St a n i s ł a w Go l u b
D ru g i
s e z o n b a d a ń s t a n o w i s k a19A
w C h e ł m i e, u l. K r z y w a3 2 /3 4
W ro k u 1996 k o n ty n u o w a n o ro z p o c z ę te w 1995 r. n a d z o ry i p rz e d in w e sty c y jn e b a d a n ia w y k o p a lisk o w e na sta n o w isk u 19A . Z e w z g lę d u n a p o ło ż e n ie w ce n tru m m ia sta sta n o w isk o p rz y n io s ło sz e re g d o n io sły c h o d k ry ć a rc h e o lo g ic z n y c h o ra z o lb rz y m ie ilo ści zró ż n ic o w a n y c h m a te ria łó w z a b y tk o w y c h .
W 1994 ro k u n a p o se sji p o ło ż o n e j n iż e j, n a sta n o w i sk u 9 9 o d k ry to n o w e o d c in k i p o d z ie m i o k re ślo n e ja k o o b ie k t n r 10, k tó re z o s ta ły w stę p n ie p rze b ad an e . N a p o d sta w ie p rz e b ie g u k o ry ta rz y p rz y p u sz c z a n o , że b ę d ą m o ż liw e d o o b se rw a c ji n a p o s e s ji w y ż sz e j, o d u lic y K rz y w ej 32/3 4 . D la te g o w p o ro z u m ie n iu z W o jew ó d zk im K o n s e rw a to re m Z a b y tk ó w w C h e łm ie p o d ję to d e c y z ję o z a m u ro w a n iu w ejścia . Z g o d n ie z p o w y ż sz y m i p rz y p u sz c z e n ia m i w 1996 r. n a tra fio n o n a w e jś c ie d o p o d z ie m i o d stro n y b ad a n ej
p o se sji (ryc. 1). D la te g o o b ie k t z a c h o w a ł n r 10 n a sta n o w is k u 99, c h o c ia ż fo rm a ln ie c z ę ś c io w o z n a jd o w a ł się ju ż n a sta n o w isk u 19A . W e w sz y s tk ic h d o k u m e n ta c ja c h
i in w e n ta rz a c h ta k z o s ta ł o k reślo n y . J e d n o c z e ś n ie w c z a s ie b a d a ń w y ró ż n io n o d w a d o d a tk o w e o b ie k ty , z w ią z a n e z p o d z ie m ia m i (1 8 i 19). O b ie k t 18 z n a jd o w a ł s ię w p o b liż u w e jś c ia d o p o d z ie m i. Z o s ta ł z lo k a liz o w a n y w tr a k c ie p r a c k o p a rk i j a k o w y ra ź n e d u ż e k o lis te w p la n ie z a c ie m n ie n ie , z e z n a c z ą ilo ś c ią m a te ria łu z a b y tk o w e g o . M e to d a m i a r c h e o lo g ic z n y m i z o s t a ł r o z p o z n a n y t y lk o w c z ę ś c i w s c h o d n ie j ( w y k o p n r 6). W c z ę ś c i śro d k o w e j e k s p lo r o w a n e j w a r s tw a m i m e c h a n ic z n y m i d o g łę b o k o ś c i o k o ło 4 m n ie o s ią g n ię to w a r s tw s p ą g o w y c h . O lb r z y m ie ilo ś c i z r ó ż n ic o w a n y c h c h r o n o lo g ic z n ie z a b y tk ó w w y s tę p u ją c y c h w ra z z a r te f a k ta m i n o w o ż y tn y m i o ra z
Dr u g i s e z o n b a d a ń s t a n o w is k a 1 9 A w Ch e ł m i e, u l. Kr z y w a 3 2 / 3 4 1 7 5
---
-
Dr u g i s e z o n b a d a ń s t a n o w is k a 1 9 A w Ch e ł m i e, u l. Kr z y w a 3 2 /3 4 177
przem ieszanie w arstw sugerują, że był to śm ietnik,
który m ógł pow stać jak o w ypełnisko dawnego zejścia
czy korytarza podziem i.
Po natrafieniu na wejście do podziemi w profilu N
wykopu budowlanego, zdecydowano ze wzglądu na ko
nieczność podziału znajdowanego materiału archeolo
gicznego, na wyróżnienie obiektu 19, którego granicę
stanowiła krawędź ulicy Krzywej. Nowym elementem
była w nim boczna niewielka nisza z wyciętą w kredzie
półką, usytuowana na zachód od wejścia. W obiekcie
znajdowały się duże ilości nasypowej ziemi, przypusz
czalnie pochodzącej z piwnic domów, znajdujących się
nad nim w różnych okresach chronologicznych.
Obiekt 10 to dw upoziom ow e odcinki podziem i,
górny o długości 30 m i dolny 25 m, z częściowo za
sypanym i korytarzam i bocznym i. Z w ażniejszych do
konanych tam odkryć zabytków nieruchom ych, nie li
cząc częściowo zbadanej w arstw y kulturow ej, w ym ie
nić należy: wnęki na lam pki górnicze, schody w ycio
sane w kredzie i w zm ocnione kam ieniam i, w izerunek
orła wyrzeźbionego na jednej z kredowych ścian, czy
zjaw iska krasow e ze stalaktytam i (por. R. D obrow ol
ski 1997).
Po raz pierwszy w chełmskich podziemiach odkryto
żelazne n arzęd z ia , zw iązan e z e k sp lo a ta c ją kredy
(ryc. 2: 1) oraz ślady pracy w kredowych korytarzach,
pozwalające wnioskować o kierunkach i sposobach eks
ploatacji surowca.
Wstępna ocena chronologiczna pozyskanych mate
riałó w zab ytk o w y ch zn a le zio n y ch w p od ziem iach
w 1994 i 1996 r. wskazuje, że najstarsze z nich datować
można na XVI w.
Podziemia użytkowano do przełomu wieków XIX
i XX, kiedy zniszczeniu uległa część kamienic znajdu
jących się w tym rejonie.
Drugim ważnym odkryciem na stanowisku było od
słonięcie pozostałości obiektu nr 21, w planie kwadra
towego (wymiary w stropie około 2 m x 2 m), zwężają
cego się ku dołowi. Wydrążony w skale kredowej miał
zagładzone ściany, nieckowate dno, sięgał do głęboko
ści 8 m i był zasypany rumoszem kredowym. Prawdo
podobnie miała to być studnia, której z niewiadomego
powodu nie dokończono i jednorazowo zasypano. W wy-
pełnisku znaleziono kilka całych naczyń, w tym wspa
niały ornamentowany talerz z wzorem stylizowanych ryb
(ryc. 3: 1) i malowane kobaltem małe naczynie z uszkiem
(ryc. 3: 2) oraz inne fragmenty. Zasypisko można dato
wać na drugą połowę XVI i pierw szą połowę XVII w.
Zakończono też rozpoczętą w 1995 r. eksplorację
wczesnośredniowiecznego obiektu nr 16, który okazał
się jam ą zw iązaną z warsztatem rogowniczym. Znale
ziono bardzo duże ilości obrabianych kości i rogów,
w postaci półproduktów i gotowych wyrobów. Do naj
ciekawszych należą okładziny małych narzędzi z ćwie
kami z rogu, igła. Odkryto również kilkanaście fragmen
tów różnokolorowych bransolet ze szkła.
Lit e r a t u r a
D o b r o w o l s k i R. G o ł u b S t .
1997 Badania strukturalne skał masywu gómokredo- 1996 Badania stanowisk z okresu wczesnego
średnio-w ego średnio-w podziem iach kredośrednio-wych średnio-w C hełm ie wiecza w Chełmie, APŚ, t. 1, s. 127-128.
(stanowisko 19A), w tym tomie.
St a n is ł a w Go l u b
T h e S e c o n d F i e l d S e a s o n a t
32/34
K r z y w a S t r e e t , S i t e n o19A,
C h e ł mDuring the inspection and excavation at 32/34 K rzywa Street, Chełm, further features o f varied chronology (from the early M iddle Ages to the m odem times) and function were uncovered (features 16-21). The exploration o f the pit No. 16 brought very interesting results. The pit contained numerous crude tools, im plem ents m ade o f horn and fragments o f glass bracelets. It is probable that these were remnants o f a hom workshop from the 12th-13th centuries.
Features 18 and 19 are connected with new sections o f chalk underground passages discovered in 1994 from the side
o f Szkolna/K rzyw a Streets - site 99. For the first tim e iron mining tools were found while the two-levelled passages were thoroughly examined.
Feature 21 constituted an unusual discovery. A 8 metre deep rectangular well which w as filled w ith chalk rubble in the first half o f the 17th century because it did not reach w a ter. The well contained num erous potsherds and often com plete vessels.
