Wycena przedsiębiorstw a Polsce - doświadczenia i perspektywy

Pełen tekst

(1)Andrzej Jaki Katedra Ekonomiki I Organl,acll. Przedsiębiorstw. Wycena przedsiębiorstw w Polsce - doświadczenia i perspektywy l. Przekształcenia przedsiębiorstw w. w gospodarce a wycena Polsce. Przemiany gospodarcze w gospodarce polskiej w latach 90. i realizacja zasadniczego celu, jakim było i jest budowanie nowoczesnej i rozwiniętej gospodarki rynkowej, przyniosły wiele istotnych zmian w sposobie postrzegania przedsiębiorstw jako podmiotów gospodarujących. Wyeksponowana została - poprzednio nie dość dostrzegana z racji dominacji w gospodarce wła sności pm\stwowej - kategoria właściciela (właścicieli) przedsiębiorstwa, jako osoby inwestującej w to przedsiębiorstwo własne zasoby kapitałowe oraz czerpiącej określone zyski z pomnażania się kapitału, a zatem bezpośrednio zainteresowanej bieżącą oraz przyszłą efektywnością funkcjonowania przedsię biorstwa i jego powodzeniem na rynku [Rappaport 1995, s. 1-2]. W ten sposób przedsiębiorstwa zostały - oprócz upodmiotowienia ekonomicznego, związa nego z praktycznym i powszechnym egzekwowaniem ekonomicznej ich odręb ności - także w pełni i praktycznie upodmiotowione prawnie, co jest związane z przypisaniem własności, ryzyka i odpowiedzialności za skutki ich działania określonej osobie fizycznej bądź prawnej, która nie tylko korzysta z zysku, ale ponosi również ryzyko straty i bezpośrednią, materialną odpowiedzialność w sytuacji jej zaistnienia. Istotnym czynnikiem, który stał się stymulatorem zmiany sposobu widzenia w przedsiębiorstwach nie tylko ich funkcji wytwórczych, ale także coraz szerszego dostrzegania w nich szczególnej formy inwestycji, było powstanie w Polsce rodzimego rynku kapitałowego oraz szybki jego rozwój. Za podstawowy strategiczny cel działalności przedsiębiorstwa działającego w warunkach gospodarki rynkowej uznano maksymalizację wartości rynkowej. W tym kontekście przedsiębiorstwo jest właśnie postrzegane jako forma inwestycji swoich właści cieli oczekujących z tego tytułu wymiernych korzyści finansowych. Weryfika-.

(2) · Jaki. cja zasadności ponoszonych nakładów i ocena efektywności tego typu działal ności inwestycyjnej wymaga zarazem wykorzystania właściwych metod i procedur, dających możliwość oszacowania bieżącej rynkowej wartości konkretnego przedsiębiorstwa [Borowiecki, Jaki, Kaczmarek 1998, s. 18]. Należy równocześnie zdać sobie sprawę, że reguły funkcjonowania przedsiębiorstw w systemie gospodarki planowej oraz brak rynku kapitałowego wytworzyły stosunkowo jednostronny sposób postrzegania ich wartości, utożsamianej tylko z wartością kapitału realnego (materialnego) przedsiębiorstwa występującego pod postacią jego majątku, a całkowicie pomijającej wartość oddającą w sobie dynamiczny aspekt kapitału, wiążący się z procesem pomnażania się jego wartości. Z tego też powodu przedmiotowy zakres wyceny prowadzonej w ramach istniejących wówczas uwarunkowań zewnętrznych ograniczał się do szacowania wartości poszczególnych składników majątku przedsiębiorstwa i służył głównie celom ewidencyjnym oraz porównawczym. Logika funkcjonowania gospodarki rynkowej zaś sprawia, że przedsiębiorstwa są oceniane przez inwestorów głów nie przez pryzmat ich zdolności do wytwarzania dochodów, czemu oprócz wła ściwego wyposażenia majątkowego służy wiele innych elementów związanych m.in. z właściwą organizacją produkcji i systemem zarządzania przedsiębior stwem, konkurencyjnością wyrobów, profesjonalizmem zatrudnionych pracowników oraz innymi składnikami mającymi często charakter pozamaterialny, które jednak pozwalają na kreowanie tzw. wartości reputacji (goodwill). Tę ostatnią wiązać można z wyzwalaniem się efektu synergii systemowej w obrębie przedsiębiorstwa,jako jednego z podstawowych systemów ekonomicznych, co w konsekwencji przyczynia się do wzrostu ogólnej wartości rynkowej całego przedsiębiorstwa. Konsekwencją tego jest fakt, że może ona często w znacznym stopniu odbiegać od wartości jego substancji majątkowej. W rozwiniętych gospodarkach rynkowych powszechny proces waluowania kapitału, a w rezultacie i przedsiębiorstw, odbywa się bezpośrednio na rynku kapitałowym w toku masowo zawieranych transakcji kupna-sprzedaży. Na podstawie tego rodzaju bezpośredniej wyceny rynkowej kraje te wypracowały wiele metod oraz procedur umożliwiających w sposób pośredni oszacowanie również wartości przedsiębiorstw, których akcje (udziały) nie znajdują się w powszechnym obrocie rynkowym bądź też trafiają do niego sporadycznie. Do prowadzenia wycen przedsiębiorstw w Polsce niezbędne było poszukiwanie odpowiedniego instrumentarium metodycznego, stwarzającego możliwość prowadzenia wycen przedsiębiorstw właśnie w sposób pośredni, posługując się opracowanym w tym celu rachunkiem kalkulacyjnym, co uzasadnia przede wszystkim brak dostatecznie rozwiniętego rynku kapitałowego w naszym kraju oraz ograniczoność możliwych do wykoi'zystania instrumentów z nim związanych (zwłaszcza w pierwszej połowie lat 90.). Taki sposób pojmowania wyceny przedsiębiorstwa sprawia, że pod jej pojęciem rozumieć należy ogół czynności prowadzonych zgodnie z regułami nauki i sztuki wyceny, prowadzących do wskazania jego szacunkowej (prawdopodobnej, oczekiwanej) wartości w danym.

(3) Wycella. przedsiębiorstw IV. Polsce -. doświadczellia. i perspektywy. I. momencie w ramach wyraźnie określonych warunków gospodarczego funkcjonowania przedsiębiorstwa [Zarządzan ie ... , 1999, s. 103]. Równocześnie należy pamiętać, żc prywatyzacja przedsiębiorstw pallstwowych od początku lat 90. wiązala się z dużym zapotrzebowaniem na dokonywanie ich wyceny, będącej jednym z podstawowych i nieodzownych skladników procedlll' prywatyzacyjnych w Polsce. To wlaśnie problem wyceny prywatyzowanych rodzimych przedsiębiorstw powszechnie unaocznił wsponmianą uprzednio kategorię wartości przedsiębiorstwa, jej uwarunkowania oraz metody stużące jej szacowaniu . Wszystko to spowodowało, że problematyka wycen przedsiębiorstw by ta (i ciągle jeszcze do pewnego stopnia jest) ści śle utożsamiana z procesem ich prywatyzacji. Stwarzalo to sytuację, w której wycena przedsiębiorstwa traktowana byla jako rodzaj "jednorazowego przedsięwzięcia" związanego z transferem wlasności PaJlstwowej w wlasność prywatną [Zarządzanie ... , 1999, s. 101]. Doświadczenia wyniesione z później szego okresu - zgodne zresztą z praktyką innych gospodarek rynkowych udowodnily bowiem, że procesy wielokierunkowej restrukturyzacji procesów gospodarczych w Polsce przyc zyn iają się także do ewoluowania roli i znaczenia wyceny przedsiębiorstwa w naszej gospodarce i potraktowaniem jej jako instrumentu zarządzania oraz narzędzia dokonywania analiz strategicznych [Jaki 1996, s . 156-162] .. 2. Obszary oraz zakres wykorzystania wyceny przedsiębiorstw Potencj alne możliwości oraz zakrcs wykorzystania wyceny przedsiębiorstw w praktyce gospodarczej jest związany z różnymi celami (przesiankami) prowadzenia wyceny. W obrębie różnych obszarów zastosowania wyceny przedsiębiorstw doszukiwać się można licznych szczególowych okoliczności zwią zanych z indywidualnymi przypadkami prowadzenia wyceny przedsiębiorstwa. W tabeli l wskazano na najbardziej typowe tego przyklady. Odnosząc to zestawienie do praktyki i doświadczell w zakresie wyceny przedsiębiorstw w Polsce, należy zauważyć, że pierwsze dwie wskazane grupy przesłanek wyceny ściśle wiążą się z procesami prywatyzacji i restrukturyzacji rodzimych przedsiębiorstw. Składnikiem procedury zarówno prywatyzacji kapitalowej, jak i likwidacyjnej jest bowiem wycena prywatyzowanego przedsiębiorstwa . W pierwszym wypadku pozwala ona na ustalenie wartości nominalnej oraz ceny emisyjnej (lub minimalnej ceny ofertowej) udostępnianych prywalllym nabywcom akcji (udziałów) pozostających dotychczas wlasnościq Skarbu Pal1stwa. W wypadku prywatyzacji likwidacyjnej wycena staje się narzędziem umożliwiającym ustalenie wartości zbywanego mienia Skarbu Pal1stwa bądź też majątku oddawanego w leasing lub dzierżawę..

(4) Andrzej Jaki. Tabela l, Obszary zastosowania wyceny przedsiębiorstw Grupa. przesłanek. wyceny. Okoliczności. wyceny. Przesłanki związane. z transakcjami kupna- kupno-sprzedaż przedsiębiorstw oraz innymi podobnymi prowadzą - zaspokajanie roszczeń występujących ze cymi do zmiany właściciela (właścicieli) spółki drobnych akcjonariuszy przedsiębiorstwa - przejmowanie przedsiębiorstw (takeovers, mallagement bllyo//ts) .... " .. ...... ",,,.,,, ... ,, ......... ,, ........................ . ................................. . Przesłanki związane z restrukturyzacją przed- fuzje -sprzedaży. '. siębiorstw (kapitałową, organizacyjną). - tworzenie struktur holdingowych. - podwyższanie kapitału - ustalanie cen emisyjnych akcji przy ofercie ",pu bl iezncj (ąoilig Pub,l i,c ), , - ocena pracy zarządu. ................ .. ...... Przcslanki związane z wdrażaniem koncepcji .,.~~~.~.~.~.~.~.~.~~~..~.~.~·.t.?~.~.~~.p'I,,~~~.~~~.~.i?~~.~~~:: ........ :::.~.~?~·.~.~.I.~~~..~Y.~~.~.~.~?~.. ~?t~~.~.~X)~Y..~.~ .. Przesłanki związane z prowadzeniem transak~ - zabezpieczenie zaciąganych kredytów cji finansowych ~ przede wszystkim zwi:lza- sanacja, restrukturyzacja przedsiębiorstw i związana z tym konieczność dokapitalinych z różnymi formami finansowania przedzowania ich .~.i.~.?! .?~~ !.~.~..~~p. .i.~~! ~!~~. ~.?~r. ~.~ .... Przesłanki związane z prawem o spadkach - wycena części spadkowych i darowiznach oraz .... prawem rodzinnym - ustalanie wartości darowizn , .......... , ...................... , .... , .... .. Przesłanki związane z wyceną dla celów - wycena dla celów podatku maj,}tkowego podatkowych (np. podatek katastralny) oraz podatków. ..... .. ....................................... ,................. ,...................... ~.~. ~.P~~.I.~.?~ ..i..~~~·,~~~.~.I.~ ..................... .. Przesłanki związane. z wymiarem adszkodo-. wań. Inne. przesłanki. Żródło:. - wymiar odszkadowaJl przy wywlaszczeniach. ........................................................ ::,~~X~~.i.~.~.?,~.~,~~~~.l.~),~~~~, ~..t~~.~I.~~~..~~~zpicczeń - wykup firm konkurencyjnych w celu ich wyeliminowania - wycena praw poboru - tworzenie różnych kategorii akcji. opracowanie własne.. Również realizacja procesów restrukturyzacji przedsiębiorstw rodzi potrzeby w zakresie dokonywania wycen przedsiębiorstw, Uwarunkowania tych wycen wiążą się zarówno z dwoma pierwszymi grupami, jak i z grupą trzecią, Odnosi się to do takich naj częstszych typowych przypadków restrukturyzacji jak: - restrukturyzacja zwi'lzana z Programem Powszechnej Prywatyzacji, której celem jest podniesienie wartości tzw, "spółek parterowych" dzięki wniesieniu ich akcji do powołanych w tym celu Narodowych Funduszy Inwestycyjnych oraz przekazania funkcji zarządzania tymi funduszami wyspecjalizowanym firmom, Wynagrodzenie firm zarządzających jest przy tym powiązane z przyrostem wartości przedsiębiorstw-spółek wniesionych do zarządzanych przez nich funduszy; - restrukturyzacja związana z tzw, prywatyzacją restrukturyzacyjną i funkcjonującymi w jej ramach kontraktami menedżerskimi, Wynagrodzenia "Grup.

(5) w Polsce -. doświadczenia. i. menedżerskich" i w tym wypadku uzależniono od wzrostu wartości zarządza nych przez nich przedsiębiorstw; - restrukturyzacja powiązana ze stopniową prywatyzacją dużych, często wielozakładowych przedsiębiorstw, jako niekonwencjonalna forma prywatyzacji. Przy okazji tego rodzaju restrukturyzacji powiązanej z prywatyzacją dochodzi często do tworzenia się quasi-holdingowych układów wielopodmiotowych. Majątek pozostający dotychczas własnością Skarbu Państwa jest w tej sytuacji wnoszony do nowo tworzonych prywatnych podmiotów gospodarczych jako aport rzeczowy, względnie wydzierżawiany lub też oddawany w leasing. Przytoczone warianty stwarzają potrzebę przeprowadzenia wyceny wydzielonych zorganizowanych części składowych przedsiębiorstwa bqdź poszczególnych jego składników majątkowych. Klasyfikacja przesłanek i okoliczności wyceny przedsiębiorstw wskazują cych na potencjalny zakres jej wykorzystania przez praktykę gospodarczą ma charakter stosunkowo szczególowy. Zawarte w tabeli l przykłady różnorod nych okoliczności i zdarzcń wyznaczających cele prowadzonej wyceny przedsiębiorstwa można - syntetyzując zaproponowany już podział - zaliczyć do czterech następujących grup: - związane z transferem praw własności, - związane ze zmianami form organizacyjnych przedsiębiorstw, - związane z wymiarem podatków i innych opłat, - pozostałe. Potrzeby związane z koniecznością wprowadzania do przedsiębiorstw nowych, skutcczniejszych narzędzi zarządzania sprawiają, że coraz większą rolę przypisuje się koncepcji zarządzania przez wartość (VBM - Value Based Management), która stąje się w związku z tym istotną przesłanką wyceny przedsiębiorstwa (zob. tabela l). Koncepcja ta wiąże się bowicm z szcrokimi potrzebami w zakresie wartościowania przedsiębiorstwa. Na ich tle wskazać można na trzy podstawowe grupy celów wyceny przedsiębiorstwa rozpatrywanych wlaśnie w świetle realizacji procesu zarządzania, a mianowicie [Zarządzanie ... , 1999, s. 106]: - cele związane ze stałymi potrzebami (np. monitorowanie i weryfikowanie pracy zarządu, monitoring wartości przedsiębiorstwa, ubezpieczanie majątku, udział w rankingach), - cele związane z okresowymi potrzebami (np. restrukturyzacja przedsię biorstwa, pozyskiwanie kapitałów obcych, ocena efektywności różnych form inwestowania), - cele związane z przypadkowymi potrzebami (np. transfer własności, fuzje przedsiębiorstw, wymiar podatków, bankructwo przedsiębiorstwa). Niezależnie od scharakteryzowanych przesłanek wyceny przedsiębiorstw, należy zwrócić uwagę, że wynikami wyceny są zainteresowane (bezpośrednio bądź pośrednio) różne podmioty gospodarcze, instytucje oraz osoby, przy czym każdy z nich może reprezentować odmienne oczekiwania i w związku z tym może w odmienny - subiektywny z własnego punktu widzenia - sposób pod-.

(6) I. Andrzej Jaki. c hodz ić do wartości przedsiębiorstwa. Zaspokojeniu wy m agań wszystkich zainteresowanych wyceną osób s łu ży realizacja w jej toku różnych funkcji , którymi są ' : - funkcje doradcze , czyli decyzyjne, będące determinantami procesu decyzyjnego związanego z negocjacją ceny przedsiębiors twa, - funkcje uzasadniające (argumentacyjne, negocjacyj ne), które ściśłe zwią zane są z funkcjami doradczymi, zmierzające do dostarczenia argumentów, mogących wzmocnić pozycję negocjacyjn ą danej strony, - funkcje pośredniczące, czyli medi acyjne, pozw ałające na znalezienie w obrębie wspólnym - wyznaczonym przez decyzyjne obszary cenowe nabywcy i sprzedawcy - wartości akceptowalnej dla obu stron, - funkcje informacji zewnętrznej (komunikacyjne), które w przeciwie'lstwie do pozostałych funkcji wyceny nie slużą żad n ej ze stron bezpośrednio nią zainteresowanych, lecz stanowią sygnal, wskazówkę sk i erowa ną do otoczenia, a zaw i erającą informacje o kondycji ekonomicznej przedsiębiorstwa, warunkach jego przej ęcia, a co za tym idzie - rów ni eż o istniejących tendencjach w zakresie przewidywm] co do rozwoju koniunktlll'Y w branży, w której funkcjon uje przedsiębiorstwo. Na podstawie wskazanych funkcji realizowanych w toku prowadzenia wyceny przedsiębiors t w mo żn a stwierdzić, że ich spe łnianie stanowi wyraz swego rodzaju "roszczeń" kierowanych pod adresem wyceny oraz oczekiwaJ\ związanych z jej rezultatami. Funkcjonalne podejście do procesu wyceny, uwzględniając zatem fakt, że może ona slużyć różnym celom i zaspokaja ć oczekiwania różnych osób, pozwala równocześnie na zobiektywizowanie tego procesu oraz staje się pomocne w uzyskani u końcowych efektów satysfakcjonuj ących wszystkie bezpośrednio zainteresowane strony.. 3. Ewolucia zakresu wykorzystania I znaczenia wyceny przedsiębiorstw Podejmując probłem ewo łu cji roli i znaczenia wyceny przeds iębi orstw w Polsce, właściwe będ zie ukazanie tego zagadnieni a zarówno w ujęciu retrospektywnym - wskazuj ąc na najistotniejsze wnioski wy nikające z dot ychczasowego wykorzystyw ania w gospodarce polskiej zagadnie" wch odzących w zakres wyceny przedsiębi o rs tw w różnyc h jej zakresac h,jak i w ujęciu perspektywicznym - ukazując zasadnicze przyszłe kierunki zastosowania wyceny przedsiębiorstw w praktyce gospodarczej. l W literaturze spotyka się zbliżone poglądy co do zakresu funkcji spełnianych przez wycenę przedsicbiorstwa. Różni autorzy określajq jednak treść tych funkcji w sposób węższy bądź szerszy. Równocześnie praktyka prowadzenia wyceny i powstające w jej trakcie doświadczenia i dylematy znaczn ie wzbogacają treści funkcjollnlncgo podejściu do wyceny przedsiębiorstwa. Zob.: [Blldzi,k 1990, s. 13-14]. [Friedrich, Lubos, Dworzccki 1992, s. 5-6]. [KlIfel 1992, s. 8-10]. [Mqczyńskn 1992, s. 1O-12J..

(7) Wycena. przedsiębiorstw. w Polsce - doświadczenia i. W odniesieniu do problemu dotychczasowej ewolucji zagadnieJ\ oraz uwarunkowalI wyceny przedsiębiorstw w Polsce można sformułować liczne wyznaczniki, kształtujące specyfikę prowadzenia tego procesu, wśród których można wskazać przede wszystkim: - reorientację roli i znaczenia wyceny przed s iębior stw w gospodarce polskiej w latach 90., - zakres oraz ewolucję przesłanek i funkcji wyceny, - tworzenie i doskonalenie uregulOWalI prawnych wyceny przedsiębiorstw, - powstanie i rozwój rodzimych standardów wyceny przedsiębiorstw w ró żnych jej zakresach, - uwarunkowania doboru metod oraz zakresu ich wykorzystania. Studia literaturowe , wyniki wła s nych badaJi empirycznych oraz do świad czenia wynikające ze współpracy z przedsiębiorstwami i rzeczoznawcami majątkowymi, skłaniają autora do sformułowania licznych wniosków odnoszących się do specyfiki wycen polskich przedsiębiorstw' w latach 90. Wśród wielu ważnych czynników, które uznać należy za istolne detcrminanty kształ tujące wartości rodzimych przedsiębiorstw ważną rolę odgrywał moment wyceny. Specyficzne znaczenie momentu dokonywanej wyceny przed się biorstw w Polsce (zwłaszcza w pierwszej polowie lat 90.) związane bylo generałnie z następujący mi uwarunkowaniami: - wplywem procesów inflacyjnych, mających miejsce w gospodarce, na realność wartości księgowej majątku rzeczowego przedsiębiorstw, - oddzialywania przyjętych zasad przeszacowywania składników majątku przedsiębiorstwa oraz trybu jego przeprowadzenia Uako konsekwencji zmieniającej się pod wpływem inflacji sily nabywczej pieniądza) na adekwatno ść jego wartośc i księgowej, - wplywem zmieniających się w latach 90. przepisów regulujących gospodarkę finansową przedsiębiorstw paJ1Slwowych (dotyczących m.in. sposobu naliczania dywidendy majątkowej , czy też obciążeli podatkiem od ponadnormatywnego wzrostu wynagrodzeń) na ocenę ich przyszlej sily dochodowej, a w konsekwencji i na wartość dochodową. Malejąca w kolejnych latach stopa inflacji w gospodarce polskiej, a w rezultacie zmniej szająca się skala oraz zakres oddziaływania tego czynnika na zr6ż nicowanie wartości przedsiębiorstwa sprawila, że ewoluowała również rola i znaczenie momentu wyccny w procesie szacowania oraz oceny wartości przedsiębiorstwa. Nie oznacza to jednakże, że wraz z obniżeniem inflacji do poziomu występującego w krajach wysoko rozwiniętych zaniknie wplyw tego elementu na proces wyceny przedsiębiorstwa. Zmieni się jednak jego charakter, który sprawi, że moment wyceny będzie w większym stopniu wiązany z uwarunkowaniami koniunkturalnymi funkcjonowania przedsiębiorstwa i gospodarki niż z mającymi miejsce w Pofsce w latach 90. czynnikami. 2. Wyniki lego rodzaju. badań. cmpiryc7.0ych zawarto m.in. w opJ1lcowaniach: [Borowiecki, Jaki. t997 .•. 257-2701. [Jaki 19961. (Zarlccki t999. S. 2t7-245]..

(8) Alldrzej Jaki. Kolejne lata funkcjonowania rodzimych przedsiębiorstw w warunkach gospodarki rynkowej wpłyną zapewne na inny sposób ogólnego postrzegania ich wartości. Uwzględniając fakt, że wiele przyczyn różnicowania się wyników wycen rÓŻnych przedsiębiorstw związanych jest z ich niepodobieństwem pod względem wielkości oraz struktury rodzajowej majątku trwałego i obrotowego oraz struktury kapitałowej, różnym stopniem zużycia fizycznego i ekonomicznego oraz poziomu nowoczesności środków trwalych, a w konsekwencji i zróż nicowaną sytuacją ekonomiczno-finansową wycenianych przedsiębiorstw, można próbować zastanowić się nad problemem niektórych przyczyn, które spowodowaly określone ukształtowanie się przytoczonych elementów indywidualnej ich charakterystyki. W obecnych warunkach przedmiotowy zakres wyceny w Polsce obejmuje głównie składniki majątkowe przedsiębiorstw, których charakter oraz struktura ukształtowana została w znacznym stopniu jako rezultat wielu mających miejsce w dłuższym okresie decyzji. Podejmowane one byly w przeszlości, charakteryzującej się odmiennymi warunkami funkcjonowania przedsiębiorstw i to zarówno z punktu widzenia społeczno-gospodarczego, ekonomiczno-finansowego, jak i formalno-prawnego. Wyceniając zatem aktualnie polskie przedsię biorstwa i ich majątek, ocenia się najczęściej przez pryzmat zasad i logiki gospodarki rynkowej wartość czegoś, co w znacznym stopniu stanowi produkt rzeczywistości gospodarczej cechującej się zgola odmienną logiką funkcjonowania. Dłuższy okres funkcjonowania przedsiębiorstw w realiach gospodarki rynkowej również po przeprowadzeniu procesów ich właściwej restrukturyzacji majątkowej i kapitalowej pozwoli w inny sposób spojrzeć na wyniki wycen przedsiębiorstw, dostrzegając w nich znacznie szerzej niż to ma miejsce obecnie funkcje informacyjne wyceny, wskazujące także na stopień atrakcyjności różnych branż, w których dzialają poszczególne przedsiębiorstwa. Równocześnie odnosząc się problemu ewolucji przesIanek wyceny przedsiębiorstw w Polsce, należy zauważyć, że prowadzenie wartościowania przedsiębiorstw, szczególnie traktowanych jako zorganizowana całość, jest ciągle jeszcze bardzo ściśle związane z realizacją procesów restrukturyzacji i prywatyzacji, które stają się w związku z tym podstawową przeslanką do podejmowania wyceny. Doświadczenia rozwiniętych gospodarek dowodzą, że wraz z postępującym procesem dostosowywania się struktury własnościowej polskiej gospodarki do struktury występującej w krajach wysoko rozwiniętych, zmieni się również rola i znaczenie wyceny przedsiębiorstw i składników ich majątku. Występowanie bardziej masowego obrotu kapitalem, jak również wprowadzenie w gospodarce autentycznego podatku majątkowego (wspomnianego wcześniej podatku katastralnego), stworzą przesłanki do nowego miejsca oraz roli wyceny w odniesieniu do funkcjonowania rodzimych przedsiębiorstw. Ponadto należy zaakcentować fakt, że również prowadzenie procesów restl"Ukturyzacji zarówno przedsiębiorstw już sprywatyzowanych, tych które na taką transformację dopiero oczekują, jak również rozwijających się.

(9) Wycena przedsiębiorstH' w Polsce - doświadczenia i przedsiębiorstw prywatnych, tworzy nowe obszary, w obrębie których znajduje zastosowanie wycena przedsiębiorstw, bądź ich zorganizowanych części oraz poszczególnych składników majątku. Zmiana roli i znaczenia wyceny przedsiębiorstw, jaka ma miejsce w toku realizacji procesów restrukturyzacji i rozwoju polskiej gospodarki, doprowadziła także do powstania i rozszerzania się rodzimego ustawodawstwa odnoszącego się do zagadniel] związanych z wyceną przedsiębiorstw i ich majE)tku w celu jego wlaściwego dostosowania do istniejących w tym obszarze potrzeb. Należy zauważyć, że proces tworzenia, weryfikowania a często i korygowania ustawodawstwa powinien w dużym zakresie uwzględniać własne doświadcze nia zdobyte w toku praktycznego prowadzenia i wykorzystywania wyceny przedsiębiorstw. Doświadczenia te bowiem pozwalają właściwie dostosować zarówno zakres, jak i charakter przyjmowanych rozwiązał\ prawnych do specyfiki gospodarki, w obrębie której funkcjonują wyceniane przedsiębiorstwa 3 . Zmieniające się warunki funkcjonowania przedsiębiorstw w naszym kraju wywołują także potrzebę ciągłego doskonalenia instrumentarium metodycznego służącego ich wycenie. Postępujący rozwój rynku kapitałowego stwarza coraz szerszc możliwości wykorzystywania w toku procesu wyceny metod wymagających posługiwania się wieloma wielkościami pomocniczymi speł niającymi rolę mnożników, które określa się mianem metod mnożnikowych. Podstawą wiarygodności wycen przedsiębiorstw opieranych w znacznym stopniu na wielkościach wywodzących się wprost z notowaJ) rynku kapitałowego jest bowiem występowanie masowego, powszechnego i ciągłego procesu waluowania kapitału na rynku. Stopniowe stabilizowanie się sytuacji gospodarczej w Polsce związane m.in. z malejącą inflacją, a także występowaniem pozytywnych tendencji w sferze kształtowania się poziomów wielu innych wskaź ników oraz parametrów o charakterze makro- i mikroekonomicznym, umożli wia praktyczne dostosowywanie się polskiej gospodarki do poziomu gospodarek innych wyżej rozwiniętych krajów. Stwarza to równocześnie lepsze możliwości w zakresie coraz szerszego wykorzystywania dorobku i doświadczeń odnoszących się do problematyki wyceny przedsiębiorstwa, jakie były i są udziałem tych krajów.. 4. Perspektywy prowadzenia wyceny. przedsiębiorstw. Dotychczasowy dorobek oraz doświadczenia, jakimi w odniesieniu do wyceny przedsiębiorstw dysponują kraje o od lat ukształtowanych tradycjach gospodarki rynkowej, powinny stać się równocześnie przesłanką i wskazówką do ukazania przyszłej ewolucji zagadniel] odnoszących się do wyceny przedsiębiorstw w Polsce. Rezultaty prowadzenia i wykorzystywania wyceny zależeć będą w znacznym stopniu zarówno z procesów, które w innych krajach już ) Problem ten szerzej poruszony zostal m.in. w pracy: (Jaki 2000]..

(10) Andrzej Jaki. mialy miejsce, jak również ze wskazywanych w tych krajach kierunków ewoluowania wspomnianej problematyki. Mając na względzie przytoczone uwarunkowania , sformułować można następujące glówne kierunki ewolucji zagadnie ń związanych z wyceną przeds iębiorstw'l:. - rozszerzenie wykorzystania wartości przedsiębiorstwa w procesie zarzą dzania strategicznego, co jest ściśle powiązane ze zmianą filozofii zarządzania i praktycznym wdrażaniem koncepcji "zarządzania przez wartość" (VBM Value Based Management), przyjmującej maksymalizację wartości przedsię biOl'stwa jako wiodący cel przedsiębiorstwa i naczelne kryterium oceny efektywności pracy jego zarządu, - coraz powszechniejsze wdrażanie praktyki bieżącego monitorowania wartości przedsiębiorstwa wraz z odejściem od traktowania jego wyceny jako aktu incydentalnego i jednorazowego, - rozszerzenie zakresu wykorzystywania wyników wyceny przedsiębiorstw, zwłaszcza przez otoczenie przedsiębiorstwa (analitycy rynku , konkurenci, dostawcy, odbiorcy), co wiąże się ze wzrostem donios lości funkcji informacyjnych wyceny, - upowszechnienie praktyki wykorzystywania informacji z rynku kapitało wego w praktyce stosowania różnych metod wyceny przedsiębiorstw, - ukierunkowanie procesu rozbudowy oraz indywidualizacji metodologii wyceny przedsiębiorstw przy szcrszym ni ż dotychczas uwzględnieniu specyfiki prowadzenia wyceny niektórych przedsiębiorstw (przedsiębiorstwa wielozakładowe, przedsiębiorstwa o wysokim udziale wartości niematerialnych i prawnych, tzw. małe i średnie przedsiębiorstwa itp.), - rozszerzenie wykorzystania wyceny w procesach fuzji, przejęć i podziałów, jak również tworzenia aliansów strategicznych przedsiębiorstw, czemu sprzyjają coraz bardziej postępujące procesy globalizacji gospodarki i zwh)zanego z nią rozszerzenia przepływu kapitału - również w ujęciu międ zynarodowym, - upowszechnienie wykorzystania wyceny przedsiębiorstw w procesach ich restrukturyzacji wraz z wprowadzeniem pojęcia bieżącej (w wyjściowym stanie przedsiębiorstwa) oraz potencjalnej (po przeprowadzeniu restrukturyzacji) wmtości przedsiębiorstwa. Wartość przedsiębiorstwa staje się w tym wypadku syntetyczną miarą efektów jego restrukturyzacji 5 , - ograniczenie ścislego identyfikowania wycen przedsiębiorstw z procesami ich prywatyzacji i restrukturyzacji, będących części'l procesu transformacji systemowej gospodarki polskiej z równoczesnym upowszechnieniem tzw. wycen właścicielskich zlecanych przez prywatnych właścicieli przedsiębiorstw stanowiących codzienną praktykę każdej gospodarki rynkowej.. Zngadnienia te w różnym zakresie poruszono m.in. w pracach: [Copclund, Koller, Murrin s. 34-35 i 86-89], [F/I~e i przejęcia ... , 1997, s. 185 i nast.], [Z.rzecki 1999, s. 94-96] . .5 Zob. szerzej na ten temat w pracy: [Borowiecki, Bnrtkowink, Jnki 2002] .. 4. t 997,.

(11) Wycena. przedsiębiorstw. w Polsce - do,iwiadczellia i. Przedstawione determinanty ukazują zasadnicze zmiany odnoszące się do zakresu wykorzystania oraz roli wyceny przedsiębiorstw w praktyce gospodarczej, Są one ściśle powiązane z coraz powszechniej dostrzeganą potrzebą zmiany w dotychczasowej filozofii zarządzania przedsiębiorstwem, w odniesieniu zaś do gospodarki polskiej - z koniecznością upowszechnienia wykorzystania wyceny przedsiębiorstw, również poza obszarami odnoszącymi się do zagadnieJ\ prywatyzacji czy też wąsko pojmowanej restrukturyzacji. Literatura. Borowiecki R" Bartkowiak p" Jaki A. [2002], Metodyka ocelly procesu restrukturyzacji przedsiębiorstw, Zeszyty Naukowe, AE w Krakowie, Kraków, nr 560. Borowiecki R., Juki A., Kaczmarek J. [1998], Metody i procedury wyceny przedsiębiorstw i ich majątkll, Wyd, PSB, Kraków, Borowiecki R" Jaki A. [1997]. Skala i przyczyny zróżnicowania wyników wycen przedsię~ bim'stw prywatyzowanych [w:] Przedsiębiorstwo na rynku kapitałowym. pod red. 1. Duraja, Wyd, Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź. Budziak T. [1990], Ile jest warte przedsiębiorstwo, Pollext, Warszawa. Copeland T,. Koller T" Murrin J. [1997], Wycena: mierzenie i ksztaltowallie wartmki firm, WIO PRBSS, Warszawa,. Friedrich R., Lubos G., Dworzecki Z. [1992], Jak oceniać wartość przedsiębiorstwa metody i procedury, RKW-TNOiK, Warszawa. Fuzje i przejęcia przedsiębiorstw [1998], pod red, W, Frąckowiaka, PWB, Warszawa 1998, Jaki A. [1996], System pomiaru i oceny wartości przedsiębiorstwa, AE w Krakowie, Kraków, rozprawa doktorska (maszynopis powielony). Jaki A. [2000], Wycena przedsiębiorstwa. Pomiar i oceli a warto:ki, Kantor Wydawniczy "Zakamycze", Kraków. Jaki A. [1996], Wycena przedsiębiorstw w procesach restrukturyzacji i rozwoju polskiej gospodarki [w:] Restrukturyzacja w procesie przeksztalceli i rozwoju przedsiębiorstw, oprac. i red. naukowa R. Borowiecki, AE-TNOiK, Kraków. Kufel M, [1992], Metody wyceny przedsiębiorstw, Wyd. "Park", Bielsko-Biala, MączYliska B, [1992], Metod)' wyceny warto,iei firmy i skladników jej majątkll, Międzyna. rodowa Szkola Menedżerów, Warszawa. Rappaport A, [1995], Silareholder Value, Wertsteigenlllg ols MajJstab fiir die Unternehmensfiihrung, Schiiffer-Poeschcl Verlag, Stuttgart. Zarządzanie warto,iciąfinny [1999], pod red, A, Hermana i A, Szablewskiego, Poltext, War-. szawa. Zarzecki D, [1999], Metody wyceny przedsiębiorstw, FRRwP, Warszawa, Zarzecki D, [1999], Valuation practice in Po/alld [w:] Restrllctllring ~ftlJe National Eco1I0my Umiel' !he Systemie Tramformatioll, Scientific editor: R.BoJ'Owiecki, AE-TNOiK-. CECIOS! Warsaw-Cracow. The Valuation ol Enterprises in Poland, Experlences and Prospects. One feature immanently connected with thc fUllctioning of modern markel economics is the pJ'Oblem of valuing enterprises. Al the same timc, thc expel'icnces oF other countries show that the scope and specific character of the practice of valuation is subject to constant.

(12) I. Andrzej Jaki. change. In the present artic1e, this proces s is discussed against the background of ten years of experiences in this area in the Polish economy. Tile author's approach is based on a discussion of the basic dcterminants shaping the specific charactcr of this process in. Poland, su ch as: - a reorientation of the role and significance of enterprise valuation practices in the Polish economy in the 1990s, -lhe seope and evolution of the conditions and fUllctions of valuation,. - the introduction and amendment of. legał regułations. governing the valuation of. enterprises, - the emergcllce and development of domestic standarcIs of valuation in different areas, - the conditions determining the selection of methods and the scope of thcir llse..

(13)