"Herders Theologisches Taschenlexikon", t. 2-8, wyd. Karl Rahner, Freiburg-Basel-Wien 1972-1973 : [recenzja]

Stefan Moysa

"Herders Theologisches

Taschenlexikon", t. 2-8, wyd. Karl

Rahner, Freiburg-Basel-Wien

1972-1973 : [recenzja]

Collectanea Theologica 44/2, 208-209

2 0 8 R E C E N Z JE

s t e i n operuje zd an iam i p rzeciw sta w n y m i. R az na p rzy k ła d p ow iad a, że Jezu s w c a le n ie istn ia ł, in n y m razem Go zw alcza, jak g d y b y istn ia ł rzeczyw iście. S trzela przeciw w sz y stk im teologom , u ży w a ją c jed n a k ich argu m en tacji, p rze­ rzuca się ze sk rajn ego k o n serw a ty zm u w sk ra jn ą p o stęp o w o ść i tym podobne. Stosu jąc taką m etod ę, A u g s t e i n zeb rał w sz y stk ie zarzuty w y su w a n e p rzeciw ch rześcija ń stw u i osob ie Jezu sa od d w u stu lat. P o w sta ła z tego k o m ­ p ilacja, ale k om p ilacja b ezw artościow a, która ty lk o la ik a m oże w p ra w ić w zak łop otan ie i w p ęd zić w w ą tp liw o ści. R o zp o w szech n ien ie A u g s t e i n zaw d zięcza jed y n ie s ty lo w i d zien n ik a rsk iem u i u m iejętn ej żon glerce słow am i.

C h arak terystyczn e jest, że sądy te w y p o w ia d a ją lu d zie otw arci, którzy w każdym b łęd zie starają się zn aleźć ele m e n ty p raw d y i poznać w e zw a n ie sk iero w a n e do ch rześcijan . T utaj tych dobrych stron p ra w ie n ie w idać. R za d ­ ko m ożna sp otk ać w litera tu r ze teologiczn ej sąd y tak ostre. Trudno jednak też tw ierdzić, aby A u g s t e i n n ie za słu g iw a ł na n ie.

K s. S te fa n M o ysa SJ, W a r sza w a

H e r d e rs T h eo lo g isch es T a sc h e n le x ik o n , tom y 2—8, w yd . K arl R a h n e r , F r e i- b u rg -B a sel-W ien 1972— 1973, Herder.

Z am iar w y d a w n ic tw a H erdera, aby w y d a ć teologiczn ą en cy k lo p ed ię p o d ­ ręczną, która p om agałab y w szyb k im zorien tow an iu się w p o d sta w o w y ch d zisiejszych p rob lem ach teologiczn ych , został zrea lizo w a n y w rekordow o szyb k im tem pie, bo od sierp n ia 1972 do k w ie tn ia 1 9 7 3 1. E n cyk lop ed ia ta je st w p raw d zie w y b o rem a rtyk u łów już uprzednio n ap isan ych do in n ych s ło w n i­ k ów jak L e x ik o n fü r T h eo lo g ie u n d K irc h e czy S a c ra m e n tu m M u n d i, n ie ­ m n iej podziw w zb u d za tak szy b k ie p rzezw y ciężen ie ch oćb y tylk o tech n iczn ych trudności zw ią za n y ch z tak im w y d a w n ic tw e m przy rów n oczesn ej dużej p r e ­ c y zji w yk on an ia.

M ożem y w ię c już rzu cić ok iem na w sz y stk ie h asła za w a rte w en cyk lop ed ii, n ie tylko ściśle teologiczn e, ale rów n ież filo zo ficzn e, ety czn e, h istoryczne. M am y w ięc przed sob ą c a łe k om p en d iu m w ied zy zw iązan ej w ten czy in n y sposób z ży ciem K ościoła. Z w racają w p ierw szy m rzędzie u w agę k lu czow e h a sła teologiczne. Np. w a rty k u le C h risto lo g ie A. G r i l l m e i e r , znany ze sw oich prac nad Soborem C h alcedońskim , zw raca u w a g ę na d w ie lin ie w tra ­ dycji ch rystologicznej. Istn ieje b ow iem ch rystologia zb u d ow an a „od g ó ry ”, oparta na relacjach w ew n ą trz T rójcy Ś w ię te j, oraz ch rystologia zbudow ana „od dołu” u w zg lęd n ia ją ca przede w szy stk im h isto ry czn e zn aczen ie osoby C hrystusa, w której leży zb a w ien ie człow ieka. P od ob n e o d zw iercied len ie w sp ó łczesn y ch d y sk u sji zn ajd u jem y w h aśle G o tt a u torstw a L. S c h e f f c z y - k a. P orusza on sp ra w ę n a leży tej m o w y o B ogu, która w czasach se k u la ry za ­ cji nabiera p ierw szorzęd n ego znaczenia. W zw ią zk u z tym om a w ia rów n ież problem teologiczn ego sp ojrzen ia n a ateizm , do czego zresztą pow raca K arl R a h n e r w a rty k u le U n g la u b e, g d zie dom aga s ię stw o rzen ia teo lo g ii n ie w ia ­ ry. T enże sam K arl R a h n e r w a rty k u le G o tte s le h r e za sta n a w ia s ię nad sy stem a ty czn y m p rzed sta w ien iem n au k i o B ogu i w y stę p u je p rzeciw m e c h a ­ n iczn em u rozd zielan iu trak tatów o B ogu i o T rójcy Ś w ię te j, g d y Bóg ob ja w ił się jako jed en w trzech osobach.

D łu g i artyk u ł o K o ściele opracow any je st ca łk o w icie w duchu k o n sty tu cji

L u m en g e n tiu m g łó w n ie przez dom in ik an in a L e G u i l l o u znanego ze

sw oich prac ek u m en iczn ych . Z będne też w sp om in ać, że tego rodzaju sło w n ik m u sia ł zostaw ić n a leżn e m iejsce ru ch ow i ek u m en iczn em u , k tó ry już dziś je s t

1 Por. recen zję p ierw szeg o tom u, C ollectan ea T h eologica 43(1973) z. III, 216— 217.

R E C E N Z J E

209

n ieod łączn ie z w ią za n y z ży ciem K ościoła. Z nalazło to sw ój w yraz m ięd zy in ­ n y m i w a rty k u le ö k u m e n is c h e B ew eg u n g , podającym dość zw ięzły zarys h i­ storyczn y ruchu ek u m en iczn ego i ö k u m e n is c h e T h eo lo g ie. P on ad to z n a jd u je­ m y też szerok ie opisy zarów no K ościołów w sch od n ich , jak też K ościołów p o ­ chodzących z reform acji. Z resztą w y m ia r ek u m en iczn y, jak to je s t dziś p ow szech n ie p rzyjęte, ob ecn y je st w e w szy stk ich teo lo g iczn y ch i h istoryczn ych artyk u łach słow n ik a.

Te p rzypadkow o dobrane p rzy k ła d y p ozw olą nieco zo rie n to w a ć s ię w treści słow n ik a, a także w przyjętej przez red ak torów m eto d zie polegającej na łą ­ czen iu p od staw ow ej in fo rm a cji teologiczn ej i p odaniu zasad n iczych źródeł te o lo g ii z n o w szy m i b ad an iam i, k tóre o d p o w ia d a ją p rzed e w szy stk im na p y ­ tania w sp ó łczesn e. W iadom o, że tego rodzaju zad an ie n ie jest ła tw e i n ie m o ­ że obejść się bez nap ięć, k tóre w sło w n ik u rów n ież się zaznaczają. N iek tóre b ow iem arty k u ły w y g lą d a ją jak gd yb y b y ły n ie tk n ię te przez d zisiejszą te o lo ­ gię, inne u w zg lęd n ia ją tylk o w sp ó łczesn ą p rob lem atyk ę, ale tego rodzaju u ję ­ cia są bardzo n ieliczn e. O statni tom zaw iera m ięd zy in n y m i obszerną lite r a ­ turę doprow adzoną do o statn ich czasów , w y k a z au torów w raz z h a sła m i oraz w y k a z sam ych h a seł z o d sy ła cza m i do podobnej tem a ty k i. Z w y k a zu autorów m ożem y się d ow ied zieć, że sam K arl R a h n e r n a p isa ł ok oło 120 h a seł na ogólną liczb ę 450, o sią g n ięcie w ię c n ie b y le jak ie, chociaż n ie w szy stk im od p o­ w ia d a ra h n ero w sk i sposób p isan ia, zw ła szcza jeżeli chodzi o p od staw ow ą in ­ form ację teologiczn ą. N ie u lega jed n ak w ą tp liw o ści, że w ie lk a zasłu ga w y d a ­ nia tak iego w ła śn ie sło w n ik a teologiczn ego w głów n ej m ierze jem u przypada.

K s. S te fa n M o ysa SJ, W a r sza w a

S tep h an H. PFÜ R T N E R , M ach t, R ech t, G e w isse n in K irc h e u n d G e sellsch a ft, Z ü rich -E in sied eln -K ö ln 1972, B en ziger V erlag, s. 276.

W yd aw n ictw o B en ziger V erlag podjęło in ic ja ty w ę p u b lik acji artyk u łów m oralisty z F ryburga szw ajcarsk iego, St. H. P f ü r t n e r a , które u kazały się na p rzestrzen i o sta tn ieg o d ziesięciolecia. W sw ojej tw órczości pisarsk iej autor trzym ał ręk ę na p u lsie życia K ościoła p osob orow ego i n a św ie tla ł w y ła n ia ją cą się p rob lem atyk ę od stron y teologiczn ej. D la teg o też za w y d a n iem p u b lik acji p rzem aw iała a k tu aln ość problem atyki.

M yślą p rzew od n ią tw órczości pisarsk iej P f ü r t n e r a jest w oln ość c z ł o ­ w iek a jako p o d sta w o w e jego praw o. W olność o so b y lu d zk iej jest jed n ak d w u ­ stron n ie u w aru n k ow an a: z jed n ej strony przez różnego rodzaju w ład zę, a z drugiej przez su m ien ie. A utor n ied w u zn a czn ie od p ow iad a się za p rio ry ­ tetem su m ien ia jak o au to ry ta ty w n eg o w y k ła d n ik a i p o ręczy ciela p raw osoby ludzkiej.

S w o je rozw ażan ia zgru p ow ał autor w p ięciu częściach , w których zajm uje się kolejno n astęp u jącym i zagadnieniam i: w oln ość relig ijn a i eku m en izm jakc praw a ch rześcijan ; su m ien ie jako praw o w oln ości; reform a K ościoła pod k ą ­ tem w id zen ia k ry ty czn ej w o ln o ści; p raw a czło w ie k a w K o ściele k a to lick im W trak cie rozw ażań dochodzą do głosu ta k ie k on k retn e spraw y jak spuścizna L u t r a a „reform a” K ościoła na II Soborze W atyk ań sk im , za g a d n ien ie k o n ­ flik tó w w e w n ą tr z K ościoła, sp raw a w d rażan ia do r elig ijn ej toleran cji na p r z y ­ k ład zie k on ta k tó w k atolick ich z m ason erią z ostatn ich lat, zagad n ien ie w o l­ ności badań teo lo g iczn y ch , celib a tu itp. P u n k t w y jśc ia dla su gerow an ych prze: autora ro zw ią za ń w im ię p raw w o ln o ści o so b y lu d zk iej stan ow ią w pew nyrr sen sie u jęcia d ok tryn aln e V atican u m II. A utor u k a zu je p ersp ek ty w y ro zw o ­ jo w e w y n ik a ją c e z p rzesła n ek n au k i soboru zw ła szcza z D e k la ra c ji o w o ln o ­

ści r e lig ijn e j. N ie w ą tp liw ie odnosi się k ry ty czn ie do w szelk iej w ła d zy o gra­

n iczającej w o ln o ść człow ieka. S w o je p ersp ek ty w iczn e rozw ażan ia naśw ietle h isto ry czn ie oraz a k tu a lizu je przez z a sto so w a n ie do w y d a rzeń z życia w