Anthelmintica

Anthelmintica

Extractum Filicis maris w zwalczaniu tasiemców

Choć tasiemce wydają się dla wielu osób pasożytami z dawnych czasów, to jednak stanowią do dziś problem w wielu krajach. W Polsce rocznie odnotowuje się kilkaset przypadków tasiemczycy. Do tasiemców pasożytujących u ludzi należą m.in.: Taenia saginata Goeze – tasiemiec nieuzbrojony, Diphyllobothrium latum L. – bruzdogłowiec szeroki, Taenia solium L. – tasiemiec uzbrojony, Spirometra erinaceieuropaei (człowiek jest żywicielem pośrednim, wskutek jedzenia surowego mięsa gadów i płazów), Taenia multiceps – tasiemiec kręćkowy (człowiek jest żywicielem pośrednim, żywicielem ostatecznym jest pies), Echinococcus granulosus – tasiemiec bąblowiec, Echinococcus multilocularis – bąblowiec wielokomorowy (człowiek jest żywicielem pośrednim, po spożyciu zanieczyszczonych owoców leśnych, w wyniku kontaktu z zakażonym kotem lub psem; w Polsce odnotowuje się rocznie kilkanaście przypadków tej parazytozy), Dipylidium caninum – tasiemiec psi, Hymenolepsis nana – tasiemiec karłowaty (w Polsce kilkanaście przypadków rocznie).

Obecnie tasiemczyce leczy się operacyjnie (w przypadku larw pasożytujących w tkankach poza przewodem pokarmowym, np. w tkance nerwowej, mięśniowej) oraz przez podawanie chemicznych antyhelmintyków, najczęściej albendazol’u (400 mg/dzień) lub prazykwantel’u (15 mg/kg masy ciała).

W przeszłości popularnym środkiem przeciwczerwiowym (przeciwko tasiemcom) był wyciąg z kłaczy narecznicy (nerecznicy) samczej – Rhizoma Filicis maris. Był to najczęściej wyciąg eterowy – Extractum Filicis maris aethereum w kapsułkach żelatynowych, który podawano w dawce 10 g/dobę, przy czym zażywano lek w tej dawce w ciągu 1 godziny. dzieciom od 4 r. ż. podawano 2 g ekstraktu, od 8 r. ż. 3 g, a 14-letnim 5 g. Po 2 godzinach od zażycia dawki podawano środek przeczyszczający w postaci soli, np. siarczan magnezu – magnesium sulfuricum. Nie wolno stosować dla przeczyszczenia oleju rycynowego lub innego tłustego, który mógłby spowodować wchłonięcie składników czynnych paproci do krwi i limfy i

wywołać zatrucie. Wyciąg z narecznicy miał działać miejscowo, w przewodzie pokarmowym. Nie należy też spożywać alkoholu i tłuszczów jadalnych podczas zażywania przetworów z narecznicy, bowiem one również powodują resorpcję pochodnych floroglucyny do krwi i limfy.

Składnikami czynnymi paproci są pochodne floroglucyny (filmaron – ok. 0,5%, albaspidyna, aspidynol, flawaspidyna, kwas filiksowy – do 2,5%), cyneol i kwas filikso-garbnikowy – ok. 10%, porażające mięśnie pasożytów.

Lecznicze kłącze pochodzi z gatunku Dryopteris Filix mas (L.) Schott – narecznica samcza (dawniej Aspidium Filix mas Sw.), z rodziny Polypodiaceae, występującego dziko w polskich lasach, ponadto uprawianego.

Sokiem z kłączy narecznicy leczono dawniej oparzenia. Odwarem na winie białym z kłączy i korzeni leczono owrzodzenia.

2/ Kora granatu – Cortex Granati

Kora granatu – Cortex Granati pochodzi z granatowca właściwego – Punica granatum L. (ang. Pomegranate, niem. Granatapfelbaum), z rodziny Punicaceae. Granatowiec występuje naturalnie w Południowej i Południowo-Wschodniej Europie. Najbardziej jest znany ze smacznych i ciekawych owoców. W niektórych pracach podają, że kora pochodzi z korzeni,

co nie jest prawdą. Kora z korzeni stosowana był sporadycznie i miała znaczenie lokalne. Używana była głównie kora z nadziemnych części, ponadto naowocnia (skórka z owoców). Kora granatu to jeden z najstarszych środków przeciwczerwiowych = przeciwtasiemcowych –

Anthelmintica.

W lecznictwie stosowano nawet wyizolowany z kory alkaloid – punicynę, zwany również pelletieryną. Była używana w postaci taninianu (garbnikanu) – Pelletierinum tannicum, doustnie 0,3-0,5 g, w pigułkach.

Z kory przygotowywano odwar – Decoctum Cortici Granati: 30-60 g. macera per horas tres aq 300, coque ad colaturam 200. S. wypić w ciągu godziny. Zatem bierzemy 30-60 g kory, zalewamy wodą, macerujemy (moczymy) kilka godzin, potem gotujemy tak długo, aby woda odparowała z odwaru do objętości 200 ml. Te 200 ml odwaru pijemy małymi łyczkami, aby w ciągu godziny zażyć. Lek poraża mięśnie tasiemców. Czasem wywołuje nudności i wymioty. W korze jest około 22% kwasu garbnikowego. Pelletieryna w roztworze 0,01% zabija tasiemce w ciągu kliku minut.

Odwar z kory i skórki granatowca oraz punicyna zażyte w maksymalnych dawkach i przedawkowane wywołują objawy neurologiczne: zawroty głowy, zaburzenia koordynacji ruchów, omamy wzrokowe, ponadto nudności. W dawkach terapeutycznych (60 g odwaru jednorazowo) nie powodują objawów ubocznych.

W XIX i XX wieku wprowadzono do lecznictwa także Extractum Granati fluidum (gorzki brunatny płyn powstały w wyniku odparowywania wyciągów wodno-alkoholowych lub wodnych), który podawano w dawce 1 łyżki co 1 godzinę (łącznie 4 dawki w ciągu 4 godzin). W I połowie XX wieku wprowadzono do lecznictwa siarczan pelletieryny – Pelletierinum

sulfuricum, podawany doustnie w dawce 0,3-1 g. Pelletierinum tannicum był jednak

bezpieczniejszy, bowiem mniej resorbował się do krwi i działał przez to bardziej miejscowo, w świetle jelita. Siarczan pelletieryny podawano nawet doustnie łącznie z 1 g kwasu

taninowego (Acidum tannicum), aby uzyskać połączenie i utrudnić wchłanianie alkaloidy do krwi i limfy.

Rp.

Pelletierini tannici 1,0 Inf. Sennae 10:100

D.S. Zażyć porcjami w ciągu godziny przeciw tasiemcom. Dla wyjaśnienia podaję, że w tym przypadku przygotowywano napar z liści senesu, biorąc 10 g liści rozdrobnionych na 100 g wrzącej wody. Odcedzony napar senesowy podawano doustnie łącznie z garbnikanem pelletieryny.

Rp.

Corticis Granati 60,0

macera per horas XII in aqua frigida 400,0 – Coque ad colaturam 200,0 Dein adde Extr. Filicis maris 5,0.

D.S. Zażyć w 3 porcjach w ciągu godziny. Tutaj macerat z kory, odparowany do objętości 200 g łączono z wyciągiem z kłączy narecznicy (5 g). Jest to bardzo silny lek zabijający tasiemce, łączący w sobie dwa mocne składniki.

3/ Flos (Anthodium) Cinae – kwiat cytwarowy

Kwiat cytwarowy (cytwaru, rupnika), ang. Wormseed, niem. Zitwerblüten; fr. Semen contra d’Alep; Semen sanctum, Semen santonicum, Zitwersamen, Wurmkraut, Wurmsamen, Barotine, Semen contra Vermes, to nierozwinięty kwiat (koszyczek) bylicy cytwarowej (rupnika) – Artemisia cina Berg (Berg Otto Carl, botanik niemiecki, 1815-1866; niektórzy autorzy zapisują przy nazwie botanicznej skrót Berg., co jest nieprawidłowe, bowiem tak zapisany skrót nazwiska Berg. “z kropką” sugeruje nazwisko innego niemieckiego botanika:

Berger Alwin 1871-1931, który nie ma nic wspólnego akurat z nazwą łacińską tej rośliny), lub bylicy nadmorskiej -Artemisia maritima Linne, z rodziny Compositae = Asteraceae. Pomimo, że dawne nazwy łacińskie surowca sugerują, że jest to nasienie, w rzeczywistości tak nie jest.

Bylica cytwarowa (rupnik) występuje w rejonie Turkiestanu i Iranu. Bylica nadmorska rozpowszechniona jest w rejonie Morza Śródziemnego, Morza Kaspijskiego, na wybrzeżu Wielkiej Brytanii. Do dziś są sprzedawane na targach i w sklepach zielarskich –

internetowych.

Kwiaty są zbierane w fazie pączka. Po wysuszeniu mają długość 3-4 mm, szer. 1 mm. Przy roztarciu zapach eukaliptusowo-kamforowy, barwa brunatno-zielona. Popiołu nie więcej niż 8% (wg Ph.Helv. IV).

Do składników czynnych Flos Cinae należą: santonina 1-3,5%, oksysantonina = artemisyna (artemizyna), olejek eteryczny 2-3%, w którym dominuje cyneol = eukaliptol, alfa-pinen, terpinen, alfa-terpineol. W kwiatach cytwarowych jest ok. 0,5% betainy i ok. 0,1% choliny. Popiół 6,5-10% zawiera sporo krzemionki (18%).

Santonina C15H18O3 zawiera grupę laktonową i pierścień chinolinowy. Pod wpływem stężonego kwasu solnego lewoskrętna santonina przechodzi w prawoskrętną

desmotroposantoninę, laktofenol izomeryczny z santoniną. W tej reakcji zachodzi

przegrupowanie chinolinowe, polegające na migracji jednej grupy metylowej i aromatyzacji jednego pierścienia. Należy do seskwiterpenoidów.

Santonina wywołuje silne skurcze mięśni pasożytów obłych (glisty, owsiki, włosogłówki), praktycznie nie działa na płazińce. Nie zabija parazytów, lecz uniemożliwia ich zaczepienie się w przewodzie pokarmowym i osłabia je na tyle, że podanie leku przeczyszczającego powoduje ich usunięcie z ustroju. Spośród leków przeczyszczających należy zastosować jedynie solne i syntetyki nie mające charakteru tłuszczu. Oleje, pokarmy tłuste powodują resorpcję santoniny z jelit do krwi i limfy, a to nie jest wskazane z powodu właściwości trujących. Dlatego podczas używania kwiatu cytwarowego najlepiej zażyć go na czczo, bez pokarmu. Zbyt wysokie dawki kwiatu cytwarowego, jak i samej santoniny powodują zatrucie objawiające się drgawkami, oczopląsem, rozszerzeniem źrenic, zaburzeniami psychicznymi, halucynacjami, bólami żołądka, wymiotami, ślinotokiem, żółtaczką, białkomoczem, a nawet obrzękiem wątroby i krwiomoczem. Przy wysokich dawkach leczniczych, a także po

przedawkowaniu występuje ksantopia (ksantopsja), czyli widzenie przedmiotów w barwie żółtej lub żółtawo-czerwonej, czasem przechodzenie do fioletowej.Dawki śmiertelne

powodują porażenie ośrodka oddechowego.

Santonina słabo wchłania sie do krwi, jednak jej produkt – kwas santoninowy (powstaje w obecności zasad) ulega resorpcji łatwo. W przewodzie pokarmowym zawsze część santoniny ulega przeobrażeniu w kwas santoninowy, dlatego ważne jest przestrzeganie dawek leku. Santonina osłabia czynności serca, bowiem działa drażniąco na nerw błędny. Obniża ciepłotę ciała. Pobudza wydzielanie śliny, potu i soków trawiennych.

W czasie kuracji antypasożytniczej za pomocą Flos Cinae – mocz przybiera intensywną żółtą barwę. Gdy do moczu dodamy wówczas związki zasadowe barwa zmienia się na czerwoną. Antypasożytnicze, antybakteryjne i pierwotniakobójcze właściwości posiada także cyneol obecny w surowcu.

Wskazania: glistnica, Enterobius vermicularis seu Oxyuris vermicularis – owsica

Enterobiosis (oxyuriosis), glista ludzka Ascaris lumbricoides - glistnica (askarydoza) Ascariosis (Ascariasis, Ascaridosis), włosogłówka ludzka (cianka) – Trichocephalus trichiurus (= Trichuris trichiura) włosogłówczyca (trichurioza) Trichocephaliasis, Trichurosis seu Trichuriosis.

Przeciwwskazania: ciąża, laktacja, spożywanie pokarmów tłustych i mleka. W czasie leczenia nie spożywać alkoholu.

Dawki. Kwiat cytwaru Flos Cinae, dorośli: 8 g zmieszane z miodem lub syropem; dla dzieci 2-3-letnich – 1,5 g; 4-5-letnich – 3 g; 6-8-letnich – 4 g; 9-11-letnich 5-6 g; 12-14-letnich – 7-8 g. Lek podaje się rano. Po 3-4 godzinach konieczne jest podanie środka przeczyszczającego. Następnego dnia kurację trzeba powtórzyć. Podczas stosowania leku nie spożywać tłustych pokarmów i alkoholu. Zabarwia mocz na kolor niebiesko-fioletowy (czysta santonina na żółto). Maksymalna dawka dzienna 15 g. Czystą santoninę podawano w dawce jednorazowej 80-100 mg, dziennej – maksymalnie 300 mg, przeciwko obleńcom pasożytniczym.

W dawnej medycynie oficjalnej używano sproszkowany surowiec, syrop cytwarowy –

Sirupus Cinae, wyciąg z cytwaru – Extractum Cinae (rozpuszczalnikiem ekstrahującym był

eter lub ekstrakcja była dwustopniowa, najpierw za pomocą eteru, potem spirytusu, albo też od razu mieszaniną eteru z etanolem); Electuarium Cinae – powidełka cytwarowe.

Zastosowanie posiadał olejek cytwarowy – Oleum Cinae, uzyskiwany w wyniku destylacji surowca z parą wodną. Zalecany był do zwalczania pasożytów zewnętrznych i wewnętrznych, w leczeniu nieżytów układu oddechowego, ponadto jaki silny środek przeciwgnilny i

antyseptyczny, np. w leczeniu ran. Podawano go doustnie, zewnętrznie w mazidłach, maściach, roztworach. Do inhalacji. Olejek cytwarowy można zastąpić olejkiem eukaliptusowym.

4/ Radix Inulae (helenii) – korzeń omanu

Nalewka, wyciąg eterowy z korzenia i olejek eteryczny omanowy działają zabójczo na pasożyty przewodu pokarmowego (zażywać na czczo) i skóry (wcieranie). Także ocet na korzeniu omanu odstrasza pchły, roztocze, zabija wszy i odpędza komary oraz gryzące meszki. Ocet omanowy (na spożywczym 5-8%) 1:3 wcierany w miejsca ukąszenia działa przeciwobrzękowo i gojąco.

Nalewka na kwiatach omanu 1:3 na alkoholu 60-70%, 2 łyżki na czczo. Pulvis - 2-3g na czczo. Potem środek przeczyszczający.

5/

Matricaria matricarioides - rumianek bezpromieniowy

Rumianek bezpromieniowy – Matricaria discoidea A. P. de Candolle = Matricaria

matricariodes (less.) Porter jest pospolitą rośliną w Polsce, którą można spotkać nie

nieużytkach, ugorach, przy budowach i na przydrożach. Przy roztarciu wydziela przyjemny zapach. W koszyczkach kwiatowych brak kwiatów nibyjęzyczkowych, popularnie

określanych nazwą płatków (białych). Koszyczki złożone z kwiatów rurkowych (żółtych lub żółtozielonych). Dorasta do 30 cm wys. Kwitnie od maja do sierpnia.

Jest to roślina lecznicza, współczesnie praktycznie nie znana. Stosowana w medycynie ludowej jako środek przeciwpasożytniczy (przeciw obleńcom) i poprawiający trawienie. Surowcem jest ziele kwitnące lub sam kwiat - Herba et Flos Matricariae discoideae. Pozyskane ze stanu naturalnego surowce należy suszyć w ciemności.

Działanie przeciwko pasożytom przewodu pokarmowego rumianku bezpromieniowego porównywano do przetworów z komosy meksykańskiej (Herba Chenopodii anthelminthici), przy czym rumianek bezpromieniowy nie wywołuje podrażnienia błon śluzowych. Z kwiatów jak i górnych odcinków pędów rumianku można przygotowywać napar – Infusum

Matricariae: 15-30 g rozdrobnionego surowca na 100 ml wrzącej wody; napar wypić małymi

porcjami w ciągu dnia lub na raz na czczo. Pulvis Flor. Matricariae, czyli sproszkowany kwiat podawano doustnie w dawce 2 łyżeczek, najlepiej na czczo.

Wskazania: glistnica (glista ludzka) – Ascarides (Ascaris lumbricoides), owsica (owsik) – Oxyuris (Enterobius vermicularis), włosogłówczyca – Trichocephalus (Trichuris trichiura = Trichocephalus trichiurus); zaburzenia trawienne, nieżyt przewodu pokarmowego, ból brzucha, stany zapalne gardła (płukanki), zapalenie spojówek i powiek (okłady z naparu), stany zapalne skóry (okłady, przemywanie), infekcje i zapalenie pochwy i warg sromowych

(nasiadówki, płukanki). Korzystnie wpływa na cerę z rozszerzonymi naczyniami krwionośnymi, przewlekłym rumieniem, zapaleniem mieszków i łojotokiem. Łagodzi podrażnienia skóry, działa antyseptycznie i silnie przeciwzapalnie.

Generalnie, rumianek bezpromieniowy zawiera składniki o udowodnionym działaniu przeciwzapalnym, uspokajającym, antyseptycznym, przeciwalergicznym i rozkurczowym. Zawiera kumaryny: umbeliferon, 7-metoksykumarynę (herniarynę),

7-metoksy-3,4-dihydroksykumarynę; diterpeny, glikozydy kwasu cynamonowego, flawonoidy (luteolina w formie glikozydu), olejek eteryczny (0,5-0,8%).

6/ Flos Tanaceti - kwiat wrotyczu

Liście i kwiaty zawierają olejek eteryczny w ilości ok. 1-2%, a w nim tujon (ok. 60-70%)i izotujon, borneol, kamforę, pinen, tujol, tanaceton i salwiol; ponadto goryczkę - tenacetynę -0,19%, garbniki, flawonoidy (kwercetynę, luteolinę), kumaryny, kw. galusowy, kw.

askorbowy i sole mineralne.

Działa przeciwrobaczo (czerwiogubny środek), przeciwgrzybiczo, przeciwwirusowo, przeciwbakteryjnie, pierwotniakobójczo,

Wskazania: robaki obłe, wszawica, lamblioza,

Infusum (napar) z kwiatów 5%, rano i wieczorem szklanka Proszek z kwiatów (Pulvis Tanaceti) : 5g rano i wieczorem

Zioła stosowane w przypadku owsików:

•Cortex Frangulae - kora kruszyny •Allium sativum - czosnek