskim masywie zasadowym. Biul. Inst. Geol. 316: 5–136.
Polscy geolodzy na piêciu kontynentach (red. W. Œli¿ewski, W. Salski,
Z. Werner). Wyd. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa 2005.
RYKA W. 1992 – Stanis³aw Kubicki 1932–1991. Wspomnienia. Prz. Geol., 40: 197–199.
SAWICKI L. 1966 – Woda w Bao-ha, duchy w Trait-hut. Wyd. Geol., Warszawa.
ZNOSKO J. 1992 – „Staœ”. Wspomnienia. Prz. Geol., 40: 199–201. ZNOSKO J. 2007 – Wspomnienia i rozmowy z milczeniem. Cz. I. Analecta, studia i materia³y z dziejów nauki. 16, 1–2: 353–432
Jerzy B. Miecznik
554
