Kierunki przebudowy systemu podatkowego Szwecji na tle postępującej harmonizacji systemów podatkowych państw członkowskich Unii Europejskiej

Pełen tekst

(1)Zesz yty Naukowe nr. 665. 2005. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Katarzyna Stabry∏a Katedra Finansów. Kierunki przebudowy systemu podatkowego w Szwecji na tle post´pujàcej harmonizacji systemów podatkowych paƒstw cz∏onkowskich Unii Europejskiej 1. Uwagi wst´pne Zasady, na których opiera si´ wspó∏czesny szwedzki system podatkowy, si´gajà poczàtków dwudziestego stulecia, kiedy wprowadzono progresywny podatek dochodowy od osób fizycznych. Przez pó∏ wieku centralny podatek dochodowy stanowi∏ najwa˝niejsze êród∏o wp∏ywów dla bud˝etu centralnego, usuwajàc w ten sposób na drugi plan dochody z ce∏ oraz akcyzy. Jednak˝e w nast´pnym okresie wi´kszego znaczenia nabra∏y podatki poÊrednie, które w 1970 r. stanowi∏y 12% szwedzkiego PKB, a trzydzieÊci lat póêniej osiàgn´∏y poziom 16% PKB. W latach siedemdziesiàtych zwrócono baczniejszà uwag´ na coraz wy˝sze stawki podatkowe. Szwedzki system podatkowy charakteryzowa∏ si´ bowiem wysokimi stawkami i bardzo wàskà podstawà opodatkowania. W czasie, kiedy inflacja gwa∏townie ros∏a, oczekiwania podatników i samospe∏niajàce si´ prognozy doprowadzi∏y do obni˝enia skutecznoÊci ca∏ej polityki makroekonomicznej, w tym równie˝ systemu podatkowego. W celu poprawy sytuacji gospodarczej zdecydowano si´ w 1981 r. na obni˝enie kraƒcowych stóp podatkowych. Kontynuacjà tego kroku sta∏y si´ reformy podatkowe z 1991 r., które spowodowa∏y oddzielenie od siebie podatku od dochodów kapita∏owych (pobieranego od tej pory w wysokoÊci 30%) od podatku z tytu∏u dochodów ze stosunku pracy. Obni˝enie stawek podatkowych w podatkach dochodowych zosta∏o zre-.

(2) 34. Katarzyna Stabry∏a. kompensowane ogólnym rozszerzeniem podstaw opodatkowania i podniesieniem stawek w podatkach poÊrednich. Ponadto zniesiono wiele dotychczas istniejàcych ulg i zwolnieƒ, a opodatkowanie kapita∏u zosta∏o ujednolicone w celu zachćenia spo∏eczeƒstwa do oszcz´dzania zamiast zaciàgania kredytów1. Celem niniejszego artyku∏u jest przedstawienie wspó∏czesnego systemu podatkowego w Szwecji z uwzgl´dnieniem przeprowadzonych dotychczas reform oraz zmian zwiàzanych z wejÊciem Szwecji do Unii Europejskiej w po∏owie lat dziewi´çdziesiàtych. W artykule zaprezentowano sytuacj´ podatkowà w pozosta∏ych krajach nordyckich, majàc na uwadze fakt, i˝ Dania i Finlandia, podobnie jak Szwecja, nale˝à do Unii Europejskiej i z tego powodu podlegajà wspólnotowym regulacjom dotyczàcym podatków. Norwegia zaÊ, znajdujàc si´ poza strukturami unijnymi, dokona∏a znacznych reform podatkowych, które pod wieloma wzgl´dami sà zbie˝ne ze zmianami przeprowadzonymi w trzech wy˝ej wymienionych paƒstwach skandynawskich.. 2. Cele i zakres harmonizacji systemów podatkowych paƒstw cz∏onkowskich Unii Europejskiej Rozwa˝ajàc tematyk´ systemu podatkowego w Szwecji, nale˝y zastanowiç si´ nad zmianami dokonanymi w tym systemie po przystàpieniu Szwecji do Unii Europejskiej w 1995 r.. Analizy struktury systemu podatkowego w Szwecji w latach dziewi´çdziesiàtych mo˝na wić dokonaç poprzez porównanie rozwiàzaƒ fiskalnych istniejàcych w krajach cz∏onkowskich ówczesnej „15”. Trzeba jednak zaznaczyç, ˝e w Unii Europejskiej odmiennie zosta∏y uregulowane sprawy dotyczàce polityki fiskalnej oraz polityki pieni´˝nej. Politykà pieni´˝nà w Unii Europejskiej zajmuje si´ Europejski Bank Centralny, który zastàpi∏ z dniem 1 czerwca 1998 r. Europejski Instytut Monetarny, a rozpoczà∏ swojà dzia∏alnoÊç 1 stycznia 1999 r. (wraz z utworzeniem Unii Gospodarczej i Walutowej). Europejski Bank Centralny stoi na czele narodowych banków centralnych paƒstw cz∏onkowskich2, co w efekcie tworzy Europejski System Banków Centralnych ze skoordynowanà politykà pieni´˝nà i jasno okreÊlonym celem inflacyjnym. JednoczeÊnie sprawy dotyczàce polityki fiskalnej pozostajà w gestii ka˝dego z paƒstw cz∏onkowskich, które nie zdecydowa∏y si´ do tej pory na rezygnacj´ z wp∏ywu na sprawy dotyczàce finansów publicznych, pomimo zgody na przestrzeganie tzw. kryteriów fiskalnych z Maastricht dotyczàcych wysokoÊci deficytu bud˝etowego oraz d∏ugu publicznego.. 1 Taxes in Sweden 2001 – A summary of the Tax Statistical Yearbook of Sweden 2001, Riksskatteverket 2002, s. 28. 2 Banki centralne paƒstw cz∏onkowskich Unii Gospodarczej i Walutowej sta∏y si´ oddzia∏ami Europejskiego Banku Centralnego odpowiedzialnymi za realizacj´ polityki pieni´˝nej, której za∏o˝enia ustalajà organy EBC..

(3) Kierunki przebudowy systemu podatkowego w Szwecji.... 35. Zasady dzia∏ania systemów podatkowych w ka˝dym z krajów cz∏onkowskich UE ró˝nià si´ od siebie stopniem redystrybucji bud˝etowej, sposobem funkcjonowania systemów ubezpieczeƒ spo∏ecznych i Êwiadczeƒ socjalnych. OdmiennoÊç tradycji w dziedzinie podejÊcia paƒstwa do obywateli powoduje, ˝e sprawa ujednolicenia systemów podatkowych staje si´ kwestià trudnà i dra˝liwà. Na forum unijnym mówi si´ raczej o harmonizacji na zasadzie kompromisu ni˝ o Êcis∏ej unifikacji systemu fiskalnego, która b´dzie jednak nast´powaç w miar´ up∏ywu czasu3. KoniecznoÊç koordynacji dotyczy zw∏aszcza podatków poÊrednich, których regulacja wp∏ywa na rozwój i prawid∏owe funkcjonowanie przedsi´biorstw w krajach cz∏onkowskich, a tym samym na kszta∏towanie si´ konkurencyjnoÊci w ramach wspólnego rynku oraz wobec paƒstw spoza Unii. Pierwszym krokiem sta∏o si´ wprowadzenie podatku od towarów i us∏ug w latach szeÊçdziesiàtych i siedemdziesiàtych, który zastàpi∏ dotychczas istniejàcy podatek obrotowy obcià˝ajàcy ka˝dà faz´ procesu produkcji w sposób kumulacyjny. Ustalenie jednolitych zasad funkcjonowania podatku VAT znalaz∏o swoje odbicie w Dyrektywie VI Wspólnot Europejskich z dnia 17 maja 1977 r.4, gdzie znalaz∏y si´ zapisy dotyczàce podmiotu, przedmiotu oraz podstawy opodatkowania, wysokoÊci stawek podatkowych, a tak˝e przys∏ugujàcych ulg i zwolnieƒ. Jednà z naczelnych regu∏ w podatku VAT by∏o opodatkowanie towarów i us∏ug w kraju przeznaczenia i równoczeÊnie zwolnienie eksportu z powy˝szego ci´˝aru podatkowego5. Pomimo przyjćia podstawowej stawki w wysokoÊci przynajmniej 15%6 (wed∏ug zaleceƒ VI Dyrektywy), wi´kszoÊç krajów unijnych stosuje bardzo zró˝nicowane stopy opodatkowania, zw∏aszcza ˝e dopuszcza si´ stosowanie stawek obni˝onych nie ni˝szych ni˝ 5%, np. na artyku∏y spo˝ywcze (z wyjàtkiem alkoholi), energi´ cieplnà i elektrycznà, lekarstwa, ksià˝ki i czasopisma i wiele innych przyj´tych przez organy wspólnotowe. Stawk´ równà dozwolonej granicy posiada Luksemburg – 15%, o jeden punkt procentowy wy˝szà – Hiszpania oraz Niemcy, natomiast najwy˝sze stawki stosuje Szwecja i Dania w wysokoÊci 25%. Rozpi´toÊç stawek zredukowanych jest równie˝ znaczna, co mo˝na zauwa˝yç zw∏aszcza na niektórych produktach ˝ywnoÊciowych ob∏o˝onych stawkà zerowà w Wielkiej Brytanii i stawkà 25% w Danii, czy Szwecji7. 3 E. Polak, System podatkowy w Polsce a regulacje podatkowe w Unii Europejskiej i paƒstwach do niej nale˝àcych [w:] Polska mi´dzy Zachodem a Wschodem w dobie integracji europejskiej, pod red. M. Marczewskej-Rytko, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2001, s. 261–272. 4 VI Dyrektywa Rady 77/388/EWG z 17 maja 1977 r. (OJ L 145/77). 5 Tworzenie rynku wewn´trznego w Unii Europejskiej do 1993 r. oraz utrzymanie zró˝nicowanych stawek podatkowych (w ramach obowiàzujàcych regu∏) na poszczególne dobra i us∏ugi utrzyma∏o opodatkowanie dostawy towarów oraz samych towarów w obr´bie Unii w kraju przeznaczenia, co w przysz∏oÊci zostanie zmienione, kiedy to w handlu wewn´trznym UE ca∏y obrót zostanie opodatkowany w kraju pochodzenia. 6 Przy czym kraje cz∏onkowskie mogà ustanawiaç stawki na wy˝szym poziomie. 7 E. Kawecka-Wyrzykowska, Dostosowania Polski do unijnego systemu podatku VAT, „Wspólnoty Europejskie” 2000, nr 10, s. 23–29..

(4) 36. Katarzyna Stabry∏a. Akcyza na alkohol jest wy˝sza w Szwecji ni˝ w innych krajach unijnych, natomiast akcyza oraz VAT na wyroby tytoniowe stanowi 70% ceny detalicznej, co wskazuje na stosunkowo niski udzia∏ w porównaniu z pozosta∏ymi paƒstwami8. Dobra obj´te przepisami zwiàzanymi z harmonizacjà podatku akcyzowego na terenie Unii Europejskiej (oleje mineralne, alkohol, wyroby tytoniowe) mogà byç transportowane na jej obszarze bez obowiàzku podatkowego9. Analizujàc stopieƒ ujednolicenia systemów podatków bezpoÊrednich krajów cz∏onkowskich, wyraênie mo˝na zauwa˝yç niewielki post´p w tej dziedzinie10. Bardziej zaawansowane prace nad stworzeniem jednolitych zasad dotyczàcych podatków poÊrednich trzeba t∏umaczyç koniecznoÊcià zniesienia barier fiskalnych w handlu mi´dzy krajami UE przy utworzeniu jednolitego rynku wewn´trznego. Jedyne decyzje podj´te odnoÊnie do podatków bezpoÊrednich dotyczà wspólnego systemu opodatkowania fuzji, podzia∏ów, wnoszenia majàtku i zamiany udzia∏ów dotyczàcych spó∏ek z ró˝nych krajów cz∏onkowskich oraz wspólnego systemu opodatkowania firm macierzystych oraz filii w ró˝nych krajach cz∏onkowskich UE11. Powy˝sze uregulowania zapisane w postaci dyrektyw mia∏y na celu eliminacj´ wszelkich przeszkód podatkowych dla przedsi´biorstw potrzebujàcych restrukturyzacji i poprawy konkurencyjnoÊci swojej dzia∏alnoÊci12. Opodatkowanie dochodów z lokat oraz odsetek od instrumentów d∏u˝nych wyst´puje w niektórych krajach cz∏onkowskich i jest zró˝nicowane pod wzgl´dem stawek podatkowych, jak i pod wzgl´dem na∏o˝enia na instytucje finansowe obowiàzku informowania w∏adz podatkowych o wp∏aconych sumach b´dàcych podstawà opodatkowania lub pobierania podatku u êród∏a, czyli potràcaniu przez danà instytucj´ kwoty podatku od sumy wyp∏acanego dochodu i przekazaniu urz´dowi skarbowemu13.. 8 Trzeba jednak zaznaczyç, ˝e cena papierosów w Szwecji jest du˝o wy˝sza ni˝ w innych krajach z powodu wysokich kosztów produkcji oraz mar˝y hurtowej i detalicznej. 9 Z dniem 1 stycznia 1993 r. wprowadzono w ˝ycie uregulowania dotyczàce wspólnego systemu opodatkowania podatkiem akcyzowym – Dyrektywy Rady 92/78-84/EWG (OJ L 316/92). 10 Harmonizacja podatków bezpoÊrednich napotyka znacznie wićej trudnoÊci z powodu du˝ego zró˝nicowania liczby stawek i progów, jak równie˝ ulg i zwolnieƒ w podatkach dochodowych. W wypadku podatków od majàtku istnieje zró˝nicowanie nie tylko stawek, ale tak˝e podstaw opodatkowania (od przychodu majàtku lub od jego wartoÊci rynkowej) i przedmiotu opodatkowania (posiadanie majàtku lub obrót nim). 11 Dyrektywa Rady 90/434/EWG z 23 lipca 1990 r. (OJ L 225/90) w sprawie wspólnego systemu opodatkowania dla fuzji, podzia∏ów, wnoszenia majàtku i zmiany udzia∏ów w odniesieniu do spó∏ek z ró˝nych paƒstw cz∏onkowskich. Dyrektywa Rady 90/435/EWG z 23 lipca 1990 r. (OJ L 225/90) w sprawie wspólnego systemu opodatkowania firm macierzystych oraz filii w ró˝nych paƒstwach cz∏onkowskich. 12 Szerzej: E. Kawecka-Wyrzykowska, E. Synowiec, Unia Europejska. Przygotowania Polski do cz∏onkostwa, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2001, s. 133, 480–498. 13 Ibidem, s. 495..

(5) Kierunki przebudowy systemu podatkowego w Szwecji.... 37. 3. Wp∏yw harmonizacji opodatkowania w UE na reformy podatkowe w krajach nordyckich Dotychczasowe systemy podatkowe w krajach nordyckich traktowane by∏y jako nazbyt skomplikowane, niesprawiedliwe i oskar˝ano je o ujemny wp∏yw na poda˝ si∏y roboczej oraz wzrost gospodarczy. Ponadto uwa˝ano, ˝e niski poziom oszcz´dnoÊci strukturalnych by∏ spowodowany w du˝ej mierze wadliwym systemem podatkowym. Dania sta∏a si´ cz∏onkiem Wspólnot Europejskich w 1973 r. wraz z Wielkà Brytanià oraz Irlandià, wyprzedzajàc tym samym Finlandi´ i Szwecj´, które jako ostatnie wraz Austrià powi´kszy∏y sk∏ad Unii Europejskiej do pi´tnastu cz∏onków. Z krajów skandynawskich jedynie Norwegia pozostaje nadal poza UE. Przed reformami z lat osiemdziesiàtych, w wyniku których wprowadzono ostatecznie podwójny system podatku dochodowego (z osobnym opodatkowaniem wynagrodzeƒ za prac´, rent i emerytur oraz podatkiem od kapita∏u), duƒski system podatkowy mo˝na by∏o scharakteryzowaç przez14: - wysokie kraƒcowe stawki podatkowe w podatku dochodowym od osób fizycznych (dochodzàce do 73%, bioràc pod uwag´ równie˝ Êredni poziom lokalnych stawek podatkowych w wysokoÊci 28%), – wysokà jednolità stawk´ w podatku dochodowym od osób prawnych – 50%, – p∏atnoÊci odsetkowe od po˝yczek na cele prywatne czy na cele s∏u˝bowe obj´te systemem ulg, – zwolnienie od podatku dochodów kapita∏owych z tytu∏u odsetek od obligacji i innych instrumentów wierzytelnoÊciowych, – opodatkowanie dochodów kapita∏owych z tytu∏u posiadania akcji. Nast´pna reforma datuje si´ na 1993 r., a jej g∏ównym celem by∏a kolejna obni˝ka kraƒcowej stawki podatkowej w podatku dochodowym od osób fizycznych (z 68% do 59%). Opodatkowane zosta∏y zyski z akcji razem z dywidendà, ale podmiotem opodatkowania byli tylko ci akcjonariusze, którzy mieli w posiadaniu akcje o wartoÊci przekraczajàcej ustawowo okreÊlony poziom15. Badajàc fiƒski system podatkowy, mo˝na odnaleêç du˝e podobieƒstwa do powy˝szego opisu duƒskich obcià˝eƒ z tytu∏u centralnych i lokalnych podatków dochodowych. Po∏àczenie ci´˝arów nak∏adanych na szczeblu centralnym i na szczeblach samorzàdowych prowadzi∏o do ukszta∏towania si´ znacznie progresywnej skali opodatkowania dochodów osób fizycznych16. Finlandia, podobnie jak pozosta∏e kraje skandynawskie, cechowa∏a si´ wysokimi stawkami podatkowymi: w podatku dochodowym od osób prawnych 14 K. Lotz, The Danish Tax Reform 1987 [w:] Tax Reform in the Nordic Countries, 1973–1993 Jubilee Publication, Justus Förlag AB, Gothenburg 1993, s. 15. 15 Ibidem, s. 25. 16 C.J. Platt, Tax Systems of Western Europe. A Guide for Business and the Professions, Gower Publ. Co. Ltd, Croft Road, Aldershot, Hants 1983, s. 21–26..

(6) 38. Katarzyna Stabry∏a. stawka wynosi∏a 43% (pobierana przez w∏adze centralne) oraz dodatkowo 17% (lokalny podatek dochodowy). Stawki centralne zosta∏y obni˝one do 33% w 1986 r. Wysokie stawki by∏y jednak ∏agodzone sposobem liczenia dochodów do opodatkowania. Podatnikom dano szerokie mo˝liwoÊci tworzenia nieopodatkowanych rezerw17, co w konsekwencji ukazywa∏o znacznà ró˝nic´ mi´dzy stawkà nominalnà a efektywnà. Przez d∏u˝szy okres zagregowana Êrednia stawka podatku dochodowego od osób prawnych nie przekracza∏a 20%, podczas gdy w okresie kryzysu 1976–1978 stawka by∏a prawie 100%, a nawet wy˝sza z powodu wykorzystywania przez przedsi´biorstwa dotychczas gromadzonych rezerw i przeznaczania ich na pokrycie strat18. W drugiej po∏owie lat osiemdziesiàtych dokonano w Finlandii reform podatkowych majàcych na celu redukcj´ stóp podatkowych i rozszerzenie podstawy opodatkowania. Do g∏ównych propozycji nale˝a∏o: zniesienie prawie wszystkich rodzajów rezerw; zlikwidowanie zwolnienia od podatku zysków kapita∏owych czerpanych z tytu∏u posiadania nieruchomoÊci oraz akcji; zniesienie lokalnego podatku dochodowego od osób prawnych; redukcja stawek podatku dochodowego od osób prawnych do poziomu np. 40% (jako suma podatku centralnego i lokalnego). Og∏oszenie powy˝szych propozycji pod koniec 1987 r. zosta∏o skrytowane za zbyt radykalne postulaty, dlatego te˝ reforma zatwierdzona przez parlament w roku nast´pnym nie uwzgl´dni∏a wielu przedstawionych wczeÊniej punktów. Obni˝enie stawek do poziomu 40% nastàpi∏o dopiero po stopniowej redukcji w 1991 r. Nie zniesiono dotychczasowych rezerw, ale jedynie obni˝ono ich wysokoÊç. W latach dziewi´çdziesiàtych nast´powa∏y dalsze zmiany w postaci likwidacji mo˝liwoÊci odliczania rezerw inwestycyjnych od podatku, czy te˝ stopniowego obni˝ania poziomu stawek podatkowych w podatku dochodowym od osób prawnych19. Reformy w Szwecji i Norwegii z poczàtku lat dziewi´çdziesiàtych by∏y znacznie bardziej zaawansowane ni˝ fiƒskie próby zmian podatkowych, dlatego majàc na uwadze silne gospodarcze powiàzanie Finlandii z pozosta∏ymi krajami nordyckimi, konieczne sta∏o si´ kontynuowanie rozpocz´tych przeobra˝eƒ fiskalnych20. Dotyczy∏o to zw∏aszcza przeczàcego zasadom neutralnoÊci sposobu opodatkowania kapita∏u. Wobec groêby przeniesienia kapita∏u za granic´ pod17 Jednà z mo˝liwoÊci by∏a amortyzacja Êrodków trwa∏ych, tworzenie rezerw w okreÊlonej wysokoÊci ceny nabycia towarów na sprzeda˝ lub przeznaczonych do konsumpcji. Innym rodzajem rezerw by∏y rezerwy tworzone z tytu∏u z∏ych d∏ugów, rezerwy na zastàpienie zu˝ytych maszyn i urzàdzeƒ nowymi w ciàgu trzech lat, czy rezerwy inwestycyjne (których cz´Êç mo˝na by∏o odliczyç jako ulg´ od podatku, nie od dochodu). 18 E. Andersson, The Finnish Business Income Tax Reform of 1992 [w:] Tax Reform in the Nordic Countries, 1973 – 1993 Jubilee Publication, Justus Förlag AB, Gothenburg 1993, s. 63. 19 Ibidem, s. 66. 20 W 1991 r. Szwecja wprowadzi∏a jednakowà stawk´ podatkowà na dochody z kapita∏u osób fizycznych i na dochody osób prawnych w wysokoÊci 30% (obecnie podatek dochodowy od osób prawnych wynosi 28%). Za przyk∏adem Szwecji podà˝y∏a rok póêniej Norwegia z podatkami w wysokoÊci 28%..

(7) Kierunki przebudowy systemu podatkowego w Szwecji.... 39. j´to decyzj´ o zniesieniu skali progresywnej w podatku od dochodów kapita∏owych osób fizycznych, wprowadzajàc jednà stawk´ w wysokoÊci 25% i znoszàc jednoczeÊnie wiele ulg dla ró˝nych rodzajów dochodów z kapita∏u. Wzorujàc si´ na przyk∏adzie Szwecji i Norwegii, gdzie wyst´powa∏a jednakowa stawka w podatku od dochodów kapita∏owych osób fizycznych oraz w podatku dochodowym od osób prawnych, fiƒski parlament obni˝y∏ stawk´ tego ostatniego do poziomu 25% (podatek od osób prawnych od tego momentu uiszczany by∏ tylko jako podatek centralny, którego cz´Êç by∏a nast´pnie oddawana na szczebel lokalny)21, czyniàc jà jednà z najni˝szych w Europie Zachodniej22. W 1990 r. wprowadzono w Finlandii specjalny system obliczeniowy pozwalajàcy zapobiec podwójnemu opodatkowaniu dywidend. P∏acony przez przedsi´biorstwa podatek dochodowy od osób prawnych z tytu∏u przekazywanego akcjonariuszom dochodu stanowi ulg´ podatkowà dla tych ostatnich zobligowanych do uiszczania podatku od dochodów kapita∏owych (w tym wypadku dywidendy) w tej samej wysokoÊci co podatek dochodowy od osób prawnych. Funkcjonowanie systemu opodatkowania dywidend pokazuje nast´pujàcy przyk∏ad23: Przedsi´biorstwo Dochody przed opodatkowaniem Podatek dochodowy od osób prawnych (25%) Dochody przekazywane akcjonariuszom. 100% (25%) 75%. Akcjonariusz 75%. Dywidenda Ulga z tytu∏u zap∏aconego przez przedsi´biorstwo podatku dochodowego od osób prawnych Dochód do opodatkowania. 25% 100%. Podatek od dochodów kapita∏owych (25%) Ulga od podatku dochodowego od osób prawnych Nale˝ny podatek. 25% (25%) 0%. Pozostawanie Norwegii poza Unià Europejskà nie oznacza dla tego kraju rezygnacji z dà˝enia do osiàgnićia porozumienia na wielu p∏aszczyznach ekonomicznych i spo∏ecznych, co stanowi i b´dzie stanowiç niezb´dny element 21 Obni˝enie stawki w podatku dochodowym od osób prawnych nie spowodowa∏o równoczesnego silnego obni˝enia stawek w podatku dochodowym od osób fizycznych, którego górna stawka kraƒcowa w 1988 r. wynosi∏a 72%, ˝eby obni˝yç si´ o 10 punktów procentowych pi´tnaÊcie lat póêniej. 22 E. Andersson, op. cit., s. 69. 23 K.S. Tikka, A 25% Flat Rate Tax on Capital Income: The Finnish Reaction to International Tax Competition [w:] Tax Reform in the Nordic Countries, 1973–1993 Jubilee Publication, Justus Förlag AB, Gothenburg 1993, s. 97 i 98..

(8) 40. Katarzyna Stabry∏a. rozwoju kontaktów handlowych z krajami cz∏onkowskimi. W 1993 r. zakoƒczono etap reformy systemu prawnego i podatkowego pod kàtem uregulowaƒ panujàcych w UE. Ustalenia dotyczy∏y g∏ównie wysokoÊci stawki podatku od przedsi´biorstw wyznaczonej na poziomie 28% oraz uproszczenia zasad funkcjonowania podatku VAT24.. 4. System podatkowy Szwecji i kierunki jego przebudowy w dostosowaniu do wymogów Unii Europejskiej 4.1. Podatki dochodowe Reforma podatkowa w Szwecji w 1990 r. by∏a odpowiedzià na podobne zmiany dokonane w innych krajach OECD w drugiej po∏owie lat osiemdziesiàtych. Najwi´ksze zmiany dotyczy∏y podatku dochodowego od osób prawnych, podatku dochodowego od osób fizycznych oraz obszaru podatków poÊrednich. Pomimo ˝e reforma w Szwecji opiera∏a si´ na podobnych za∏o˝eniach co zmiany w innych krajach (dokonano rozszerzenia podstawy opodatkowania oraz obni˝enia podstawowych stawek podatkowych), szwedzkie przeobra˝enia mia∏y du˝o wi´kszy zasi´g25. Jednym z najbardziej radykalnych posuni´ç reformy by∏o wprowadzenie jednej 30% stawki na wszystkie dochody kapita∏owe, które od tego momentu nie podlega∏y wspólnemu opodatkowaniu z dochodami z innych êróde∏. Po zlikwidowaniu wielu ulg w podatku dochodowym od osób prawnych, obni˝ono tak˝e stawk´ podatkowà do poziomu 30%26. W Szwecji istnieje zintegrowany system centralnych i lokalnych podatków dochodowych. Zasady obliczania i pobierania lokalnego podatku dochodowego zosta∏y jasno okreÊlone przez w∏adze samorzàdowe. Dochodowy podatek lokalny wp∏ywajàcy do bud˝etów jednostek samorzàdu terytorialnego (gmin, hrabstw oraz do 1999 r. – parafii) nie jest jednak˝e odliczany przy szacowaniu wielkoÊci podatku dochodowego pobieranego przez organy centralne. W latach 1965–1980 stawki te podnios∏y si´ z 17 do 29%, po czym w nast´pnym okresie ich wzrost by∏ znacznie s∏abszy27. W 1985 r. stawki podatku lokalnego waha∏y si´ w granicach od 25 do 34% ze Êrednià niewiele ponad 30%. W 1999 r.. 24 R. Matera, Integracja ekonomiczna krajów nordyckich, Wydawnictwo Adam Marsza∏ek, Toruƒ 2001, s. 206. 25 J. Salsbäck, The Tax Reform Process in Sweden [w:] Tax Reform in the Nordic Countries, 1973–1993 Jubilee Publication, Justus Förlag AB, Gothenburg 1993, s. 199. 26 G. Lindencrona, The Taxation of Financial Capital and the Prevention of Tax Avoidance [w:] Reform in the Nordic Countries, 1973–1993 Jubilee Publication, Justus Förlag AB, Gothenburg 1993, s. 168. 27 Szerzej: G. Burtless, Taxes, Transfers and Swedish Labor Supply [w:] The Swedish Economy, pod red. B.P. Boswortha i A. M. Rivlin, The Brookings Institution, Washington 1987, s. 185–192..

(9) Kierunki przebudowy systemu podatkowego w Szwecji.... 41. Êrednia stawka podatku dochodowego dla jednostek samorzàdu terytorialnego wynosi∏a 31,48%. Centralny podatek dochodowy od osób fizycznych pobierany w Szwecji nale˝a∏ do podatków silnie progresywnych. W latach osiemdziesiàtych roczny dochód podatnika w wysokoÊci dochodzàcej do 70,2 tys. SEK by∏ obcià˝ony stawkà kraƒcowà 4%, osiàgajàc poziom 25% przy kwocie 124,8 tys. SEK, natomiast przy 351 tys. SEK dochodzi∏ do stawki 50%28. Tabela 1. Przyk∏ad obliczania Êwiadczeƒ podatkowych uiszczanych przez osob´ fizycznà (w 1999 r.) w SEK Wyszczególnienie. Podstawa opodatkowania. Dochód z tytu∏u wynagrodzeƒ. 270 000. Potràcenia np. z tytu∏u sk∏adek na prywatne ubezpieczenie emerytalne podatnika. –10 000. Oszacowany dochód. 260 000. Sk∏adki z tytu∏u obowiàzkowego ubezpieczenia emerytalnego (6,95% dochodu z tytu∏u wynagrodzeƒ). –18 765. Odliczenia od dochodu. 232 535. Lokalny podatek dochodowy. 232 535. Centralny podatek dochodowy. WysokoÊç Êwiadczenia. 18 765. –8 700. Dochód do opodatkowania. Dochód wolny od centralnego podatku dochodowego. Stawka podatkowa. 31,48%. 73 202. 20% + 200 SEK. 2847. –219 300 13 235 30 000. 30%. 9 000. Podatek od nieruchomoÊci. 800 000. 1,5%. 12 000. Podatek majàtkowy. 200 000. 1,5%. Podatek od zysków kapita∏owych. Suma Êwiadczeƒ. 3 000 118 814. èród∏o: Taxes in Sweden 2001 – A Summary of the Tax Statistical Yearbook of Sweden 2001, Riksskatteverket 2002, s. 7.. W 1999 r. dochody podatkowe osiàgn´∏y poziom niewiele ponad 1076 mld SEK (52,3% PKB), z czego a˝ 2/3 stanowi∏y wp∏ywy z podatków od dochodów otrzymywanych ze stosunku pracy (w sk∏ad którego wchodzi podatek dochodowy oraz sk∏adki na ubezpieczenie spo∏eczne zaprezentowane w tabeli 1). Wed∏ug zasad ustanowionych w wyniku reformy podatkowej w 1991 r. wysokoÊç kwoty wolnej od podatku dochodowego od osób fizycznych wzrasta corocz28. Ibidem, s. 188..

(10) 42. Katarzyna Stabry∏a. nie o stop´ inflacji i dwa punkty procentowe (w celu utrzymania wzrostu realnych dochodów spo∏eczeƒstwa bez podnoszenia kraƒcowych stóp podatkowych)29. W praktyce w celu obni˝enia wysokoÊci deficytu bud˝etowego w po∏owie lat dziewi´çdziesiàtych rzàd postanowi∏ podnieÊç dotychczasowà stawk´ podatku dochodowego od osób fizycznych z 20% w 1991 r. do poziomu 25%, którà w 1999 r. obni˝ono ponownie do poziomu 20%, przy czym stawka 25% pozosta∏a dla osób, których dochody do opodatkowania przekraczajà 360 tys. SEK rocznie. W 1999 r. ze wzgl´du na liczne ulgi i zwolnienia tylko 20% spo∏eczeƒstwa powy˝ej 20 roku ˝ycia uzyskiwa∏o dochody na poziomie kwalifikujàcym si´ do opodatkowania30. 4.2. Podatki od kapita∏u Reforma podatkowa z 1991 r. oddzieli∏a podatek dochodowy od podatku od kapita∏u. Na grup´ podatków od kapita∏u z∏o˝y∏y si´ ponadto podatek dochodowy od zysków osób prawnych oraz liczne podatki od dochodów z majàtku i praw majàtkowych. W 1999 r. ca∏kowita kwota uzyskana przez paƒstwo z tytu∏u podatków od kapita∏u wynios∏a 130 mld SEK (co stanowi∏o 12% ca∏kowitych dochodów podatkowych)31. Przedmiot opodatkowania podatkiem od kapita∏u stanowià dochody z zysku w postaci odsetek na rachunkach bankowych, dywidend oraz innych rodzajów zysków z zainwestowanego kapita∏u, przy czym istnieje mo˝liwoÊç odliczeƒ z tytu∏u p∏aconych odsetek (np. od po˝yczek) oraz strat kapita∏owych. WysokoÊç wp∏at z tytu∏u powy˝szego podatku waha si´ z roku na rok, poniewa˝ cz´sto zdarza si´, ˝e szacowany dochód z odsetek oraz zysków kapita∏owych zostaje zrównowa˝ony odsetkami z tytu∏u zad∏u˝enia (g∏ównie kredytu hipotecznego), co w efekcie przynosi nie dochód, a straty podatkowe32. W latach dziewi´çdziesiàtych obni˝enie stóp procentowych spowodowa∏o jednak˝e spadek kosztów z tytu∏u zad∏u˝enia gospodarstw domowych, co zmniejszy∏o rozpi´toÊç mi´dzy otrzymywanymi zyskami kapita∏owymi a ponoszonymi wydatkami z tytu∏u zad∏u˝enia33. Podatek dochodowy od osób prawnych jest pobierany w wysokoÊci 28% od zysków netto niezale˝nie od wielkoÊci oraz statusu prawnego przedsi´biorstwa, przy czym wi´kszoÊç ca∏kowitej kwoty tego podatku p∏acona jest przez niewielkà liczb´ du˝ych firm (np. w 1998 r. 92% podatników dostarczy∏o jedynie 12% ca∏ej sumy podatkowej)34. Przedsi´biorstwa nie mogà odliczaç od podat29 W 1999 r. centralny podatek dochodowy od osób fizycznych pobierany jest od kwoty wy˝szej ni˝ 219,3 tys. SEK. 30 Taxes in Sweden 2001..., s. 8. 31 Ibidem, s. 9. 32 JeÊli wynik z tytu∏u dochodów kapita∏owych jest ujemny, istnieje mo˝liwoÊç odliczenia 30% sumy strat wynoszàcych do 100 tys. SEK, a powy˝ej tej kwoty – 21% odliczeƒ od centralnego i lokalnego podatku dochodowego. 33 Taxes in Sweden 2001..., s. 9. 34 Ibidem, s. 10..

(11) Kierunki przebudowy systemu podatkowego w Szwecji.... 43. ku dochodowego od osób prawnych sumy dywidend przekazywanych akcjonariuszom, którzy z kolei sà opodatkowani od zysków kapita∏owych. W ten sposób dochody z tytu∏u dywidendy opodatkowane sà dwukrotnie: najpierw podatkiem dochodowym osób prawnych w wysokoÊci 28%, a nast´pnie podatkiem od zysków kapita∏owych wynoszàcym 30%. Podatek od nieruchomoÊci bazuje na dokonywanych okresowo (co szeÊç lat) obliczeniach wartoÊci nieruchomoÊci. Podstawa opodatkowania nieruchomoÊci powinna stanowiç 75% wartoÊci rynkowej. Mi´dzy okresami szacunkowymi wartoÊci rynkowe nieruchomoÊci b´dàce podstawà opodatkowania sà aktualizowane w celu odzwierciedlenia faktycznych zmian cen na rynku nieruchomoÊci35. W celu uniknićia drastycznych podwy˝ek podatku od nieruchomoÊci, wartoÊç domów prywatnych oraz budynków mieszkalnych b´dàcà podstawà opodatkowania pozostawiono na poziomie z 1997 r. na okres do 2001 r. W 1999 i 2000 r. stawka podatku od domków jednorodzinnych oraz domków letniskowych36 wynosi∏a 1,5%, ale w 2001 r. obni˝y∏a si´ do poziomu 1%. W celu pobudzenia inwestycji mieszkaniowych, nowe mieszkania sà zwolnione od podatku przez okres pićiu lat, a przez nast´pne pi´ç lat zostajà obcià˝one tylko po∏owà stawki ustawowej. W celu stworzenia bardziej progresywnego systemu podatkowego wprowadzono podatek majàtkowy uwa˝any za Êwiadczenie b´dàce dodatkiem do innych podatków. Podatek pobierany jest nie tylko od osób fizycznych, ale równie˝ np. od spó∏dzielni, czy fundacji. Do 2001 r. podatek majàtkowy by∏ p∏acony w wysokoÊci 1,5% od majàtku nieruchomego przekraczajàcego wartoÊç 900 tys. SEK. Od 2001 r., w celu zneutralizowania wielkoÊci opodatkowania prywatnych domów rzàd zaproponowa∏ podwy˝szenie progu do 1,5 mln SEK dla ma∏˝eƒstw oraz 1 mln SEK dla osób samotnych. Propozycje na 2002 r. przewidywa∏y odpowiednio 2,0 mln SEK i 1,5 mln SEK37. Podatek od spadków nak∏adany jest na te sk∏adniki majàtku i praw majàtkowych, które podatnik otrzyma∏ na zasadzie spadku lub dziedziczenia. WysokoÊç stawki podatkowej zale˝y od wielkoÊci podstawy opodatkowania (do 300 tys. SEK podatek wynosi 10%, a powy˝ej 600 tys. SEK – 30%) oraz od grupy podatkowej, do której zaliczany jest podatnik wzgl´dem spadkodawcy (osoby o bli˝szym stopniu pokrewieƒstwa p∏acà mniej ni˝ dalsi beneficjenci). Ulgi 35 Odkàd podstawa opodatkowania nieruchomoÊci uzale˝niona jest od wartoÊci rynkowej, stawka podatku od domów jednorodzinnych waha si´ w zale˝noÊci od regionu kraju. W 1999 r. przeci´tna podstawa opodatkowania domów jednorodzinnych w Sztokholmie wynosi∏a 790 tys. SEK przy 314 tys. SEK w pó∏nocnym hrabstwie Västernorrland. Szczególny problem dotyczy∏ wzrastajàcej ceny domków letniskowych na wybrze˝u, co powodowa∏o wzrost obcià˝eƒ podatkowych osób b´dàcych sta∏ymi mieszkaƒcami tych terenów. Poczàwszy od 2001 r. wprowadzono zasad´, ˝e wysokoÊç podatku od nieruchomoÊci nie mo˝e przekraczaç 5% dochodów gospodarstwa domowego posiadajàcego danà nieruchomoÊç. 36 W 1999 r. budynki mieszkalne by∏y opodatkowane stawkà 1,3%, która w 2001 r. zmala∏a do poziomu 0,5%, natomiast dla nieruchomoÊci handlowych wynios∏a 1,0%, a przemys∏owych 0,5%. 37 Taxes in Sweden 2001..., s. 11..

(12) Katarzyna Stabry∏a. 44. zwiàzane z tym Êwiadczeniem pieni´˝nym dla ma∏˝onka osoby zmar∏ej wynoszà 280 tys. SEK, a dla dzieci i wnuków – 70 tys. SEK38. Podatek od darowizn wprowadzono, aby zapobiec sytuacji ucieczki od podatku od spadków poprzez darowizny dla spadkobierców i innych beneficjentów. Osoba obdarowana nie p∏aci podatku, jeÊli wartoÊç otrzymanej lub otrzymanych rzeczy w ciàgu jednego roku i od tego samego darczyƒcy nie przekracza 10 tys. SEK. Powy˝ej tej sumy stosuje si´ takà samà technik´ i wysokoÊç stawek co w przypadku podatku od spadków39. 4.3. Podatki poÊrednie Podatek obrotowy zosta∏ wprowadzony w 1960 r. w wysokoÊci 4% i dopiero dziewi´ç lat póêniej zastàpiono go podatkiem od towarów i us∏ug (Value Added Tax – VAT) wynoszàcym pierwotnie 10%, ale szybko podwy˝szono stawk´ do 15%. Pojawienie si´ nowego podatku by∏o efektem przyjćia w 1967 r. przez Rad´ Ministrów EWG dwóch dyrektyw prezentujàcych nowy podatek, który mia∏ zastàpiç ró˝ne tytu∏y podatkowe na∏o˝one na produkcj´ i konsumpcj´ funkcjonujàce w paƒstwach cz∏onkowskich40. W 2001 r. stawka podstawowa wynosi∏a 25%, natomiast stawka obni˝ona (zredukowana) w wysokoÊci 12% zosta∏a na∏o˝ona na ˝ywnoÊç, us∏ugi turystyczne i hotelarskie. Gazety w postaci dzienników i tygodników opodatkowano stawkà 6%41. Zwolnienia od podatku VAT dotyczà przede wszystkim nabycia i wynajmu nieruchomoÊci, opieki medycznej (w tym us∏ug stomatologicznych), opieki spo∏ecznej, edukacji, us∏ug bankowych i finansowych. Zgodnie z przyj´tymi przez Szwecj´ zwolnieniami wskazujàcymi na zgodnoÊç z wytycznymi VI Dyrektywy zwolnieniu podlega dzia∏alnoÊç realizowana w interesie publicznym oraz przyk∏adowo us∏ugi bankowe i ubezpieczeniowe42. Na poczàtku XX w. dochody akcyzowe i op∏aty celne stanowi∏y podstawowe êród∏o dochodów paƒstwa. Obecnie wp∏ywy z tego podatku si´gajà zaledwie 8% ca∏kowitych dochodów podatkowych, z czego ok. 70% pochodzi z wp∏at z tytu∏u energii elektrycznej i cieplnej, ochrony Êrodowiska oraz z akcyzy na pojazdy mechaniczne. Energia elektryczna i cieplna podlega opodatkowaniu podatkiem akcyzowym, a nast´pnie podatkiem od towarów i us∏ug, który nak∏adany jest na cen´ 38. Ibidem, s. 11. W 1999 r. dochody z tytu∏u podatku od spadków wynosi∏y 1,9 mld SEK, a od darowizn – 272 mln SEK. 40 Dyrektywa Rady 67/227/EWG z 11 kwietnia 1967 roku (OJ L 71/67). E. Kawecka-Wyrzykowska, E. Synowiec, op. cit., s.133, 480–498. 41 Z dniem 1 stycznia 2001 r. obni˝ono do 6% podatek VAT na transport pasa˝erski, jak równie˝ op∏aty za wst´p do ogrodu zoologicznego, a rok póêniej – na ksià˝ki i czasopisma (z wyjàtkiem ksià˝ek, czasopism oraz dzienników dostarczanych drogà elektronicznà, które obcià˝one zosta∏y stawkà najwy˝szà). 42 E. Kawecka-Wyrzykowska, E. Synowiec, op. cit., s. 133, 480–498. 39.

(13) Kierunki przebudowy systemu podatkowego w Szwecji.... 45. energii z wliczonà ju˝ akcyzà. W latach 2000–2001 wzros∏y obcià˝enia akcyzowe na∏o˝one na emisj´ dwutlenku w´gla przy jednoczesnym obni˝eniu wysokoÊci Êwiadczeƒ na∏o˝onych na êród∏a energii, co ma na celu stworzenie efektywnego instrumentu przeciwdzia∏ania nadmiernej emisji dwutlenku w´gla43. Op∏aty akcyzowe obcià˝ajà równie˝ pojazdy mechaniczne, zw∏aszcza samochody, na które na∏o˝ono podatek ju˝ w 1922 r. w celu uzyskania wp∏ywów na utrzymanie dróg. Aby zapobiec gwa∏townemu wzrostowi liczby pojazdów, w 1950 r. wprowadzono specjalny podatek od sprzeda˝y samochodów, który zosta∏ zniesiony w 1996 r. – dla samochodów osobowych, a dwa lata póêniej – dla ci´˝arówek44. Do innych rodzajów Êwiadczeƒ akcyzowych nale˝à: podatek od reklam (4% za reklam´ w gazecie codziennej oraz 11% w pozosta∏ych drukowanych gazetach i czasopismach)45, podatki od gier (opodatkowane sà wygrane na loteriach oraz w grach hazardowych). Akcyza od gier hazardowych nak∏adana jest na sto∏y z ruletkà (2 tys. SEK miesićznie od jednego sto∏u). Ca∏kowity dochód z podatku od reklam i podatków od gier wyniós∏ w 1999 r. 2,3 mld SEK46. 4.4. EfektywnoÊç dzia∏ania aparatu skarbowego w Szwecji Zaleg∏oÊci p∏atnicze i straty podatkowe Zasady dzia∏ania szwedzkiego systemu podatkowego ustalane sà przez Narodowy Urzàd Podatkowy (Riksskatteverket-National Tax Board). Ka˝dego roku Narodowy Urzàd Podatkowy sk∏ada sprawozdanie z dzia∏alnoÊci przed Ministrem Finansów, jednak˝e razem z innymi w∏adzami administracyjnymi nale˝y do organów niezale˝nych od rzàdu. W Szwecji w∏adze podatkowe podzielone sà na dziesi´ç regionalnych oÊrodków pod przewodnictwem Narodowego Urz´du Podatkowego, przy czym wi´kszoÊç pracy skupiona jest na poziomie biur lokalnych. Bardzo szybkie (w porównaniu z innymi krajami) zastosowanie systemu komputerowego dla celów podatkowych (zarówno podatków osobistych, jak i od przedsi´biorstw) spowodowa∏o, ˝e znaczna cz´Êç zeznaƒ podatkowych przesy∏ana jest przez Internet. Oszacowanie skali unikania podatków oraz oszustw podatkowych jest sprawà trudnà ze wzgl´du na niedoskona∏oÊç metod pozwalajàcych na zbadanie omawianych zjawisk. Do metod bezpoÊrednich mo˝na zaliczyç badania, ankiety i kwestionariusze wype∏niane przez statystycznà prób´ podatników. Metody poÊrednie cechuje porównanie danych statystycznych dotyczàcych dochodów i majàtku podatników z informacjami na temat wielkoÊci konsumpcji i oszcz´dnoÊci uzyskanych z innych êróde∏. Rozbie˝noÊci pomi´dzy wielkoÊcià zaplanowanych dochodów podatkowych a faktycznymi wp∏ywami sà spowodowane b∏´dami dokonanymi (celo43. Taxes in Sweden 2001..., s. 12–13. Ibidem, s. 13. 45 Reklamy zamieszczane w radiu, telewizji oraz Internecie nie sà opodatkowane. 46 Taxes in Sweden 2001..., s. 14. 44.

(14) Katarzyna Stabry∏a. 46. wo lub nieÊwiadomie) przez samych podatników w zeznaniach podatkowych, albo b∏´dnymi za∏o˝eniami dokonanymi przez organy podatkowe czy rzàd. Ucieczka przed podatkami mo˝e dokonywaç si´ w ró˝ny sposób poczàwszy od nadinterpretacji przepisów podatkowych i znajdywania luk w prawie, a skoƒczywszy na Êwiadomym ukrywaniu dochodów i odliczaniu nienale˝nych ulg. O ile oszustwem podatkowym nie jest jeszcze Êwiadoma nadinterpretacja przepisów prawa bez zatajania podstawowych informacji o sumie dochodów, o tyle ukrywanie prawdziwej wysokoÊci uzyskiwanych zarobków lub ˝àdanie zwrotu podatku na bazie fa∏szywych informacji stanowi ju˝ przest´pstwo podatkowe. W 2000 r. straty spowodowane przez podatników b´dàcych osobami fizycznymi stanowi∏y 45% ca∏kowitych strat, podczas gdy pozosta∏e 55% przypad∏o na osoby prawne. Podatki dochodowe oraz podatek od towarów i us∏ug stanowi∏y najwi´ksze êród∏o zaleg∏oÊci podatkowych. Wprowadzenie w 1998 r. jednego rachunku dla ka˝dego podatnika niezale˝nie od rodzaju uiszczanego przez niego podatku lub grupy podatków utrudni∏o szacunki dotyczàce start z tytu∏u poszczególnych podatków. Przed koƒcem 2000 r. bilans zaleg∏oÊci podatkowych wynosi∏ 41 mld SEK, z czego 59% t∏umaczy si´ upad∏oÊcià przedsi´biorstw47. Wyniki ankiety przeprowadzonej w 2001 r. przez Narodowy Urzàd Podatkowy wykaza∏y, i˝ wÊród g∏ównych przyczyn ucieczki przed podatkami znalaz∏y si´: zbyt wysokie obcià˝enia podatkowe (51% ankietowanych), niskie standardy moralne podatników (29% respondentów), niewystarczajàca kontrola podatkowa (12%) i zbyt skomplikowane przepisy podatkowe (6%)48. Wraz z wejÊciem Szwecji do Unii Europejskiej w 1995 r., czyli wraz z otwarciem granic dla wspólnego rynku oraz wznowieniem kontaktów handlowych z by∏ymi krajami komunistycznymi, nasili∏y si´ oszustwa podatkowe dotyczàce wyrobów akcyzowych (wyrobów alkoholowych, tytoniowych, ropopochodnych). Na prze∏omie lat 1996/1997 oszacowano, ˝e 13% napojów alkoholowych oraz ok. 30% innych wyrobów spirytusowych dociera∏o do finalnego odbiorcy drogà nielegalnà, co doprowadzi∏o do ok. 3 mld SEK strat dla bud˝etu paƒstwa. Zasady kontroli podatkowej W Szwecji istnieje oprócz zwyk∏ych urz´dów skarbowych, specjalny urzàd ds. ÊciàgalnoÊci podatków funkcjonujàcy w obr´bie Narodowego Urz´du Podatkowego. Organ ten zajmuje si´ nie tylko p∏atnoÊciami podatkowymi, które nie zosta∏y uiszczone pomimo upomnieƒ, ale równie˝ Êciàganiem z∏ych d∏ugów od przedsi´biorstw i osób fizycznych. Urzàd ds. ÊciàgalnoÊci prowadzi specjalny rejestr niesolidnych d∏u˝ników, który jest dost´pny do wglàdu wszystkim obywatelom, dlatego te˝ stanowi skutecznà broƒ przeciwko podmiotom zanadto zwlekajàcym z p∏atnoÊciami.. 47 48. Taxes in Sweden 2001..., s. 19. Ibidem, s. 23..

(15) Kierunki przebudowy systemu podatkowego w Szwecji.... 47. Do Êrodków stosowanych przez urzàd nale˝y zatrzymanie na rzecz paƒstwa zwrotów pieni´dzy z innych rodzajów podatków, zamro˝enie p∏ac, przejćie majàtku w postaci nieruchomoÊci lub praw majàtkowych. Podatki nie zap∏acone w ciàgu pićiu lat zostajà umorzone, a powsta∏e w ten sposób zaleg∏oÊci zalicza si´ do strat z tytu∏u podatków. Szacunkowe obliczenia strat mierzone sà ró˝nicà mi´dzy zaleg∏oÊciami netto w jednym roku i wysokoÊcià Êciàgni´tych przez wy˝ej wspomniany urzàd sum pieni´˝nych w tym samym roku. W 2000 r. wyliczone w ten sposób straty podatkowe wynios∏y 4,5 mld SEK (0,4% ca∏kowitych dochodów podatkowych), czyli znacznie mniej ni˝ na poczàtku lat dziewi´çdziesiàtych (odpowiednio w 1990 r. 1,0% i w 1992 r. 1,2%), co by∏o skutkiem du˝ej liczby upad∏oÊci przedsi´biorstw w tym okresie (tabela 2)49. Tabela 2. Zaleg∏oÊci i straty podatkowe w latach 1999–2000 (w mld SEK) Wyszczególnienie. 1999. 2000. Ca∏kowity dochód z tytu∏u podatków. 1043. 1090. Zaleg∏oÊci podatkowe. 13,2. 14,1. ˚àdania zwrotu cz´Êci lub ca∏oÊci zap∏aconego podatku (z tytu∏u ulg i zwolnieƒ). –3,2. –4,4. Zaleg∏oÊci netto. 10,0. 9,7. P∏atnoÊci uiszczone do urz´dów skarbowych. –4,3. –5,1. 5,7. 4,6. 0,5%. 0,4%. Straty podatkowe Straty podatkowe jako procent ca∏kowitych dochodów podatkowych èród∏o: Taxes in Sweden 2001..., s. 19.. Stosowanie kontroli podatkowej wed∏ug metod znanych podatnikom ma na celu zniechćenie do dokonywania oszustw podatkowych. Si∏a i skutecznoÊç kontroli zale˝y od tego, w jakiej skali podatnik oceni ryzyko wykrycia oszustwa i jego ewentualnych konsekwencji. WielkoÊç ujawnionych przest´pstw podatkowych w latach osiemdziesiàtych i dziewi´çdziesiàtych spowodowa∏a, i˝ liczba niezb´dnych kontroli zmala∏a z 18 tys. rocznie na poczàtku lat osiemdziesiàtych do 6 tys. w 1999 r. Spadek liczby kontroli mo˝e byç jednak mylàcy z powodu dokonywania w ostatnich latach zintegrowanej kontroli rachunków obejmujàcej podatek dochodowy od osób prawnych, podatek od towarów i us∏ug oraz sk∏adki na ubezpieczenie spo∏eczne.. 49. Taxes in Sweden 2001..., s. 18..

(16) Katarzyna Stabry∏a. 48. 5. Podsumowanie Powolna transformacja systemu podatkowego w Szwecji przyczyni∏a si´ do przeprowadzenia reform w latach osiemdziesiàtych i dziewi´çdziesiàtych, które mia∏y na celu obni˝enie stawek podatkowych zw∏aszcza w podatkach bezpoÊrednich oraz uproszczenie struktury administracyjnej i stosowanych procedur w Êciàganiu podatków. Ponadto oparto si´ na idei dualnego systemu podatków dochodowych, w którym dochody z kapita∏u oraz z tytu∏u wynagrodzeƒ zosta∏y opodatkowane odr´bnie. Pomimo dokonywanych reform podatkowych, szwedzki system podatkowy nadal odbiega od pozosta∏ych systemów stosowanych w innych krajach cz∏onkowskich UE. Wed∏ug stanu na 1996 r. trzy paƒstwa nordyckie b´dàce cz∏onkami Unii Europejskiej, tj. Dania, Finlandia oraz Szwecja nie spe∏ni∏y wymogu dotyczàcego podatków poÊrednich zachowania stawki standardowej na poziomie mi´dzy 15 a 21%50. RównoczeÊnie w 1999 r. najwy˝sze dochody z tytu∏u podatków w stosunku do PKB wÊród krajów OECD osiàgn´∏a Szwecja – 52,1%, na drugim miejscu znalaz∏a si´ Dania – 50,6%, natomiast Norwegia obj´∏a dziewiàte miejsce – 41,8%. Powodem tak znacznych wp∏ywów podatkowych by∏y nie tylko wysokie obcià˝enia podatkowe, ale równie˝ skutecznoÊç dzia∏ania aparatu skarbowego, który, stosujàc sankcje administracyjne (nak∏adane z powodu koniecznoÊci dop∏aty przez podatnika lub z powodu nieterminowego z∏o˝enia deklaracji podatkowej) oraz sankcje karne okreÊlone w Kodeksie Przest´pstw Podatkowych (Tax Crime Law), przyczynia si´ do obni˝ania skali zaleg∏oÊci i strat podatkowych bud˝etu paƒstwa oraz samorzàdu terytorialnego. KoniecznoÊç dalszych zmian w polityce podatkowej Szwecji le˝y wić nie tylko po stronie dochodowej i zbyt wysokich podatków, ale tak˝e po stronie wydatkowej i stopniowego obni˝ania wielkoÊci Êrodków przekazywanych zw∏aszcza w postaci transferów dla gospodarstw domowych. Silnie ostatnio podkreÊlany zmierzch Szwecji jako „paƒstwa opiekuƒczego” Êwiadczy o dokonujàcych si´ powoli przeobra˝eniach w dziedzinie polityki spo∏ecznej, jak równie˝ polityki gospodarczej, a w tym reformy finansów publicznych. Literatura Burtless G., Taxes, Transfers and Swedish Labor Supply [w:] The Swedish Economy, pod red. B. P. Boswortha, A. M. Rivlin, The Brookings Institution, Washington 1987. Kawecka-Wyrzykowska E., Dostosowania Polski do unijnego systemu podatku VAT, „Wspólnoty Europejskie” 2000, nr 10. Kawecka-Wyrzykowska E., Synowiec E., Unia Europejska. Przygotowania Polski do cz∏onkostwa, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2001.. 50. R. Matera, op. cit., s. 197..

(17) Kierunki przebudowy systemu podatkowego w Szwecji.... 49. Matera R., Integracja ekonomiczna krajów nordyckich, Wydawnictwo Adam Marsza∏ek, Toruƒ 2001. Platt C.J., Tax Systems of Western Europe. A Guide for Business and the Professions, Gower Publ. Co. Ltd. Croft Road, Aldershot, Hants 1983. Polak E., System podatkowy w Polsce a regulacje podatkowe w Unii Europejskiej i paƒstwach do niej nale˝àcych [w:] Polska mi´dzy Zachodem a Wschodem w dobie integracji europejskiej, pod red. M. Marczewskej-Rytko, UMCS, Lublin 2001. Taxes in Sweden 2001 – A Summary of the Tax Statistical Yearbook of Sweden 2001, Riksskatteverket 2002. Tax Reform in the Nordic Countries, 1973 – 1993 Jubilee Publication, Justus Förlag AB, Gothenburg 1993.. The Remodelling of the Swedish Tax System and the Continuing Harmonisation of Tax Systems in European Union Member States The purpose of this article is to present the contemporary Swedish tax system, not only with respect to the basic categories of tax, but also to the institutions responsible for tax collection. The current system is the result of reforms conducted at the beginning of the 1990s in response to demands for reductions in excessively high tax rates, especially direct taxes. In the first part of the article, the author presents the attempts at tax system harmonisation within the European Union. The dissimilar traditions in EU member states with regard to the state’s approach to its citizens make it difficult to implement a uniform tax system. Next, the author presents the changes in Nordic tax systems, given that Denmark and Finland, just as Sweden, are European Union members and therefore are subject to EU tax regulations. Norway, on the other hand, remains outside the EU, and has introduced significant tax reforms that in many respects are in line with the changes implemented in the three Scandinavian countries mentioned earlier. In later sections of the article, the author describes the operational rules governing income tax, capital tax and indirect taxes in Sweden, drawing attention to tax rates, methods of taxation, and changes in the techniques of tax collection over the past 10 years. The final part of the article is devoted to the manner in which the fiscal authorities operate in Sweden, including their effectiveness in resolving problems arising with tax collection and in estimating the scale of tax evasion and fraud..

(18)