Anna Kędziora
1, A–D, Yurij Gerasymchuk
2, A–D, Ewa Sroka
1, B, Gabriela Bugla-Płoskońska
1, E, F,
Włodzimierz Doroszkiewicz
1, E, F, Zbigniew Rybak
3, E, Darek Hreniak
2, C, Rafał Wiglusz,
Wiesław Stręk
2, A, FWykorzystanie materiałów opartych na częściowo
redukowanym tlenku grafenu z nanocząstkami srebra
jako środków bakteriostatycznych i bakteriobójczych
Use of the Materials Based on Partially Reduced Graphene-Oxide
with Silver Nanoparticle as Bacteriostatic and Bactericidal Agent
1 Instytut Genetyki i Mikrobiologii, Wydział Nauk Biologicznych, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław, Polska 2 Instytut Niskich Temperatur i Badań Strukturalnych, Polska Akademia Nauk, Wrocław, Polska
3 Zakład Chirurgii Eksperymentalnej i Badania Biomateriałów, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, Wrocław, Polska
A – koncepcja i projekt badania; B – gromadzenie i/lub zestawianie danych; C – analiza i interpretacja danych; D – napisanie artykułu; E – krytyczne zrecenzowanie artykułu; F – zatwierdzenie ostatecznej wersji artykułu; G – inne
Streszczenie
Wprowadzenie. Otrzymywanie nanokompozytów o właściwościach antybakteryjnych jest podejmowane od kilkunastu lat.
Wiele przeprowadzonych badań potwierdza antybakteryjną aktywność materiałów zawierających srebro lub oksygrafen.
Cel pracy. Zbadanie i opisanie właściwości bioaktywnych grafenu jako nośnika inkrustowanego nanocząstkami srebra. Materiały i metody: Badania mikrobiologiczne zostały wykonane na szczepach referencyjnych bakterii z gatunków
Staphylococcus aureus ATCC 6538 (gronkowiec złocisty), Klebsiella pneumoniae ATCC 4352 (pałeczka zapalenia płuc) oraz Escherichia coli ATCC 11229 (pałeczka okrężnicy), a także na izolatach klinicznych szczepów należących do tych gatunków.
Wrażliwość patogenów wyznaczono, określając minimalne stężenie hamujące wzrost (MIC) oraz minimalne stężenie bójcze (MBC) metodą seryjnych rozcieńczeń w bulionie według rekomendacji NCCLS (CLSI) doboru testów do oznaczania wraż-liwości bakterii na antybiotyki lub chemioterapeutyki. Nanokompozyty scharakteryzowano pod względem strukturalnym, spektralnym i morfologicznym.
Wyniki. W wyniku przeprowadzonych badań mikrobiologicznych wykazano właściwości bakteriostatyczne (w zakresie
0,4–1,6 µg/ml) i biobójcze (w zakresie 0,4–3,2 µg/ml) otrzymanych nanokompozytów.
Wnioski. Otrzymane nanokompozyty mogą znaleźć zastosowanie w medycynie jako środek bakteriostatyczny i
bakteriobój-czy oraz stanowić bardzo skuteczną alternatywę wobec dotychczas stosowanych antybiotyków i chemioterapeutyków (Polim.
Med. 2013, 43, 3, 129–134).
Słowa kluczowe: grafen, nanosrebro, materiały bakteriostatyczne i bakteriobójcze.
Abstract
Background. Researches have been synthesizing nanocomposites with antibacterial properties for a dozen of years. A lot
of study have confirmed a high antibacterial activity of silver nanoparticles and oxygraphene. Silica, titanium dioxide and hydroxyapatites of 1–100 nm are used as carrier for these composites.
Polim. Med. 2013, 43, 3, 129–134 © Copyright by Wroclaw Medical University
ISSN 0370-0747
PRACE ORYGINALNE
* Praca została częściowo sfinansowana ze środków Wrocławskiego Centrum Badań EIT+ w ramach realizacji projektu NanoMat „Wykorzystanie nanotechnologii w nowoczesnych materiałach” (POIG 01.01.02-02-002/08) współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (Program operacyjny Innowacyjna Gospodarka, Poddziałanie 1.1.2).
W ostatnich latach grafen oraz nanokompozyty na bazie grafenu ze względu na ich unikalne właściwości fizyczne i chemiczne są intensywnie badane pod kątem zastosowań w wielu różnych dziedzinach nauki i tech-niki. W celu zastosowania materiałów na bazie grafenu w biologii i medycynie wiele grup badawczych wyko-rzystuje grafen i jego pochodne do tworzenia czujników biologicznych, leków nowej generacji, obrazowania biomedycznego, a także do fototerapii [1]. Jednocześnie zwiększa się zainteresowanie właściwościami i zasto-sowaniem praktycznym prekursora do otrzymywania grafenu – tlenku grafenu (w niektórych źródłach [1] jest on również nazywany tlenkiem grafitu – graphite/ graphene oxide). Metody otrzymywania nanokompozy-tów o właściwościach antybakteryjnych są przedmiotem badań różnych ośrodków naukowych na całym świecie już od kilkunastu lat. W ich rezultacie potwierdzono, że szczególną samoistną aktywność antybakteryjną wyka-zują materiały kompozytowe zawierające srebro i oksy-grafen. Najczęściej w tych zastosowaniach jako nośni-ki substancji bioaktywnych wykorzystuje się różnego rodzaju biokompatybilne materiały, takie jak tlenek krzemu, tlenek tytanu lub hydroksyapatyty o rozmia-rach submikronowych. Nanorozmiarowe płatki (NP) tlenku grafenu (GO) jako materiał cieszą się dużym za-interesowaniem ze względu na ich nieskomplikowany i wydajny proces syntezy, szerokie możliwości che-micznej funkcjonalizacji ich powierzchni oraz dużego stopnia dyspergowania w środowisku wodnym [2]. Dyspersja nanocząstek metali albo tlenków metali na nanopłatkach GO lub częściowo zredukowanych na-nopłatkach GO jest także jedną z dróg otrzymywania materiałów katalitycznych, optoelektronicznych i ma-gnetycznych [3]. Szczególnie interesujące jest zastoso-wanie materiałów tego typu w medycynie i technice jako środków bakteriostatycznych, np. do systemów oczyszczania wody lub jako dodatek do materiałów opatrunkowych [4, 5].
W pierwszym etapie badań, podczas zastosowania metody niskotemperaturowej redukcji, na bazie NP GO otrzymano wiele próbek inkrustowanych nanocząstka-mi metalicznego srebra w stosunku wagowym GO:Ag od 1 do 10% (m/m). Zbadano ich właściwości struktu-ralne, spektralne i morfologiczne. Wyniki
przedstawio-ne w niniejszej pracy dotyczą nanokompozytów zawie-rających 10% nanosrebra (m/m).
Zainteresowanie srebrem wynika z jego silnych właściwości wobec szerokiego spektrum mikroorgani-zmów (bakterii, grzybów i pierwotniaków oraz w pew-nym stopniu wirusów) [6–13]. Ze względu na swoją oligodynamiczność srebro działa bakteriostatycznie i bakteriobójczo już w bardzo małch stężeniach. Me-chanizm aktywności przeciwbakteryjnej polega m.in. na oddziaływaniu na osłony zewnątrzkomórkowe (po-woduje zmiany w ich przepuszczalności ułatwiające wydostawanie się poza komórkę substancji ważnych metabolicznie lub zwiększone, niekontrolowane pobie-ranie składników ze środowiska, zachwianie gospodarki fosforanami, oddziaływanie na aminokwasy i enzymy, tworzenie wiązań z grupami funkcyjnymi aminokwa-sów – szczególne powinowactwo do grupy tiolowej –SH, blokowanie aktywności enzymów poprzez wią-zanie do ich centrum aktywnego), utrudnieniu w po-zyskiwaniu energii (poprzez wpływanie na transport elektronów w łańcuchu oddechowym i inhibicje cyto-chromów poprzez wiązanie do centrum aktywnego) lub oddziaływaniu na materiał genetyczny (interkalowaniu z DNA, rozrywaniu wiązań wodorowych, hamowaniu syntezy zasad azotowych czy zaburzeniach w syntezie DNA i RNA) [14, 15].
Wykorzystanie grafenu jako nośnika nanocząstek srebra sprzyja zachowaniu dyspersji nanometalu, dzię-ki czemu zachowuje on silne działanie antybakteryjne. Nanokompozyty okazują się idealne do dalszego zasto-sowania m.in. w produktach medycznych, np. materia-łach opatrunkowych, gdzie jako środek bakteriostatycz-ny i bakteriobójczy mogą stanowić bardzo skuteczną alternatywę wobec dotychczas stosowanych antybioty-ków i chemioterapeutyantybioty-ków.
Materiały i metody
Otrzymywanie GO-NPs
Nanowymiarowe płatki (NP) tlenku grafenu (GO) zostały otrzymane modyfikowaną metodą Brodiego
[16, 17] poprzez czterokrotne utlenienie grafitu z KClO3
Objectives. To synthesise graphene-silver nanocomposites and to determine their antibacterial properties.
Materials and Methods. The following bacteria strains from the American Type Culture Collection were tested: Staphylococcus
aureus ATCC 6538 (Gram-positive bacteria), Escherichia coli ATCC 11229 (Gram-negative bacteria), Klebsiella pneumoniae
ATCC 4352 (Gram-negative bacteria). Clinical isolates of bacteria strains (from wounds) were also tested (from species of
Staphylococcus aureus, Escherichia coli and Klebsiella pneumoniae). The antibacterial effect of nanocomposites was
deter-mined by minimal inhibitory concentration (MIC) and minimal bactericidal concentration (MBC) values according to the reference methods of Clinical and Laboratory Standards Institute (CLSI) for the determination of MICs of aerobic bacteria by broth microdilution. The samples have physical and chemical characteristics.
Results. The results showed bacteriostatic (0.4–1.6 µg/ml) and bactericidal (0.4–3.2 µg/ml) efficacy of composities. Conclusion. The synthesized nanocomposites of graphene-oxide can be used in biology and medicine as bacteriostatic and
bac-tericidal factor and may be used as an alternative to antibiotics and chemioterapeutics (Polim. Med. 2013, 43, 3, 129–134).
w dymiącym HNO3 przy nagrzewaniu do temperatury
60–80oC. Otrzymany materiał (jasnożółtą suspensję)
przemywano wodą dejonizowaną, następnie trzykrot-nie 10% roztworem kwasu solnego i ponowtrzykrot-nie wodą do uzyskania pH = 7. Obrazy TEM otrzymanych GO-NPs przedstawiono na ryc. 1a.
Otrzymywanie GO-Ag-NPs
Otrzymanie materiałów docelowych (nanokompo-zytów na bazie częściowo zredukowanego tlenku gra-fenu domieszkowanych srebrem) przeprowadzono na podstawie pracy Y. Ji et al. [18], pozwalającej otrzymy-wać nanocząstki srebra o rozmiarach 5–20 nm. Podczas syntezy osad oddzielano za pomocą ultrawirówki i kil-kakrotnie przemywano wodą dejonizowaną oraz eta-nolem. Niestety, po wysuszeniu materiału nie udaje się poddać powtórnemu rozdyspergowaniu, dlatego pozo-stawiano go po przemyciu w postaci zawiesiny w etano-lu i w takiej formie próbki przekazywano do dalszych etapów badań. Do badań mikrobiologicznych wykorzy-stywano materiał zawieszany w wodzie dejonizowanej. Otrzymane GO-Ag-NPs przedstawia obraz TEM na ryc. 1b.
Określenie
właściwości bakterio statycznych
i bakteriobójczych
GO-NPs i GO-Ag-NPs
Właściwości bakteriostatyczne i bakteriobójcze za-projektowanych nanokompozytów wyznaczono, okre-ślając wartości minimalnego stężenia hamującego wzrost
(MIC) oraz minimalnego stężenia bójczego (MBC) me-todą seryjnych rozcieńczeń w bulionie według rekomen-dacji NCCLS (CLSI) doboru testów do oznaczania wraż-liwości bakterii na antybiotyki lub chemioterapeutyki. Celem tej metody jest określenie najmniejszego stężenia bakteriostatycznego (MIC) i najmniejszego stężenia bakteriobójczego (MBC) antybiotyku lub chemiotera-peutyku [19]. MIC (Minimal Inhibitory Concentration) to minimalne stężenie leku wyrażone w μg/ml (mg/l), określane w warunkach in vitro, hamujące wzrost bak-terii przy określonej gęstości inokulum i w określonym czasie [20], MBC (Minimal Bactericidal Concentration) to minimalne stężenie leku wyrażone w μg/ml (mg/l) oznaczone w warunkach in vitro, przy którym ginie 99,9% komórek bakteryjnych, przy określonej gęstości inokulum i w określonym czasie [20].
Do badań mikrobiologicznych wykorzystano szczepy bakteryjne pochodzące z kolekcji ATCC: Staphylococcus aureus ATCC 6538, Escherichia coli ATCC 11229 i Kleb-siella pneumoniae ATCC 4352 oraz izolaty kliniczne: S. aureus 173, S. aureus 187, S. aureus 298, E. coli 475, E. coli 555, E. coli 574 i K. pneumoniae 626. Wybór gatun-ków bakterii został podyktowany ich wysoką częstością kolonizowania ran, w tym zakażeń jatrogennych i szpital-nych. Badania mikrobiologiczne przeprowadzono z wy-korzystaniem pożywki Mueller Hinton Broth (MHB) oraz Mueller Hinton Agar (MHA). W celu określenia działania bakteriostatycznego i bakteriobójczego GO-Ag- -NPs sporządzono szereg rozcieńczeń testowanych na-nokompozytów w pożywce MHB, gdzie zawartość GO- -Ag-NPs malała w postępie geometrycznym w zakresie 512–0,25 µg/ml. Tak przygotowane próby wlewano po 100 µl do każdego dołka płytki titracyjnej, a następnie nakrapiano testowany szczep bakteryjny w końcowej
Ryc. 1. Obrazy TEM dla tlenku grafenu (GO-NPs; rys. a) oraz częściowo redukowanego tlenku grafenu inkrustowanego
nano-cząstkami srebra (GO-Ag-NPs; ryc. b)
Fig. 1. TEM images of graphene oxide (GO-NPs, fig. a) and partially reduced graphene oxide, incrusted with silver
nanopar-ticles (GO-Ag-NPs, fig. b)
gęstości 5 × 104 cfu/ml (cfu/ml – colony forming units,
liczba jednostek tworzących kolonie w 1 ml). Po
inkuba-cji hodowli (37oC/20 godz.) dokonywano odczytu
warto-ści MIC. Odczyt MIC polega na obserwacji zmętnienia podłoża. Pierwsza studzienka, w której nie obserwuje się zmętnienia hodowli jest uważana za najmniejsze stęże-nie hamujące (MIC). W celu określenia wartości MBC wysiewano po 10 µl mieszaniny na podłoże MHA z czte-rech kolejnych stężeń powyżej wyznaczonego punktu MIC. Płytki Petriego inkubowano w temperaturze 37°C w czasie 24 godz. Minimalne stężenie, przy którym na podłożu MHA wyrasta < 0,1% kolonii, wyraża stężenie bakteriobójcze (MBC) nanokompozytów srebra.
Wyniki i omówienie
Morfologia i właściwości spektralne
GO-Ag-NPs
Obrazy TEM GO-NPs i GO-Ag-NPs przedstawio-no na ryc. 1a i b. Widoczne pojedyncze płatki częścio-wo redukowanego tlenku grafenu mają rozmiary od 500 nm do 2 µm. Nanocząstki metalicznego srebra są związane częściowo na całej powierzchni płatków, ale cześć wbudowuje się między osobnymi warstwami GO przy krawędziach.
W przedstawionym na ryc. 2 dyfraktogramie XRD można zauważyć, że następuje proces częściowej re-dukcji tlenku grafenu (przesunięcie sygnału) [21] z jed-noczesnym tworzeniem mniejszych cząsteczek (sygnał pochodzący od GO ma mniejszą intensywność i jest wi-docznie poszerzony). Jednocześnie obserwuje się posze-rzone piki dyfrakcyjne srebra, potwierdzające jego me-taliczną strukturę (Ref. Code: 01-087-0717 Silver 3C).
Zarejestrowano także widma absorbancji dla otrzy-manych próbek (ryc. 3). W widmach można zaobser-wować szerokie pasmo odpowiadające GO, a także charakterystyczne pasmo absorpcyjne związane z efek-tem plazmonowym nanocząstek srebra. Jak widać in-tensywność sygnału plazmonowego jest kilkakrotnie niższa po przemyciu próbki, co jest najprawdopodob-niej związane z tym, iż nanocząstki srebra, które nie są związane z powierzchnią GO, mają wysoką zdatność do agregowania się, a w konsekwencji przy tworzeniu większych agregatów tracą zdolność do absorbowa-nia światła w wyniku efektu plazmonowego. Drugim możliwym wyjaśnieniem tego zjawiska jest to, że rów-nocześnie niezwiązane cząstki srebra są wypłukiwane z materiału w czasie przemycia, co prowadzi również do zmniejszenia absorpcji.
Na ryc. 4 przedstawiono wartości MIC i MBC na-nokompozytu na bazie oksygrafenu domieszkowanego nanosrebrem o zawartości Ag równej 10% (m/m).
Analiza powyższych wyników pokazuje, że antybak-teryjna skuteczność nanokompozytów srebra zależy od cech indywidualnych testowanego szczepu bakterii. Na tę wrażliwość bez wątpienia ma wpływ struktura mole-kularna wynikająca z przynależności do grupy bakte-rii Gram-dodatnich (bakterie z gatunku S. aureus) lub Gram-ujemnych (bakterie z gatunku E. coli i K. pneu-moniae) oraz funkcjonalna. Wytworzone nanokom-pozyty na bazie grafenu i srebra wykazują skuteczność bakteriostatyczną (w zakresie 0,4–1,6 µg/ml) i bakterio-bójczą (w zakresie 0,4–3,2 µg/ml) (ryc. 4). Otrzymane wartości świadczą o bardzo dużej skuteczności nano-srebra umiejscowionego na płatkach oksygrafenu
wo-Ryc. 2. Dyfraktogramy proszkowej dyfraktometrii
rentge-nowskiej (XRD) dla GO – czarna linia oraz dla GO-Ag-NPs – czerwona linia [21]
Fig. 2. XRD patterns of GO (black line) and GO-Ag
(red line) powders
Ryc. 3. Widma absorbancji otrzymanych materiałów. GO
– niebieska linia, GO-Ag 5% (wysuszony i powtórnie rozdy-spergowany) – czarna linia, GO-Ag 5% (mieszanina reakcyj-na) – czerwona linia, GO-Ag 5% (po przemyciu) – zielona linia
Fig. 3. Absorption spectra of obtained materials: GO –
blue line, GO-Ag 5% (dried and resuspended) – black line, GO-Ag 5% (reaction mixture) – red line, GO-Ag 5% (washed probe) – green line
20 40 60 80 100 0 10000 20000 intensywność nor malizowana [a.u.] 2Θ [st.] GO rGO-Ag Ag-NPs
(Ref. code: 01-087-0717 Silver 3C) [002] [100] 200 400 600 800 0 1 2 3 4 5 absorbancja [a.u.] długość fali [nm]
bec testowanych mikroorganizmów. Bakteriostatyczne działanie wobec bakterii Gram-dodatnich zostało usta-lone na poziomie 0,8 µg/ml. Nanokompozyt GO-Ag- -NPs wykazuje właściwości bakteriobójcze wobec S. au-reus w stężeniu 4-krotnie większym niż wartości MIC (3,2 µg/ml). Na szczególną uwagę zasługują bardzo silne właściwości bakteriobójcze wytworzonego nanokom-pozytu wobec bakterii Gram-ujemnych, o czym świad-czy wartość MBC równa wartości MIC. Dla testowanej K. pneumoniae ATCC 4352 wynosi zaledwie 0,4 µg/ml, dla E. coli 555 0,8 µg/ml, a pozostałych (E. coli 475, E. coli 574 i K. pneumoniae 626) 1,6 µg/ml. Wyjątkiem jest szczep referencyjny E. coli ATCC 11229, dla którego stężenie bakteriobójcze jest 2-krotnie większe od bak-teriostatycznego (równe 3,2 µg/ml). Pod kątem anty- bakteryjnych własności testom mikrobiologicznym poddano także niedomieszkowany srebrem oksygrafen (GO-NPs) w czystej postaci. W zastosowanym stężeniu 512 µg/ml (wynikającym z normy CLSI [19]) GO nie wykazuje właściwości antybakteryjnych.
Silniejsze działanie bakteriobójcze nanokomplek-su grafen–srebro wobec bakterii Gram-ujemnych niż Gram-dodatnich było potwierdzone badaniami prze-prowadzonymi wcześniej przez Bao et al. [1]. Anali-za wyników pokazuje, że nanokompozyt GO-Ag-NPs w stężeniu końcowym 45 µg/ml w czasie 4 godz.
inku-bacji w temp. 37oC zmniejsza o 87% liczbę komórek
S. aureus i o 100% liczbę komórek E. coli.
Podobne korelacje wykazują testy antybakteryjnej aktywności nanokompleksu GO-Ag-NPs wykonane przez Soon Wei Chook et al. [5]. Badacze potwierdzili większą wrażliwość bakterii Gram-ujemych na nano-kompleks grafen–srebro niż bakterii Gram-dodatnich. GO-Ag-NPs wg Cook [5] et al. wykazuje ponadto sku-teczność bakteriobójczą wobec E. coli w stężeniu powy-żej 6,25 µg/ml, a wobec S. aureus w stężeniu aż powypowy-żej 100 µg/ml.
W toku dalszych badań zostanie określona anty-bakteryjna skuteczność nanokompozytów o zmniejszo-nej zawartości srebra.
Posumowując, należy stwierdzić, że zaprojek towane i wytworzone nanokompozyty spełniają wszystkie wyma-gania fizykochemiczne. Nanokompozyt grafen–srebro wykazuje bardzo wysoką skuteczność bakteriostatyczną i bakteriobójczą wobec testowanych bakterii S. aureus, E. coli i K. pneumoniae. Wartości MIC dla testowanych szczepów mieszczą się w zakresie 0,4–1,6 µg/ml, a war-tości MBC w zakresie 0,4–3,2 µg/ml w zależności od testowanego szczepu bakterii. Zaobserwowano większą wrażliwość bakterii Gram-ujemnych wobec opraco-wanego nanokopozytu niż bakterii Gram-dodatnich. Zaprojektowane i wytworzone nanokompozyty mogą znaleźć zastosowanie w medycynie jako środek bakte-riostatyczny i bakteriobójczy oraz stanowić mogą bar-dzo skuteczną alternatywę wobec dotychczas stosowa-nych antybiotyków i chemioterapeutyków.
Ryc. 4. Porównanie wartości MIC i MBC dla nanokompozytów GO-Ag-Np, zawierających 10% (m/m) Ag wobec testowanych
szczepów bakterii
Fig. 4. Comparison MIC and MBC values for nanocomposites GO-Ag-Np contaning 10% of silver against tested bacterial strains
0 0,4 0,8 1,2 1,6 2 2,4 2,8 3,2 3,6 S. aureus ATCC 6538
S. aureus 173 S. aureus 187 S. aureus 298 E. coli ATCC
11229
E. coli 475 E. coli 555 E. coli 574 K. pneumoniae
ATCC 4325 K. pneumoniae 626 za wa rtość sr eb ra [µg /m l] MIC MBC
Piśmiennictwo
[1] Qi Bao et al.: Synthesis and characterization of silver nanoparticle and oxide nanosheet composites as a bactericidal agent for water disinfection. J. Colloid Interface Sci. 2011, 360, 463–470.
[2] Xiaoze Shi et al.: Graphene-based magnetic plasmonic nanocomposite for dual bioimaging and photothermal therapy. Bio-materials 2013, 34, 4786.
[3] Chunhua Dai et al.: One-step synthesis of reduced graphite oxide–silver nanocomposite. Materials Res. Bull. 2011, 46, 2004. [4] Manash R. Das et al.: Synthesis of silver nanoparticles in an aqueous suspension of oxide sheets and its antimicrobial
activ-ity Colloids and Surfaces B. Biointerfaces 2011, 83, 16–22.
[5] Soon Wei Chook et al.: Antibacterial performance of Ag nanoparticles and AgGO nanocomposites prepared via rapid mi-crowave-assisted synthesis method. Nanoscale Res. Let. 2012, 7, 541.
[6] Kühni W., Holst W.: Srebro koloidalne jako lek. Zdrowy antybiotyk. Wydawnictwo PURANA, 2011.
[7] Silver S., Phung L.T., Silver G.: Silver as biocides in burn and wound dressings and bacterial resistance to silver compounds. J. Industr. Microbiol. Biotechnol. 2006, 33, 627–634.
[8] Bugla-Płoskońska G., Leszkiewicz (Kędziora) A., Borak B., Jasiorski M., Drulis-Kawa Z., Baszczuk A., Maruszewski K.,
Doroszkiewicz W.: Bactericidal properties of silica particles with silver islands located on the surface. Int. J. Antimicrob.
Agents 2007, 29, 738–748.
[9] Bugla-Płoskońska G., Jasiorski M., Leszkiewicz (Kędziora) A., Borak B., Baszczuk A., Brzeziński S., Malinowska G.,
Do-roszkiewicz W.: Bakteriobójcze działanie immobilizowanych preparatów srebra i możliwość ich praktycznego zastosowania.
Farm. Przegl. Nauk. 2008, 37 (2), 23–26 (a).
[10] Bugla-Płoskonska G., Jasiorski M., Leszkiewicz (Kędziora) A., Borak B., Drulis-Kawa Z., Baszczuk A., Maruszewski K.,
Doroszkiewicz W.: Silver nanoislands located on the silica spheres and its antimicrobial activity against Klebsiella
pneu-moniae strain. Nano Science and Nano Technology: Ind. J. 2008, 2, 45–47 (b).
[11] Kępiński E., Nawrot U., Seniuk A., Włodarczyk K., Białynicki-Birula R.: The in vitro effect of a silver-containing dressing on biofilm development. Adv. Clin. Exp. Med. 2009, 18 (3), 277–281.
[12] Jasiorski M., Leszkiewicz (Kędziora) A., Brzeziński S., Bugla-Płoskońska G., Malinowska G., Borak B., Karbownik I.,
Baszczuk A., Stręk W., Doroszkiewicz W.: Textile with silver silica spheres: its antimicrobial activity against Escherichia coli
and Staphylococcus aureus. J. Sol-Gel Sci. Technol. 2009, 51, 330–334.
[13] Kędziora A., Stręk W., Kępiński L., Bugla-Ploskonska G., Doroszkiewicz W.: Synthesis and antibacterial activity of novel titanium dioxide doped with silver. J. Sol-Gel Sci. Technol 2012, 62, 79–86.
[14] Bugla-Płoskońska G., Leszkiewicz A.: Biologiczna aktywność srebra i jego zastosowanie w medycynie. Kosmos 2007, 1–2, 115–122.
[15] Kędziora A., Sobik K.: Oporność bakterii na srebro – problem stary czy nowy? Kosmos 2013, 62. [16] Brodie B..: Sur le poids atomique du graphite. Ann. Chim. Phys. 1860, 59, 466–472.
[17] Szabo T. et al.: Enhanced acidity and pH-dependent surface charge characterization of successively oxidized graphite ox-ides. Carbon 2006, 44, 537–545.
[18] Yuetian Ji et al.: Bimetallic Ag/Au nanoparticles: A low temperature ripening strategy in aqueous solution Colloids and Sur-faces A. Physicochem. Eng. Aspects 2010, 372, 204.
[19] Methods for Dilution Antimicrobial Susceptibility Tests for Bacteria That Grow Aerobically; Approved Standard – Fifth Edi-tion M7-A5, NCCLS 2000, 20 (2).
[20] Hryniewicz W., Sulikowska A., Szczypa K., Skoczyńska A., Łuczak-Kadłubowska A, Gniatkowski M.: Rekomendacje do-boru testów do oznaczania wrażliwości bakterii na antybiotyki i chemioterapeutyki. Narodowy Instytut Zdrowia Publiczne-go, Warszawa 2006.
[21] Physics and Applications of Graphene – Experiments (Edited by Sergey Mikhailov) – Chapter 5: Seung Hun Huh Thermal Reduction of Graphene Oxide, InTech 2011.
Adres do korespondencji:
Anna Kędziora
Zakład Mikrobiologii, Instytut Genetyki i Mikrobiologii, Wydział Nauk Biologicznych Uniwersytet Wrocławski
ul. Przybyszewskiego 63/77 51-148 Wrocław
e-mail: anna.kedziora@microb.uni.wroc.pl Konflikt interesów: nie występuje. Praca wpłynęła do Redakcji: 10.06.2013 r. Po recenzji: 5.09.2013 r.
Zaakceptowano do druku: 5.09.2013 r. Received: 10.06.2013
Revised: 5.09.2013 Accepted: 5.09.2013
