M E C H AN I K A TEORETYCZNA I STOSOWANA 3, 6 (1968) TERMODYNAMIKA TECHNICZNA W POLSCE W OKRESIE OSTATNIEGO DZIESIĘ CIOLECIACH
STAN ISŁAW O C H Ę D U S Z K O (G LI WI C E )
1. Wstę p
N a począ tku odbudowy szkolnictwa technicznego po zakoń czeniu I I wojny ś wiatowej był y nieliczne zaczą tki oś rodków kształ cą cych dydaktycznych pracowników naukowych w dziedzinie term odynam iki. Już od 1945 r. niezawodny był profesor dr B. STEFANOWSKI, który w Politechnice Łódzkiej skupił wokół siebie resztki swoich dawnych pracowników z Politechniki Warszawskiej.
Również godne są wspomnienia wysił ki prof, dra R. D AWID OWSKIEG O, który w Kra-kowie dział ał n a terenie Akademii G órniczo- H utniczej w zakresie techniki cieplnej.
D opiero w 1946 r. prof, dr St. OCH Ę D U SZKO przeniósł się ze Lwowa do G liwic, gdzie należ ało zaczą ć od kształ cenia asystentów, gdyż ż aden z jego przedwojennych współ pra-cowników w Politechnice Lwowskiej nie zgł osił się do pracy w Politechnice Ś lą skiej.
Jak wspaniale rozwinę ł a się kadra samodzielnych pracowników naukowych w cią gu powojennych 23 lat ś wiadczy o tym liczba profesorów i docentów zatrudnionych obecnie w szkolnictwie wyż szym:
— Politechnika Czę stochowska, w Katedrze Termodynamiki — 1 docent, — P olitechnika G dań ska, w Katedrze Techniki Cieplnej — 1 docent, — Politechnika Krakowska, w Katedrze Techniki Cieplnej — 1 profesor,
— Akademia G órniczo H utnicza w Krakowie, w Katedrze Termodynamiki i Urzą -dzeń Energetycznych — 1 profesor i 2 docentów,
— Politechnika Ł ódzka, w Katedrze Techniki Cieplnej — 1 docent,
— P olitechnika P ozn ań ska, w Katedrze Teorii M aszyn Cieplnych — 1 profesor, — P olitechnika Szczeciń ska, w Katedrze Teorii M aszyn Cieplnych — 1 docent, — Politechnika Ś lą ska, w Katedrze Teorii M aszyn Cieplnych — 2 profesorów i 2 do-centów, n adto w Katedrze Energetyki Cieplnej — 1 profesor i 1 docent,
— Politechnika Warszawska, w Katedrze Teorii M aszyn Cieplnych — 1 profesor i 1 docent,
— P olitechnika Wrocł awska, w Katedrze Teorii M aszyn C iep ln ych —1 profesor, — Wyż sza Szkoł a Inż ynierska w Rzeszowie, w Zespole Termodynamiki Technicznej — 1 profesor.
(0 Podstawę do sporzą dzenia niniejszego sprawozdania stanowią materiały dostarczone przez kierow-ników wymienionych w tekś cie placówek naukowych.
W sumie liczba samodzielnych pracowników zatrudnionych w dyscyplinach termody-namiki technicznej wynosi 19, w tym 9 profesorów.
Rozwój kadry naukowej musiał opierać się na odpowiednich, polskich ź ródł ach ter-modynamiki. Zapewne rozwój naukowy gł ównie należy przypisać takim podrę cznikom , jak B. STEFANOWSKIEG O, B. STAN ISZEWSKIEG O, T ermodynamika techniczna, P WN , 1959 i St. OCHĘ DUSZKO, Teoria maszyn cieplnych, 3 tomy, P WT, I/ w. 1,1953, w. 2,1957; II/ w. 1, 1953, w. 2, 1961 i III/ w. 1, 1955.
Każ dy, kto zajmował się rozwią zaniami teoretycznymi, wie o tym, jak dużą rolę od-grywa w nauce tych dyscyplin rozwią zywanie zadań . Z tego powodu należy uważ ać za poż yteczne wydanie Zbioru zadań z termodynamiki technicznej, (w 5 zeszytach skryptu, PWN , 1953^- 1956 r.). Autorami zbioru byli obecni i poprzedn i pracownicy Katedry Teorii M aszyn Cieplnych Politechniki Ś lą skiej (OCH Ę D U SZKO, SZARG U T, G ÓRN IAK, G U Z I K , Wilk). Tematy w tym zbiorze był y zaczerpnię te gł ównie z praktyki energetycznej.
N iezależ nie od przekazywania podstaw termodynamiki musiał a być uwzglę dniona n auka o przepł ywie ciepł a. W 1953 r. obszernie wypeł nił o lukę wydawniczą dzieł o prof. T. HOBLERA, Ruch ciepł a i wymienniki, P WT. Również w tym samym roku ukazał o się tł u-maczenie (pod redakcją prof. B. STEFANOWSKIEGO) ksią ż ki M . M ICH IEJEWA, Zasady wymiany ciepł a, 1953, PWN . W III tomie Teorii Maszyn Cieplnych St. OC H Ę D U SZ KI —wiele rozdział ów dotyczy przekazywania ciepł a.
2. C h arakterystyka poszczególnych kat ed r
N iemal n a każ dą placówkę dydaktyczno- naukową wywiera wpł yw przemysł terenowy. Problematyka prac badawczych przeważ nie zaspokaja potrzeby praktyki przemysł owej. Poniż ej zostanie scharakteryzowana dział alność każ dej placówki uprawiają cej dyscyplinę termodynamiki technicznej.
2.1. Politechnika Czę stochowska. Od 1966 r. kierownikiem katedry jest doc. dr St. D AWI -D OWICZ. Jego zamił owania skupiają się n a metodach pomiarowych w miernictwie cieplnym. Szczególnie interesują ca jest jego termodynamiczna praca doktorska n a tem at: W ydatek rozruchu jako miara wydajnoś ci jednostopniowej sprę ż arki tł okowej. P on adto prowadzon e są prace naukowe nad rozdrabnianiem ciał sypkich za pomocą ekspansji zawartych w nich gazów (B. AD AMU S, L. PASTU CH A), n ad wpł ywem pulsacji n a dokł adność pom iarów masy strumienia za pomocą zwę ż ek (R. WOLAŃ SKI) i n ad spalaniem miał u wę glowego w warstwie fluidalnej (W. G AJEWSKI).
2.2. Politechnika Gdań ska. Katedra Teorii M aszyn do 1964 r. kierowana przez prof, dra inż. J. MADEJSKIEG O, W roku 1965 został a przemianowana jako Katedra Techniki Cieplnej. Kierownictwo tej katedry przeją ł doc. dr Cz. BU RACZEWSKI. D O 1961 r. J. M AD EJSKI równo-cześ nie był kierownikiem pracowni (zakł adu) I n stytutu M aszyn Przepł ywowych (I M P ) PAN w G dań sku. Czę ść prac w Katedrze był a subwencjonowana przez I M P i opubliko-wana w Biuletynach I M P P AN .
Prace naukowe w Katedrze dotyczą gł ównie przepł ywu ciepł a. Opracowano wnikanie ciepł a podczas wrzenia i kondensacji w obecnoś ci gazów oboję tnych. N adto badan
o doś-TERM OD YN AM IKA TE C H N I C Z N A W P OLSC E 301
wiadczalnie parowan ie przy grawitacyjnym spł ywie cieczy oraz parowanie ciekł ego roz-tworu (O2+ N 2) w warun kach barbotaż u.
D alsze zagadnienia przepł ywu ciepł a opracowane przez J. MADEJSKIEG O dotyczą trans-portu ciepł a: n a powierzchniach z dł ugimi ż ebrami wzdł uż nymi; w wymienniku F ielda; podczas konwekcji wymuszonej i swobodnej w rurach pionowych; w przyś ciennej warstewce laminarnej, spowodowanej dużą prę dkoś cią wzdł uż ś ciany pł askiej; w przepł ywie laminar-nym z uwzglę dnieniem spadku ciś nienia; w pł ycie i w walcu z wewnę trznymi ź ródł ami ciepł a; podczas przewodzenia.
D o innej kategorii problem ów cieplnych rozważ anych przez J. MADEJSKIEG O należy nieustalony przepł yw ciepł a: w tym równanie stygnię cia (grzania) prę tów pryzmatycznych; w ukł adach ze ź ródł ami ciepł a (w przypadkach topnienia i krzepnię cia); podczas krzep-nię cia cieczy n a chł odzonej pł ycie (w odlewnictwie). Wiele z tych prac został o wydruko-wanych w czasopismach zagranicznych.
Również w katedrze został y opracowane inne dział y termodynamiki, jak: przemiana izotemperowa w dyszy (J. M AD E JSKI ); zagadnienia dyfuzji, rozdzielania powietrza i praca rozdzielania tlenu z powietrza (J. M AD EJSKI, W. P U D LI K ) .
Cz. BU RACZEWSKI jest autorem wielu artykuł ów n a tem at wymiany ciepł a przez promie-niowanie mię dzy powierzchniami nie zamykają cymi obję toś ci. Wyprowadził on wzory na jasność i emisję wielopowierzchniowego ukł adu otwartego, sprawdzone doś wiadczalnie. Powstał a również praca o wymianie ciepł a mię dzy powierzchniami poruszają cymi się (J. M AD E JSK I ).
Mają c doś wiadczenie praktyczn e i wiadomoś ci matematyczne, J. MADEJSKI opubliko-wał w 1963 r. (w postaci skryptu) dzieł o pt. Teoria wymiany ciepł a, P WN .
2.3. Instytut Maszyn Przepływowych PAN. N a ż yczenie P AN w Zakł adzie IV I M P pod kierunkiem J. MAD EJSKIEG O zajmowano się analizą procesu rektyfikacji roztworów trzy-skladnikowych ( N2—Ar —O2) . Opracowano koncepcję kolumn rektyfikacyjnych z pół kami grzanymi. Rozważ ono również m etodę rekuperacji ciepł a za pomocą tzw. ż eber ciekł ych, które speł nia m etal wypeł niają cy ukł ad.
Inny kierunek prac Z akł adu Termodynamiki i Wymiany Ciepł a I M P poś wię cony jest zagadnieniom obiegów termodynamicznych. Zwł aszcza po 1962 r. podję to prace nad nowymi czynnikami termodynamicznymi w czę ś ci niskoprę ż nej sił owni parowej. W wy-niku kilkuletnich studiów uzyskano rozeznanie wszechstronnych wł aś ciwoś ci fizycznych i chemicznych czynnika, a także spodziewanych charakterystyk turbin w obiegu dwuczyn-nikowym. Wybór n a czynnik niskowrzą cy padł na chlorowcopochodny zię bnik R21 (CH FCI2). Z akł ad prowadzi również studia w zakresie zastosowania czynnika niskowrzą -cego w obiegach turbin gazowych.
Po odejś ciu J. M AD EJSKIEG O i krótkotrwał ym kierowaniem Zakł adem IV przez W. P U D -LIKA, obecnie kierownikiem zakł adu jest prof, dr R. SZEWALSKI, dyrektor I M P P AN .
2.4. Politechnika Krakowska. K atedra Techniki Cieplnej od 1954 r. kierowana jest przez prof, m gra inż. St. CH RZAN OWSKIEG O. K atedra ta, powstał a z uprzednich 5 katedr indywi-dualnych, liczy: 1 prof, zw., 1 st. wykł . dr, 2 st. wykł ., 5 adiunktów doktorów, 5 st. asyst., 1 prac. nauk.- inż ., 6 pr. nauk.- techn. Obecnie katedra rozwija nastę pują cą dział alność naukowo- dydaktyczną : podstawowe zagadnienia techniki cieplnej; podstawy budowy
kotł ów; podstawy rozwoju silników i urzą dzeń energetycznych; zagadnienia gospodarki energią w przemyś le; ostatnio zapoczą tkowano kierunek — klimatyzacja i zię bnictwo. Z inicjatywy Przedsię biorstwa Projektowania i D ostaw Aparatury Chemicznej prze-prowadzono w katedrze laboratoryjne badan ia sprę ż arek tł okowych, które doprowadził y do 3 przewodów doktorskich (badanie zaworów pł ytkowych — St. STEIN D EL, straty w za-worach wypł ywowych — A. PIWOWOŃ SKA, stosunki wydajnoś ci — M . WOŁEK). D alsze tematy prac doktorskich, to egzergia paliw stał ych i ciekł ych (Styrylska) i zm ian a wł aś-ciwoś ci stali w wysokich param etrach pary. Tematem pracy habilitacyjnej (Z b. P IETRZ YK) jest badanie procesu kombinowanego spalania ziarn paliwa stał ego zanurzonego w oleju napę dowym. P onadto jest na ukoń czeniu praca habilitacyjna n a tem at trwał oś ci kotł ów. Spoś ród opublikowanych prac należy wymienić 4 podrę czniki, 12 zeszytów naukowych i 86 artykuł ów (w tym 6 zagranicznych).
2.5. Akademia Górniczo- Hutnicza. Katedra Termodynamiki U rzą dzeń Energetycznych kie-rowana jest przez prof, mgra inż. K. SZAWŁOWSKIEG O. Katedra skł ada się z dwu zakł adów: I . Zakł adu Silników Cieplnych oraz I I . Z akł adu P om p, Sprę ż arek i Wentyla-torów. W pierwszym zakł adzie pracuje 2 docentów i 1 dr n.t. (dr h ab. T. H AU P T kierownik, dr hab. Cz. KOWALSKI i dr R. BORYCZKO), W drugim zaś 1 docent i 5 pom . prac. naukowych (dr hab. J. SEN TEK — kierownik, dr H . KAISER, dr Z b. K U R O WSK I , mgr K. SZ ABLOWSKI ). Prace naukowe dotyczą regulacji oraz podobień stwa przepł ywu w sprę ż arkach wirniko-wych.
Prof. SZAWŁOWSKI w czasie ostatnich 10 lat prom ował 18 doktorów n.t., opracował 14 recenzji habilitacyjnych. N ajważ niejszym dzieł em są Silniki wysokoprę ż ne duż ej mocy, WN T, 1967.
W zakł adzie I opracowano 5 artykuł ów z zakresu regulacji, autom atyki, dynamiki pneumatycznych linii sygnał owych i param etrów. W zakł adzie I I wiele prac dotyczy za-gadnień hutnictwa i urzą dzeń odpylają cych. N adto 1 ksią ż ka wydana przez wydawnictwo «Ś lą sk», 1967 — traktuje o pom pach.
2.6. Politechnika Łódzka. Katedra Techniki Cieplnej, kierowana przez doc. F . KOTLEW-SKIEGO, m a 3 zakł ady: Techniki Cieplnej, Chł odnictwa i P odstaw Klimatyzacji.
Prace naukowe dotyczą ce przepł ywu ciepł a, masy i procesów spalania mają charakter doś wiadczalny. Oto tematy p rac:
— wpł yw konwekcji naturalnej n a przepł yw ciepł a podczas ruchu cieczy w rurze pio-nowej, praca doktorska,
— proces przepł ywu masy i ciepł a w zraszalniku ociekowym, praca doktorska, — wpł yw temperatury i wilgoci filcu n a intensywność jego suszenia, praca doktorska, — przepł yw dwufazowego, jednoskł adnikowego pł ynu przy ruchu izotemperowym, praca doktorska,
— odporność paliw ciekł ych n a zjawisko stukania. K atedra opracował a urzą dzenie (indykator) do pomiaru mocy silników (patent).
N adal katedra zajmuje się procesami suszenia i wrzenia pę cherzykowego.
Katedra może się pochwalić obszernym podrę cznikiem Podstawowe pomiary w technice cieplnej (55,8 ark. wyd.), 1963, WN T, w wykonaniu jej współ pracowników.
TER M OD YN AM I KA TE C H N I C Z N A W P OLSC E 303
Prace naukowo- badawcze dla potrzeb gospodarki przemysł owej dotyczą normalnych badań urzą dzeń energetyczno- cieplnych. P on adto należy wymienić ekspertyzy dotyczą ce unowocześ niania urzą dzeń zię bniczych. Ostatnio Z akł ad Chł odnictwa przekształ cił się w Katedrę Chł odnictwa, pod kierownictwem prof. W. M ERCA.
2.7. Politechnika Poznań ska. Katedra Teorii M aszyn Cieplnych kierowana przez prof. dra E. TU LISZKĘ zasadniczo zajmuje się zagadnieniami przepł ywu w turbinach cieplnych i sprę ż arkach.
W dziedzinie term odynam iki E. TU LISZKA w oddanej do druku (WN T) pracy Sprę ż arki, dmuchawy i wentylatory opracował analizę termodynamiczną procesu sprę ż ania gazów. Również n a Zjeź dzie Katedr Termodynamiki przedstawił on obieg porównawczy dosko-nał ego obiegu silnika turbinowego z bezkorbowym generatorem gazu.
F . DEMBECKI W swej pracy doktorskiej zajmował się przekazywaniem ciepł a równowagi stał ej w przepł ywie ś rubowym w rurze prostej. N a podstawie badań wpł ywu róż nych param etrów (geometrycznych i ruchowych) wyznaczono optimum ekonomiczne.
J. PIEN TKA w swej pracy doktorskiej badał teoretycznie zjawisko przekroczenia podczas przepł ywu cieczy lub pary mokrej w dyszy. P raca m a być kontynuowana i bę dzie doty-czył a procesu parowan ia wody. Inne prace J. P IEN TKI zajmują się analizą egzergijną pro-cesów termodynamicznych w sił owniach parowych i elektrociepł owniach.
2.8. Wyż sza Szkoła Inż ynierska w Rzeszowie. Zespół Termodynamiki Technicznej i Energe-tyki Cieplnej, kierowany od 1965 r. przez prof, dra J. MADEJSKIEG O m a 3 pracowników naukowo- dydaktycznych i 2 pracowników naukowo- technicznych.
G ł ówną dyscypliną zainteresowania jest przepł yw ciepł a jak wówczas, kiedy J. M A-DEJSKI prowadził Katedrę Teorii M aszyn Cieplnych w G dań sku. W Rzeszowie opubliko-wan o 9 prac naukowych (w tym 2 w czasopismach zagranicznych). Tematem tych prac był y zagadn ien ia: wrzenia w zbiorniku i w kanale oraz konwekcji swobodnej; wpł ywu zjawisk relaksacyjnych n a konwekcję wymuszoną ; pom iaru przewodnoś ci cieplnej dielek-tryków pł ynów; przepł ywu ciepł a i materii w przypadkach persorpcji, wreszcie chł odzenia przedmiotów podczas ich obróbki skrawaniem.
2.9. Politechnika Szczeciń ska. D oc. dr inż. H . D ZIEWAN OWSKI kierował Katedrą Teorii M aszyn Cieplnych w czasie od 01.09.1961 do 01.09.1967 r. W obecnym roku akad. 1967/ 68 przeją ł on Katedrę Cieplnych M aszyn Okrę towych (z Z akł adem Chł odnictwa).
W czasie minionych 6 lat został y ukoń czone 3 przewody doktorskie (M . KĄ KOL, R. SO-BAŃ SKI, W. N OWAK) i są w toku dalsze 2 przewody. Wś ród wykonanych prac katedry na-leży wymienić 4 ś wiadectwa (patenty i wzory uż ytkowe) oraz liczne prace naukowo- ba-dawcze dla potrzeb gospodarki morskiej.
2.10. Politechnika Ś lą ska. Kierownikiem Katedry Teorii M aszyn Cieplnych począ wszy od 1946 r. jest prof, dr inż. St. OCH Ę D U SZKO. W ram ach rozbudowy Wydział u Mechanicz-no- Energetycznego w roku 1957 został a powoł an a Katedra Energetyki Cieplnej, która został a obsadzona przez dra inż. J. SZARG U TA — docenta Katedry Teorii M aszyn Cieplnych. Katedra Teorii M aszyn Cieplnych m a 3 Z akł ady, a mianowicie: Z akł ad Termodynamiki Technicznej, Z akł ad Przepł ywu Ciepł a, Z akł ad Energetyki Ją drowej. W skł ad wchodzi: 1 prof, zw., 1 prof, nadzw., 2 d o c , 1 st. wykł ., 1 adiunkt dr, 2 wykł adowców, 2 st. asyst., 1 asyst, techn., 1 staż ysta.
Oto naukowo- dydaktyczne osią gnię cia katedry.
W z a k r e s i e t e r m o d y n a m i k i t e c h n i c z n e j : Z 3 tomów Teorii maszyn cieplnych (za które St. OCHĘ DUSZKO otrzymał I I nagrodę pań stwową w zakresie nauki) powstał podrę cznik Termodynamika stosowana, 1964, WN T, wyd. I; 1967, WN T, wyd. I I . Wcześ niej, bo w 1960 r. został wydrukowany Zbiór zadań z termodynamiki technicznej, PWN , którego drugie wydanie został o oddane do druku w P WN . To drugie wydanie został o rozszerzone i zmodernizowane przez wprowadzenie mię dzynarodowego ukł adu jednostek oraz uzupeł nienie bilansów egzergijnych. Jest to zasł uga tych samych autorów, którzy przygotowywali n a począ tku skrypty (P WN ).
W 1966 r. w postaci skryptu Politechniki Ś lą skiej ukazał y się Ć wiczenia z termodynamiki
technicznej, cz. I w opracowaniu J. SIKORY i J. TOMECZKA.
Oba dzieł a opierał y się n a równaniach wielkoś ciowych. Szczegół y dotyczą ce tych równań są zebrane w pracy H . G ÓRN IAKA (pracownik katedry), W. G U N D LACH A i St. OCH Ę D U SZ KI pt. Zastosowanie mię dzynarodowego ukł adu jednostek miar w energetyce cieplnej, 1963, PWN . P raca ta został a wykonana w ram ach program u Kom itetu Budowy M aszyn P AN . D rugie wydanie tej publikacji ukazał o się druku w 1968 r.
Jako delegat M inistra Szkolnictwa Wyż szego prof. OCH Ę D U SZKO m a pieczę n ad roz-powszechnianiem mię dzynarodowego ukł adu SI w szkolnictwie wyż szym.
Katedry energetyczne Wydział u M echanicznego Politechniki Ś lą skiej wcześ nie na-wią zał y w ramach prac dyplomowych kon takt z przemysł em G O P (G órnoś lą ski Okrę g Przemysł owy). D latego w termodynamice technicznej należ ało ujmować (OCH Ę D U SZKO, SZARG U T, Przeglą d M echaniczny, 1952) pierwszą zasadę termodynamiki tak, aby był a przydatna dla dowolnych procesów (fizycznych lub chemicznych).
W 1956 r. ukazał a się w druku praca kandydacka J. SZARG U TA Bilans potencjonalny procesów fizycznych — wynikają cy z II zasady termodynamiki (Arch. Bud. M asz., tom I I , zeszyt 3). Praca ta zapoczą tkował a szeroko zakrojoną dział alność J. SZARG U TA W dziedzinie egzergii.
Wynikiem rozbudowy pracy magisterskiej (w cementowni) do rozmiarów rozprawy habilitacyjnej w ramach współ pracy z przemysł em jest m etoda badawcza J. FOLWARCZN EG O (Archiwum Budowy M aszyn, 1964, zeszyt 1) tzw. zł oż onych procesów spalania. M etodę tę wyprowadzoną dla przypadków, gdzie obok produktów spalania wystę pują produkty odgazowania substratów, J. FOLWARCZN Y uogólnił do róż nych procesów technologicznych (elektrycznych, mieszania i in.). M etoda ta m a również korzyś ci dydaktyczne.
Wś ród prac prof. W. OKOŁO- KU ŁAKA należy zwrócić uwagę n a prace n ad doborem pa-rametrów pary grzejnej z upustów turbiny dla celów regeneracji ciepł a oraz n ad doborem chł odzenia w elektrolizerach aluminium przez ustalanie bilansów energijnych (ł ą cznie z St. OCH Ę D U SZKĄ }.
D zię ki wpł ywom termodynamiki stosowanej nastą pił o w dziedzinie wentylacji kopalń unowocześ nienie metod obliczania i badania sieci kopalń gł ę bokich. Jest to wynik współ pracy Katedry Teorii M aszyn Cieplnych z G ł ównym Instytutem G órnictwa.
Również dla R OW (Rybnickiego Okrę gu Wę glowego) waż ne był y obliczenia term o-dynamiczne (T. BES) dla systemu urzą dzeń wyparnych do odsalania wody kopalnianej.
TER M OD YN AM I KA TE C H N I C Z N A W P OLSC E 305
W z a k r e s i e p r z e p ł y w xi c i e p ł a . W poł owie 1965 r. ukazał o się drukiem tł umaczenie z rosyjskiego ksią ż ki pt. Zbiór zadań i obliczeń z przepł ywu ciepł a, WN T. Autoram i pracy rosyjskiej są G . N . D AN I Ł OW, W. N . F IŁATKIN , R. G . CZERN AJA i M . G . SZCZERBOW. N at o m iast pracownicy Katedry T M C (T. BES, St. G D U LA, H . G ÓRN IAK oraz St. KOSIAK z Krakowa) tł umaczenie zaopatrzyli we wł asne streszczenie podstawowych praw przepł ywu ciepł a.
OKOŁO- KU ŁAK m a za sobą : 6 prac z zastosowania teorii podobień stw a do trzy czynniko-wych rekuperatorów ciepł a, 5 prac dotyczą cych bilansowania energii promieniowania w urzą dzeniach, 3 prace o m etodach okreś lania kryteriów podobień stwa i o ocenie analizy wymiarowej oraz pracę doktorską dotyczą cą teorii trzyczynnikowego przekazywacza ciepł a.
N atom iast St. G D U LA m a opublikowanych 12 prac naukowych. Wię kszość ich dotyczył a zagadnień przewodzenia (zarówno ustalonego, jak też nieustalonego) ciepł a. Z tej dzie-dziny pochodzi zarówn o praca doktorska (1963 r.), jak też rozprawa habilitacyjna (1965 r.). Również należ ał oby wymienić prace naukowo- badawcze z przepł ywu ciepł a dla przemysł u, jak zię bnictwo, chł odzenie maszyn i urzą dzeń elektrycznych, wreszcie badanie prototy-pów.
Tak się zł oż ył o, że dwaj doktoran ci katedry (F OLWARCZN Y i BES) wykonali pracę na tem at wnikania ciepł a przy wymuszonym przepł ywie laminarnym. M etody obliczeń i za-kres są róż ne dla obu prac. Również TOMECZEK opublikował pracę n a tem at optymalnych rozmiarów pierś cieniowego kan ał u pionowego przy chł odzeniu — przez konwekcję swo-bodną .
W z a k r e s i e e n e r g e t y k i j ą d r o w e j . W ram ach Wydział u M echaniczno-- Energetycznego został a w 1957/ 58 r. kreowan a specjalność — energetyka ją drowa. Adiun kt Katedry T M C T. Ś WIERZAWSKI w latach 1957 oraz 1960- H 962 odbywał studia w M o-skwie i w M assachusetts w dziedzinie energetyki ją drowej. On sam i jego sł uchacze n a Wydziale M echaniczno- Energetycznym rozwinę li dział alność w dziedzinie dydaktyki i pracy naukowej.
N ależy zwrócić uwagę n a nastę pują ce skrypty uczelniane: T. Ś WIERZAWSKI Teoria re-aktorów ją drowych, 1962, G liwice, T. Ś WIERZAWSKI, T. BES Zbiór zadań z teorii reaktorów ją drowych, cz. I i I I , 1964, G liwice, T. Ś WIERZAWSKI Podstawy energetyki ją drowej, 1968,
G liwice, stanowią ce pom oc naukową nie tylko dla studentów Politechniki Ś lą skiej. Również J. LE D WOŃ *1
), W. ŁU KASZEK i T . Ś WIERZAWSKI opracowali rozdział 8. Ener-getyka nuklearna w wyd. Budownictwo Betonowe (w druku).
Oto tematy publikacji: m etoda graficzna rozwią zywania równ ań krytycznych dla reakto-rów ją drowych (BES), urzą dzenia do przetł aczania czynników chł odzą cych (BES), wpł yw ciepł a generowanego w chł odziwie n a dynamiczne wł aś ciwoś ci reaktorów (TOMECZEK), analiza fotonów w zjawisku zwarcia prom ieniowania (ŁU KASZEK), analiza osł abienia pro-mieniowania gam m a m etodą M on te- C arlo (praca doktorska ŁU KASZKA), n adto wiele prac Ś WIERZAWSKIEGO o wn ikan iu ciepł a do Santowaxu- OM P (praca doktorska), o ba-dan iu przestrzennego i energijnego rozkł adu neutronów termicznych, o przyroś cie entropii W reaktorze reaktorowym, o przekrojach czynnych w reaktorach ją drowych oraz opubli-kowan e dowody współ pracy z dyplom antam i.
(') poza Katedrą TMC 5 M ech, T eor. i Stosów.
Pracownicy Katedry Energetyki Cieplnej (1 prof, n., 1 d o c , 1 adiun kt, 2 st. asyst.) opublikowali 122 prace naukowe (w tym 11 w ję zykach obcych). U koń czono 12 przewo-dów doktorskich.
Wydano 4 ksią ż ki i 2 skrypty (termodynamiki technicznej dla studium dla pracują -cych). Ksią ż ka J. SZARG UTA i R. P ETELI: Egzergia, WN T, 1965, oparta gł ównie n a dorobku autorów ukaże się w tł umaczeniu rosyjskim.
W minionym dziesię cioleciu katedra zajmował a się zagadnieniami egzergii do oceny doskonał oś ci procesów cieplnych. Wypróbowano jednolitą systematykę poję ć, opracowano teorię obliczenia egzergii dla dowolnych zwią zków chemicznych, wypracowano m etodę obliczania bilansów egzergijnych (wś ród nich w procesach grzania, klimatyzacji i suszenia, Bes). Zastosowano egzergię do zagadnień techniczno- ekonomicznych; do tego był y po-trzebne wzory, nomogramy i tablice n a egzergię wielu czynników termodynamicznych (m.in. paliw).
Podję to próby zastosowania metod róż nicowych do zagadnień przepł ywu ciepł a. Roz-wią zano problem wymiany ciepł a w niesymetrycznie dział ają cych regeneratorach (praca doktorska A. G U Z I KA) i przepł ywu ciepł a w opromieniowanych rekuperatorach (praca doktorska E. KOSTOWSKIEG O).
W dziedzinie wykorzystania energii odpadowej opracowano metodę oszczę dzania paliwa oraz uzyskano sposób oceny efektywnoś ci tych procesów (J. SZARG U T). Opracowano metodę obliczania przy projektowaniu rekuperatorów (E. KOSTOWSKI), po dan o teorię efektów uż ytecznych przy podgrzewaniu dmuchu wielkopiecowego (J. SZARG U T) oraz uł o-ż ono praktyczne równania do obliczania efektów podgrzewania tego dmuchu (J. SZARG U T, A. Z IĘ BIK). W dziedzinie czadnic rozszerzono m etodę analizy termodynamicznej zwykł ego procesu n a proces dwustopniowy (praca habilitacyjna R. P ETELI).
Przeprowadzono badania modelowe równomiernoś ci przepł ywu gazu w regenerato-rach i nagrzewnicach wielkopiecowych oraz badan ia analogowe przepł ywu ciepł a w re-generatorach i pł ytach grzejnych (J. WAN D RASZ, A. G U Z I K , A. Z I Ę BI K).
Wyniki prac badawczych wygł oszono n a wielu konferencjach krajowych i zagranicz-nych (14 referatów).
Pracownicy obu katedr brali udział w konkursach naukowych Oddział u G liwickiego PTM TS uzyskują c nastę pują ce n agrody:
w roku 1963 1964 1966 1967 Katedra TM C I I I (G dula)
I I (G dula), I I I (Bes)
I (Bes), wyróż n. (Tomeczek) 2x11 (Bes, Tomeczek) Katedra EC — II (Ż elkowski) 2 x11 (G uzik, Kopiec) I I I (Kostowski) I I I (Kostowski) W sumie w czasie 4 konkursów pracownicy obu katedr zdobyli 11 nagród pienię ż nych i 1 wyróż nienie pracy.
2.11. Politechnika Warszawska. Katedra Teorii M aszyn Cieplnych kierowana przez prof. d r a B. STEFANOWSKIEGO po roku akad. 1961/ 62 został a przeję ta przez prof, dra B. STAN I-SZEWSKIEG O.
TERM OD YN AM IKA TE C H N I C Z N A W P OLSC E 307
P raca naukowo- badawcza w katedrze koncentrował a się gł ównie n a dwu dział ach termodynamiki technicznej: wymiana ciepł a i nowe metody konwersji energii.
Oto najważ niejsze osią gnię cia katedry w dziedzinie przepł ywu ciepł a:
— Przepł yw ciepł a przy wrzen iu: dynamika pę cherzyków (STAN ISZEWSKI, G Ą SIOROWSKI), wrzenie cieczy dwuskł adnikowych (RYBKA), wnikanie ciepł a przy wrzeniu krytycznym (STAN I SZ EWSKI ).
—• Przepł yw ciepł a przy konwekcji swobodnej: rozwią zanie teoretyczne dla pł yty skoś-nej (KIERKU S), dla walca (KI E R KU S), pł yty ze skokiem temperatury (RAD WAŃ SKI), dla ukł a-dów ż ebrowych (KŁ OP OC KI ) ; pom iar pola prę dkoś ci i temperatury (BROD OWICZ, KIERKU S).
— Przepł yw ciepł a przy konwekcji wymuszonej: kilka rozwią zań powierzchni inten-syfikują cej wnikanie ciepł a (KI E R KU S, ABRAM OWSKI).
— M etody pom iarów przewodnoś ci ciepł a: m etoda nieustalonych przepł ywów ciepł a (G OG ÓL), badan ia przewodnoś ci w materiał ach sypkich (G OG ÓŁ), mał y aparat pł ytowy (STAN ISZ EWSKI, BR O D O WI C Z , G O G Ó Ł ) .
— Wymiana m aterii i ciepł a n a kuli przy konwekcji wymuszonej (JASIEWICZ). — M etody pom iarów wielkoś ci termodynamicznych w oparciu o zjawiska przepł ywu ciepł a: urzą dzenie d o pom iaru temperatury szybkozmiennej w gazach z kompensacją bezwł adnoś ci cieplnej czujnika (CH RÓŚ CIEL, ZG ORZELSKI), m etoda pom iaru temperatury gazu za pomocą dwóch sond eliminują cych wpł yw prę dkoś ci przepł ywu (CH RÓŚ CIEL).
W dziedzinie nowych metod konwersji energii należy wymienić prace:
— Prace n ad konwertoram i ciepł a w energię elektryczną : pierwsze w kraju urucho-mienie podstawowych konwertorów termionicznych (diody próż niowej , triody magne-tycznej i diody cezowej) (ZG ORZELSKI), opracowanie teoretyczne optymalizacji urzą dzeii termionicznych (ZG ORZELSKI, U RBAN IEC), opracowanie teoretyczne skojarzenia konwer-torów termionicznych z ukł adam i konwencjonalnych sił owni gazowych i parowych (STA-N ISZ EWSKI, Z G OR Z E LSK I ).
— Termoelektryczne urzą dzenia zię bnicze: uruchomienie po raz pierwszy w kraju zię biarek termoelektrycznych oraz wymraż arek do pom p dyfuzyjnych (FEREN S, SAŁAJCZYK), metody pomiarowe do badan ia wł aś ciwoś ci termoelektrycznych materiał ów (FERENS),, optymalizacja termoelektrycznych zię biarek (F EREN S).
—• I nne metody konwersji energii: uruchomienie (po raz pierwszy) generatora term o-elektrycznego z ciekł ym m ateriał em i teoretyczne opracowanie tego generatora (WARTA-N OWI C Z ), uruchomienie generatora termoelektrycznego z kryształ kami jonowymi jako materiał u termoelektrycznego (WARTAN OWICZ), uruchomienie generatora plazmowego opartego n a efekcie Kleina i badanie jego wł aś ciwoś ci (WARTAN OWICZ).
• —- P race podstawowe w termodynamice w kierun ku: teorii informacji (STAN ISZEWSKI), badań procesów nieodwracalnych, jak zjawisk termoelektrycznych (STAN ISZEWSKI, WARTA-N O WI C Z ) i term ion iczn ych (Z G OR Z E LSKI ).
Katedra Teorii M aszyn Cieplnych Politechniki Warszawskiej jest wyposaż ona w apa-raturę mierniczą potrzebn ą do pomiarów nie tylko cieplnych. P on adto znajduje się ona. w uczelnianym Instytucie Techniki Cieplnej, który m a laboratorium bogato urzą dzone.. B. STAN ISZEWSKI był współ autorem tł umaczenia z rosyjskiego ksią ż ki M ICH IEJEWA,. a w 1963 r. opublikował pracę W ymiana ciepł a, podstawy teoretyczne, P WN . W dwa lata.
póź niej ukazał się Zbiór zadań i obliczeń z przepł ywu ciepł a, 1965, P WN w opracowaniu pracowników naukowych katedry.
B. STAN ISZEWSKI wprowadził do program u nauczania specjalnoś ci — mechanika sto-sowana — wykł ady z termodynamiki procesów nieodwracalnych.
D ocent katedry J. ZAG ÓRSKI opracował I I wyd. podrę cznika Zarys techniki cieplnej, 1967 r. WN T, z przeznaczeniem dla studentów wydział ów nieenergetycznych.
2.12. Wojskowa Akademia Techniczna. Katedra Silników Lotniczych i Termodynamiki kierowana jest przez prof, dra inż. R. SZYMAN IKA.
W katedrze są prowadzone prace badawcze w 3 kierun kach: przekazywania ciepł a, teorii spalania i teorii maszyn cieplnych.
W zakresie przekazywania ciepł a moż na wymienić waż niejsze prace:
— Przepł yw ciepł a w kanał ach krzywoliniowych przy duż ych prę dkoś ciach pł ynu (praca doktorska S. WIŚ N IEWSKIEG O). Chodził o o analizę przepł ywu ciepł a w kanał ach mię dzy ł opatkami turbin spalinowych i w dyszach silników odrzutowych.
—• W pracy habilitacyjnej S. WIŚ N IEWSKI opracował tem at analizy termodynamicznej zjawisk wymiany ciepł a i materii w wieloskł adnikowym ś rodowisku pochł aniają cym pro-mieniowanie. W zjawisku chodzi o sprzę ż enie promieniowania z procesem dyfuzji materii. P raca umoż liwia stworzenie program u obliczeń cyfrowych dla oceny zjawisk towarzy-szą cych spalaniu w kom orach silników odrzutowych.
— Przepł yw ciepł a przez ś cianki kom ór silników rakietowych może być uję ty za po -mocą analizy termodynamicznej oraz za po-mocą modelowania procesów przepł ywu m a-terii i ciepł a w kom orach spalania (prace R. SZYMANIKA i A. LESIKIEWICZA).
W zakresie teorii spalania m.in. zajmowano się nastę pują cymi zagadnieniam i:
— Rozruch silnika rakietowego za pomocą róż nych, ciekł ych samozapalnych ś rodków napę dowych (praca doktorska St. SZCZECIŃ SKIEG O). Okreś lono zmiany param etrów podczas rozruchu przy uż yciu róż nych ś rodków napę dowych.
— Stabilizacja i intesyfikacja procesów spalania za pomocą zmiennych pól elektro- magnetycznych (praca doktorska A. LESIKIEWICZA). Zagadnienie stabilizacji spalania ba-dano na ukł adach modelowych.
W zakresie teorii maszyn cieplnych przede wszystkim zwrócono uwagę n a nastę pują ce problemy napę du silników lotniczych:
— Pomiary i teoria modelowej dyszy naddź wię kowej z ciał em centralnym był y przed-miotem pracy doktorskiej (T. G AJEWSKI). Przez dobór ciał a centralnego m oż na zapewnić wł aś ciwoś ci samoregulacyjne dyszy.
— Zagadnienie parametrów krytycznych i optymalnych anizobarycznego silnika ra-kietowego z dyszą otwartą był o tematem pracy doktorskiej (R. STAN ISZEWSKI).
— D alsze tematy badań dotyczył y optymalizacji napę dów lotniczych oraz wpł ywu m a-gistrali paliwowej na pracę silników napę dzanych ś rodkiem napę dowym.
Pracownicy katedry opublikowali 57 prac przeważ nie w Biuletynie WAT, n adto yf Archiwum Budowy M aszyn. Poważ niejszy podrę cznik m a n a swym koncie S. WIŚ N IEWSKI : I'odstawy termodynamiki silników spalinowych, WN T, 1963; n adto należy wymienić pracę A. LESIKIEWICZA i R. SZYMANIKA Energetyka przyszł oś ci, M O N , 1966 oraz pracę
St. Wiś-TER M OD YN AM I KA TE C H N I C Z N A W P OLSC E 309
N IEWSKIEG O Analiza termodynamiczna zjawisk wymiany ciepł a i masy w oś rodku pochł a-niają cym promieniowanie, Biuletyn WAT, 1968.
R. SZYMAN IK propaguje termodynamikę procesów nieodwracalnych. Termodynamika ta jest czę ś cią program u n auczan ia specjalnoś ci — fizyka techniczna. Stosowanie zasady Onsagera czę sto przewija się w pracach omawianej katedry (S. WIŚ N IEWSKI i in .).
2.13. Politechnika Wrocławska. Katedrą Teorii M aszyn Cieplnych kieruje prof, mgr inż. W. WIŚ N IOWSKI. Obsada dydaktyczna katedry wynosi: 2 adiunktów, 1 st. asystent oraz 1 asystent.
W. WIŚ N IOWSKI wydrukował 3 prace (a m a w przygotowaniu jeszcze 16 prac). Celem tych prac jest:
— xxsuniecie z term odyn am iki fluidalnego ujmowania zjawisk ciepł a,
— wyeliminowanie z term odyn am iki nieś cisł oś ci (m.in. matematycznych) utrudniają -cych zrozumienie jej podstaw,
—• uzyskanie w dziedzinie termodynamiki wspólnego ję zyka mię dzy teoretykami i prak-tykami.
Wykł ad term odynam iki W. WIŚ N IOWSKIEGO Z uwzglę dnieniem jego koncepcji znaleźć moż na w P oradn iku Technicznym- M echanik, t.I , cz. 2, P WT, Warszawa, 1961 r. W. WIŚ-N IOWSKI wzorował się do pewnego stopnia n a koncepcjach takich autorów, jak ZEMAWT, Warszawa, 1961 r. W. WIŚ-NSKY, P U TI Ł OW, SLATER, G OR ALI K, F R I SZ , TIM ORIEWA, Ż U KOWSKI, WOŁOSOW, BESSON OW, BERG ER oraz polscy term odynam icy — G U M IŃ SKI, WERLE.
W ram ach współ pracy P olitechniki Wrocł awskiej z Kijowskim Instytutem Politech-nicznym W. WIŚ N IOWSKI wygł osił w Kijowie referaty na temat jego prac w dziedzinie pod-staw termodynamiki.
Prace o charakterze dydaktycznym W. WIŚ N IOWSKIEGO był y referowane n a zjazdach i sympozjach katedr term odynam iki technicznej.
Wś ród pracowników katedry, E. KALIN OWSKI wykonał zarówno pracę doktorską , jak też habilitacyjną z dziedziny przepł ywu ciepł a. Ten sam charakter mają jego prace naukowe. M . M IECZYŃ SKI m a prace naukowe z podstaw termodynamiki (w tym praca doktorska). Obaj adiunkci katedry byli prom owan i przez W. WIŚ N IOWSKIEG O.
Badawcze prace n aukowe katedry dla przemysł u dotyczą gospodarki energijnej (w za-kł adach przemysł owych ceramicznych, hutach sz gospodarki energijnej (w za-kł a i browarach). Temat swej pracy ha-bilitacyjnej (uchodzenie ciepł a przez fundamenty do gruntu) E. KALIN OWSKI zaczerpną ł z problematyki jednej ekspertyzy przemysł owej.
3. Wn ioski dotyczą ce osią gnię ć w dziedzinie term odyn am iki technicznej
Wś ród omawianych ś rodowisk naukowo- dydaktycznych należy wymienić dwie ka-tegorie placówek: jedn e są to typowe zakł ady, które uprawiają termodynamikę techniczną i drugie, które zajmują się termodynamiką ubocznie.
D o pierwszej kategorii należą katedry, które prowadzą gł ównie wykł ady termodynamiki technicznej oraz wykł ady przepł ywu ciepł a. N atom iast katedry w Krakowie mają zakł ady, które rozwijają dział alność z dziedziny teorii i eksploatacji kotł ów, silników i innych urzą -dzeń energetycznych (P olitechnika Krakowska) lub zakł ady silników cieplnych oraz pom p,
sprę ż arek i wentylatorów (AG H lub Politechnika P ozn ań ska). Również w WAT gł ówny nacisk jest poł oż ony n a rozwią zywanie problemów naukowych dotyczą cych ciepł a w silni-kach lotniczych.
N ależy przypomnieć, że w termodynamice technicznej chodzi o klasyczną termodyna-mikę fenomenologiczną , która jest gł ównie potrzebn a absolwentom wyż szych szkół techni-cznych przy rozwią zywaniu cieplnych problemów naukowych i technicznych.
N ależy bezstronnie stwierdzić, że oś rodek termodynamiczny Politechniki Ś lą skiej może pochwalić się osią gnię ciami n a skalę europejską . Z arówn o podrę cznik Termodynamika stosowana, jak też Zbiór zadań z termodynamiki technicznej mogą zaspokoić wszelkie po-trzeby w dziedzinie termodynamiki technicznej. Specjalnoś cią tej katedry jest kon trola zł oż onych procesów spalania, która uł atwia wyznaczanie wskaź ników produkcyjnych n a podstawie analizy substratów i produktów reakcji.
Poł ą czenie I i I I zasady termodynamiki technicznej kojarzy w sobie wielkość — egzergia. Wielkość ta znalazł a zastosowanie przy ocenie doskonał oś ci (lub nieodwracalnoś ci) pro-
cesów cieplnych. W tej dziedzinie należy przyznać Katedrze Energetyki Cieplnej w Poli-technice Ś lą skiej pierwszeń stwo w Polsce.
Jeż eli chodzi o dział przepł ywu ciepł a, to warto nadmienić, że wykł ady te został y za-począ tkowane w Politechnice Lwowskiej i był y kon tyn uowan e w Politechnice Ś lą skiej.
Tu powstał y oryginalne prace OKOŁO- KU ŁAKA i wielu innych pracowników zarówn o w Ka-tedrze Teorii M aszyn Cieplnych, jak też w Katedrze Energetyki Cieplnej. Ten dział ter-modynamiki rozwiną ł się w Polsce w wysokim stopniu. N ależy bowiem wymienić ogromny niemal osobisty wkł ad J. MAD EJSKIEG Q, autora monografii Teoria wymiany ciepł a. N adto do oś rodków kultywują cych problemy przepł ywu ciepł a należy P olitechnika Warszawska, gdzie powstał o dzieł o Teoria wymiany ciepł a i Zbiór zadań i obliczeń z przepł ywu ciepł a. W ostatnich latach został y wprowadzone do programów jednej specjalnoś ci w Poli-technice Warszawskiej i w Wojskowej Akademii Technicznej — specjalne wykł ady ter-modynamiki procesów nieodwracalnych. Wykł ady te stanowią podstawę m i n . teorii urzą dzeń do bezpoś redniego przetwarzania ciepł a w elektryczność oraz teorii zjawisk elektromagnetycznych w pł ynach.
Warto nadmienić, że również n a innych specjalnoś ciach wydział ów mechaniczno-- energetycznych (np. w G liwicach) poza normalnym kursem term odynam iki technicznej
obowią zywał y wykł ady termodynamiki przepł ywu masy i termodynamiki chemicznej. D zię ki wielkiemu wysił kowi kadry wykł adowców termodynamiki znacznie wzrosł a liczba pracowników naukowych poś wię cają cych się termodynamice. W omówionych placówkach zatrudnionych jest pracowników ze stopniem doktora: Czę stochowa G dań sk Kraków Politech. Kraków AG H Łódź P oznań 3 1 6 6 4 2 Szczecin Ś lą sk K T M C Ś lą sk K E C Warszawa P oi. 3 14 6 9 Warszawa WAT 7 Wrocł aw 2
TER M OD YN AM I KA TE C H N I C Z N A W P OLSC E 311
Łą czna liczba osób z przewodami doktorskimi wynosi ok. 60. W liczbie tej mieszczą się osoby prom owane nie tylko przez kierowników katedr; w zestawieniu nie ma natomiast doktorów, którzy opuś cili katedry termodynamiki.
W oparciu o doś wiadczenia z Wydział u M echanicznego Politechniki Lwowskiej, gdzie w program ie 1939/ 40 poza wykł adem termodynamiki technicznej (3 godz. w tyg. + 4 godz. w tyg.), znajdował y się wykł ady przepł ywu ciepł a (2 godz. w tyg.) oraz wybranych dział ów termodynamiki (2 godz. w tyg.), oraz biorą c p o d uwagę praktykę dydaktyczną w Poli-technice Ś lą skiej autor może stwierdzić, że nie m oż na bezkarnie robić oszczę dnoś ci na czasie trwania wykł adów (i ć wiczeń) tak podstawowego przedmiotu, jakim jest termody-namika. Wiadom o, że dzię ki gruntowniejszemu przygotowaniu w dyscyplinach cieplnych, wychowankowie Wydział u M echaniczno- Energetycznego Politechniki Ś lą skiej są bardziej przydatni do pracy zawodowej w energetyce cieplnej.
Jeż eli mają się rozwijać wszystkie dział y n auki, których teoria opiera się n a termody-namice, to należy przywrócić wykł ady znajdują ce się w dotychczasowych programach nauczania. Czyż jest do pomyś lenia, aby przyszł y górnik nie miał odpowiedniego przygo-towania przed wykł adami wentylacji kopalni gł ę bokich? Czy jest dopuszczalne, aby inż y -nier- chemik nie miał poję cia o zasadach bilansowania masy i energii w urzą dzeniach che-micznych?
A jedn ak w ostatniej reformie program ów nauczania w wyż szych szkoł ach technicznych dopuszczono do tego, że term odyn am ika techniczna został a skasowana zupeł nie n a od-dział ach eksploatacyjnych wya od-dział ów górniczych i w program ach wya od-dział ów chemicznych. Jeż eli odpowiednie wł adze nie zajmą się tą sprawą , to niebawem wyż sze uczelnie opuszczą magistrowie niedouczeni, którzy spowodują niepowetowane straty w gospodarce naro-dowej.
Autor m a nadzieję , że w nastę pnym dziesię cioleciu Polskiego Towarzystwa M echaniki Teoretycznej i Stosowanej bę dzie się m oż na pochwalić równie dobrymi wynikami w dzie-dzinie term odynam iki technicznej, jak w minionym dziesię cioleciu. Znaczenie termodyna-miki technicznej roś nie bardzo szybko, gdyż wkracza ona w róż ne inne dziedziny nauki i przemysł u.
